زاراڤێن زمـانێ كوردى و مـەترسـیاوان لسەر ئـاسایشا نەتـەوەیـى

Saturday, 11/06/2011, 12:00

زمان ئێك ژوان بنەماوستوونێت سەرەكى وهەرە گرنگن یێن كو نەتەوە لسەر ئاڤادبن وژێك دهێنە جوادكرن، وژبو دوپاتیا ڤێ چەندێ زمانزانێ ئەلمانى (هیردەر) وهەروەسا فەیلەسوفێ وێ (فیختە) زمانى ونەتەوەى پێَگڤە گرێدەن و لگورەى تێگەه ودیتنا وان زمان گیانێ نەتەوەیە، ئانكو زمان نەتەوا دروست دكەت وئەگەر هەر مللەت ونەتەوەكێ زمانێ خوە یێ رەسەن وپاقژ ژ دەستدا، یان ژى ب شێوەكێ دیتر گەر زمانێ هەر نەتەوەكێ مر ئەو نەتەوە ژى دێ مریت وچیتە بەر دلوڤانیا خودى، ول درێژاهیا میژووێ گەلەك نەتەوە نەماینە وژناڤجوویە، چونكە نەشیاینە وان بنەما ب پارێزن یێن كو نەتەوە لسەر ئاڤادبن و ب تایبەتى پاراستنا زمانێ خوە ، نەمازە دڤى سەردەمێ جیهانگیریێ دا، ژبەركو هەموو تشتەك ب شێوێ رێژەیى كەتیە بەر پێلێت گهورینان، ژوانا ژى رەوشەنبیریەت وسروشتێ مروڤان،...وزمان ژى ژڤان گهورینان قورتال نەبوویە وكارتێكرن لسەر هزرا نەتەوە ونەتەوەبوونێ كریە، سەرەرایى كو گەلەك بیردوز وبوچونێت دیترهەنە لدور نەتەوەبوونێ، لێ زوربەیا وان گرنگیێ دەنە (زمان)ى وتایبەتمەندیاوێ ژبو ژێك جوداكرنا هەر مللەت ونەتەوەكێ، مینا بیرودوزا ئیسلامى، هەروەكو دقورئانا پیروزدا خودایێ مەزن ئاماژە پێدایى كو زمانێت هەوە ژێك جودانە وفەرمووى: (ومن ێیاتە خلق السموات والارچ واختلاف السنتكم والوانكم إن فى ژلك لایات للعالمین) الایە22سورە الروم، ئانكو ئێك ژوان یێ كو هەوە ژێكجودا دكەتن زمانە، دیسان ژلایەكێ دیترڤە بیردوزا فرەنسى بەرژەوەندێت هەڤپشك دكەنە بنەما بو نەتەوەبوونێ ودوپات دكەن ئەگەر مە زمانەكێ هەڤپشك ژى نەبیت، مە بەرژەوەندیێت هەڤپشك هەنە، واتە هەر ئاماژە ب مەترسیا زمانى دایە چونكە پتر زمانەك دوەلاتێ واندا هەیە.
