گوتاری ژورە تەڵخەکان
Tuesday, 24/06/2014, 12:00
1093 بینراوە
له رابردودا، وێڕای ئه‌وه‌ی هه‌ر چوار ده‌وڵه‌تی داگیرکه‌ر له رکابه‌رایه‌تی یه‌کتردا بونه، له هه‌مان کاتدا ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیان خواستبێتی، کۆده‌نگ بونه له‌ده‌رخستنی گوتاری دژ به‌کورد، توانیویانه حزبه کوردیه‌کان دژ به‌یه‌ک به‌کاربه‌رن‌و شه‌ڕی یه‌کتریان پێکردون.
به‌رانبه‌ر به‌وه‌ش حزبه کوردیه‌کان له‌بڕی به‌خۆداچونه‌وه به کرده‌کانی رابردویان، که‌چی به‌رده‌وامن له‌ململانێی بێ به‌رهه‌م له‌ته‌ک یه‌کدا، ته‌نانه‌ت هێنده به‌چه‌وتی به‌رخوردیان له‌ته‌ک یه‌کدا کردوه، له‌سه‌ر هیچ پرسێکی نه‌ته‌وه‌یی نێشتمانی نه‌یانتوانیوه کۆده‌نگ بن.
له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنی یه‌که‌مین حکومه‌تی عیراق، به‌ئێستای مالیکیشه‌وه هیچ یه‌کێ له‌حکومه‌ته‌کانی ناوه‌ند، ئاماده نه‌بونه، ده‌سه‌ڵاتی کورد په‌سه‌ندبکه‌ن، به‌رانبه‌ر به‌مه‌ش دیاره کورد، مافی خۆیه‌تی کۆنترۆڵی حکومه‌تی ناوه‌ند په‌سه‌ندناکات. که‌واته ویستی کورد، (نه‌ک حزبه‌کان) له‌کۆتایدا جگه له‌سه‌ربه‌خۆبون هیچی دیکه‌ی پێی په‌سه‌ندنیه.
جه‌مسه‌رو هه‌ڵوێسته‌کان:
له‌مڕۆدا هێزو وزه‌ی کورد له باشوری کوردستان، ناراسته‌وخۆ به‌سه‌ر چوار جه‌مسه‌ری هاودژو دودڵ دابه‌ش بوه:
جه‌مسه‌ری یه‌که‌م: له‌ئێستادا له‌لایه‌ن پارتی دیموکراتی کوردستانه‌وه به‌رێوه‌ده‌چێ، هه‌رچه‌نده گوتاره‌کانی، له‌وه ده‌چن هه‌نگاو به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆبون بنێن، پاشتر به‌شێوه‌یه‌ک له‌وانه سیسته‌می کۆنفدرالی له‌گه‌ڵ رۆژئاوای کوردستانی پاش ئه‌سه‌د، یان عێراقی پاش مالیکی، یان تورکیا، بێننه قسه‌و باس (به‌دورشی نازانم له‌گه‌ڵ تورکیادا قسه‌ی تیادا کرابێ)، به‌ڵام به‌هۆی کرده‌کانی رابردوی پارتی، و له‌هه‌مان کاتدا ئاڵۆزی دۆخه‌که، داهاتوی ئه‌م بۆچونه زۆر رون نیه!.
جه‌مسه‌ری دوه‌م: له‌لایه‌ن یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستانه‌وه له‌جوڵه‌دایه، هه‌ڵوێسته‌کان ناجێگیرن، هه‌رچه‌نده لایه‌نگرانی یه‌کێتی له‌گه‌ڵ سه‌ربه‌خۆیی کوردستاندان، به‌ڵام به‌هۆی په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ئێران و حزبه شیعه‌کانی ناو عێراق، به‌هۆی به‌رژه‌وه‌ندی حزبی و نه‌بونی متمانه به پارتی، چه‌ندین فاکته‌ری تر، تا ئه‌م ساته‌ش دودڵه و هه‌ڵوێستی یه‌کلانه‌بۆته‌وه .
