دیمۆگرافیای كوردستان بەرەو كوێ؟

Monday, 05/08/2013, 12:00

1561 بینراوە

دیاردەی كۆچكردن بۆ شارە گەورەكان بە تایبەتی ئەو شارانەی لە گەشەسەندندان و هەلی كاریان زۆر تێدایە دیاردەیەكی زۆر كۆنە و نمونەش شاری بابلە لە ساڵانی هەزارەی پێش زایندا لە گەشەسەندندا بوە و دانیشتوانی گەیشتوەتە یەك ملیۆن چونكە لە هەموو لایەكەوە خەڵك ڕووی تێكردوە، هەتا وای لێهاتوە كێشەی لەیەك تێنەگەیشتن پەیدابوە لەناو خەڵكدا بەهۆی زۆری و جۆراوجۆری ئەو زمانانەوە كە قسەیان پێكردوە.
لە كوردستانیشدا بە تایبەتی شارەكانی هەولێر بە دەرەجەی یەكەم و سلێمانی بە دەرجەی دووەم، ئەم دیاردەیە بە شێوەیەكی بەرچاو پەرەی سەندوە.
لێرەدا ئەوەی وامان لێ دەكات ئەم بابەتە بوروژێنین ئەوەیە كە ئەوانەی دێنە كودرستان و تێیدا نیشتەجێ دەبن خەڵكی وڵاتانی دراوسێی كوردستانن دووبارەی دەكەمەوە دراوسێی كوردستانن، واتە عەرەب و تورك و فارس.
بێگومان من هیچ شتێكم لە دژی ئەو نەتەوانە نیە و وەك نەتەوەكەی خۆم ڕێزیان لێ دەگرم و هەمیشە بە چاوی ڕێزەوە دەڕوانمە فەرهەنگ و مێژوویان، بەڵام ئەم دیاردەیە كاریگەری نەرێیی لەسەر نەتەوەی كورد و پێكهاتەی دانیشتوانی كوردستان دەبێت، بۆیە بە گرنگی دەزانم حكومەتی هەرێمی كوردستان بە تایبەتی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم ئەم دیاردەیە بە هەند وەربگرن و كاری لەسەر بكەن.
ئاشكرایە جیهان بەرەو گڵۆبالیزم دەڕوات و وڵاتان ئەوەندە كاریگەریان لەسەر یەكتر دەبێت و پەیوەندیەكان ئەوەندە بەهێز دەبن جیهان وەك یەك شاری گەورەی لێ دێت، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نیە نەتەوە نەمێنێت و لە گیراوەیەكی نامۆدا بتوێتەوە.
ئەوەی ئەمڕۆ لەكوردستان ڕوو دەدات، هاتنەناوەوەی بە لێشاوی خەڵكە بە تایبەتی لە باشووری كوردستانەوە بە هەموو چین و توێژەكانەوە هەر لە كرێكارەوە هەتا پیشەوەر و دكتۆر و ئەندازیار و خاوەن موڵك و ... هتد
تازە گەڕابومەوە كوردستان بۆ خانوی كرێ دەگەڕام دەمبینی لەزۆر شوێن نوسرابوو "دار للایجار" زۆر خەفەتم خوارد دوای چەند ساڵ دەربەدەری بگەڕێمەوە كوردستانەكەم و ببمە كرێچی بێگانەیەك!
بەهەمان شێوە زۆر جار لە كوچە و كۆڵانی هەولێر و سلێمانیدا قسەكردن بە زمانی غەیری كوردی بە شێوەیەكی سەرنجڕاكێش دەبیسترێت، بە جۆرێك مرۆڤ دڵی دادەچڵەكێت چونكە سەردەمی داگیركەرانی گۆڕبەگۆڕت دەهێنێتەوە یاد و لەخۆت دەپرسیت، هەویەم پێیە؟ فیرار نیم؟
نەتەوایەتی ڕەگەزپەرستی نیە و مافی هەموو نەتەوەیەكە كیانی خۆی و مانەوەی خۆی بپارێزێت، لەبەرئەوە ڕێگام پێبدەن با لەڕوانگەیەكی ترەوە سەیری ئەم دیاردەیە بكەین.
كاتێ خەڵكێكی زۆر بەو خێراییە دێنە كوردستان و لێرە نیشتەجێ دەبن، خێزانیان لەگەڵدا بێت یاخود لێرە خێزان پێك بهێنن، وردە وردە ئەو نەتەوە و ڕەگەزانەی غەیری كورد لەناو ئێمەدا دەتوێنەوە، بەڵام جینەكانیان ناتوێنەوە و هەر ڕەچەڵەكیان كورد نیە.
ئەمەش مانای ئەوە نیە كورد لەو نەتەوانە بەرزتر و باشترە بەڵام بە تێپەڕبونی كات پێكهاتەی دانیشتوانی كوردستان دەبێتە نەتەوەیەكی نائەسڵ و چەندڕەگ.

