فەلسەفەى میتافیزیك وپوچێتى هزرو دەستەواژەى ((خەلق بوون))

Tuesday, 11/06/2013, 12:00

1950 بینراوە

پرسیارێكى جدى و گوماناوى لە مێژووى فەلسەفەدا بە بەردەوامى بەشێكى زۆرى ژیانى ئینسانى ژیرەكى داگیر كردووە و بۆتە خولیاو خەون و خەیاڵى بە دەست هێنانى ووڵامى ڕاستى .
 ئەم پرسیارە ئەنتۆلۆژیە بە تایبەتى لە لاى فەیلەسوفان و زانستمەندان و توێژەران و پسپۆرانى بوارە جیا جیاكانى مەعریفە بۆتە ئەركێكى هەمیشەیى و پاڵى پێوە ناون كە تێكڕاى كون و دەروازەو هەموو بنێمچێكى گەردوون و بووون و مەعریفە توێ توێ بكەن و بپشكنن ..
مرۆڤ بە دووى ووڵامی ئەم پرسیارەدا گەڕاوەو حەسرەت و عەوداڵى بە دەست هێنانى ڕاستێتى بناغەى فۆرم و چۆنیەتى شێوە گردن و خەتوخاڵ بوونی بنەڕەتى هەبووەكان بووە ، هەوڵى داوە ئاشناى نهێنى دروست بوونى سەرجەم ناوەڕۆكى مەتریاڵە هەبووەكانى بەر دەست و بیناییمان كە لە بوون و گەردووندا هەست بە ڕوخسارى بوونیان دەكەین ببێت ، بەڵام هێشتا چۆنیەتى دروست بوونیان بە لامانەوە نا ڕۆشن و تاریك و تەڵخە و ووڵامەكەشمان لە سەر بنەماى زانستى پۆزەتیفیزم دەست نەكەوتووە كە دڵ ئاو بخواتەوە ، یان بە جۆرێك بتوانێت قەناعەت بە هەردوو قوتابخانەى ئایدیالیزم و مەتریالیزم بكات ..
ڕەهەندى ئاركیۆلۆژیا و پشكنینى مەعریفەى زانینى چۆنیەتى دەستەواژەى ((خەڵق بوونى)) مەتریاڵەكانى دەوروبەرمان بە زیندوو نازیندووەوە بە گەردوون و ئەستێرەو كاكێشەكانیشەوە ، لەو كاتەوە دەست پێدەكات و دەبێتە پرسیارێكى گەورە و ئەنتۆلۆژى لاى ئینسان ، كە مرۆڤ لە دۆخى ژیانى سروشتیەوە دەگوازێتەوە بۆ ژیانێكى مرۆیى و بە پیشەسازى دەستى خودى مرۆڤ لە دۆخى كۆمەڵایەتى بووندا جێگیر دەبێت و ، دەبێتە بوونەوەرێكى كۆمەڵایەتى .
ئەم تون خواردن و خەوشە گەورەیە بە جۆرێك لە جۆرەكان گەورە دەبێت و دەبێتە فەنتازیاى سەرقاڵ بوونى عەقڵ و سایكۆلۆژیاى مرۆڤ ، بە تایبەتى لەو كاتەوە كە ڕەهەندى عەقڵ و بیر كردنەوە لە لاى ئەم ((بوونەوەرە ژیرەكییە)) گڵاڵە دەبێت و ووردە ووردە داب و نەریت و پەرەستن و پیشەسازى سەرەتاى و خورافەى میسۆلۆژیاو خۆ لادان لە بەڵاى سروشتى و ماڵى كردنى ئاژەڵان و كردارى كشتوكاڵى .....هتد وەكو مۆراڵێكى سەرەتاى دەبێتە كولتورو ترادسیۆنى كۆمەڵایەتى چەسپاو لە نێو كۆمەڵگاى مرۆڤایەتیدا . دواجاریش مرۆڤ دەكەوێتە سەر ڕێچكەى بە دەست هێنانى زانیارى زیاتر بە مەبەستى بە كار هێنانى كایەى زانستى سروشتى بۆ بەهرەمەند بوون و ئاسان كردنى ژیانى ڕۆژانەى خودى مرۆڤ خۆى . .
