کورتە مێژووی خزمەتگوزاری پزیشکی لە مهاباد

Saturday, 06/07/2013, 12:00

1918 بینراوە

لە رابوردوویەکی دووردا وەکی زۆرینەی ناوچەکانی وڵات لە شاری مهاباد تەنیا خزمەت گوزاری پزیشکی بە شێوەیەکی سوننەتە ولە رێگای دەرمان کردن بە گژوگیا بونی هەبووە. ئەو کارانەش زۆر سەرەتایی بون .لە ٨٠تا٩٠ ساڵی رابوردوودا جار جار دوکتوری بیانی لە وڵاتانی مەسیحی ئایین لە مهاباد حوزوریان هەبووە. چۆنیەتی کار وسیاسەتی ئەو دوکتورانە هەر چۆنێک بوبێ زۆرینەی وان بە دڵێکی پاک وراستگۆیانە خزمەتیان کردووە بە خەڵکی شاری مهاباد وئەو شارەش بیرەوەری باشیان لەو دوکتورانە هەبووە.
دوکتورشالک یاشارل (پێیان دەگوت شاڵک) ،دوکتور میللێر ، دوکتور میسکوتات (گوت هاڕت) ،دوکتور فاسوم ،دوکتور یۆناتان ،میس داڵ خانم ،و.......... ناوگەلێکن کە بیرەوەری خۆشیان لە ناو خەڵکی شاری مهاباد دا هەبووە.
دوکتور ئەل ئۆوفاسوم ، پەڕتوکێکی بەو ناوە نوسیوە :
Apractical..kurdish grammar
By.o. fossum. ph. American Missionary
Published by..The inter-synodia EV
لە لا پەڕەی یەکەمی ئەو پەڕتوکە مۆرێکی خڕو جەغزی هەیە کەلە ناوەندی ئەو مۆرەدا نوسراوە : فاسوم ساحیبی ئامریکا ، ساوجوبڵاغ ، کوردوستانی ئێران .
ئەو پەڕتوکە ٢٧٩ لاپەڕەیە کە لە ساڵی ١٩١٦ ز دا نوسراوەو بە چاپ گەیشتووە . پێنج لاپەڕەی پێشەکیە کە بە گشتی ئاماژە بە مێژووی مهاباد وزمانی خەڵکی مهابادە ،ئەو پەڕتوکە گرامێرێکی (رێنوس وڕێزمان) کامڵە لە زمانی کوردی زاراوەی موکری لە کۆتایی هەر باسێک دا راهاتنێکی جوان لە بەیتەکانی کوردی لە خۆ دەگرێ لە ئاخری پەڕتوکەکەشدا فەرهەنگی " وشەی کوردی ، ئینگلیسی بە ئینگلیسی " نوسراوە چەند لاپەڕەیەکێش بە قسە لۆکو مەتەڵی کوردی کە هاوتەریبی ئینگلیزین بە شێوەیەکی گونجاوو باش لە بەرانبەر یەکدا نوسراون. ئایا هاوکات لە گەڵ کارو باری پزیشکی ئەو کارانەش جێگای رێز وپێزانین نین ؟
خوا لێخۆشبوو " میس داڵ خانم "لە گەڵ کەسێکی مهابادی بە ناوی مەڕحومی ،حوسێن حەبیبی ،ژیانی هاوسەری پێک هێنا وبەرهەمی ئەو ژیانەش ئاغای ،سیروس حەبیبی یە، کە بەڕاستی دەبێ نەتەوەیەک ئیفتیخاری پێبکا چون کەسایەتیەکی زانیار و زانستی بووە .
دوکتور، یوناتان (وێنەتان) ساڵانێکی دوورو درێژ خزمەتی بە خەڵکی مهاباد کردووە وماوەیەکیش بەر پرسی نەخۆشخانەیەک لە مهاباد بووە . لەوسەردەمەشدا گەڕەکێک کە رووبەرووی ئیدارەی تۆمار کردنی بەڵگەو موڵک لە مهاباد لە کۆڵانێکی هەوراز بووە وپێی دەکوترێ " گەڕەکی وێنەتان " کە دەبێتە هۆی لە بیر نەکردنی یادی وی شوێنی کار و ماڵەکەشی هەر لەو کۆڵانەدا بووە. دوکتور وێنەتان حاتەمی (سەییادیان) زانستی دوکتوری لە دوکتور " ژۆزێف کاکران " کە لە مێژووی شاری ورمێ دا بە ناو بانگە ، فێر بووە . کوڕێکی هەبووە بە ناوی " ئیدیسۆن " کچیک بە ناوی " ویلما " کە ناوی ئەو کچەش لە راوێژی زاری رۆژانەی خەڵکدا ، وێلمە، دەگوترا .