ژبەر گرنگیا زمانى ئێك ژسیاسەتێن ب شێوێ زانستى ژلایێ لایەنێت داگیركەرڤە هاتینە ودهێنە پەیرەودكەن دژى وان مللەتێن ژلایێ وانڤە هاتینە داگیركرین یان نیازا داگیركرناوان هەبن، تێكدان و ژنافبرنا زمانێ وان، واتە كوشتنا گیانێ وانە وزمانێ خوە لسەر وان دسەپینن ودكەنە زمانێ فەرمیێ یێ وى وەلاتى ، وزمانێ وان یان ب ئێكجارى قەدەغەدكەن یان ژى بێ بها دكەن ووەكو زمانەكێ لاوكى دهژمێرن وئەڤ چەندە ژى باش هەست پێ هاتە كرن پشتى هەردوو جەنگێت جیهانى، كو وەلاتێن داگیركەر زمانێ خوە لسەر وان وەلاتان زالكرن تاكو گەهشتیە وێ رادێ زمانێ گەلەك مللەتان بەرەڤ ژناڤچوونێ ڤە برن، مینا فرەنساوئیتالیا وبرێتانیا بەرامبەر وەلاتێ جزائیر ولوبنان وهند وپاكستان ونیپال وگەلەك وەلاتێن دیتر كو زمانێت وەلاتێن داگیركەر ب تایبەتى زمانێ ئینكلیزى بوویە زمانەكێ سەرەكى و ئەم دشێن پێژین فەرمى ل وان وەلاتان وهێدى هێدى یێ جهێ زمانێ وان دگریت وئەگەر بەرسینگرتن وچارەسەریێت گونجایى ژلایێ وانڤە نەهێنەكرن دویر نینە زمانێت وان ژناڤ بچن وبچنە دخانا زمانێت مرى دا.
ئەڤ سیاسەتا لسەرى ئاماژە پێ هاتیە كرن ب روون وئاشكرایى وب شێوەكێ سیستەماتیك هەر چوار وەلاتێن داگیركەرێن كوردستانێ (توركیا، ئیران، سوریا، ئیراق)، دژى مللەتێ كورد پەیرەوكرینە وئاخفتن ب زمانێ زكماكى یان ب زمانێ دایكێ ژلایێ كوردان ڤە ب گونەهەكا گەلەك مەزن پێناسەكرینە وهەرەشەومەترسى لسەر ئاسایشاخوە یا نەتەوەیى دنەرخینن، مینا وێ كچا (10) دەه سالى یا كوردستانا باكور یاكو بەرى نێزیكى سالەكێ بریار دایى دمالاخوە ڤە هەڤالێت خوە یێن زاروك و ل ژیێ خوە فێرى پێتێت زمانێ كورد بكەت، لێ حكومەتا توركیا ل شوینا وى زاروكا سنێل خوەدى بكەت، دادگەهكرن ب گونەها وێ چەندێ، كو بوویە مەترسى لسەر ئاسایشا نەتەوەیا توركیا وبەلاڤكرنا زمانەكێ نەفەرمى لگورەى دەستورێ وان یێ كمالیستى، لێ دەولا سەرێ رێكخراوێن نیڤدەولەتى یێن پاراستنا مافێ مروڤ وزاروكان، بریارا دادگەهكرناوێ هلاویستى مایە ونەهاتیە جێبەجێ كرن.
دیسان ژبەر وێ قەدەغەكرنا ئاخفتنێ ب زمانێ دایكێ ژلایەكێ و ژلایەكێ دیتر ڤە زمانێ خوە كرنە تاكە زمانێ فەرمێ یێن وەلاتێن خوە، دەرئەنجام ب موخابنێ ڤە ئەم دشێن بێژین شیان زمانێ خوە تێكەلى زمانێ مە یێ شرین و زەلال بكەن و تا رادەكێ گەر كێم ژى بیت شێلى بكەن، ل عیراقێ وسوریێ ژئەنجامێ سیاسەتا (تەعریب)ێ، زمانێ عەرەبى دمێشكێ مەدا ب دلێ خوە چاندن ول توركیا ژئەنجامێ سیاسەتا (تەتریك)ێ، زمانێ كوردى بەرەڤ مەترسیا مرنێ ڤە برن ول ئیرانێ ژى ب هەمان شێوە سیاسەتاوان یا(تەفریس)ێ یا بێ ئەنجام نەبوو و ئەگەر ئەم لگورەى تێگەها هەردوو ئەلمانیان شلوڤە بكەین، نەبتنێ خاكا كوردستانێ دنافبەرا واندا هاتیە دابەشكرن، بەلكو گیانێ وێ ژى هاتیە پارچەكرن و ژڤێرى مەترسیا مەزن ب هزرامن دەست پێدكەت، چونكە شیان وەبكەن تاكێ كورد شانازیێ ب خوە بكەت دەمێ زمانێ توركى یان ئەرەبى یان فارسى ب شێوەكێ باش بزانیت وهەروەسا وەبكەن هەر ئەو تاك هند هزر دخوە فیركرن وب هێزكرنا زمانێ خوە دا نەكەت، هند دخوە فێركرنا زمانێن واندا بكەت وئێدى ل توركیا ئەو كوردێ زمانێ توركى ژ توركا باشتر نەزانیت كوردا بخوە ب چاڤەكێ سڤك تەماشەى وى دكرن و ل وەلاتێن دیتر ژى هەر ب هەمان وى شێوەى و ئەنجام لسەر ئاستێ كوردستانا مەزن،كوردێ باكورى دگەل كوردێ روژئاڤایى یان باشورى دگەل یێ روژهەلاتى وبەروڤاژى گەهشتن وێ رادێ وئاستى ژلایێ زمانى ڤە باش دئێك نەگەهن.