 پرسیارەكە بەم جۆرە دەست پێدەكات ئایا بوونەوەرەكان و مەتریاڵ و تەنۆلكە هەبووەكانى دەورو بەرمان ((خەڵق كراوە)) لە لایەن هێزێكى نادیارو بان سروشتەوە ؟؟ یاخود هەر لە ئەزەلەوە هەبووەو یاسایەكى سروشتى هاو كێشەو ڕاگردنى ئەم سیستەمەى پاراستووەو بەردەوامى داوەتە پرۆسەكانى مانەوەى ؟؟ ئەگەر هەبووەكانى دەوروبەرمان بە زیندوو نازیندووەوە بە گەردوون و كاكێشانەكان و ئەستێرەكانەوە ((خەلق كرابن)) لە لایەن هێزێكى بان سروشتەوە ، ئایا ئەو داهێنەرە كە هێزو توانایەكى لە ڕادە بەدەرى لەو چەشنەى هەیە بۆ ڕاگردن و پاراستنى پارسەنگى یاساكان ؟؟
ئەى باشە چ یاسا و پرۆسەیەكى خەلقى و بان بان سروشتى ((خەلق و ئەنتۆلۆژى)) ئەم داهێنەرو خولقێنەرە گەورەیەى هەموو هەبووەكانى بەر جەستە كردووە ؟؟
 ئایا كردارێكى خەلقى و ئەنتۆلۆژى بەو فۆرمە میتافیزیكیەوە ئەگەر هەبووەو هەیە دەكەوێتە نێو بازنەى ڕەهەندى ((عەقڵ و لۆژیك و تیۆرى زانستیەوە)) ؟؟
خۆ دەبێ ئەو ڕاستیەش بزانین دەرئەنجامى ئەبستمۆلۆژیا و ئایدیاى میتافیزیك دوو شرۆڤەى جێوازو دوو تەوەرو و تێڕوانینى جودان سەبارەت بە بنەڕەتى هەبووەكان و لە ئاكامیشدا دژ بە یەكن ؟؟ یان بە مانایەك لە مانەكان چۆن دەكرێت ئەو خوڵقێنەرە بە دەر بێت لە زەمەن و مێژوو وزەى پەى پێ بردنى عەقڵ و زانستى ئەزموون گەرى ؟؟
یان چۆن دەكرێت دەستەواژەى ((خەلق بوون)) ئەم هەموو داهێنانەى هێنابێتە بوون و ، دواجاریش توێژینەوەو پشكنین و ووردبینى ئەنالیزاى زانستیش كۆڵەوارو دەستەپاچە بێت لە ئاست ئاشكرا كردن و زانینى كردارو جێو ڕێى ئەم خوڵقێنەرە میتافیزیكیە ؟؟ یان ئەمە تەنها بۆ خۆى چەند ڕستەو ووڵامدانەوەیەكى نهلیزمانەى پیاوانى لاهوتى و تێولۆژیاى كلاسیكى سەتحى دوور لە بەڵگەى زانستیە ، بۆ لە خشتە بردن و چەواشە كردنى مرۆڤى ساكارو ناهۆشیار لە ئاست ڕاستى و دەرئەنجامى زانستى ؟ .