ناوی ئەو بەرێزەش داستانێکی لە بیروڕای گشتی زیندوو کردەوە کە بە کورتی بۆتان دەگێڕمەوە : ویلما خاتوو، لە مهابادی ٥٠تا٦٠ ساڵ لەوەی پێش کە ژنانی ناوچەکە چارشێیو رووبەندیان دەپۆشی ، ویلما جلو بەرگێکی ئازاد تروئاواڵاتری دەکردە بەری بەو شێوە رواڵەتیە سرنجی زۆر کەسی بۆ لای خۆی رادەکێشا خاتونێک بووە جوان،ئارام و لەسەردڵان کە ماوەیەکیش بەر پرسی فێرگەی کچانە بووە لە شاری مهاباد .یەکێک لە مامۆستاکانی ئەدەبیاتی زمانی فارسی لە مهاباد لەو سەردەمەدا بە ناوی " موحەممەد ڕەسوڵ میکاییلی " بە توندی ئاشقی ،ویلما ،دەبێ . بەڵام ئەو خاتونە زۆری بۆ گرینگ نابێ وقەت سرنجی ناداتێ .ئەوینی خوالێخۆش بوومیکاییل دەگاتە ئاستی پەرێشانحاڵی وتێکچونی باری دەروونی تا ئەو جێگایە بۆ ماوەیەک لە نەخۆشخانە کانی تەورێزو تاران دەمێنێتەوە.
دوای ماوەیەک کە دەگەڕێتەوە مهاباد رۆژێکیان لە پڕ لە دەرمانخانەیەک کاری دەبێ خاتوو ویلما وەژووردەکەوێ .شاد ڕەوان میکاییل بە دیتنی تێکدەچێ وخوێن لە لوتی دێتەدەرێ .هەر بەو هۆیە دەگەڕێتەوەتاران ولەوێ لەبەر پەرێشانی کۆچی دواییدەکا. هۆنراوەی زۆر بەسۆزی لەپاش بە جێ ماوە لەو سەردەمەشدا کەسانی بەساڵا چوو هەر کات باسی ویلما دەکەن داستانی ئەوینی میکاییل دێتەوەبیریان .دەگوترێ لەو سەردەمەدا ویلما هەر زیندووە لە شاری تەورێز دەژی تەمەنێکی زۆری هەیە ودونیایەک بیرەوەری .
نەخۆشخانەیەک کە لە پێشودا کەڵکی لێ وەردەگیرا شوێنی وی لە ئاخری شەقامی ، ا....تاڵەقانی بوو لە رابوردوودا نەخۆشخانەی شێرو خورشیدی سور بەناوبانگ بووە لە ساڵی ١٣٠٩ی هەتاوی وەگەڕخرا ، ٦٠ تەختی بۆ نەخۆش هەبووە لە ساڵی ١٣٣٧ی هەتاوی دووبارەسازی بۆ کراو پێی زیاد بوو .
نەخۆشخانەی ٢٥٠ تەختی باش کە لەو سەردەمەدا لە باشوری شاری مهاباد کەڵکی لێ وەردەگیرێ لە ساڵی ١٣٥٤ی هەتاوی وەگەڕخرا .بۆ ماوەیەک لەکار کەوتو لەساڵی ١٣٦٣ی هەتاوی هەمیسان چاک بۆوە ناوی نەخۆشخانەی خومەینیە و بەشی ئیداری وی ناوی مانگی سوری مهابادە .
لە حاڵی حازردا مهاباد ئەو شوێنەی هەیە ولە جێی دەش چەند دەرمانگای هەیە .لە ساڵەکانی دواییدا چەند دوکتورێک بیانی کە زۆرتر هیندی یان بەنگڵادژی لە ناوەندانەدا وێڕای دوکتورەکانی ئێرانی خەریکی خزمەتن ویادیان بەخێر بێ بە تایبەت کەسانێکی وەکو : دوکتور راوەندووجەهانجی ، سۆماساندڕام ،پراسادلال ،زینوڵڵا ،لوتفئەلڕەحمان ،سونیل ،سوباڕائۆ ،عەبدولڕەشیدئاهەنگەر ، بوتان ،هاڕوون ،نەسرین ، سیدانور و........رەوانشاد راج کوپاڵ ، تیونۆ کوپاڵ ،هەر مەموویان یادیان بە خێر بێ . هەروەها نەخۆشخانەی ناوەندی بەر بەرەکانێ لە گەڵ نەخۆشی سیل لەساڵی ١٣٤٣ی هەتاوی وەگەڕخرا کە سەرپێیی نەخۆشەکانی چارەسەر دەکرد .


سەر چاوە: مێژووی مهاباد لە نوسینی جەنابی سەید موحەممەد سەمەدی
وەرگێرانەوە بۆ هەنگوین زمانی کوردی : جەعفەر / سەرکەوت کەریمی
ئۆپساڵا / سۆئێد / ١٨/٦/٢٠١٣