دیسان سیاسەتا ژهەمیێ مەترسیدارتر وشەهراویتر ئەو بوو یاكو رژێما هەر وەلاتەك ژوان دناڤا سنورێ خوەدا یان ژى دژى وێ پارچا كوردستانێ ئەوا دبن داگیركەریاوێڤە پەیرەودكرین ب گەلەك رێك وشێوازان ژواناژى، رەفتاركرن دگەل زاراڤێن كوردى وەكو زمانێت جودا، بو هندێ زاراڤ ژلایێ گرنگیێ ڤە لپێش زمانێ ستاندەرد وئێكگرتیێ كوردى ونەتەوەیى بكەڤیت ولبەر ئێك رەش بكەن ودەرزێت زمانى دناڤبەرا مەدا دروست بكەن وكویر وبەرفرەه ببیت، وژوان رێكان ژى یاكو ل عیراقێ باش هەست پێ دهاتیەكرن ئەو بەرنامەێت ب زمانێ كوردى دهاتنە پێشكێشكرن لسەر كەنالێت فەرمیێن رژێمێ ب چەند زاراڤان (سورانى، بادینى، هاورامى) بو هندێ یێ زاراڤێ وى سورانى بیت تەماشە وگوهدانا سورانیێ بكەت و یێ بادینى وهاورامى ژى ب هەمان شێوە وزێدەبارى هاوولاتیێ دهوكێ دەمێ سەرەدانا هەولێرێ كربا دڤیا درێكا مویسل رابچیت یان سلێمانیێ بو هەڤلێر ودهوكێ ب هەمان شێوە كو ژئەنجامێ وێ سیاسەتێ، شیان وەبكەن دەمێ تاكەكێ سورانى دگەل ئێكێ بادینى ب ئاخفیت، نەچارببن زمانێ خوە بگهورن بو ئەرەبى داكو باش دئێك بگەهنن وجوداهیا سورانیێ وبادینیێ چاندن وزالكرن، ددەمەكێ دا بەرنامەیێت خوە یێن ئەرەبى ب زمانێ ئەرەبى یێ فەسیح پیِشكێش دكرن، سەرارەیى كو ئەرەب هەمى دئێك ناگەهن و یێ عیراقى دگەل یێ موریتانى و سومالى پێتڤى ب وەرگێرەكێ زمانى یە داكو دئێك بگەهن، بو هندێ زمانێ وان یێ ستاندەرد یان ژى یێ قورئانى ل بەرئێك نەچیت یان ژى لاوەكى نەبیت وژلایێ زمانى ڤە ژێك دویر نەكەڤن.
