جا چیيم نەدى؟!

Friday, 30/01/2015, 12:00

ويستگەى يەكەم: ساڵى 1968- ساڵى 1980
چرايەك لە چوار باخدا:
من (ڕێبوار عەلى ئەحمەد شەريف) بەروارى (23 1968) لە شارى سلێمانى گەڕەكى چوارباخ نزيك شەخسەكەى چوارباخ (شێخ مستەفا) لەدايك بووم . بنەماڵەكەمان هەرلەناو شارى سلێمانى گەڕەكەكانى سەرشەقام و چوارباخ ژياون وباپيرەم (حاجى ئەحمەد چەلەبى) و باوكم (عەلى ئەحمەد چەلەبى) لە كەسە ناسراوەكانى شار بوون، پيشەوەر و بەنا وبيناسازبوون و دوكانيان هەبووە و بە كاسبى و ڕەنجى شانيان ژياون، ناويان لەكتێبى شارى سلێمانيدا هاتووە. (1)
كاتێك هەستم بەژيان كرد، بينيم لەباوەشى دايكێكى ميهرەباندام (حاجى ئافتاو مەحمود سادق) خۆشەويستى خودا و خەڵك و سروشتى تيادا چاندم . باوكێكى ڕاستگۆ و ئازا تاقانەى دايك و باوكى، باپيرە و داپيرەيەكى رسەن و فريشتە ئاسا، پورێكى بەئەمەكى ماندوونەناس، هەردوو لامان لە خانويەكى گڵى دوونهۆمى جوان و گەورەدابووين، دواتر هەر بە تەنيشت ئەوەوە باوكم كە خۆى بەننا بوو خانويەكى چيمەنتۆى دروستكردو باپيرە و نەنكم و پورم و خوشكێكم، كە هۆگرى ئەوانبوو، چوونە ناوى .بووينە دووماڵ و دوكانێكى بچكۆلانەشمان كەهەر لە خانووە گڵەكەدابوو باپيرەم (باوە حاجى) بەڕێوەى دەيبرد و وردەواڵا و ماست و گوێزى سوێروقەزوان و چەقالە و بەروبومى هاوينانەى وەك (ترۆزى و كاليار و هەنار و شەمامە و فەريكە نۆك) ى تيادا دەفرۆشت .
ئێمە لە گەڕەكدا بەهۆى دوكان و پيشەكانى باوكم و باپيرمەوە ناسراو دياربووين، دراوسێكانيشمان ئەم ماڵانە بوون: (حاجى ئەحە كريس، وەستا گورونى كەبابچى، سەي ئەحمەدى قەساب، حاجى حەمە دەروێش گەرميانى، حەمەى باوە سەيد، حاجى فەتاحە شەلى عەرەبانەچى، حاجى سابيرە خرە، ئيبرايمى بەلوعەچى، حەمە رەشى جولەكە كوژ، ئيبرايمى ئوتومبێلچى، ئەحە گوڵگوڵى، شيخ ئەحمەد نەسروڵا، حاجى عەبدوڵاى باوەمردە)
هەنێك لە هونەرمەندەكانى شاريش لەم گەڕەكادابوون، لەوانە: (حيكمەت هندى، ئەحمەد سالار، مەكى عەبدوڵا، حەسەن گەرميانى، ئەحمەد شەماڵ)
لەبەرئەوەى ماڵمان لەنزيك مەزارى (شێخ مستەفا) بوو لە گەڕەكى چوارباخ و كەوتبوينە چەقێك، نزيك مزگەوتەكانى قەرە چێوار و خانەقاى مەولانا خاليد و مزگەوتى گەورە و بازاڕ و سينەما دڵشاد و ئامادەيى سلێمانى كوڕان و باخى گشى و حەسيب ساڵح (سلێمانى پاڵاس) و مەلعبەكەى شار و لە خواريشەوە گەڕەكى جولەكان و كانى مەولانا و دەشت و سەوزايى سلێمانى، شاخى گۆيژە و ئەزمەڕ و گڵەزەردە و پيرەمەگرون وەك شوراى شار و ئەو پەڕى دنيا دەهاتنە پێش چاوم.
