باراك ئۆباماو شۆرشەكانی سەدەی بیست و یەك
Sunday, 05/06/2011, 12:00
بەدڵنیاییەوە هەموتان سەردێڕی هەواڵەكانی چەند مانگی پێشوتان بینیوە: - ڕاپەڕینەكانی عەرەب - كوشتنی ئوسامەبنلادن - هەوڵەكانی واشنتۆن بۆ هێشتنەوەی هێزەكانی لە ئەفغانستان و عێراق - كردنەوەی سنوری نێوان میسر و غەززە - ڕۆڵی پاكستان لەشەڕی ئەفغانەكاندا - ووتەكانی ئۆباما سەبارەت بە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست و ئیسرایل - ئینكارى پێداگریەكانی سەرۆك وەزیرانی ئیسرایل بنیامین ناتانیاهو - یەكگرتنی فەتح و حەماس بۆ بەدەستهێنانی ڕەزامەندی نەتەوەیەكگرتوەكان بەداننان بە دەوڵەتی فەلەستینی هێشتا ئەمە نیوەی ڕووداوەكانە.هەریەك لەم ڕووداوانە لەمیدیاكاندا بەگرنگی باسیان لێوەكراو مشتومڕی زۆری لێكەوتەوە,بەڵام هەریەك لەم رووداوانە تەنها بەشێكی ئەو مۆزایكەیە كە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ئەمریكا پێوەی سەرقاڵە و لەوناوچەیەی كە پێ ی دەوترێت سێگۆشەی "مینا"كە ئەویش كورتكراوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا و ناوەڕاستی ئاسیایە بەئینگلیزی.سێگۆشەی مینا لەئەولەویەتەكانی ئیدارەی ئەمریكایە چونكە كەمبونەوەی دەسەڵاتی بەهێزی ئەمریكا لەم وڵاتانەدا (كە پێك هاتوە لە سی وڵاتی گرنگ بەنیسبەت ئەمریكاوە كەئەوانیش:جەزایر,بەحرەین,میسر,ئێران,عێراق,ئیسرایل,ئوردن,كوەیت,لوبنان,لیبیا
,مەغریب,عومان,یەمەن,فەلەستین,قەتەر,سعودیە,سوریا,تونس,ئیمارات,ئەفغانستان
,پاكستان,سۆمالیا,سودان,توركیا,جیبۆتی,مالتا,موریتانیا,قوبرس,ئەرمینیا و ئازەرباینجان) لە هەیمەنەی ئەمریكا لەسەر جیهان كەمدەكاتەوە و ئەبێتە هۆی ڕمانی دەسەڵاتی تاكە جەمسەری زیان بەبەرژەوەندیەكانی ئەمریكا و ناوچەكەش دەگەیەنێت.ئەمریكا ئەم پێگەیەی لەماوەی بیست ساڵی ڕابردووبەدەست هێنا بەتایبەت دوای ڕوخانی یەكێتی سۆڤیەت وهەوڵی پاراستنی دەدات بەهەر نرخێك بوبێت.ئەمریكا پێرەوی لەو سیاسەتە دەكات كە نەیارێك و بەرامبەرێكی بەهێزی بۆ دروست نەبێت كەلەشكۆمەندی كەمبكاتەوە.هەرچەندە هیچ هێزێك ئیستا توانای ئەوەی نیە كیێبركێ و ململانێی ئەمریكای پێبكرێت بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەند وڵاتێكی پێشكەوتوی دونیا و سەرمایەداری بەهێز ئەم بارودۆخەی ئێستایان پێ باشە بۆ ئەوەی هەیمەنەی خۆیان بسەلمێنن و پێكەوە دەیانەوێت پێكهاتەی دەسەڵات لە تاكەجەمسەریەوە بگۆڕن بۆ فرە جەمسەری. پەیامە پیرۆزەكەی ئیدارەی ئۆباما وەك ئیدارەكانی پێشووی وڵاتەكەی دەیەوێت بەردەوام بێت لە داگیركردنی ئەو ناوچە سیاسی و جوگرافیایانەی كە66 ساڵ پێش ئێستا لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە دەستی بەسەرا گرتوە و كۆنترۆڵی كردوە,كاتێك ئەمریكا بو بەتاكە پێشڕەو و براوەی وڵاتەسەرمایەدارەكانی دونیا لە سەردەمی جەنگی سارد لەدژی كۆمۆنیزم. زاڵبوون بەسەر ئەم ناوچەداگیركراوانەدا لەقۆناغی دوای جەنگ بەتایبەتی بە كۆنتڕۆڵكردنی دەزگا ئابوریەكانی جیهانی,هەروەها بەتوانەوەی سیاسیانەی وڵاتەكانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات كەپێشتر سەر بە تەوەری سۆڤیەت بوون,بەهێزی سەربازی بێوێنە,هەروەها لەڕێ ی شەڕی دژبەتیرۆرەوە لەسەدەی نوێ ی بیست و یەكدابەسەكردایەتی بۆش ئەمەریكا بۆ هەمیشە هەژمونەی سیاسەتی خۆی بەسەر دونیادا سەپاند.ئۆباماش لە دوای بۆش شەڕی ئەفغانی قوڵتر كردەوە و فراوانتری كرد بۆ ڕۆژئاوای پاكستان و یەمەن و ئێستایش لیبیا,هەروەها ئۆباما دەیەوێت مانەوەی هێزەكانی درێژتر بكاتەوە لە عێراق و و ئەفغانستان لەكاتێكدا كە ڕای گشتی پشتگیر لەكشانەوەی خێرای هێزەكان دەكات. ئەمریكا هەمیشە چاوی بڕیوەتە سەر "سێگۆشەی مینا"بەهۆی سەرچاوە دەوڵەمەندەكانی وزە ئەوە ماوەی 70 ساڵیشە ئەمریكا واز لەم هەرێمانە ناهێنێ و چەند دەیەیەك دەبێت وڵاتەكانی خەلیج وەك سعودیەی كردوە بەهاوپەیمانی خۆی.لەماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییەدا ئەمریكا هەژمونەی خۆی بەتەواوی لە هەرێمەكەدا سەپاندوە تەنها ئێران نەبێت كە ئەویش لەبەرنامەدایە بەڵام دواخراوە بۆ كاتێكی تر ئەویش بەهۆی قەیرانی داگیركردنی سیاسی و عەسكەریانەی عێراقەوە.لەماوەی 10 ساڵی دوای 11 ی سێپتەمبەرەوە ئەمریكا زیاتر بووە بە وڵاتێكی ئیمپریالی و هێزی سەربازی خۆی لە ئەفغانستان جێگیر كرد كە یەكێكە لە هەژارترین وڵاتەكانی گۆی زەوی.دیارە مەبەست و ئامانجیش لەمە بۆ گرتنی بن لادن و كۆتیاییهێنان بو بەئەلقاعیدە,ئەو رێكخراوەی كەلەساڵی 1980 دا بەكۆمەك و یارمەتی پاكستان و سعودیە و خودی ئەمریكا دایمەزراند,ئەمەش لەكاتی جەنگی ناوخۆدا لەدژی حكومەتی گەشەسەندوی كابول كەلەلایەن سۆڤیەتەوە پشتگیری لێدەكرا.ئەمەریكا مانگانە 10 ملیارد دۆلاری لەشەڕی ئەفغاندا خەرج دەكرد كە ئەمەش گورزێكی گەورە بوو لەئابوری ئەمریكا درا بەڵام سودی خۆی هەبوو چونكە بۆ یەكەمین جار ئاڵای ئەمریكا لە ئاسیای ناوەڕاست هەڵكرا كە ئەمەش هەنگاوێكی چونەپێشی چیۆپۆلەتیكانی ئەمریكا بوو,هەرچەندە دەتوانرا زۆر بەئاسانتر و هەرزانتر ئەم كارە بكرابایە بەڵام بەهۆی نەزانی ئیدارەی بۆش ئەم باجە سەختەیان دا ئەگینا ئەتوانرا بەفشارێكی نێودەوڵەتی بن لادنیان دەستگیر بكردابا.هەربۆیە لە 2 ئایاری 2011دا بن لادن دەكوژن بۆ ئەوەی سیاسەت و ستراتیژی دەستگرتن بەسەر سێگۆشەی مینادا ئاسانتر بێت,بەمەش ئەمریكا دەتوانێ ناكۆكی نێوان فەلەستین و ئیسرایل بەنرخێكی كەم كۆتایی پێ بێنێ و شەڕی ئەفغان و عێراق هێوربكاتەوە وپاڵپشتی راپەڕین و شۆڕشی عەرەبەكان بكات. هەروەها لەسیاسەتی ناوخۆی ئەمریكادا كوشتنی بنلادن دوبارە هەستی نەتەوەیی و بەرگریكاری ئەمریكای زیندووكردەوە وهەروەها دیبلۆماسیەتی " ئاسایشی نەتەوەیی" ی ئۆبامای بەهێزتر كرد و پشتگیری خەڵكی ئەمریكای بۆ خۆی زیاتر مسۆگەر كرد كە بەڕای چاودێرە سیاسیەكان ئەگەری دوبارە هەڵبژاردنەوەشی مسۆگەر كردوە. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیشدا نەمانی بنلادن كاردەكاتە سەر ئەجێندای سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ئۆباما,لێرەدا ئامانجەكانی ئۆباما ئەخەینە ڕوو بەرامبەر شۆڕشی عەربی و مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و ئەفغانستان وپێگەی فەلەستینیش.
ڕاپەڕینەكانی عەرەب:
كۆشكی سپی خۆی تەرخان كردوە بۆ كۆمەككردن و بێلایەنكردن و لە دواییشدا كۆتایی پێهێنان بە شۆڕشەكانی عەرەب كەلەم چەند مانگەی ڕابردوودا ڕوییدا لەدژی دیكتاتۆر و حوكمی بنەماڵە سەركوتكەرەكانی وڵاتانی عەرەبی.ئەمریكا وا بۆ چەندین دەیەیە كە پشتگیری لەم دەسەڵاتە سەركوتكاریانە دەكات ئەوەیش لەبەر ئەوەی ئەو دەسەڵاتانە هاوپەیمان و بەكرێگیراوی خۆی بوون و پشتگیری سیاسەتی تاك جەمسەریانی ئەمریكایان دەكرد.ئەمەریكا تا ئەوەندە پشتگیری دیموكراسیەت دەكات كە ئەو دەوڵەتە لەدژی خۆی نەبێت یان نەبێ بە ئۆپۆزسیۆنێكی حەقیقی لەدژی.ئۆباما فەنزەوێلایەك یان بۆلیڤیایەك یان بەڕازیلێكی تری ناوێت كە چاویان بڕیبێتە مینا و وە نایەوێت ئەو هەڵانە دوبارە ببنەوە كە بەهۆی هەڵبژاردنە دیموكراسیەكانەوە بەرژەوەندی بكەوێتە مەترسیەوە. چیتر ئەمریكا ترسی لە شۆڕشە جەماوەریەكانی وڵاتی میسر نەماوە چونكە دەزانێ ئەو شۆڕشە تەنها سەرۆك و ڕژێمەكەی لاداوە و تەنها لە فۆرمدا دیموكراسیەت بەخۆوە دەبینێ نەوەك لە ناوەرۆكدا.حكومەتی ئەمریكا كە بۆ ماوەی سی ساڵ پشتگیری دیكتاتۆریەتی موبارەكی دەكرد ئێستا سیاسەتی گۆڕیوە چونكە پەیوەندیەكی باشی لەگەڵ هێزە چەكدارەكان و سوپای میسر و ئیلیتەكانی دەسەڵاتی ئێستای میسردا هەیە و دڵنیایە دیموكراسیەی میسر لەژێرَ ڕەحمەتی ئیمپریالیەتی ئەمریكادایە.تونسیش بەهەمان شێوە كە پێشەنگی ئەم شۆڕشە نێرگزیە بوو ئێستا لەژێر چاودێری وردی ئەمریكادایە و ئەمە سەرەرای ئەوەی ئەمریكا پشتگیری بن عەلی كرد لەماوەی حوكمی تا ئەو كاتەی هەڵهات بۆ سعودیە.
مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و ئەفغانستان:
ئەمریكا نیگەرانی مانەوەی هەزارەها بنكە و هێزەچەكدارەكانێتی كە بڕیار وابوو لەكۆتای ئەمساڵدا بگەڕێنەوە وە لە ئەفغانستانیش كە بڕیاڕوابوو تا ساڵی 2014 بمێننەوە .ئۆباما بەردەوام فشار دەخاتە سەر بەغداد و كابول بۆ ئەوەی داوای مانەوەی هێزەكان و بەڵێندەرەگەورەكانی ئەمریكا بكەن لەوڵاتەكانیاندا. پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە بۆچی بمێننەوە؟كۆشكی سپی لەماوەی حوكمی نیوكۆنزێڤەتیڤی بۆشدا عێراقی داگیركرد لەپاش ئەو ئابڵوقەسەختەی خرایە سەر عێراق بۆ ماوەی 12 ساڵ.ئەمە تەنها بۆ دەستبەسەرا گتنی نەوت نەبوو بەڵكو بۆ گۆڕینی ڕژێم بوو لەسنوری ئێراندا بەم شێوەیە ئەمریكا ڕێگەی بۆ خرایە سەر پشت بۆ كۆنتڕۆڵكردنی نەوتی خەلیجی فارس.كە تا ئێستا بەرگریكردنی سەرسەختی شەركەرە گەریلاكانی عێراق ئەم پلانەی ئەمریكای لەكارخستوە.بۆیە ئەنجامی ئەم شەڕە كە ملیارەها دۆلار كەوت لەسەر ئەمریكا ئەوە بوو كە دەسەڵاتی لە سونەكانی عێراق سەندەوە و شیعەكان سودمەند بوون و هاتنە سەر حوكم مالیكی وەك زۆربەی سەركردەكانی تری عێراق هەمیشە لەسەر ئەژنۆیە بۆ ئەمریكا و دۆستی تارانیشە لەلایەكی ترەوە(شیعەكان %65 و سونەكان %35 ی عێراق پێكدێنن).لە 16ی ئایاردا مالیكی رایگەیاند كەوا هاریكاری ئەمنی و سەربازی و سیاسی نێوان ئێران و عێراق زۆر گرنگە و لە ئایندەیەكی نزیكیشدا ئەم هاریكاریكردنە فراوانتر دەبێ.ئەمە لەكاتێكدا كە سیاسەتی ئەمریكا بەقوڵی لەدژی ئەم جۆرە پەیوەندیەیە و ئیسرایل وسعودیەش لەدژی ئەمەن.بەپێ ی سەرچاوەیەكی ئەمنی ستراتفۆر لە 26ی نیسان راگەیەنرا كەوا ئەمریكا تا كۆتایی ساڵ 20 هەزار سەربازی خۆی دەكشێنێتەوە بەڵام ژمارەیەكی زۆری بەڵێندەرە ئەمریكیەكان دەمێننەوە.هەروەها بەپێ ی راپۆرتێكی میدیای ئەمریكی لە 9ی ئایاردا رایگەیاند كەوا ستافی ئیدارەی ئەمریكا دوو ئەوەندە دەكرێتەوە بۆ 16 هەزار كارمەند وە پشت بە بەڵنێندەرە ئەهلیەكان دەبەستێ بۆ پاراستنی ئاسایشی عێراق.ئەمەش لەبەرئەوەی سەفارەتی ئەمریكا لەعێراق گەورەترین سەفارەتە لە جیهانداو كە لەناوچەی سەوزی بەغدایە. دیارە گرنگترین هۆكاری مانەوەی هێزەكان شەركەرەكانی رەوتی سەدرە لەگەڵ سوپای مەهدی كە شەری ئەمریكایان كرد و بەرای ئەمریكا رەوتی سەدر نوێنەرایەتی ئێران دەكات لەعێراقدا بەڵام لەم چەند ساڵەی دواییەدائەو رەوتە بێ دەنگ بوون و پشتگیری مالیكیان كرد لەهەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەدا بەدەنگەكانی سەدر لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتنی بەدەستهێنا.بۆیە ئەمریكاش فشاری خستوەتە سەر مالیكی كە خۆی یەكلایی بكاتەوە تا مانگی ئابی 2011 كە ئایا پشتگیری لەسەدر دەكات یان ئەمریكا.
بۆچی هێزەكان لەئەفغانستان بمێتەوە؟ئیدارەی ئۆباما چەندین بیانوی هەیە بۆ مانەوەی هێزەمانی لە ئەفغانستان وە زۆر فشار دەخاتە سەر حامیدكارزای بۆ ئیمزاكردنی رێكەوتنێكی ستراتیژی و سیاسی بۆ مانەوەی بنكە و هێزەكانی ئەمریكا لەدوای 2014.هیلاری كلنتۆنیش لە رۆژی 18ی شوباتی 2011 رایگەیاند كەوا ئەمریكا نیازی مانەوە و داگیركردنی ئەفغانستانی نیە و مانەوەی تەنها بۆ چەسپاندنی ئەمن و ئاسایشە تا ئەو كاتەی پێویست بكات بەڵام بە ڕوونی كات و بەرواری كشانەوەی هێزەكانی ڕانەگەیاند.
