له پاش هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقدا سیناریۆکه‌ی موسڵ له‌به‌غدا دووباره ئه‌بێته‌وه
Wednesday, 18/11/2009, 12:00
زۆربه‌ی چاودێران و بگره خه‌ڵکیش ده‌زانن که پاش ڕوخانی ڕژێمی به‌عس له‌به‌غدا، دوو هێزی سه‌ره‌کی عه‌ره‌به‌کان هاتنه گۆڕێ، یه‌کێکیان هێزێکی ئیسلامی به هه ردوو باڵه‌که‌یه‌وه که شیعـه و سوننه‌یه، ئه‌وی تریشیان هێزێکی عیلمانی به حیساب لیبراڵ و دیموکراتخواز.
جگه له‌م دوو هێزه، پاشماوه‌کانی به‌عس و نه‌ته‌وه‌په‌رسته‌کانی عه‌ره‌ب هه‌وڵیان دا به خشپه‌یی بێنه ناو پرۆسه‌ی سیاسی عێراقه‌وه، واته به ڕۆژ له گه‌ڵ پرۆسه‌ی سیاسی بنیاتنانه‌وه‌یی عێراقدان و به شه‌ویش له گه‌ڵ گروپه چه‌کداره‌کانی تر دژ به پرۆسه‌که کاریان ئه‌کرد و ئێسته‌شی له گه‌ڵدابێت هه‌ر به‌رده‌وامن، ئه‌مانه له سێ ڕیگه‌وه هه‌وڵی گه‌رانه‌وه ئه‌ده‌ن بۆ گرتنه ده‌ستی ده‌سه‌ڵات جارێکی تر
یه‌که‌م / له ڕێگه‌ی ئه قه‌واره سیاسیانه‌ی که هاوکارییان ئه‌که‌ن وه‌ک گرۆپه‌ی ێالح المگلگ تا راده‌یه‌کیش ئه‌وه‌ی ئه‌یاد علاوی، حیزبی ئیسلامی و گروپه‌که‌ی موقته‌دا سه‌در
دووه‌م/ له ڕێگه‌ی ده‌زگا ئه‌منییه‌کانه‌وه
سێهه‌م/ له ڕێگه‌ی سوپاوه
ئه‌مانه هاوکاری ده‌کرێن له لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی که‌نداو و سوریا و میسر تا ڕاده‌یه‌کیش ئوردن و تورکیا
ئه‌و دوو هێزه سه‌ره‌کییه‌ی که له سه‌ره‌تادا باسم کرد به تایبه‌ت هێزه ئیسلامییه‌کان به شیعه و سوننه‌وه چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌ی کورد له دیدی دینی ئیسلامییه‌وه ته‌ماشا ئه‌که‌ن به پێی ئه‌و ئایه‌ته قورئانیه‌ی که ده‌فه‌رمێت : انا خلقناکم من ژکر و انپی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتتعارفوا، ان اکرمکم عند الله اتقاکم ،یاخود به پێی ئه‌و فه‌رموده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ر -د.خ- که ده‌فه‌رمێ : لا فرق بین عربی و اعجمی الا بالـتقوى -
ئه‌مانه بۆچونیان به‌رامبه‌ر مه‌سه‌له‌ی فیدرالی و دیموکراتییه‌ت و مافی مرۆڤ و به تایبه‌ت مافی ژنان هه‌روه‌ک مه‌لاکانی ئێران و ئه‌میره‌کانی سعودییه وایه، له گه‌ڵ یه‌ک جیاوازییدا ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که هێشتا هێزه‌کانی ئه‌مه‌رێکا له عیراق پاشه‌کشێیان نه‌کردووه، واته هێشتا ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌هایان
نه‌که‌وتۆته ده‌ست.
شیعه و سوننه زیاتر له1400 ساڵه به‌به‌ره‌کانی یه‌کتر ئه‌که‌ن و له یه‌کتر ئه‌کوژن ، به‌ڵام به‌شێکیان ئێسته‌ش ئه‌و ناکۆکییه‌ی نێوانیان له عێراق ئه‌خه‌نه ئه‌ستۆی کورد
به‌شێک له تورکمانه‌کانیش که له ژێر چه‌تری به‌ره‌ی تورکمانیدا کۆبونه‌ته‌وه، ئه‌مانه له لایه‌ن تورکیاوه
، قورمیش ئه‌کرێن له ژێر ئه‌مری مـیـتی (میلله‌ییه‌ت یـه‌شکچێ تـه‌شکیلاتی) تورکیادان، ئه‌مانه‌ش تا دواهه‌ناسه دژایه‌تی کورد ئه‌که‌ن.