جه‌مسه‌ری سێیه‌م: گۆڕان، یه‌کگرتوو، کۆمه‌ڵ، هێزی چه‌کداریان نیه، به‌ڵام هه‌رلایه‌نێکیان به‌ئاستی جیاواز کاریگه‌ریان هه‌یه‌و خاوه‌ن وزه‌ن، به‌ڵام له پاش به‌شداربونیان له‌نێو کابینه‌ی هه‌شته‌م، شه‌رمنانه به‌رخورد ده‌که‌ن له‌ته‌ک ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ی هاتوته پێش. پێموایه سه‌رئه‌نجام ئه‌مانیش هه‌نگاو به‌ره‌و لایه‌نگری هه‌ڵوێست‌و کرده‌کانی پارتی ده‌نێن.
جه‌مسه‌ری چواره‌م: رێژه‌یه‌کی به‌رچاو له‌نوسه‌رانی بواره جیاجیاکان، رۆشنفکران، که‌سانی سیاسی بێلایه‌ن...هتد به‌دودڵیه‌وه ده‌ڕواننه توانای بڕیاربه‌ده‌ستانی سه‌رجه‌م حزبه‌کان به‌رانبه‌ر ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ی هاتوەته‌پێش.
دیاره کرده‌کانی ئه‌م چوار جه‌مسه‌ره لێکه‌وته‌ی جیاجیا له‌گه‌ڵ خۆیدا دێنێ، ئایه‌تی بێ یا نایه‌تی کاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌شه‌کانی تری کوردستاندا داده‌نێ.
دۆخی ئه‌مڕۆی کورد
باکوری کوردستان: به‌راورد به رابروو هه‌نگاوی به‌رچاوی ناوه، شێوازی خه‌باتکردن گه‌یشتوه‌ته نێو په‌رله‌مان و...هتد
رۆژهه‌ڵاتی کوردستان: به به‌راورد به به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان، حزبه‌کان که‌م هێزن، (دیاره هوکار زۆره لێره‌دا لێوه‌ی نادوێین) مه‌گه‌ر له‌مه‌ودوا، بکه‌ونه جوڵه.
باشوری کوردستان: ماوه‌ی ٢٣ ساڵه خاوه‌ن حکومه‌تی حزبیه. ویرای که‌موکورتیه‌کانی هه‌نگاوی به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی دارایی و ئابوری ده‌ستپێکردوه.
رۆژئاوای کوردستان: به‌شێکی به‌رچاو له‌خاکه‌که‌ی ئازادکراوه، که‌متر له ساڵێکه بۆته خاوه‌ن سێ کانتۆن(جه‌زیره، کۆبانی، عه‌فرین) به‌دور نازانرێت له‌داهاتودا هه‌رسێ کانتۆنه‌که ببنه یه‌ک هه‌رێم.
که‌واتە دۆخی کورد به‌به‌راورد به‌ساڵانی پێش ١٩٩١، هه‌نگاوی پێشچوونی تێدا به‌دیده‌کرێت، له‌زۆرێک له‌بواره‌کاندا گه‌یشتۆته ئاستێکی باش. ئه‌گه‌ر ته‌ندروست به‌رخورد له‌ته‌ک ئه‌م ده‌رفه‌ته بکات، پێموایه‌به‌قازانجی نه‌ته‌وه‌ی کورد ده‌گه‌ڕێته‌وه.
ئایا حزبه‌کان گه‌یشتونه‌ته ئه‌و ئاسته‌ی ده‌ستبه‌رداری به‌رژه‌وه‌ندی حزب و ململانی بێ به‌رهه‌م ببن و کوردستان به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌ت به‌رن؟ درێژه‌ی هه‌یه.
ئەم دۆخەی بەسەر عێراقدا هاتووە، رێکەوت نیە، بەڵکو بەرتەکی ئەو کارو کردانەیە کە بە درێژایی مێژووی حکومەتە یەک لەدوا یەکەکان لە ناوەوەو دەرەوەی سنووری عیراق ئەنجام دراوە.