هەموو ئەم شوێنانە كاريگەرييان لە سەرم هەبوو، چاوم كردەوە ئەم شوێنانەم بينى، زۆربەى كات لەگەڵ دايك و دەستە خوشك و براكانمدا، ئەچوم بۆ بازاڕ ومزگەوتى گەورە و زيارەتى (حاجى كاك ئەحمەدى شێخ) و سەيرانى كانى مەولانا و شانۆگەرى ئامادەيى سلێمانى و بينينى ياريەكان لە مەلعەبەكە و جەژنانيش دەچوين بۆ سينەما .
لە سەردەمى منداڵيدا ئەم يادەوەريانە، لەمێشكمدا نەخشيان كردووە و بيرم ناچنەوە:
- جەژنان لەگەڵ خوشك وبراكانم، ئەچوين بۆ چەركوفەلەك و سواربوونى عەرەبانەى تريشقە و يەيالى، جارێك من لەبەرئەوەى پچوكترينيان بووم كەوتمە خوارەوە بۆ نێوان تايە گەورەكان . جارێكيش لە بانيژەى ماڵەوە كەوتمە خوارەوە، بەڵام خۆشبەختانە كەوتمە تەشتێك ئاوى گەورە و هيچم لێنەهات، ئەوە بەلاى هەمووماڵەوە سەيربوو، چونكە بەبەر چاوى خۆنەياوە ڕويدا .
- بەهۆى نەورۆزەوە يەكێك لە شانۆ گەريەكان، لە سەر شانۆى ئامادەيى سلێمانى نمايش دەكرا، لە گەڵ دايكم و خوشكەكانم (شيرين و پەروين و نەسرين) چووبوين بۆ بينينى، من هەر ئەوەندەم لەبيرە كاتێك هونەرمەندێك (تەها بابان)، لەنمايشەكەدا بەدەنگى بەرز هاوارى كرد و دەستكرا بەتەقە، من ترسام و دەستم كرد بەگريان . ناچار ئەوان هەستان و گەڕاينەوە بۆ ماڵەوە .
- باوكم وەستاى بەرد و خشتبوو، يەكێك لە باشترين بەنناكانى شار بوو. هەربۆيە لە دروستكردنى زۆر بەى بينا و باڵەخانە بەرزەكانى شاردا بەشدارى كردووە و زۆرجار كوڕەكانى (محمەد، ديار، رێبوار، نزار) دەيبردين . كاتێك تاكە باڵەخانەى بەرزى شار (سلێمانى پاڵاس) گەيشتبوووە لوتكەى، بۆمن خۆشترين رۆژبوو كاتێك لەگەڵ براكانم بەو قادرمە دورودرێژانەدا چوينە سەرى سەرەوە، ئاى چەند جوان بوو ديمەنى شار لەو بڵنديەوە، هەرگيز بيرم ناچێتەوە .
- زۆر بەى شەوان لە گەڵ منداڵانى گەڕەك و منداڵەكانى (ئەحمەد شەماڵ) زۆر تێكەڵاو بووين (جەزا، جەبار) تەپڵ و شمشاڵيان دەهێنا و لە لاى شەخسەكە گۆرانيەكانى باوكيانمان دەووتەوە بەتايبەتى (لەولا هاتم بەڕێبوارى .... رێم كەوتە باخى بەختيارى).
-دوكان و دەستگێڕەكانى گەڕەك، كە بە تامەزرۆوە شتمان دەكڕى و تام و چێژى گەورەيان هەبوو لەوانە:
قاورمەكەى (مامە شێخە) باوكى مامۆستا (رەوف بێگەرد).
دۆندرمەكەى (حاجى عەبدوڵا)، لە سەر عەرەبانە و بە شێوازى كوردەوارى ئامادەى دەكرا.
دوكانەكەى (مەلا فاتم)، كە نوقوڵ و بولبولى قوڕى دەفرۆشت.
بەفر و سەهۆڵى (حەمەومينى بەفر) هەموو رۆژێكى هاوين دەمانكڕى بۆماڵەوە.
جەليى و محەلەبى ماڵى (فەخرى حاجى حەمەومين) .
دوكانەكەى (حاجى ئەحە چەلەبى و حاجى رێحان)، جوانترين دوكانى دنيا، كەتيايدا فێرى دەستپاكى و راستى گوتن بووم .