ڕەنگە تەنها وڵامدانەوەى تێولۆژیانە بۆ ئەم پرسیارە ئەنتۆلۆژیە لە قوتابخانەى سیكۆلاستی سەدەكانى ناوەڕاستەوە سەرچاوەى گردبیت و ، كارێگەرى بیروڕاكانى ((بتلیمۆس و ئەرستۆ و ئەفلاتون)) تا ئێستاشى لە گەڵدا بێت بە شێوەیەكى كارا بە سەر تێگەیشتنێكى لەو چەشنەوە ئامادەیى خۆى پاراست بێت لە نێو حەشامات و كۆمەڵگا داخراوو نەریتیەكاندا .. ئاشكراو ڕوونە تێزەكانى دنیا بینى لاهوتیەت و ئەدەبیاتى تێولۆژیانە سەبارەت بە دفاع كردن لە ئەفسانەو دەستەواژەى ((خەلق بوونى)) هەموو هەبووەكانى دەورو بەرمان تەنها یەك ئامانجى لە پشتەوەیە ، ئەویش چەپاندنى بیركرنەوەى مرۆڤە ، هەروەها لە كار خستنى وزەى تێگەیشتنى عەقڵە بۆ دنیاو نهێنى بوون ، لە كار خستنى بەهاى مەعریفەو لۆژیك و گرنگیدانە بە چەمكى میتافیزیك ، پەك خستنى هەوڵ و كۆششى پشكنینى زانستیانەى مرۆڤە بۆ زیاتر ئاشكرا كردنى دەرئەنجام و هاوكیشەى سروشتى . چونكە نهێنى ناوەڕۆك و ئەنجامى میتافیزك بە لاى تیۆرى زانستەوە بایەخێكى ئەوتۆى نییە .
دیسان هەموومان ئاشناین و زانیارى تەواومان هەیە لە بنەڕەتى میتافیزیك و مەبەستەكانى و چۆنیەتى خۆ سەپاندنى . ئەویش لە بەر هۆیەكى تایبەتى و ئاسان ، دەزانن چۆن و بۆ ؟ ! لە بەر ئەوەى بیر كردنەوەو كردارى میتافیزیك ناوەڕۆكەكەى پووچەو هیچ زانیاریەكى تیدا نییە تا ئێمەى مرۆڤ بیزانین ؟! ..
ئەگەر تۆزێك مرۆڤ خۆى لە ژێر كارێگەرو دەسەڵاتى لاهوتیەت و خورافە ڕاپسكێنێت و ئەو كاژو تەوزەلیەى میتافیزیكا لە بەر خۆى داماڵێت . هەروەها بە شێوەیەكى سەربەست و ئازادانە عەقڵى خۆى بخاتە گەڕ بۆ ڕامان ووردبوونەوە لە چۆنیەتى بوونى هەبووەكان وەكو ئەو تیزەى ((عەمانوێل كانت)) دەڵێت و ئاراستەى مرۆڤى كردووە ، ئەوجا دەگاتە ئەو ڕاستى و دەرئەنجامەى كە ئەوە ((پرۆسەى گۆڕانە)) لە تەنۆلكە ئەزەلیەكانى بڵاو بووەوەى گەردوندا ماتەرە هەبووەكان بەر جەستە دەكات نەك هێزیكى میتافیزیكى . چونكە ماتەرە هەبووەكانى دەوروبەرمان بە پێى كات و قۆناغ و سەردەم و فاكتى شیمیایى و سروشتى لە دۆخێكەوە دەگۆڕێت بۆ دۆخێكى دیكە .. لە دیزاینێكەوە بۆ دیزاۆنێكى تر و شێوازى جۆراو جۆر لە خۆ دەگرێت ..
بەو واتایەى پرۆسەى ((جوڵەو گۆڕان)) سەنتێزو سەرمەشقە بۆ ژیان و بوون ... یان بە مانایەك لە ماناكان لە گەردو تەنۆلكە ئەزەلیە هەبووەكانى دەورو بەرمان لە ژێر كارێگەرى تەوژمەكان و تێكەڵاو بوونى شیمیایى ستراكچەرو دیزاین و شێوازێكى نوێ لە بوونى خۆیدا كۆ دەكاتەوەو ، بوون و هەبوونى خۆى گڵاڵە دەكات و بەردەوامى دەداتە ژیانى خۆى لە سروشت دا . تا كات و سەردەمێكى تر یاسای ((نەفى كردنى نەفى)) بە سەردا ئەزموون دەكرێت و دیسانەوە دەگۆڕێت بۆ جۆرێكى تر لە دیزاین ، ئەوە مرۆڤە وەهم و حوكمى خەلق بوون لە لایەن هیزى بان سروشتەوە دەبەخشیتە ئەو ((پرۆسەى گۆڕانە)) كە هۆكارى گڵاڵە كردنى ناوەڕۆك و ڕوخسارى هەموو ماتریاڵەكانە ...

[email protected]