ئەمجارەیان جیاوازتر لە رووداوەکانی رابردوو، راستەوخۆ گرێدراوە بە هاوسەنگی و لاسەنگی هێزی سەرجەم وڵاتانی ناوچەکە، ئەگەر بریاربەدەستانی کورد توانیبێتیان بە وردی شرۆڤەی ناودیوی رووداوەکان، بەتایبەت هۆکاری سەر هەڵدانی شەری نێوان عێراق و ئێران ، هێرش بردنە سەر کویت و شەرەکانی خەلیج ، بڕیاری 688 ، و مەیسەرکردنی (په‌ناگه‌ی ئارام) بۆ بەشیک لە باشوری کوردستان ، و گرفتە سیاسی و ئابوریەکان و چاوبرینی وڵاتە زڵهێزەکان لە ناوچەکەو تەنانەت کارەساتی ٣١ ێ‌ب و...هتد، کرابێت، دەتوانرێت ئەم رووداوە بەقازانجی کورد بقۆزرێتەوە، لەبەر ئەوەی ئەمجارە هەڵوێست و پشتگیریی وڵاتانی ناوچەکە بۆ یەکتر بەبەراورد بە رابردوو لە کێشمە کێشدایە، لایەنی کەم ناتوانن جاران ئاسا ببنە خاوەن یەک گوتار، و دوژمنایەتی کورد بەگشتی و باشووری کوردستان بەتایبەتی بکەن.
ئەگەر هەڵوەستەیەک لەسەر وڵاتانی چوار دەوری عێراق بکەین دەبینرێت:
چوار وڵات، سعودیە، کویت و ئوردن و سوریا، سنوریان لە تەک وڵاتی عیراقی عەرەب دا هەیە، جگە لە سوریا ئەوانی دیکە هەر یەکەیان بە جۆرێک لەگەل بەهێزبوونی دەوڵەتی ئەمرۆی عیراقدا نین. لەهەمان کاتدا، سێی وڵاتیان، ئێران، سوریا، تورکیا، سنوریان لەتەک باشووری کوردستاندا هەیە، لەم رۆدا تورکیا لەگەل بەهێزبوونی دەوڵەتی ئەمرۆی عیراقدا نیە، دەگرێت بگوترێت لەو شەش دەوڵەتە راستەوخۆبێ یان ناراستەوخۆ، چواریان دژن بەم حکومەتەی ئەمرۆی عیراق، دوانەکەی دیکە، سوریا و ئیران هەر یەکەیان بە شێوازو ئاستی جیاواز لەگەل مانەوەی حوکمی شیعەن لە ئیراقدا.
چۆن؟
وڵاتی سعودیە: سنووری نێوان سعودیە و عێراق (٨١٤کم)ە، جگە لە کێشەی خاک، کە کێشەیەکی کۆنە، وێرای ئەوەی لە شەری خەلیجدا دژ بە سەدام بوو، بەڵام لە پاش ٢٠٠٣ شەوە بەهۆی ئەوەی دەسەڵاتی ناوەندی عیراق کەوتووتە دەست شیعە، دیسانەوە حکۆمەتی سعودیە کەوتەوە مڵملانی لەگەل حکومەتی عیراقی عەرەبیدا، لە ئیستادا ئەم ملمڵانیە دەکرێت بە شەری نێوان سعودیەوە ئێران(سننەو شیعە) هەژمار بکرێت. کەواتە ئەم دۆخەی عراقی پێدا تێدەپەری لەم رۆدا خواست و بەرژەوەندی حکومەتی سعودیەی تێدایە.