هەست و ژانى كوردايەتى:
ساڵى (1974) بۆمن ساڵێكى تايبەتمەند وپڕ لە روداوبوو، لەو ساڵەوە هەستم بە بوونى خۆم وەك كورد كرد و روداوە سياسيەكان كاريان تێكردم . بيرمە دواى چوارساڵ لە رێكەوتنى يانزەى ئازار شەڕ لە نێوان پێشمەرگە و حوكومەت دەستى پێكردبۆوە . باوكم ئێوارە بەديار تەلەفيزۆنە رەشوسپيەكەمانەوە دانيشتبوو، گوێى لە وتارێكى (ئەحمەد حەسەن بەكر) دەگرت، دەربارەى رێكەوتنى شۆرشى كورد و حوكومەتى (عێراق) ئەسپى لێدوانى دەدا . لە كۆتايدا باوكم ووتى: بەخودا تەواو (بەعسيەكان) لە رێكەوتنامەى يانزەى ئازار پەشيمان بوونەوە، دەبێت هەموومان بچينەوە دەرێ و بڕۆينەوە بۆ شاخ !
بەڕاستى هەروا دەرچوو، ماوەيەكى پێچوو خۆمان پێچايەوە و بەئۆتۆمبێلێكى (دۆج) ى كۆن بەرە و شارەزوور كەوتينە رێ، ئێمە سێ كورەكە، خستيانينە سونقى دواوەى ئۆتۆمبێلەكە و بەدارێكى ئەستور دەرگاكەيان راگرت، ئێمەش لەدواوە سەيرمان دەكرد . ئەوەى لەناكاو بينيمان سەگى گەورەى هاوشار بەوەڕين بەرەولامان هاتن، بەتايبەت ئێمە لە دواوەبووين كەلەى زل و كەڵبەى گەورەيان زۆر ترساندنياين . هەرچۆنێك بوو لە كانى پانكە لاماندا و چەند رۆژێك لەوێ ماينەوە، پێشمەرگە و خەڵكى زۆرى لێبوو، پاشان بەرەو هەڵەبجە و لە وێشەوە بەرەو هاوار كەوتينە رێ .
هاوار بەهەشتێكى خودايى بوو، شاخ و ئاو دارستان و ئاژەڵان، خەڵكێكى خاكى و پاك . ئيمە لەوێ لەماڵى (ئەلى رەزا ومەتى مەلەك) ماينەوە، پياوى سمێڵ زل و پێشمەرگەى زۆرى لێبوو، ئەوێ وەك سەيران وابوو، تا ئەو رۆژەى لەناكاو فڕۆكەى (بەعس) جۆرى (ميك و سيخۆ) دەستيان كرد بە ليدانى خەڵك و پێشمەرگە، ئەوانيش بە دۆشكەى چوار لوولەيى تەقەيان دەكرد و لێيان دەدان، بيرمە رۆژێك دەستيانكرد بە هەڵپەڕكێ وخۆشى دەربرين وتيان: لە دانەيەكمان داوە و دووكەڵى لێ هەستاوە و كەوتۆتە خوارێ .
لە كاتى بۆ بردومانەكاندا زۆر دەترساين و ژن ومنداڵ بەرە و دارەكان رامان دەكرد و خۆمان تيدا دەشاردەوە . ماوەيەك لەوێ ماينەوە جێگەى مەترسى بوو، بۆيە جارێكى تر كەوتينەوە رێ بە سوارى ئەسپ و ئێستر بەرەو خاكى (ئێران) رۆيشتين، ريگاى شاخ و گرد و نشێو بەسوارى وڵاخ، بۆ ژن و منداڵى شارى زۆر دژواربوو، لەرێگا شتێكى ناخۆش رويدا، منداڵێكى شيرە خۆرەى يەكساڵ كەلەباوەشى دايكمدا بوو برا بچووكمان بوو (كاروان)، كاتێك ئيسترەكە سەرسميدا، ئەو پەپولەيە لە دەستى دايكم كەوتە خوارەوە و گيانى لەدەستدا . پاش ئەو مەرگە ساتە، لەوێشەوە برديانينە گوندى (سەوڵاوا) و لە دەشتەكەيدا چووينە ژێر خێمە و خواردن و خواردنەوە و نەوتمان وەردەگرت . باوكم لە بەر ئەوەى پێشمەرگەبوو كەسێكى ناسراويش بوو، خزمى (عەريف جەبار و عەريف رەزا) بوو، ئەو سەرپەرشتى دابەشكردنەكانى شتەكانى بە سەر ئۆردوگاكەدا دەكرد .