ده‌وڵه‌تانی هاوسێی عێراقیش پییان خۆش نیه که له عێراقدا ئه‌من و ئاسایش سه‌قامگیر بێت و
پرۆسه‌ی دیموکراتی به‌ره‌و پێشه‌وه بروات
سعودییه پێی خۆش نییه چونکه ئه‌گه‌ر عێراق بگه‌رێته‌وه باری ئاسایی ئه‌وه له توانایدا هه‌یه پاش چه‌ند سـاڵیک ڕۆژانه 5 ملیون به‌رمیل نه‌وت بفرۆشێت ئه‌مه‌ش تاسییری له سه‌ر بازاری نه‌وت ده‌بێت که حاڵی حازر سعودییه ده‌وری 9 ملیۆن به‌رمیل نه‌وت له ڕۆژێکدا ده‌فرۆشیت
جگه له‌وه‌ی سه‌رکه‌وتنی پرۆسه‌ی دیموکراتی و باڵاده‌ستی شیعه له عێراق مه‌ترسییه‌کی گه‌وره‌یه بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئالی سعود.
ئێرانیش به هه‌مان شێوه پێی خۆش نییه عێراق باری ئاسایی بۆ بگه‌رێته‌وه، هه‌رچه‌نده باڵاده‌ستی
شیعه له به‌غدا بۆ ئێران باشه ،به‌ڵام ترسی له دیموکراتییه‌ت و فیدرالیه‌ت هه‌یه ، چونکه زۆرباش ده‌زانن سبه‌ینێ کورد و بلوش و عه‌ره‌ب و ئازه‌ری داوای هه‌مان ماف ئه‌که‌ن له ئێران
تورکیاش ترسی له‌و پرۆسه‌یه هه‌یه، چونکه دیموکراتییه‌که‌ی تورکیا ته‌نها بۆ تورکه‌کانه،کورد و عه‌ره‌ب و ئه‌رمه‌ن لێی بێ به‌شن و ترسی له مه‌سه‌له‌ی کوردی عێراق هه‌یه،
سوریا و ئێران به هه‌مو شێوه‌یه‌ک دژایه‌تی مانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مه‌ریکا ئه‌که‌ن له عێراق و به خه‌ته‌ریکی گه‌وره‌ی ده‌زانن له سه‌ر ئه‌من و ئاسایشی خۆیان
ئوردن و کوێتیش له ژێره‌وه ترسیان له‌و پرۆسه‌یه هه‌یه به حوکی ئه‌وه‌ی شیعه تیایا باڵا ده‌ست ئه‌بێت
ئه‌و هێز و قه‌واره و ده‌وڵه‌تانه‌ی که له سه‌ره‌وه باسم کرد کۆمه‌ڵێک ناکۆکی له نێوانیاندا هه‌یه، به‌شێکی زۆر له به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان دژ به یه‌کن، به‌ڵام هه‌مویان له سه‌ر دژایه‌تیکردنی مافه‌کانی کورد یه‌ک ده‌گرنه‌وه، مه‌گه‌ر هه‌ندی هێزی بچوکی دیموکراتخواز و ئه‌ندام په‌رله‌مان و رۆژنامه نوس و نوسه‌ر نه‌بێت، که ئه‌مانه‌ش ده‌نگیان زۆر لاوازه
به داخه‌وه سه‌رکردایه‌تی کورد له عیراق سه‌رباری کۆمه‌ڵی کاری باش له وانه
وه‌ستاندنی شه‌ری ناوخۆ
پاراستنی ئاسایشی هه‌رێم له‌و کاره تیرۆریستانه‌ی که هه‌مو عێراقی گرتۆته‌وه
هه‌وڵێکی شه‌رمنانه‌و به ترسه‌وه بۆ به دام و ده‌زگاکردنی ئه‌و ته‌جروبه‌یه‌ی هه‌رێمی کوردستان
هه‌وڵدان بۆ به‌ستنه‌وه‌ی هه‌ریم کوردستان به دونیای ده‌ره‌وه
له گه‌ڵ کۆمه‌ڵێ کاری باشی تر
به‌ڵام له سه‌ر ئاستی مه‌دای دوور پێموایه کۆمه‌ڵێ هه‌ڵه‌یان کردووه که به قه‌ولی فارسه‌کان (غلگ) ن نه‌ک ئیشتیباه، له‌وانه
هه‌وڵیان نه‌دا که قه‌ناعه‌ت به ئه‌مه‌ریکا و ئینگلیز بکه‌ن که دروستکرنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق له سه‌ر ئه‌و بنه‌مایانه‌ی -
ساڵێنی 1920- کارێكی هه‌ڵه‌یه و هه‌رگیز ئه‌و عێراقه و بگره ناوچه‌که‌ش سه‌قامگیر نابێت و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان هه‌میشه له ژێر مه‌ترسیدا ده‌بێت ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا نه‌کرێت
فه‌رامۆش کردنی ئه‌و هاوکێشه یه‌ی که ده‌ڵێت هه‌تا به‌غدا به‌هێز بێت، هه‌ولێر لاواز ده‌بێت- به‌وه‌ی که ده‌وری باڵایان هه‌بووه (بگره فه‌خری پێوه ده‌که‌ن) له دروستکردنه‌وه‌ی عێراق.