وڵاتی کویت: 190 كم سنوری بە عێراق وە هەیە، ئەرتەشی عیراق لە ٢ ێ‌ب ١٩٩٠ هێرشی کردە سەری و لە ٩ ێ‌ب دا بە نۆزدەیەمین پارێزگای عیراق راگەیندرا ، بەڵام لە ٢٦ مانگی شباگ لە ژێر دەستی عیراق دەرهێندرا، بەو هۆیەوە تاکو ئێستاش کویتیەکان بە چاوی نەیارەوە دەرواننە عەرەبی عراق، وێرای ئەوەی شادمان بوون بە لەناو چوونی سەدام، لەگەل ئەوێشدا ترسیان لە دەسەڵاتی شیعەیە هەیە، لەبەر ئەوەی رێژەی ٣٠% دانشتوانی کویت شیعە مەزهەبن، هەردەم ترسی دەستێوەردانی هەردوو دەوڵەتی عراق و ئێرانیان لە بەردەمدایە، بۆیە بوونی عیراق بە دەوڵەتێکی پر هیز تەنانەت حکومەتی سننەش بێ لە بەرژەوەندی خۆیان نازانن .
وڵاتی ئوردن: لەگەل رژێمی پێشوو (سەدام) پەیوەندی بە هێز بوو، لەهەمان کاتدا لە شەری کەنداودا، بێ لایەنی خۆی راگەیاند، بەو هۆیەوە زۆرێک لە ولاتانی عەرەبی و تەنانەت ئەمریگاش پەیوەندیان لەگەلیدا گەیاندە ئاستێکی زۆر نزم، بە بۆنەی ئەو هەڵوێستەوە زەرمەند بوو، بەڵام لە ئیستادا ویرای ئەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریگاو ئەوروپادا باشە، لە هەمان کاتدا پەیوەندی دبلوماسی لەگەل ئسرائێل شدا هەیە، ئایا هەمان هەڵەی رابردوو دووبارە دەکاتەوە؟ پێم وایە کە نەیکات، کەواتا دەکرێت بگوترێت ئوردن ئەگەر دژ نەبی بەم حکومەتەی عیراق، لەگەلیشدا نیە.
دەوڵەتی تورکیا: نزیکەی سەدا ١٥% تا ٢٥% لە موسلمانەکانی دانشتووی تورکیا شیعەن (علوی)، بە درێژایی هاتنی ئیسلام بۆ ناوچەکە دەسەڵاتدارانی تورکیا لە رکابەرایەتی بوونە بەرانبەر بە ئێران، بە واتایەکی تر حکومەتی تورکیا دژە بە دەسەڵاتی شیعەیە لە ناوچەکەدا، کەواتا دژن بە دەسەلاتی عیراقی ئەمرۆ.
دەوڵەتی سوریا: هەر چەندە رێژەی سننە مەزهەب تیادا سەرووی سەدا ٦٣%، یە، بەڵام دەسەڵات بە دەست بنەماڵەی ئەسەدەوەیە کە (علوین).
سوریا چەندین کێشەی کۆنی لەگەل تورکیادا هەیە، لەوانە کێشەی خاک و..
بە هۆی هەڵوێستەکانی رابردووی بەرانبەر بە تورکیا و سەدام حسین، وە شەری ناوخۆوی ئێستای لەگەل سننە، ناراستەوخۆ لە شەردایە لەگەڵ تورکیاو سعودیە، بەواتەکی تر، کۆمەڵی بەرژەوەندی هاوبەش بۆتە هۆکاری ئەوەی چارەنوسی حکومەتی سوریا، بکەوێتە دەست ئێران، و تا ئاستێک چارە نوسشیان بەیەکەوە ببەسترێتەوە، دەکرێت بگوترێت ایران و سوریا هاوران لە پشتوانی حکومەتی شیعە لە ئیراقدا.
کەواتا هەر چوار دەوڵەت سعودیە، کویت، تورکیا، ئوردن کە سنوریان بە عیراقەوە هەیە، هەر یەکەیان بە شێوەیەک رکابەری ئەم حکومەتەی ئێستای عیراقن، لەبەژەوەندیان نیە عیراق بەدەست شیعەوە ببێتە خاوەن پێگەیەکی بەهێز لە ناوچەکە.