ماوەى چەند مانگێك لەوێ ماينەوە، رۆژيك ووتيان: حوكومەى (عێراق) ى عافوواتى داوە و مقۆمقۆى گەڕانەوە كەوتە ناوخەڵك، لەسلێمانيشەوە باپيرەم لەگەڵ چەند خمێكدا پورمى ناردبوو بە شوێنماندا تاكو بگەڕێينەوە، دواى نزيكى ساڵێك دابڕان پێيان شاد بووينەوە ولەو رۆژەوە باپيرەم بڕياريدا من لە ڵاى ئەو بمێنمەوە و ئيتر نەچمەوە بۆ ماڵى خۆمان، كە ئەوكاتە دوور كوتبوونەوە و چوبووينە گەڕەكى رزگارى تەنيشت (مەسلەحەى پاسەكان) .
ئيتر ئەوە خاڵى وەرچەرخانبوو لە ژيانمدا و من لەلاى باپيرەم و نەنكم (حاجى رێحان) و پورم (حاجى فاتم) بۆ يەكجارى مامەوە و هەموو تەمەنى منداڵى و هەرزەكايم لە و ماڵەدا بە سەربرد . هەرئەوساڵە 1974 لە قوابخانەى (چوارباخ ئەيوبيە) ى كوڕان وەرگيرام و لەگەڵ يەكێك لە منداڵى دراوسێكەمان (پشيوان ئەحمەد نەسروڵا) چوينە قوتابخانە . پۆلى يەكەم بە پلەى باش دەرچووم و لە هاوڕێكەم جيابووينەوە، چونكە ئەو دەرنەچوو، بەڵام لەگەڕەكدا زۆر برادەرى يەكتربووين و پێكەوە زۆربەى ژيانى منداڵيمان بە سەربرد. دەچوينە مەلعەبەكە و سينەما و دەشت و سەيران و ئەوان لە خوار كانى مەوڵاناوە باخى سەوزەيان هەبوو، هاويينان دەچوين بۆ ئيشى باخدارى و پێكەوە شوانى بەرخۆ لەمان دەكرد و سوارى ئەسب دەبووين و باريشمان بە گوێدرێژ و ئێستر دەبرد بۆ بازاڕى سەوزەفۆشانى حەوزە وشكەكە .
ساڵى (1975)بەهۆى رێكەوتنى جەزائيرەوە، شۆڕشى كورد هەرەسى هێنا، باوكم لە بەر ئەوەى پێشمەرگەبوو لەناوشاريش پەيوەندى بە شۆرشەوە هەبوو كارى بۆ دەكردن، لەلايەن (بەعس) ەوە فەرمانى گرتنى دەركرا . ناچار جارێكى تر بەرەو (پێنجوێن) بەماڵ و مناڵەوە رامانكردەوە و لە وێشەوە بەرەو ئۆردوگاكانى (ئێران) . بيرمە لە ناو ئۆردوگاكانى (ئێران) بووين، خەڵكى هاواريان دەكرد: ئاش بەتاڵ، دەگەڕێينەوە بۆ (عێراق) دەستبەتاڵ . خەڵكى لەوێ ببوون بە دوو دەستە، دەستەيەك بڕيارياندا بەرە و تاران بڕن و لە وێوە بەرەو (ئەمريكا)، دەستەيەكى تريش بە (عائيدون) بگەڕيچنەوە بۆ ووڵات . باوكم بڕياريدا لە گەڵ دەستەى يەكەمدابين، بەڵام كاتێك هاتە سەر رۆيشتن، بەهۆى ئەو پەيوەنديە پتە و سۆزداريەى بە (باوەحاجى و دايە حاجي وپور) مەوە هەمان بوو، ماوەيەكيش بوو لێيان دووركەوتبوينەوە، هەموو دەستمانكرد بەگريان و وتمان ئێمە بەجێيان ناهێڵين، ناچار باوكم پەشيمان بوويەوە و بڕيارى گەڕانەوەى يەكجارەكى درا . لەپێشدا باوكم منداڵكانى ناردەوە بۆ ماڵى باپيرەم، كاك (محمەد عەلى) براگەورەم و من دەمە و ئێوارەيەك گەيشتينە وە ماڵى باپيرە .