واشنتۆن ساڵانە بری 10 ملیارد دۆلار لەسوپاكەی لەئەفغانستاندا خەرج دەكات و تێچوی ئەو خەرجیەش ئەكەوێتە سەر هاوڵاتیانی ئەمریكا.چونكە ئەفغانستان خۆی ئەو ئیمكانیەتەی نیە و دەبێت تا ساڵی 2014 ئەمریكا ئەو باجەیە بدات.بەپێ ی ئاژانسی ڕۆیتەریش لە 24ی ئایاردا یەكێ لەگەورە بەرپرسەكانی ئەمریكا كە نەیویستوە ناوی ببرێت رایگەیاندوە كەوا ئەمریكا دەیەوێت هەرچی زووە كۆتایی بە شەڕ بهێنێت,و هێزەكانی بگەڕێنەوە وڵات و تەنها ئەوەندە بمێننەوە كە بتوانن شەڕی دژە تیرۆر بكەن و هێزەكانی ئەفغانستان خۆیان تۆكمە تر بكەن و ئەو ئەركەی ئەمریكا لەئەستۆ بگرن و ئەمەش پەیوەستبونێكی بەردوامی ئەمریكای دەوێت بە وڵاتی ئەفغانستانەوە لەبەر ئەم هۆیانە:
(1) ئەمریكا بە نهێنیەوە لەگەڵ تالیبان رێكەوتون بەمەرجێك تالیبان لەحكومەتدا بەژداری پێبكرێت وە لە هەندێ پارێزگەدا دەسەڵاتی تەواویان هەبێت بەئاگایی كارزای.ئامانجیش لەمە كۆتای هێنانە بەو شەرەی كە 10 ساڵە بەردەوامە لەدژی تالیبان كە دژی داگیركاری ئەمریكا بوون و واپیشان بدرێت كە ئەمریكا لەوشەرەدا سەركەوتو بووە,ئەمە سەرەرای ئەوەی كە ئەمریكا هیچ متمانەی نەبەكارزای نەبەتالیبان نیە.بەپێ ی راپۆرتێكی فاینانشیاڵ تایمزیش ئۆباما سورە لەسەر رێكەوتن لەگەڵ تالیبان تەنانەت ئەگەر رێكەوتنیش هەبێ لەنێوان ئەلقاعیدە و تالیبان چونكە ئەمریكا دڵنیایە كە ئەلقاعیدە بەرەو نەمان دەچێت و تەنها 50 ئەندامی ماوە لە ئەفانستاندا بەڵام بەو مەرجەی كە دەستوری وڵاتەكە پەسەند بكرێت.
(2) پاكستانی دراوسێ ی ئەفغانستان جێ ی متمانەی ئەمریكا نیە كە كۆنترۆڵی تالیبانی كردوە,بەڵام هاوكاری پاكستان بۆ ئەمریكا زۆرگرنگە بۆ ئارامكردنەوەی ناوچەكە,هەروەها لەلایەكی ترەوە ئیسلاماباد كە متمانەی بە ئەمریكا نیە زۆر پێویستی بەدەسەڵاتیكی بەهێزی وەك ئەمریكایە تا بیپارێزێت لە دوژمنایەتی هیندیەكان لەدژیان.بۆیە جكومەتەكەی ئۆباما دەیەوێت هێزەكانی خۆی رابەرایەتی ئەم پرۆسەی ئاشتەواییە بكات لەناوچەكەدا.هەرئەمەش بو ئەمریكای نیگەرانكرد كاتێك ئەوە ئاشكراكرا كە بنلادن بۆ چەندین ساڵ لەپاكستان خۆی حەشار دابوو.هەرچۆنێك بێت هاریكاری ئەم دوولایەنە بەردەوام دەبێت و وردەكاریەكان بەم زوانە ئاشكرا ناكرێت.ئەمەش لەكاتێكدا كە هەردوولایەن باش ئاگادارن لەكاری یەكتری و بەردەوام سیخوری لەسەر یەكتر دەكەن و نهێنیەكان لەیەكتر دەشارنەوە.
(3) لەهەموی گرنگتر كشانەوە یان مانەوەی هێزەكانی ئەمریكایە لە ئاسیای ناوەڕاست ,ئەو شوێنە سەربازیەی كە كەوتۆتە نێوان هەردوو دەوڵەتی نەیار و كێبڕكێكەری ئەمریكا ڕوسیا و چین كە چەكی ئەتۆمیان هەیە و بەدوو دەوڵەتی تری خاوەن چەكی ئەتۆم(كەلەلایەن ئەمریكاوە پشتگیری دەكرێت) ئەوانیش هیند و پاكستانن كە هێشتا بەتەواوی لەژێر كۆنتڕۆڵی ئەمریكادا نین,هەروەها جێی سەرنجە كە ئەم ناوچەیە نزیكە لە هەرێمی دەوڵەمەندی نەوت و گازی سروشتی هەر دووكۆماری ئۆزبەكستان و توركمانستان و وڵاتی ئێرانیش كە خەریكە دەبێتە یەكێ لە زلهێزە ئیمپریالەكانی دونیا كەوتۆتە نێوان عێراق و ئەفغانستان لەبەر ئەم هۆیانە چاوەڕوان دەكرێت هێزەكانی ئەمریكا بمێننەوە لەو ناوچانەدا بۆ ڕوبەڕووبونەوەی هەر ڕوداوێكی پێشبینی نەكراو لە ئایندەدا.بۆیە چەقداكوتینی هێزی ئەمریكا لە ئاسیای ناوەراست گرنگی سیاسی و چیۆپۆلەتیكی خۆی هەیە چونكە ئەمریكا نایەوێت بەیژین و مۆسكۆ هەژمونەی خۆیان زاڵبكەن بەسەر ئەو ناوچەیەی كە چەندین دەیەیە ئەمریكا هەوڵی لێسەندنەوە و دەستەمۆی خۆی كردوە.هەردوو دوژمنی سەرسەختی ئەمریكا,ڕوسیا و چین لەكاتی جەنگی ساردەوە ئاگادارن لەهەوڵەكانی واشنتۆن بۆ فراوانكردنی هەیمەنەی خۆی بۆیەلەڕێ ی ڕێكخراوی هاریكاری هەرێمی شانگایەوە و چەندین رێگەی ترەوە دژایەتی ئەمریكا دەكەن وەك پشتگیری گەرموگوڕی نوێ ی بەیژنگ بۆ ئیسلاماباد.لەكاتێكدا چین و روسیا پشتگیری شەری ئەمریكایان كرد لە ئەفغانستان,بەڵام پاكستان و هیندستان لەدژی مانەوەی درێژخایەنی هێزەكانی ئەمریكا و ناتۆ بوون لە هەرێمەكەدا.
