شێخ محەمەدى خاڵ

Sunday, 25/01/2015, 12:00

رێبوار عەلى چەلەبى *ناوى تەواوى (محمد كوڕى شێخ عەلى كوڕى شێخ ئەمین كوڕى شێخ محمدى خاڵ كوڕى مەلا ئیسماعیل كوڕى مەلا مستەفا كوڕى مەلا شمس الدین كوڕى مەلا عوسمان كوڕى سەید محمود كوڕى سەید محمد كوڕى سەید حەسەن ناسراو بە مەلا ئەبوبكرى مێنف )ە
*نازناوى ( شێخ محمدى خاڵ ) بووە , كە لە سەر بەرگى هەموو كتێبەكانى دایناوە و ئەونازناوەشى لە باپیرەى دووەمى بۆماوەتەوە ، هەروەها بە هۆى پیشەكەشیەوە لە كارو بارى فەرمیدا بە ( قازى ) ناویان بردووە و خۆشى لەكۆتایى نامەكانیدا بە كارى هێناوە .
*ساڵى1904 لە سلێمانى گەڕەكى گۆیژە لە دایكبووە،لە تەمەنى نۆ ساڵیدا باوكى كۆچى دوایى كردووە , لەو كاتەدا باپیرەى (حاجى شێخ ئەمینى خاڵ ) لە تەمەنى حەفتا ساڵیدابووە , سەرپەرشتى كردووە و لە مزگەوتەكەى خۆیاندا خەتمى قورئان و چەند نامەیەكى (عەرەبى و فارسى ) پآ تەواوكردووە.
*مامۆستاكانى بریتیبوون لە :
1-شێخ ئەمینى خاڵ 2- شێخ جەلالى قەرەداخى 3- مەلا حسەینى پەسكەندى 4- شێخ عومەرى قەرەداخى ناسراو بە (ئیبن قەرەداخى) .
ئەمانە لەمەلا ناودارەكانى شارى سلێمانى بوون و شێخ محەمدى خاڵ بە (زانا و زاهید و مامۆستاى هەموان ) ناوى بردوون .
*ساڵى 1928 خوێندنى زانستەكانى شەریعەتى تەواوكردووە و ئیجازەى مەلایەتى وەرگرتووە. دەربارەى ئەوزانایەى (مۆڵەتى زانستى ) پآ بەخشیوە بیروڕاى جیاوازى لە سەرە ، هەندێك لایان وایە (شێخ عومەرى قەرەداخى) بووە ، هەندێك بە (مەلا محمدى جەلیزادەى كۆیە مەلاى گەورە ) ى دەزانن ، هەندیك ( مەلا فندى هەولێرى ) یانداناوە .
*ساڵى 1931پارێزگارى ئەو كاتەى سلێمانى لەرێوڕەسمیكى فەرمیدا و لە دواى كۆچكردنى باپیرەى ، لە مزگەوتەكەى خۆیان وەك ئیمام و مودەڕیس دایمەزراندووە .
*ساڵى 1932 لەرێگەى خوێندنەوەوە بە قوتابخانەى عەقڵانى- ئیسلامى (جەمالودینى ئەفغانى و شێخ محمد عەبدە) ئاشنا دەبێت و گۆڕنكارى گەورە لە بیركردنەوەیدا دروست دەبێت ، هەروەك خۆى دەڵێت: ((ساڵى 1932 دانەیەكم لە هەموو ژمارەكانى (العروة الوثقى) دەستكەوت ، كەوەك كتێب چاپ دراون لە(528)لاپەڕەدا ،بە خوێندنەوەى پەردە لە سەر چاو و دڵم لاچوو ، لە بارێكەوە كەوتمە بارێكى تر. ))
* ساڵى 1939لە تاقیكردنەوەى وەزارەتى دادى عێراقى دا بە پلەى یەكەم دەرچووەو بووە بە قازى . لە دادگاكانى (هەڵەبجە و لە سلێمانى و كەركووك و چەمچەماڵ و موسڵ و بەغداد) , قازێتى كردووە و ساڵى 1968 خانەنشین كراوە.