پشتى سالا 1991ێ وئازادكرنا كوردستانا باشور ودامەزراندنا پەرلەمان وحكومەتا هەرێمێ ئەم دلخوش بووین كودێ حكومەتا هەرێمى چارەسەریا هەمى شوینوار و دەرئەنجامێت خرابێن داگیركەریا ئەرەبى كەتن ب تایبەتى ژلایێ زمانى ڤە ودێ بین خودانێ زمانەكێ ستاندەرد وئیكگرتى كو هەمى خەلكێ كوردستانێ لسەر رازى بن وب زمانێ خوە یێ دایك بزانن، سەرەرایى چەند هەول وكور وكونفرانسان لێ ئەگەر بێ سود ژى نەبن ل ئاستێ پێتڤى نەبووینە وچارەسەرى نەكرینە وئەم رولێ راگەهاندنى ژبیر ناكەین هندەك زەلالى پەیداكرینە و هندەك گرێ ڤەكرینە كو ئێدى زوربەى هاوولاتێن هەرێمێ پێتڤى ب زمانەكێ دیتر نەبن داكو دئێك بگەهن، لێ یا مەترسى ئەڤە یە كو هەست دهێتەكرن تایبەت ژلایێ بسپور وشارەزاێت زمانى ڤە دژایەتیك بەرامبەر ئێك دهێتەكرن یێ زاراڤێ وى سورانى بیت زاراڤێ بادینى بێ بهادكەت وبەروڤاژى وئەڤە بخوە ژى ژمەزنترین هەرەشە ومەترسیایە لسەر ئاسایشا نەتەوەیا كوردى، چونكە ئەگەر ل كوردستانا باشور یان پارچا ئازاد، چارەسەریا ڤى دەردێ كوژەك نەهێتەكرن كو داوەتا مەیە ودەهول قوت ژى هەر ژمەیە، ئەڤجا ل پارچێت دى وسیاسەتا داگیركەران لسەر وان یا بەردەوامە دێ رەوشاوان یاچەوا بیت، ب هزرامن تایبەت ل هەرێمێ وەكو بنگەهەكێ نەتەوەیى بو كوردان چارەسەریەك نەهێتەكرن وئەڤ دەرزە نەهێنە پێگڤە نساندن، ل داهاتى دێ نەتەوا كورد كەڤیتە دبن گەفا پارچە بوونێ ڤە، چونكە دێ ڤالاتى دنافبەرا زاراڤاندا بەرفرەه بیتن وئێدى رەنگە گەلەك خوە ب كورد نەزانن وهندەك دویڤەلانك پەیدابن كو خزمەتا خوە ودوژمنان بكەن ب هەمان شێوەى ئەوێن هەول دەن ئێزدى وشەبەكان ژكوردبوونێ جودابكەن ودیاردكەن كو نەتەوەێن جودانە و نەكوردن ، ئەڤجا هەر زاراڤەك خوە ب نەتەوەكا جودا بدەتە راگەهاندن وزاراڤێ خوە بكەنە زمانێ خوە، چونكە لگورەى تێگەها هەردوو ئەلمانیان نەتەوە لسەر بنەمایێ زمانى دهێنە ئاڤاكرن، چنكو زمان گیانێ نەتەوەێ یە ویێ زازاكى خوە ب نەتەوا زازاكى ویێ هاورامى ب نەتەوا هاورامى و....هتد بدەنە راگەهاندن ودوژمن ونەحەزێت مە ژى دزیندى وئامادەنە بو داوەتەكا هوسا دەستا ب قوتن وگونەها ڤێ چەندێ ژى ب هزرامن شارەزاێن زمانى ب پلە ئێك، ژبەركو ئەركێ وانە وكاربدەستێت مە ب پلە دوو دبەرپرسیارن بەرامبەر مێژووێ ونەتەواكورد ئەگەر ڤان هزرێت گوژەك نە گوژن وب مێشكەكێ نەتەوەیى وژدلەكێ كوردەوارى، هەولا ستاندەركرنا زمانێ مەیێ شرین نەكەن.
ئەڤ بابەتە هاتیە بەلاڤكرن د روژناما ئەڤرو دا، هژمار 644 ل15/2/2011

-زاخو