جگە لەو مەترسیانەی چاوەڕوان دەكرێت وەك:

- نەمانی هەستی نەتەوایەتی و ئینتیمای نەتەوەیی.
- مەترسی دروستبوونی تابوری پێنجەم و تۆڕی سیخوڕی.
- ئەزمەی نیشتەجێبوون و بەرزبونەوەی نرخی كرێی خانوو و دوكان.
- دابەزین و كەمبونەوەی دەرامەتی كرێكاری كورد چونكە كرێكاری بیانی بەكەمتر ئیش دەكات.
- موڵك لەكوردستان دەكەوێتە دەستی بێگانەوە هەر لە خانووبەرە و دوكان و كارگەوە تا دەگاتە ئۆتۆمۆبێل.
- زیادبوونی دیاردەی سواڵكردن كە بە تەواوەتی سیمای شارەكانی كوردستانی ناشیرین كردوە بە جۆرێك خواخواتە لە ئۆتۆمبێل لێخوڕیندا ترافیكلایت سوور نەبێت و بە ناچاری نەوەستیت چونكە دەكەویتە بەر شاڵاوی سواڵكەر و جام پیسكەر (گوایە جامی ئۆتۆمۆبێلەكەت پاك دەكەنەوە بۆ ئەوەی پارەیان بدەیتێ بەڵام پەڕۆكەیان ئەوەندە پیسە جامەكەت بۆ پیس دەكەن) جگە لە بنێشت فرۆشتن و مەدالیاو شتی سەیری تر.
شایانی باسە تەنها كورد زەرەرەومەند نابێت بەڵكو ئەوانەی دێن و بۆ هەتاهەتایە لە كوردستان نیشتەجێ دەبن، ئەوانیش بە جۆرێك زەرەرەومەند دەبن چونكە بە تێپەڕبونی كات بەها نەتەوەییەكانیان لەدەست دەدەن و كولتوری خۆیانیان لەبیر دەچێتەوە.

من بە گوێرەی بۆچوونی خۆم چەندخاڵێك پێشنیار دەكەم بۆ چارەسەركردنی ئەم دیاردەیە وەك:
- ڕێگرتن لە نیشتەجێبوونی هەڕەمەكی و ڕێكخستنی بەپێی پێوانە و پێویست.
- دانانی ڕێنمایی و پێوانە و یاسای توندتر سەبارەت بە پێدانی مۆڵەتی مانەوەی هەتاهەتایی.
- ڕێنەدان بە كڕینی موڵك لە كوردستان بۆ غەیری كورد و ڕێگرتن لە پێچی یاسایی وەك بێگانەیەك موڵك دەكڕێت و دەیكات بە ناوی كوردێكەوە.
- ڕێنەدان بە تۆماركردنی ئۆتۆمۆبێل لە شارەكانی كوردستاندا بە ناوی دانیشتوانی شارەكانی دەرەوەی كوردستان، ئەم دیاردەیە كێشەی ئەمنیشی لێ دەكەوێتەوە كاتێ لە بازگەكانی هەرێم ئۆتۆمۆبێلی ژمارەی كوردستان نەفەرەكانی نەناسراون و داخڵ دەبن.
- بەردەوام هوشیاركردنەوەی خەڵكی كوردستان و بەهێزكردنی هەست و ئینتیمای نەتەوایەتی.
- میكانیزمێك دابنرێت بۆ كۆنترۆڵكردن و نەهێشتنی دیاردەی سواڵكردن، شایانی باسە زۆر جار ڕێكەوتوە سواڵكەر سیخوڕ بون.
كوردستان تەنها موڵكی كوردە و دەمانەوێ ئاسەواری نەگبەتی تەعریب تەبعیس تەرحیل نەهێڵین.

ئەندازیار
تایەر عەلی رەسوڵ