لە قوتابخانەى سەرەتايدا:
ئەوەبووهەر ئەو ساڵە جارێكيتر گەڕاينەوە و بە نەنكم وباپيرەم پورم شادبووينەوە و ومن چوومەوە قوتابخانەى (چوارباخى سەرەتايى كوران - ئەيوبيە) نزيك مزگوتى (عەبدوڵا لوتفى) . بۆ ساڵى دووەم لەو قوتابخانەيەدا و لە پۆلى نوێدا بووم بە هاوڕێى گيانى بەگيانى ئەم قوتابيانە: (ئاكۆ جەمال، سامان يونس، فەهمى حەمە ساڵح، كامەران محمەد رحيم، نەريمان جەلال) و هەر لەگەڵ ئەمان پێكەوە چوينە قوتابخانەى (ناوەندى سيروان) و دواتر (ئامادەيى سلێمانى) و دواى ئەوە لەيەكتر جيابووينەوە .
ئەومامۆستايانەى لە و قۆناغەدا سەرنجيان راكێشام (مامۆستا ئيسماعيلى ئنگليزى) زۆر گرنگى بەمن دەدا منيش لە (ديالۆك و سپيك) دا زۆر باشبووم، بەڵام لە (سپێڵ و ڕيدن) وانەبووم . لەبەختى من ئەم مامۆستا باشەمان رۆيشت، هەموو قوتابيەكان بۆى گرياين . دواى ئەو مامۆستايەكى تر هات جياواز لەو وانەى دەوتەوە و توندويژ بوو، ئيتر من لەو كاتەوە وانەى ئينگليزيم لێبووە دێوەزمە و تا دواقۆناغى خوێندن خرابووم تيايدا .
(مامۆستا فەريدى هونەر) بەخۆي و ئۆكۆرديۆنەكەيەوە، مۆسيقاى بۆلێدەداين و زۆربەى سرودە خۆشەكانى وەك (واوەتەن، خوايەوەتەن ئاواكەى، ئەى دلێران، سەوزەڵێ ...) فێركردين ومن زۆر سەرسام بوومپێى و گوێچكەم بە نۆتەكان راهات و زۆر جار دەبوومە كۆرس و لە ئاهەنگەكانى قوتابخانەدا بەشداريم دەكرد و هەر بەهۆى ئەوەوە هونەرو هونەرمەندە ناودارەكانى وەك (حەسەن زيرەك، ماملێ، عەلى مەردان، مەزهەرى خالقى، كەريم كابان، ئەحمەد شەماڵ) خۆشم بوێن و هەردەم گۆرانيەكانيان بڵێمەوە .
(مامۆستا حەمە ساڵحى كوردى) سەرەراى زمانى كوردى فێرى خوێندنەوەى دەرەكى كردين، من يەكەم كتێبم خوێندنەوە، كتێبى (پياوە بچكۆلەكەى فەرەيدون عەلى ئەمين) بوو دواتر (جيريوە و جگەرگشەكانى كاكەى فەلاح) بوو . هەرئەم مامۆستايە شيعرى شاعيرە گەو رەكانى كوردى بۆ دەخوێنينەوە و من لەوەوە عاشقى شيعرو ئەدەبى كوردى بووم . بيرمە بەدەنگێكى شاعيرانەى كايگەر، بۆيە كەمجار لە ژيانمدا (كورد ئەبەد ناگاتە مەقسەد)ى بێكەسى بۆ خوێندينەوە زۆركاريتێكردم .
(مامۆستا بەكر عەزيزى ئاين) وانەى ئاينى پێدەوتين، دەيبردينە مزگەوى (عەبدوڵا لوتفى) و لەوێ فێرى دەستنوێژ و نوێژكردن و پاشان خوێنەوەى قورئانى كردين .
بەشێوازێكى كاريگەر قورئانە گەورەكەى قوتابخانەى دەهێنا و لە سەر سورەتەكان، داستانى پێغەمبەرانى بۆباس دەكردين بە زنجيرە، منيش بەتەواوى دەچومە ناو روداوەكان و چۆنى دەوت ئاوا لە مێشكمدا تۆماردەبوو . دواتر كەدەگەڕامەوە بۆماڵەوە هەموو چيرۆكەكانم بۆ باپيرەم دەگێڕايەوە، ئەويش بە چاوى پڕ لە فرمێسەوە سەرى ماچ دەكردم و بۆنى دەكردم و دەيبردمە بازاڕى لاى مزگەوتەكەى (قەرەچێوار) و چيم بويستايە بۆى دەكڕيم .