* ساڵى 1954 كراوەبەئەندامى كاراى كۆڕى زانیارى عیراق ، لە بەر ئەوەى كتێبێكى زانستى لە سەر ژیانى (موفتى زەهاوى) موفتى شارى بەغداد دانابوو,ساڵى1961 كراوە بە ئەندامى ئەنجوومەنى تەمیزى شەرعى سونى لە بەغدا..
* ساڵى 1967پاش سەفەرى حەج سەردانى میسرى كردووە و چاوى بە شێخى ئەزهەركەوتووە و لەسەر چەند بوارێكى ئایینى گفتوگۆیان كردووە.
* ساڵى 1970جێگرى سەرۆكى كۆڕى زانیارى كورد و ئەندامى دەستەى كوردى كۆڕى زانیارى عیراق و سەرۆكى لقى سلێمانى یەكێتى نووسەرانى كورد بووە.
* ساڵى 1974سەددام حسێن داواى لێكردووە ببێت بە ئەمیندارى گشتى كاروبارى ئەوقافى كوردستان، بەڵام رازیى نەبووە و نەیكردووە. ساڵى1980سەرۆكى كۆڕى زانیارى ئوردون داواى لێدەكات ببێت بە ئەندامى كۆڕەكەیان.
*نزیكەى حەفتاساڵ لە شەو و رۆژێكدا (10) كاتژێر خەریكى خوێندنەوە و نوسین بووە و زیاتر لە (30) بەرهەمى لەبوارى (ئاینناسى و كۆمەڵایەتى و زمان و ئەدەبى كوردى) دا نوسیوە ، لە دوتوێى (21) قەوارەدا (4141) لاپەڕەى تاكو ساڵى 1984چاپكردووە و لەریزبەندى نوسەرانى كورددا پلەى شەشەمى وەرگرتووە .
*15ى تەمموزى 1989 كۆچى دوایى كردووە و لە گردى سەیوانى شارى سلێمانى بە خاك سپێردراوە.
*بەرهەمەكانى نوسەر ، بە كتێبى چاپكرا و چاپنەكرا و نامیلكەكانیەوە بەم شێوەیەى لاى خوارەوەیە:
1- تەفسیرى قورئان(جزمى عم) ، ساڵى1935
2- مەولود نامەى نەوئەسەر, ساڵى 1937
3- فە لسەفەى ئایینى ئیسلام , ساڵى 1938
4-ئاگاداى ئەمانەت ، ساڵى 1959
5-ژیان مفتی زەهاوی, ساڵى 1953
6- تەفسیرى سورەتى (فاتحە) ,ساڵى 1955
7- پە ندی پێشینیان, ساڵى 1957
8- بیتوشی , ساڵى 1957
9- فە رهە نگى خاڵ ب1, ساڵى 1960
10-فە رهە نگى خاڵ ب2, ساڵى 1964
11-فە رهە نگى خاڵ ب3,ساڵى 1974
12- (تأريخ الامارة الافراسيابية) ,ساڵى 1961
13- (الشیخ معروف النودهی البرزنجی), ساڵى 1963
14- المؤنثات السماعية باللغة العربية سنة 1967
15- تەفسیرى خاڵ ,جزمى یەكەم ساڵى 1969
16- تەفسیرى خاڵ جزمى دووەم ساڵى 1972
17- تەفسیر خاڵ ,جزمى سىَ ساڵى1984 1990
18- تەفسیرى خاڵ, جزمى بیست و حەوت ساڵى
19- تەفسیرى خاڵ, جزمى بیست و هەشت ساڵى1981
20- تەفسیر خاڵ ,جزمى بیست ونۆ ساڵى1984
21- ناڵەی دەرون ب1 , ساڵى 1984
22- ناڵەی دەرون ب2, 1985
23- ناڵەی دەرون ب3,لەگەڵ دوو بەرگەكەى تردا ساڵى 20004
21- ناڵەی دەرون ب4 ,بەزمانى عەرەبى یە چاپ نەكراوە .
24- كنز اللسن ,تأليف السيد أحمد فائز البرزنجي،ساڵى 1980.