ئەمریكا فشاری خستوەتە سەر حكومەتەكەی كابول بۆ ئیمزاكردنی گرێبەستێك كە ڕێ بە ژمارەیەكی زۆری سوپای ئەمریكا,هێزە تایبەتەكان,دەزگای سی ئای ئەی,ڕاهێنەرە سەربازیەكان,ڕاوێژكاری پەرلەمانی بدات لە ئەفغانستاندا بمێننەوە كە نزیكەی 10 بۆ 20 هەزار ئەمریكی دەبێت كە پێویستیان بە شەش بنكەی مەزن هەیە بۆ مانەوە تیایدا تا دوای ساڵی 2014.ئۆباماش دواجار وای نیشان دەدات كەئەوە لەسەرداوای حكومەتەكەی كارزای خۆی بوە نەوەك لەسەر ویستی ئەمریكا.ئەمریكا بۆیە وائەكات چونكە تالیبان سورە لەسەر ئەوەی كە هەمووهێزەكانی ئەمریكا بگەرێنەوە و سەرجەم ئەو بارەگا و بنكانەی داگیریان كردوە تەسلیم بە تالیبان بكرێتەوە.بەڵام ئەمریكا دەیەوێت لەڕێ ی پارە و ئیمتیازات و پۆستی سیاسەیەوە قەناعەت بە تالیبان بهێنێت بۆ ئەوەی ڕازی بن بەمانەوەی هێزەكان و فراوانتركردنی بنكەكانیان بۆ سەرجەم ئەفغانستان و كابول لە پاكستان ئەمەش لەڕێ ی تاكتیكێكی نوێ ی ئەمریكاوە كە سوپاكەی دەكشێتەوە و لەجێگەیدا سوپایەكی تر بەناوی "بەڵێندەرەكانەوە" لەو وڵاتە جێگیر بكات بۆ ئەوەی پاكستانیش بكات بە هاوپەیمانی خۆی.
گرنگی پێگەی فەلەستین
پێش ئەوەی باسی فەوزای ئۆباما و ناتانیاهو بكەین لەمانگی ئازارداپێویستە باسی ئەوە بكەین بۆچی دۆخی ئیسرایل و فەلەستین زۆر گرنگە بۆ سیاسەتی ئەمریكا لە سێگۆشەی مینا و ئاسیای ناوەڕاست بۆچی ئەمریكا پشتگیری دەوڵەتی فەلەستینی ئەكات و ئیسرایل لە دژیەتی. ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی لە ئەوروپا ئیسرایل وەك كۆلۆنیەكی سیاسی و سەربازی و جاسوسی خۆیان دەبینن لەهەرێمێكی ستراتیژی دەوڵەمەند بەسەرچاوەكان و لەهەمان كاتدا قەیراناوی لە دونیای عەرەبدا بۆیە ئەوان هەرگیز پشت ناكەن لەدەوڵەتی ئیسرایلی هاوپەیمانی خۆیان.كاریگەری سۆپەرپاوەریانەی واشنتۆن زۆربەی حكومەتە عەرەبیەكانی بێدەنگكردوە لەوەی كە نەتوانن ڕەخنە بگرن لەسیاسەتی سەركوتكەرانەی ئیسرایل لە دژی فەلەستینیەكان (جگەلەسوریا و لیبیا) وە خەڵكی عەرەب بەگشتی لایەنگیری فەلەستینەكان دەكەن و ئیدانەی ئیسرایل و ئەمریكا دەكەن لەم ڕووەوە.وە لەم كاتەدا كە خەڵكی عەرەب هەوڵدەدەن دەنگی خۆیان بسەلمێنن و بێدەنگ نابن لە مافەكانیان بۆیە مەسەلەی فەلەستین لەهەموو كاتەكانی تر گرنگتر دەبێ بۆ جیهانی عەرەبی. چەوسانەوەی فەلەستینیەكانیش گرنگترین هۆكاری ڕقی عەرەبە لەدژی ئەمریكا كە نزیكەی یەك ملیارونیو موسوڵمان لە 47 دەوڵەتی جیهانداكە زۆرینەیان موسوڵمانن داكۆكی لەو مەسەلەیە دەكەن.