(مامۆستا سەردارى وەرزش) تۆپى پێى لا خۆشەويستكردم كە خۆشترين جۆرى وەرزشە لەلام . هەربۆيە لە گەڕەكى چوارباخ لاى شەخسەكە (تيپى وەرزشى چوارباخ) مان دامەزراند و من لەهێڵى ناوەند ياريم دەكرد، بەوەى كە لە مەلعەبەكەوە نزيك بووين ياريزانى باشمان تيادا دروست بوو لەوانە (رزگار و بەختيار) كە دواتر چوونە ناو هەڵبژاردەى تۆپى پێى سلێمانى . مەلەكردنيش لەگەڵ براكانم لە سەرچنار و قلياسان فێربووم و ئەسپ سوار يش باشم دەزانى و هەر بەمنداڵى فێرى لێخوڕينى بۆڕبڕين و پاسكيلى سێتايى وپاشان دووتايى زۆر بەجوانى لاى پاسكيلخانەكەى (حەمەى بەيجە) فێربووم، كە لەگەڕەكى خۆماندابوو بەكرێ لێمان دەخوڕى و دواتر پورم پاسكيلێكى جوانى بۆكڕيم .
لە قۆناغى سەرەتايدا سياسەتمان نەدەزانى، بەڵام ئێمە لەپۆلەكەدا ببووين بە دوودەستەوە، گەورە و دووساڵەكان لەلايەك و بچكۆلە و يەكساڵەكان لە لايەكى ترەوە، ئێمە ئەو هاوڕييانەى كەناوم بردن هەرلەخۆمانەوە دەستەيەكمان جياكردەوە و ناومانا (تاقمى تەماتە) و وەك يارى و بەمەبەستى ياريكردن و خۆ جياكردنەوە لە قوتابيە هارەكان رێكمان خستبوومن و (سامان حەسەن) كەخڕيلەيەكى زيرەك و دەگخۆش بوو، سەرپەرشتيمان دەكردن و چالاك بووين تياندا.
هەرچەندە قوتابخانەكەمان كوڕان بوو، بەڵام چەند مامۆستايەك كچەكانيان هێنا بوو لە پۆلەكەى ئێمەدا دەيانخوێند (نيگار كچى مامۆستا تەهاى زانست، خانزاد كچى مامۆستا سەردارى وەرزش، شادان كچى مامۆستا ئيسماعيلى ئينگليزى، دڵخۆش حەمە سەعيد لە گەڕەكەكەمان لەئاستى خوێندنى مندابوو) ئێمە منداڵ بووين جياوازيمان نەدە زانى و هەتاكو پۆلەكانى كۆتايى پێكەوە ماينەوە، دواتر ئەوان رۆيشتن و نەمان بينينەوە .
قوتابيە گەورەكان لە پۆلدا زۆر هاروهاج بوون، بۆ نمونە چۆلەكە و بۆقيان دەهێنايە ژورەوە و لە گەرمەى وانە وتنەوەى مامۆستادا بەريان دەدا ! ياخود لە سەرە قوتوى شيردا ئاويان لە ژێر رەحلەكان دادەنا و پارچە (كاريۆن) ى بپوكيان پێبوو، لە كاتى لێپرسينەوەى رۆژانەدا دەيانكردە ناوئاوەكەوە وبۆنێكى ناخۆشى بەردەدايە ئەو پۆلە، مامۆستاى بەسزمانيش سەرى لێدەرنەدەكرد، هاوارى دەكرد:
ئەوە بۆنى كێيە ؟ بابچێت بۆ سەر ئاو ! هەر ئەو قوتابيانەى كارەكەيان دەكرد، دەستيان بەرز دەكردەوە و دەچوونە دەرێ و بۆن و بەرامەكەش بۆ ئێمە دەمايەوە ! .