نزیکه‌ی 900 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی لاواز و پارچه‌پارچه بوو، له ناو کوردا سه‌ڵێحه‌ددینێکان بۆ په‌یدا بوو، نه‌ک هه‌موو ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی ئیسلامی یه‌کانگیر کرده‌وه، به‌وه‌شه‌وه نه‌وه‌ستا، چوو شاری قودسیشی له ده‌ست مه‌سیحییه‌کان سه‌نده‌وه‌و هێنایه‌وه ژێر ڕکێفی ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی ئیسلامی، ئه‌مجاره له دوای ڕوخانی به‌عس ، له جیاتی یه‌ک سه‌ڵێحه‌ددین ئیمه‌ی کورد دووانمان له به‌غدا هه‌وڵێ دروستکردنه‌وه‌ی عێراقیان دا، ماوه‌ی ساڵێک له به‌غدا مانه‌وه ، وه‌ختێكی زۆر ،پاره‌یه‌کی زۆریان له به‌غژا سه‌رفکرد له پێناوی دروستکرنه‌وه‌ی عێراقدا، بگره کۆمه‌ڵێ پێشمه‌رگه‌یان به کوشتن دا، له بری ئه‌وه‌ی مالی خۆمان له هه‌ولێڕ ته‌رتیب بکه‌ینه‌وه، ئه‌مانه چوون به‌شدارییان له دامه‌زراندنه‌وه‌ی عێراقدا کرد و مه‌سه‌له‌ی کورد تیایدا وه‌ک ئه‌وه وایه که له به‌له‌مێکدا بێت له ناو ده‌ریایه‌کدا ،نازانڕێ شه‌پۆله‌کانی به‌ره‌و کام که‌نار ده‌یبات
- بچوککردنه‌وه‌ی مافه‌کانی کورد بگره هه‌مو مه‌سه‌له‌ی کورد که ده‌وری 90 ساڵه له عێراقدا له بێنه‌و به‌ره‌دایه له یه‌ک دوو مادده‌ی ده‌ستوریدا 58،140 که زۆر زه‌حمه‌ته جێبه‌جێ بکرێت، له کاتێكدا ئێمه‌ی کورد هیچمان له خه‌ڵکی ته‌یموری ڕۆژهه‌لات ، بـۆسنیا یان کۆسۆڤۆ که‌متر نییه.