كە پێشبینی دەكرێت تا ساڵی 2030 ئەم ژمارەیە ببێت بە دوو ملیارد كەس. لەئێستادا كە ئەمریكا لەجەنگدایە لەگەڵ 5 دەوڵەتی ئیسلامی و لەهەوڵی فریودانی چەندین وڵاتی تری ئیسلامە لە ئاسیای ناوەڕاست كە دەوڵەمەندن بەسامانی سروشتی,هەروەها كەناڵە عەرەبیەكانی سەربەئەمریكا لەسێگۆشەی مینادا هێشتا لەكاردان و ئەمریكا ئەو وڵاتانەی خستوەتە ژێر قەرزێكی گەورەوە و رابەرایەتی ئەمریكا لەم ناوچانەدا لە داكشاندایەو لەبەرامبەردا زۆر لە دەوڵەتە تازەگەشەسەندوەكان كە چین رابەرایەتیان دەكات لەبەرەوپێشچوون و گەشەسەندندان و هەوڵی ئەوە دەدەن وڵاتانی جیهان ببەنە هەمان ئاستی بەرزی ئابوری نەوەك ئەو ئاستەی كەلەدوای جەنگی جیهانیەوە كە نیوەی وڵاتانی گۆی زەوی پەراوێز خرابوون و لەژێر كۆنتڕۆڵی دەوڵەتە مەزنەكانی ئیمپریالی و كۆڵۆنیاڵیست بوون.بۆیە ئەمریكا لەم كاتەدا دەیەوێت كێشەی دەوڵەتی فەلەستینی چارەسەر بكات و بەوەش سۆزی یەكلەسەرپێنجی هەموو دانیشتوانی زەوی بۆ خۆی ڕابكێشێت لەكاتێكی زۆردژواردا كەسیاسەتی ئەمریكای پیاتێپەڕ دەبێت.هەروەها بەشێكی زۆری ئیسرایلیەكانیش ئەمەیان پێ باشە بۆ ڕزگاربوون لە قەیرانی فەلەستینیەكان.بەڵام كێشەكە ئەوەیە كەحكومەتی ئیسرایل ئێستا لەلایەن ڕاسترەوە توندەكانی حزبەكەی ناتانیاهوەوە "لیكود" ئەروات بەڕێوە كەزۆر دژی دیموكراسیەتە وهەروەها تونرەوە ڕەگەزپەرستەكانی یسرایل بەیتونو كەلەلایەن ئەڤیگدۆر لێبەرمانەوە ئەبرێ بەڕێوە.هەروەها حزبی ئاینی ئۆرسۆدۆكسی شاسەوە كە لەڕادەبەدەر تونرەون و هەمووشتێك ئەكەن بۆ ئەوەی خەونی دەوڵەتی فەلەستینی لەناوببەن ئەمەش لەبەرئەوەی ئەم توندرەوانە لەهەلێك دەگەڕێن بۆ ئەوەی كەرتی ڕۆژئاواو و ڕۆژهەڵاتی جێروسالیم و غەززە پێكەوە بخەنەوە ژێرڕكێفی دەوڵەتی ئیسرایلی. كۆمەڵەی ئۆرسۆدۆكسی كە %10ی دانیشتوانی ئیسرایلن و تادێ لەگەشەسەندندان و بەكۆمەكی هەندێ لەباوەردارەكانی تری ئیسرایل پێیان وایە كە بەپێ ی دەقەئاسمانیەكان خودا ئیسرایلی داوە بە جولەكەكان وعەرەبەكانیش داگیركەرن و دەبێت ئەو ناوچەیەیان بۆ چۆڵ بكەن.بەهۆی ئەوەی كە چەندین دەیەیە ئەمریكا بەئاشكرا پشتگیری و داكۆكی و یارمەتی و لایەنگیری ئیسرایلی كردوە جا بەهەرنرخێك بوبێت,پێویستە لێرەدا پرسیارێك بكەین بۆچی لەم چەندڕۆژەی دواییەدا ناكۆكی و دژایەتیكی سەخت كەوتە نێوان سەرۆك وەزیرانی ئیسرایل ناتانیاهو و سەرۆكی ئەمریكا ئۆباما؟ بۆیە زۆربەئاشكرا لەمیانەی سەردانەكەی بۆ ئەمریكا و وتەكەی بۆ كۆنگرێسی ئەمریكی و ئۆباما,ناتانیاهو زۆری هەوڵدەدا كە پێویست دەكات وازلەهەوڵی بەدەوڵەتناساندنی فەلەستین بدرێت و بەڵكو پێویستە گفتوگۆو دانوستان بكرێت. ئەمەش دیار بوو بەهۆی فشاری ئۆباما بوو كە دەبێت هەردوولا فەلەستین و ئیسرایل بگەرێنەوە بۆ ئەو سنورەی هەیانبوو لە ساڵی 1967 و ئەمەش مانای ئەوەیە ئیسرایل بكشێتەوە لەو ناوچانەی كە داگیری كردوە.ئەوە زیاد لەبیست ساڵە ئەمریكا هەمان چارەسەری پێیە بۆ ئەم مەسەلەیە.ئیداری كلینتۆن و ئیدارەی 8 ساڵەی بۆشیش هەمان ڕایان هەبوو.كەئێستا دەسەڵاتی فەلەستین لە كەرتی ڕۆژئاوا بەمە ڕازیە و حەماسیش لە غەزە ڕازیە وهەروەك چۆن حكومەتی پێشوی ئیسرایل بەوە ڕازی بوو.