سەربارى ئەوە سيستمى خوێندنى ئەوسا، لێدان وفەلاقە و شكاندنى تيادابوو، وابزانم پەرچەكردارى قوتابيەكان و پاشان وازهێنانيان، هەر ئەنجامى ئەو توندوتيژيەبوو كە بەڕێوبەر و مامۆستاكان وەك سزا بەرامبەر بە قوتابى بەكاريان دەهێنا وەك: لێدان بەدارى گەورە لە بەرى دەست و بەتايبەت پشتى دەست، فەلاقەكردن بە جۆرێك بەوو، هەردوو بنەپێى قوتابى رووت دەكراو بەسەرەو خوارى ئەيانگرت و هەتا هيلاك دەبوون بەدار لەبنى پێيان دەدا، يان شەپازى قايم بۆ روومەت و كەشكى تووند بۆسەر، ياخود تفلێكردن بە سەروچاودا و بەڵغەم كردنە ناودەم ! ئەگەر مامۆستايەكيش نەرم بووايە ولەكاتى لێپرسينەوەدا قوتابيەك شتى نەزانيايە . مامۆستا داواى دەكرد خۆي و هەمووپۆلەكە ئەم وشانەى بەئاوازێكى تايبەتەوە بۆبڵين: تەمەڵى بۆ تەلەبە، بەخوا رەفيقان عيبە، تەمەڵ تەمەڵ پيس و چەپەڵ ! هەموو پۆلەكە دەستيان بۆ رادەكێشا و پاشان چەپڵەى نينۆكيان بۆ لێدەدا و ئەويش زۆرجار دەستى دەكرد بەگريان .
هەر لەساڵى (1975)شەش لاوى كورد لە سلێمانى كە قوتابى شەشەمى ئامادەيى بوون، بەهۆى ئەنجامدانى چالاكى سياسيەوە كەئەندامى (يەكێتى قوتابيانى كوردستان) بوون، رژێمى (بەعس) گرتنى و لە سێدارەى دان . يەكێك لەوانە دراوسێيەكى ئێمەبوو (عومەرى حاجى عەبدوڵاى باوەمەردەيى) كاتێك تەرمەكەيان هێنايەوە، گەڕەك بووبە شين و واوەيلا . ئافرەتان لە خۆيان دەداو يەكێك بە ئاوازێكى گرياناويەوە ئەمەى دەوت: هەتارەكو چاوەكەم، هۆ كوڕە لێتۆراوەكەم، هەتارەكو زوخاوە، كاكە عومەر نەماوە . هەفتەيەك دواى تەعزێكە، دايكى شەهيد عومەر (باجى ئەسمەر) نەيدەتوانى كتێب و شتومەكەكانى كوڕەجوانەمەرگەكەى ببينێت، ناچار هەموويان بەخشيەوە بە سەر منداڵ و كوڕانى گەڕەكدا، ئەوان زۆربەى شتى ياريان دەبرد من چەند كتێبێكم هەڵگرت، لەناوياندا ناميلكەيەك بوو بەناوى (كوردايەتى هۆنراوەى كاميل ژير) ئەو كاتە دەمخوێندەوە باش تێى نەدەگيشتم، بەڵام دواتر لەسەردەمى هەرزەكاريدا، ناميلكەكە و روداوى خاوەنەكەى گيانى كوردايەتيان بەهێزكردم.







سۆزى ئاينى كوردەواريانە:
سەرەتاى چوون بۆمزگەوتم ساڵى (1975) بوو كەمن لەماڵى باپيرەم دەژيام و چوومە قوتابخانەى (ئەيوبيە چوارباخ) رۆژێكى هاوين بوو بۆيادى مەولودى پێغەمبەر لەگەڵ خۆى بردمى بۆمزگەوتى (قەرە چێوارى شێخ مەحمود) لەوكاتانەداو بەگيانێكى كوردەواريانە وئاينپەروەرانەى باپيرەم چاوم بەمزگەوت و خواپەرستى كرايەوە و گيانى ديندارى لەناخمدا دروست بوو، بەتايبەتيش مەلاى مزگەوتەكە (مامۆستا مەلا محەمەدى دێگەڵەيى) كەهەر دراوسێمان بوون، ساڵى (1991) لەكاتى كۆڕەوەكەدا بەدەستى ڕژێمى بەعس شەهيد كرا، كەوتمە ژێر كاريگەريي ووتارەكانيەوە .
ئەوێ ڕۆژێ بە تەنها هەستێكى ئاينداريى پاكم هەبوو، تەنها خۆشەويستى خودا كەمەند كێشى كردبووم و هيچى تر . جارجار باپيرەم لەگەڵ خۆى دەيبردم و هەميشە نمونەى بەرزمان بوو، بە مەزنترين خوداناس و پياوچاكمان دەزانى . خەڵكى گەڕەكيش هەروا سەيريان دەكرد . ئەو يەكێك بوو لە پياوانى دامەزرێنەر و هاموشۆكارانى مزگەوتى (قەرەچێوار)، هەروەك لە كتێبى (پوختەيەك لەمێژووى مزگەوتى قەرەچێوار) دا هاتووە . (2) نازناوى (حاجى چەلەبى) يش لەسەردەمى شەڕى سەفەربەلك و گرانى گەورەدا مەيتى زۆر كەوتبوون، خەڵكى فرياى شاردنەوەيان نەدەكووتن، ئەوكاتە باپيرەم گەنج بووە و لەگەڵ باوكيدا مەردانە قەبريان هەڵكەندووە و لاشەكانيان ئەسپەردەى خاك كردووە، لەوەوە پێيان ووتووە: ئەم گەنجە چەلەنگ و چەلەبييە، كەزاراوەيەك ببووە و لە سەردەمى توركەكان بۆ كەسيەتى كارامە بەكارهاتووە .