-
له مه‌سه‌له‌ی ته‌عویزکردنی عه‌ره‌به هاورده‌کان و کورده ده‌رکراوه‌کان، سه‌رکردایه‌تی کورد رازی بووه به ته‌ماشاکردنی کورده
ده‌رکراوه‌کان به هاوڵاتی پـلـه دوو، ئه‌گینا چ ڕه‌وای حه‌قه ، عه‌ره‌بێک له زه‌مانی سه‌ددامی دیکتاتۆردا به ناوی حراس البوابە الشرقیه، هێنراوه‌ته ناوچه کوردییه‌کان به مه‌به‌ستی ته‌عریبکردن ، کۆمه‌ڵێ پاره‌ی باش ، عه‌رزه، وه‌زیفه‌ی پێدراوه، ئێستاش که ده‌گه‌ڕێته‌وه 20 ملیۆن دیناری ده‌درێتێ، به‌ڵام کوردێک که له شوێنی باوپیرانی خۆی به زۆر ده‌رکراوه. له وه‌زیفه‌که‌ی ده‌رکراوه، ئێستا که ده‌گه‌ڕێته‌وه 10 ملیون دیناری ده‌درێتێ که به هه‌زار پینه و په‌ڕو به‌شی ژوورێک ده‌کات یان ناکات
له ئه‌نجامی مونافه‌سه‌ی یه‌کتر لێپرسراوانی پارتی و یه‌کێتی له که‌رکوک و ناوچه‌کانی تر له کاتی رزگارکردنی عێراقدا هه‌زاران عدم تعرچ یان بۆ ئه عه‌ره‌بانه کرد، ئیتر ئه‌وانیش ترسیان شکا و ئه‌و ناوچێنه‌یان به جێنه‌هێشت
له کاتی دامه‌زراندنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکودا به یه‌کسانی ،شه‌ش به شه‌ش به شه‌ش به شه‌ش له کاتێکدا کورد زۆرایه‌تی بوو، هه‌ر له سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش تورکمان و عه‌ره‌به‌کان له‌م ساڵانه‌ی دواییدا داوای دابه‌شکردنی وه‌زیفه‌کانیان ئه‌کرد به ڕێژه‌ی 32 به32 به32 بۆ هه‌ر لایه‌کیان
تورکمانه‌کان له ڕێگه‌ی تورکیاوه قه‌ناعه‌تیان به ئه‌مریکییه‌کان و به‌غدا کرد که ئاڵتون کۆپری وه‌ک ناحییه‌ک بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر که‌رکوک، به‌ڵام سه‌رکردایه‌تی کورد نه‌یتوانی به پێی مادده‌ی 58 پاشانیش 140 یه‌کێک له‌و قه‌زایانه کفری، که‌لار، دوزخورماتوو یان چه‌مچه‌ماڵ بهێننه‌وه سه‌ر که‌رکوک.،که ئێستاکه تورکمان و عه‌ره‌به‌کان داوای یه‌ک مه‌قعه‌دی ته‌عویزی ده‌که‌ن بۆ هه‌ر لایه‌کیان (هه‌رچه‌نده ده‌ستوری نییه) ئه‌و کاته ئه‌و تاسییره‌ی نه ده‌بوو. یان هه‌ر هیچ نه‌بێت ناحییه‌ی قه‌ره‌هه‌نجیر که تا ئێستا وه‌ک سه‌ربازگه ناوی هاتووه له ڕوی قانونییه‌وه بکرێته‌وه به ناحیه
بۆیه به‌نده پێی وایه که سیناریۆکه‌ی موسڵ له پاش هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاکان ڕویدا، ئه‌مجاره له ,به‌غدا به شێوه‌یه‌کی زه‌قتر دێته ئاراوه، چونکه له دابه‌شکردنی کورسییه‌کانی په‌رله‌مان له کۆی 323 کورسی به‌شی شاره‌کانی کوردستان به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه
سلێمانی 15
هه‌ولیر 14
دهۆک 9
که‌رکوک 12
تکریت 12
دیالی 13
موسڵ 31.
به‌غدا 68
ئه‌گه‌ر به به‌راورد له گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پاریزگاکان له موسل و دیالی و تکریت کورسییه‌کانی سلێمانی و هه‌ولیر و دهۆک کۆ بکه‌ینه‌وه له‌گه‌ڵ ده‌وری 8 کورسی که‌رکوکیش -ئه‌گه‌ر بهێنیین -، ئه‌وا ئه‌گه‌ر هه‌مو خه‌ڵکی کوردستان ده‌نگیش بده‌ن له کۆی 19 ملیۆن عێراقی که مافی ده‌نگدانیان هه‌یه ئه‌وا کورد ڕه‌نگه ده‌وری 60 تـــا 70 کورسی بهێنێت
به‌مه‌ش زۆرایه‌تی عه‌ره‌ب ڕه‌نگه چیتر دیموکراسییه‌تی ته‌وافوقی پێ هه‌زم ناکرێت
بۆیه به شێوه‌یه‌کی زه‌قتر سیناریۆکه‌ی موسڵ دوباره ئه‌بێته‌وه ،
پرسیارێکی تریش ئه‌وه‌یه، با بڵێین پاش نزیکه‌ی سێ ده‌وره‌ی هه‌ڵبژاردنی تر واته پاش 12 ساڵی تر ژماره‌ی عه‌ره‌ب له عێراقدا هه‌ر زۆر زیاتر ده‌بێت له کورد . ئه‌و کاته مه‌سه‌له ی ســازان -ته‌وافق -هه‌ر وجودی نامێنێ و ئه‌وه‌نده‌ی تر ده‌سکه‌وته‌کانی کورد ده‌که‌نه ژێر مه‌ترسییه‌وه.
ڤییه‌ننا
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