كەبەپێ ی وتەكانی ئۆباما گەرانەوە لەو شوێنانە ئیتر بۆ یەكجاری سنوری نێوان ئەو دوو دەسەڵاتە جیادەكرێتەوە. هەردوو حزبی كۆماری و دیموكراتەكانیش زۆربەگەرمی پێشوازیان لەناتانیاهو كرد و دەركەوت كە كۆنگرێسی ئەمریكیش زیاتر پشتگیری ئیسرایل دەكات وەك لەكۆشكی سپی.ئەمەش بەهۆی لۆبی ئیسرایل لەئەمریكا و ڕۆڵی گرنگیان لە حەملەكانی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان لەئەمریكادا,كە زۆربەی سیاسەتمەدارە ئەمریكیەكان بەهۆی پشتگیری جولەكەكانەوە(ئەیپاك) سەركەوتون و ئەوانەشی دژایەتی ئیسرایلیان كردوە زۆریان لەسەركارەكانیان لادران.هۆیەكی تر ئەوەیە كە دەیان ملیۆن مەسیحیە فەندەمێنتالیتیەكان و ئیڤانجێلیكاننەك تەنها باوەڕیان واییە كە خواوەند ئەو زەویەی بەخشیوە بە جولەكەبەڵكو باوەڕیان بە و تیۆریەئیلاهیە هەیەكە ئەبێت ئیسرایل(فەلەستین) لەژێر دەستی جولەكەكاندا بێ و ئەوان حوكمی بكەن بەتایبەت لەكاتی زیندوبونەوە و گەرانەوەی مەسیحدا بۆسەرزەوی بۆ گەشتن بەسەرمەستی "راپچەر"ی تەواو. بۆیە ئەگەر تێبینی وشەكانی ئۆبامان بكردایە بە جۆرێك ئەدوا كە تەنانەت ئۆباماش نەیدەزانی كێ زاڵمە و كێ زوڵم لێكراو,كێ داگیركەرە و كێ داگیركراو.ئەم خاڵانە تێبینی ئەكرا لەوتەكانی ئۆبامادا:
(1)داوای لەئیسرایل نەكرد كە كۆتایی بە دروستكردنی خانوو بیناكانیان بێنن لەسەر خاكی فەلەستین
(2)باسی داوای نایاسیای ئیسرایلی نەكرد بۆ فراوانكردنی هەموو جیروسالم
(3)بەهیچ شێوەیەك باسی دۆخی پەنابەرە فەلەستینیەكانی نەكرد
(4)سوربوو لەسەر ئەوەی كە فەلەستین وازلەداوای دەوڵەتبوون بكەن تا مانگی سیپتەمبەر بۆئەوەی لە نەتەوەیەكگرتوەكان وتوێژی لەسەربكرێت و ئەگەری ئەوەی خستە روو كە ئەنجومەنی ئاسایش بەو داوایە رازی بێت(هەرچەندە ڤیتۆی ئەنجومەنی ئاسایشی ئەمریكا ئەتوانێ ئەو دەنگدانە هەڵوەشێنێتەوە)
(5)ئۆباما لەدژی یەكێتی و یەكدەنگی بزوتنەوەی فەتح لەفەلەستین و حەماس لە غەززە بوو .ئەمەسەرەرای ئەوەی كە ئۆباما جەختی كردەوە لەسەر ئەوەی كە پێویستەفەلەستینیەكانیش لەبەرامبەردا دان بنێن بە دەوڵەتی جولەكەكان و نیشتەجێ بونی جولەكە لەسەرخاكی خۆیان.بەواتایەكی تر هەردوو دەوڵەت دەبێ بەشێوازێكی دیبلۆماسیانە بونی یەكتر قبوڵبكەن بەوەی كە ئەو خاكەی لەسەری دەژین هی خۆیانە داگیریان نەكردوە لەهیچ كەس.ئەمە سەرەرای ئەوەی كە زیاد لە ملیۆنیك فەلەستینی لە ساڵی 1948ەوە لە ئیسرایل دەژین و هێشتا نەگەراونەتەوە بۆ فەلەستین و چەندین داوای تر كە دەبێ گفتوگۆی لەسەر بكرێت.یەكێ لەكێشەكان ئەوەیە كە مەسەلەی اعترافكردن و داننانە بەدەوڵەتدا,بزوتنەوەی حەماس تا ئێستا داننانێ بەئیسرایلدا,بەڵام بەپێ ی یاسای نێودەوڵەتی داننان بە دەوڵەتدا لەنێوان دوو دەوڵەتدا دەبێ نەوەك لەنێوان حزبێكی سیاسی و دەوڵەتێكدا.یەكێ تر لە كێشەكان ئەوەیە كە ئەگەر هاتو دەوڵەتی فەلەستینیش دانی پیانرا هێشتا دەوڵەتێكی لاواز دەبێت و لەلایەن وڵاتە عەرەبیە موحافیزكارەكانەوە لەگەڵ ئەمریكادا كۆمەكی دەكرێت و ڕێگەش نادرێت بەو دەوڵەتە كە سوپای خۆی هەبێت.