ساڵى (1976) نەنكم (حاجى رێحان سلێمانى ياڵانقۆزى) كۆچى دوايى كرد و لەگردى (شێخ فەتاح) ئەسپەردەى خاككرا .نەنكم شێرە ژنێكى رەسەن و قسەزان و زۆر ديندار بوو دەروێشى قادرى بوو، ساڵانە لەگەڵ (مامە خەليفە) و دەروێشەكانى تر، دەچوون بۆ زيكر و زيارەت لە كرپچنە و بۆ مەزارى (كاك ئەحمەدى بۆنخۆش)، جارجار ئێمەش دەچووين لەگەڵيان و كۆڕى زيكر و تەهليلەيانمان دەبينى چەند كاريگەر بوو !
بەمردنى نەنكم باپيرەشم ووردە ووردە بێزار و بێتاقەت بوو، تواناى كەبوو، ئەويش ساڵى 1977 كۆچى دواييى كرد. من و پورم و (نەسرين)ى خوشكم كەوەكو من هەرلە ماڵي باپيرەم دەژيا، لە خانوەكەى چوارباخ ماينەوە .پورم (حاجى فاتم) كە وەجاخ كێوربوو هيچ منداڵى نەبوو، جێگەى باوانى گرتەوە و سەرپەرشتى دوكانەكەى ناوماڵى خۆمانى كرد و بوو بە قەڵا بۆمان . دواى ساڵێك (نەسرين) يش شوى كرد و چووە ماڵى خۆى و من و پورم بەتەنها ماينەوە .
كۆچى باپيرەم كارى زۆر تێكردم و هەستم بە بێكەسى وتەنهايى خۆم دەكرد، ئەمە وايلێكردم دەست بكەم بەنووسين . ساڵى (1979) نوسينێكى كورتم نوسى بە ناوى (باپيرەم) دواتر هەندێك ووردە شيعرم نووسى و پاشان چيرۆكى منداڵان، لە ژێر كايگەرى ئەو چيرۆكانەى لە قوتابخانە دەمخوێندەوە .لەوەوە دەستم قەڵەمى گرتبوو كەوتنە خولياى كۆكردنەوەى كتێب و خويچندنەوە و نووسين، بەتايبەتى (محمەد عەلى) برا گەورەم كە لە قۆناغى ئامادەيبوو، هەركاتێك دەهات بۆماڵى باپيرەم چەندكتێبێكى منداڵانى بۆ دەهێنام . خۆى كتێبخانەيەكى پچوكى هەبوو، بابەتى ئەدەبى دەخوێندەوە خۆى تاقەتى لێيان چوو هەمووى بەمن دا، لە رۆژەوە بوومە خاوەنى كتێبى زۆر و دواتر پورم كتێبخانە يەكى گەورەى بۆم دابەكردن و دووقەنەفەى بۆ كڕيم لە ژورەكەى خۆم دامنا، ئيتر لەو كاتەوە چوومە دنياى كێب و هزر و نوسينەوە .
لەو رۆژەوەى هۆشيار بوومەوە، ئيتر رۆحم گڵاراوى گرت، بە هەموو ناجوانى و ستەمێك و هاوارێك، شەوتا بەيانى دەتلامەوە . بە ئاگاهاتنەوە و بيركردنەوە و تێڕامان، هەر زوو پەپولەى ئارەزويان كوشتم، دادويستى و هەقخوازى و راستيپەروەرى، دەرد و ژان و زوخاويان پێ چەشتم، زۆر جار بێ دڵخوازى خۆم، ئاوێزانى گيانى (ديلان) دەبووم و دەمگوت:
(من بوومەتە خوێنەخۆرە و خوێنى خۆم ئەخۆم)
رێبوار عەلى چەلەبى