25- ئاین و رەوشت و جوانكردنى ,ساڵی 1954
26- رێزمانی كوردی بۆ قوتابخانەكان ,ساڵی1961
27- پەروەردەی ئاینی بۆ قوتابخانەكان ,ساڵى1974
28- سەید جەمالوددینی ئەفغانی,ساڵی1976
29- بابا تاهیری هەمەدانی مەشهور بەعوریان ,ساڵى 1977
30- مەلا محمدی خاكی,ساڵی 1978
31- سۆزی مینبەر ,ساڵى 1997
32- دیوانى شێخ رەزاى تاڵەبانى بەهاوبەشى (ئومێدئاشنا), ساڵى 2003
33- سەعیدى نورسى ,نوسینى محمد سعید رەمەزان بوتى,ساڵى 2010
34-دەستورى زبانى كوردى ، چاپ نەكراوە .
35-ژیاننامەى شێخ محمدى خاڵ و بنەماڵەى خاڵ بە( كوردى و عەرەبى ) , چاپنەكراوە .
36- حاشية وتعليق باللغة العربية على حاشية الملا عبد الرحمن البنجويني على(طلنبوي برهان)، چاپ نەكراوە.
37- حاشية وتعليق باللغة العربية على تعليقات الملا عبد الرحمن البنجويني على(طلنبوي ئاداب), چاپ نەكراوە.
38- حاشية باللغة العربية على (شرح سيد عبد الله)على كتاب(الشافية)ى (إبن حاجب)، چاپ نەكراوە.
39- حاشية باللغة العربية على كتاب (سعد الله الصغير)، چاپ نەكراوە.

ئامادەكردنى : رێبوار عەلى چەلەبى

----------------------------------------------------------------------
1. ئەم مەلا مستەفایە لە سەردەمى دروستكردنى شارى سلێمانیدا ژیاوە، ساڵى 1784
2. مەلا ئەبوبەكرى(مێنیف)ى شارەزوورى(گۆرانى)ى نەوەى (پیرخدرى شاهۆیی) یە
3. حیاە الشیخ محمد الخال لا1 بە پێنوسى خۆى ، دەستنوسە بۆ (جەمال بابان)ى نوسیوە .
4. سەرچاوەى پێشوو لا2.
5. سەرچاوەى پێشوو لا3
6. جەمال بابان رۆژنامەى (العراق ) ژمارە (4157 ) لا 4
7. عومەر عەلى محمد بەهادین(الشیخ محمد الخال مفسرا ) ساڵى( 2005) لا 26
8. رۆژنامەى (ژیان) ژمارە (28 ) 11161931
9. شێخ محمدى خاڵ (ناڵەى دەرون ) ج1 لا(180) ساڵى 1985
10. حیاە الشیخ محمد الخال لا1 بە پینوسى خۆى ، دەست نوسە بۆ جەمال بابانى نوسیوە .
سەرچاوەى پێشوو لا4.
11. هەمان سەرچاوەى پیشوولا5
12. چاوپیكەوتنى (خالد محمد خاڵ ) ساڵى 1993 نوسەر
13. محمد ساڵح سەعید ( بۆیادى مامۆستاى زانا شیخ محمدى خاڵ ) لا3
14. چاوپێكەوتنى نوسەر لەگەڵ(شێخ خالیدى شێخ محمدى خاڵ ) لە نێوان ساڵانى( 1993-1999) بۆ نوسینى ژیانامەى ( شێخ محمدى خاڵ )
15. گۆڤارى رابەر ژمارە (8)1992 نەبەز هەورامى(شێخ محمدى خاڵ ) لا9
16. مستەفا نەریمان (ببلیۆگرافیاى دووسەد ساڵى كتێبى كوردى)لا (391)
17. چاوپێكەوتنى (خالد محمد خاڵ ) ساڵى 1992 نوسەر
18. مستەفا نەریمان (ببلیۆگرافیاى دووسەد ساڵى كتێبى كوردى) ، لا (369)ساڵى1989 چاپخانەى زەمان .
هەروەها حیاە الشیخ محمد الخال لا 3-5 بە پێنوسى خۆى ، دەست نوسە بۆ (جەمال بابان)ى نوسیوە .
19. لە مێژوى كوردا (شێخ محمدى خاڵ) یەكەم كەسە فەرهەنگى (كوردى-كوردى) نوسیوە ، بڕوانە (لەبوارى فەرهەنگ نوسى كوردیدا) د. ئاوڕەحمانى حاجى مارف ، ساڵى 1978 لا(8)