ئۆباما و كورد
لەیەكێ لەسەردانەكانیدا بۆ استانبول ئۆباما بەئاشكرا رایگەیاند كەوا ئەمریكا پشتگیری لە داخوازی كوردەكان دەكات و بەدوایدا ڕەخنەیەكی زۆری لێگیرا لەلایەن میدیای توركیەوە.لەلایەكی ترەوە جۆو بایدن زۆر پشتگیری لە جیابونەوەی كورد دەكات لە عێراقدا و پێ وایە دابەشكردنی عێراق بۆ سێ هەرێمی سەربەخۆی كورد و سونە و شیعە مایەیی سەقامگیری ناوچەكە مسۆگەردەكات .بەڵام ئەمە توركیای نیگەران كرد و دەركەوت توركیا لە دژی هەر جیابونەوە و سەربەخۆیەكە كە دواتر ببێتە مایەی هاندانی كوردی وڵاتەكەی كە داوای جیابونەوە بكەن. ئەوەی گرنگ بێ بیزانین لەسەر سیاسەتی ئۆباما بەرامبەر كورد ئەوەیە كە كاتی خۆی ئۆباما لەلایەن ئەرمینیەكانەوە پشتگیریەكی زۆری لێكرا و لەهەڵمەتەكانی هەڵبژاردن ڕۆڵی بەرچاویان گیرا لەسەركەوتی ئۆباما ئەمەش چونكە ئەرمینیەكان زۆر متمانەیان بەئۆباما كردو لەچەندین بۆنەدا گفتی ئەوەی پێدابوون كە جینۆسایدی ئەرمینیەكان لەلایەن توركەوە بەجیهان بناسێێ و وەك ڕاستیەكی مێژوی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت كە ئەمەش توركیای نیگەۆان كردوە و پەیوەندی نێوان ئەنقەرە و واشنتۆنی خستۆتە بارێكی دژوارەوە و دۆزی كوردیش یەكێكە لەمەسەلە پەیوەندیدار و چارەنوسسازەكان كە ئۆباما دەیەوێت چارەسەری بكات بەڵام هەرچەند دەكات وڵاتانی وەك ئێران و عیراق و توركیا گرفت دەخەنە بەردەمی د.پاراگ غانا كە ڕاوێژكاری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكایە لە ئیدارەی ئۆبامادا و یەكێكە لەو75 كەسایەتیە كاریگەریانەی كە ناویان هاتوە لە لیستی پیاوەگرنگەكانی سەدەی بیست و یەك لە تازەترین كتێبیدا بەناوی " جیهانی دوەم و كاریگەری ئیمپراتۆرەكان لەسەر ئاسایشی جیهانی-2008" پێ ی وایە سیاسەتی نەوت و غازی كوردستان ڕۆڵی گرنگ ئەگێڕێت لە سەربەخۆبونی كوردستان تا سالی 2016 وتا ئەو كاتەش زیاد لە20,000 سەربازی ئەمریكی لە كوردستاندا جێگیر ئەكرێت.ئەمەش لەبەرئەوەی تا دێت ئەوروپا زیاتر پشت بە نەوتی نابۆكۆ ئەبەستێت كەلەڕێ ی توركیاوە بەبۆری نەوتی عێراق بۆ نەما دەگوازێتەوە و وا خەریكە نەوت وغازی كوردستان كەنزیكەی 3 بۆ 6 تریلیۆن مەتری دوجا نەوت و غازە كێبركێ ی غازی روسیا دەكات و ئەوروپاش پێ ی باشە زیاتر پشت بەنەوتی كوردستان و عێراق ببەستێ نەوەك ڕوسیا .هەروەها حەمە میروەیسی كە خاوەنی كتێبی "گەرانەوەی میدەكانە"لەماڵپەرەكەی خۆیدا نوسیویەتی كەوا ئەمریكا سیاسەتێكی دوفاقیانە پێڕەو دەكات لەلایەك دەڵێ پشتگیری لە دیموكراسی و داوارەواكانی خەڵكی سەرشەقام دەكەین و لەلایەكی ترەوە لەگەڵ بارزانیدا كۆدەبێتەوە,ئەمەش لەبەر ئەوەی بارزانی نەوتی كوردستانی كۆنتڕۆڵكردوە و لەژێر ڕكیفی خۆیدا مامەڵەی پێوە دەكات و لەوانەیە نهێنی تریش لە ئارادا بێت كە خەڵك نایزانێت.بەڵام ئەوە زۆر ئاشكرا و ڕونە كە ئەمریكا پشتگیری لە دیموكراسی تونس و میسروولیبیا و سوریا و ئێران دەكات و لەدژی دیموكراسیەتی كوردستان و بەحرەین و سعودیە و ئەفغانستان و پاكستان و توركیایە چونكە دیموكراسی لەم وڵاتانەدا لەدژی بەرژەوەندی ئەمریكایە و دواجاریش ئەمریكا بیەوێت و نەیەوێت,پشتگیری بكات و نەیكات وا باهۆزی دیموكراسیەت و هەڵبڕینی دەنگی حەق لەدژی زوڵم و ستەم سەركەوتن بەدەست دێنێت.بۆیە وا پێشبینی ئەكرێت بەسەركەوتنی پرۆسەی دیموكراسی و ڕمانی دەسەڵاتە دیكتاتۆرەكانی ئەم وڵاتانە زۆرینەی خەڵكی ئەو وڵاتانە متمانەیان بە سیاسەتی بەرژەوەندخوازانەی ئەمریكا نەمێنێت و هاوپەیمانێتی لەگەڵدا دروست نەكەن.
سەرچاوەكان:
http://www.washingtonpost.com/politics/democrats-join-republicans-in-questioning-obamas-policy-on-israel/2011/05/24/AFkEJpAH_story.html http://www.usnews.com/news/articles/2011/05/10/lawmakers-tell-obama-to-end-afghanistan-war http://www.washingtonpost.com/national/national-security/state-department-report-on-us-withdrawal-from-iraq-cites-lack-of-money-other-problems/2011/06/01/AGwdsQIH_story.html http://www.washingtonpost.com/world/iraq-forces/2011/03/21/AF7hewWB_gallery.html http://nationalinterest.org/commentary/blood-oil-kurdistan-5394 http://nationalinterest.org/commentary/good-revolutions-gone-bad-5387 http://www.zimbio.com/pictures/wdKaljhkUQd/Barack+Obama+Visits+Israel/2_4_MKda_qc/Shimon+Peres http://www.huffingtonpost.com/2011/05/19/obama-middle-east-speech-_n_864153.html http://wiseconservatism.com/2011/05/20/obamas-new-policy-for-israel-and-palestine-is-great-for-our-enemies/ http://obama.einnews.com/central-asia/ http://arkansasgopwing.blogspot.com/2011/05/reaction-to-obamas-new-policy-for.html http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2010/04/president-obamas-new-policy-for-nuclear-weapons.html http://www.insidebayarea.com/opinion/ci_18106075 http://www.prnewswire.com/news-releases/brent-scowcroft-to-criticize-obama-foreign-policy-challenges-at-national-press-club-122747928.html http://www.realclearpolitics.com/news/ap/politics/2011/Mar/26/republican_hopefuls_criticize_obama_s_libya_policy.html http://www.liveleak.com/view?i=70a_1239286902 http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2010/12/state4472.htm http://kurdistanjaff.blogspot.com/2011/05/president-obamas-relationship-with.html http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/fisk/who-cares-in-the-middle-east-what-obama-says-2290761.html
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