بەرانبەر بەو نیمچە بەرەیە ، بەرەی ئیران و سوریا هەیە، تا ئاستێک دەکرێت بە نمایەندەیی ڕێباوەڕی شیعە ناوببرێن، بەڵام کاریگەری سوریا لە ناو عیراق، بەراورد بە ئێران زۆر کەمترە، لەبەر ئەوەی پەیوەندییەکانی نێوان سوریاو عیراق هەردەم لە ھه‌ڵكشان و داكشان بووە، لەهەمان کاتدا دۆخی ناوخۆی سوریا لە ئیستای عیراق باشتر نیە.
دیارە جگە لەو وڵاتانە، کۆمەڵی وڵاتی عەرەبی دیکە، لەوانە میسر، ئیماراتی عەرەبی یەكگرتوو، شانشینی عومان، بەحرین، و قەتەر و.. ئەمانش لەگەڵ بوونی حوکمی شیعەدا نین، و دەشزانن، ئەگەر عیراق بە یەکپارچەیی بمێنێتەوە، محالە بکەوێتەوە دەست سننە، بۆیە ئەگەر هاندەرش نەبن بۆ دابەشکردنی عیراق، لە کرداردا دژی ناوەستن.
سەرنجنامە:
لێرەدا دەبێ بپرسین، ئەگەر باشووری کوردستان، هەنگاوی جدی بەرەو سەربەخۆویی بنێ، ئەو شەش وڵاتە چ بەرتەکیکیان دەبێ؟ و کام بژارە لە بەرژەوەندیانە؟
دیارە وڵاتانی هاوسنوری عیراق، بۆیان بگونجی رێگە نادەن پێگەی دەسەڵاتی کورد بەهێزبێ، لە هەمان کاتشدا لەگەڵ عیراقێکی سەقامگیرو پر هێزشدا نین، ئایا بۆیان دەگونجێ شەری کورد بکەن؟
ئەگەر ئەو شەرەیان کرد، کام حکومەتیان دەیکات، جۆری شەرەکە چۆنە؟ ئابووریە، سیاسیە، سەربازی و...هتد؟ ئایا حزبەکان، ئامادەن بۆ بەرنگاربوونەوەی؟
پێم وایە تاکە دەوڵەت کاریگەری هەبێ و خاوەن هێزبی، و لە ئێستادا پشتوانی حکومەتی عێراقی پاش رێکەوەتی ١٠ حزیران ساڵی ٢٠١٤ بکات، تەنها حکومەتی ئێرانە.
ئایا ٢٣ ساڵ ئەزموون نەی گەیاندوتە ئەو باوەرەی کە حکومەتی کوردستان، لەمەو دواش بەردەوام دەبێ لە پاراستنی سنوورەکانی ؟
ئەگەر هەڵوێستی ئێران بەرانبەر بە کورد، نایەتی بێ؟
ئەو کارتانە چین کورد دەبێ لەبەرانبەردا بەکاری بخات؟
وڵاتانی دراوسێی باشووری کوردستان، لەبەرانبەر ئەم دیفاکتۆ کوردییە، جگە لە پەسەندکردن، یان بێلایەن بوون هیچ رێگایەکی تریان لەبەردەمدا ماوە؟
پێشم وایە وڵاتە زڵهێزەکان، بەتایبەت ئەمریکا، ئەگەر لە سەرەتادا وەک بێلایەن دەرکەوێ، بەرئەنجام دژ بە خواستی کورد ناوەستێت.
ماوەتەوە ئەوە بڵێن: ئایا ئەم دیفاکتۆیەی هاتووتە پێش، حزبە کوردیەکان (حکومەتی هەرێم) لە توانایاندایە بیقۆزنەوە بە بەرژەوەندی کورد؟
پێم وایە لەم رۆدا بریاری یەكلاكەرەوەی چارەنووسی باشووری کوردستان، هێندەی بەدەست حزبەکانەوەیە، نێو هێندە بەدەست ولاتانی ئیقلیمیەوە نەماوە، بۆیە ئەگەر حزبەکان یەک کردەو یەک گوتار بن، ئیتر هێچ پاساوێک نامێنێتەوە لەبەردەم راگەیاندنی سەربەخۆویی بۆ ئەم بەشەی کوردستان.
