بزاڤی رۆژنامەوانی كوردی لە ئیتالیا: ئەزمونی گۆڤاری هەتاو

Friday, 01/08/2008, 12:00

بزاڤی رۆژنامەوانی یان چاپەمەنی كوردی لە ئیتالیا، راستەوخۆ، بەستراوەتەوە بە بوونی كوردستانیان لەم وولاتە. بە پێی ئەو زانیارانەی لەبەر دەستی ئێمەدایە لە سەرەتای سالانی حەفتای سەدەی رابردووو، بە واتایەكیتر لە دوای بەیانی ئازاری 1970، دەستەیەك خۆێندكار، كە زۆربەیان لە باشوری كوردستان، روویان لە ئیتالیا كرد، زۆربەیان هونەرمەندی تەشكیلی بوون، ئێستاش هەندێكیان لە ئیتالیا دەژین. كەچی دوای هەلگیرسانی شەری عێراق ـ ئێران (1980 ـ 1988) كۆچی كورد بۆ هەندەران لە هەموو پارچەكانی كوردستان رووی لە زیادی كرد، بە تایبەتی نزیكەی 300 خوێندكاری كورد، بە مەبەستی خۆ دەربازكردن لە ئاگری ئەم شەڕە، هاتنە ئیتالیا. لەبەر ئەوەی ئەو كات لە ئیتالیا مافی پەناهەندەیی نەبوو لە سەرەتا هەموویان دەستیان بە خوێندنی زانكۆ كرد. گەیشتنی ئەم گروپە گەنج و خوێنگەرم و پڕ لە هەستی نیشتمانی وەرچەرخانێكی گەورەیە لە مێژووی بوونی كوردستانیان لە ئیتالیا.
بە پێی زانیاری ئێمە تا داگیركردنی كوێت لە لایەن رژێمی سەدام حوسێن (2/8/1990) تەنها یەك كتێبی سادە، لە سالی 1976، لەسەر كورد و كوردستان بە زمانی ئیتالی چاپكرابوو. واتە خەباتی كولتوری و هەولدان بۆ ناساندنی دۆزی كورد بە رای گشتی ئیتالی كارێكی یەكجار سەخت بوو، دەگەل ئەوەشدا كوردەكانی ئیتالیا، بۆ ناساندنی دۆزی گەلەكەیان، هێزو توانای خۆیان خستەگەر، ئەمەش لە رێگای بلاوكردنەوەی بەیاننامە، دۆسیە، بلاوكراوەو دۆكومێنتی جۆربەجۆر. لە دوای داگیركردنی كوێت تاكو ئێستا زیاد لە 20 كتێب بە زمانی ئیتالی لەسەر مەسەلەی كوردستان چاپكراون، زۆربەیان لە لایەن ئەو كوردانە نووسراون كە لە ئیتالیا ژیاون.
تا ئیستا ژمارەی كوردستانیان لە ئیتالیا، كە دانیشتوانی خۆی لە 60 ملیۆن كەس دەدا، لە پێنج هەزار تێپەڕ ناكات، پەرتەوازەو كەم ئۆرگانیزەن، چەترێك نیە هەموویان لە بنی كۆببنەوە، ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی، لە رابردوو و لە ئێستا، بزاڤی چاپەمەنی، بە تایبەتی رۆژنامەوانی، وەكو پێویست رۆلی خۆی نەبینیووە.
لەم لێكۆلینەوەیە ناكرێت باسی هەموو ئەو نووسراوە (كاغەزی) كوردی و ئیتالیانە بكەین كە لەم 30 ـ 40 سالانە بلاوكراونەتەوە. پێش ئەوەی بێینە ناو باسەكەمان بە پێویستی دەزانم ئاماژە بۆ ئەوە بكەم كە لە سالانی 1981 ـ 1983 گۆڤاری "دووڕیانی شۆڕشگێری؛ كە زمان حالی "یەكێتی لاوانی شۆڕشگێری كوردستان؛ بوو سێ ژمارەی (32 لل) لێ دەرچوو. یەكێتی لاوانی شۆرشگیری كوردستان لە هاوینی 1981 لە ئیتالیا دامەزار، پەیرەو پرۆگرامێكی ئایدیۆلۆژی ماركسی هەبوو، گۆڤارەكەش بە زمانی كوردی بوو. بە پێی زانیاری ئێمە ئەوە یەكەم گۆڤاری كوردی بووە لە ئیتالیا، بە زمانی كوردی، دەرچووبێت. رێكخراو و گۆڤارەكە كە خاوەنی ئەم باسە، بە شێوەیەكی چالاك و سەرەكی تیا بەشداری كرد، لە سەرەتای 1984 هەلوەشایەوەو كاروچالاكیەكانی راگرت.
بە باشمان زانی تەنها باسی گۆڤاری "هەتاو؛ بكەین لەبەر چەند هۆیەك: لە سالی 1990 رێخراوێكی نا حیزبی بە ناوی "كۆمونیتای كورد لە ئیتالیا Comunit Kurda in Italia CKI؛ پێك هات تا هەموو كوردستانیان لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە، لەسەرەتاوە سەركەوتنێكی باشی بەدەست هێنا، یەكەم گۆڤاری كوردیە بە زمانی ئیتالی دەربچێت، بابەتەكان، تا رادەیەكی باش بە پێزو سەرنج راكێش بوون، لە رووی تەكنیك دیزاین گۆڤارێكی سەركەوتوو بوو.
هەتاو، هەرچەندە بە ناو، هی كۆمونیتای كوردی ئیتالی بوو بەلام بە هەوڵ و خۆماندووكردنی كاك شۆرش عەزیز سورمێ دەردەچوو. هەرچەندە بە رەسمی لە ماوەی سالانی 1993 ـ 1998 كاك شۆرش سەرۆكی كۆمونیتا بوو بەلام دوا ژمارەی هەتاو لە 1994 دەرچوو. بە هیوای ئەوەین برادەرانی ئەو كاتەی كۆمونیتاو و خودی كاك شۆرش باسی راوەستان و خۆكێشانەوەیان بكەن.
لێرەدا هەولدەدەین بە كورتی باسی ناوەرۆك و بابەتەكان و ئەو كەموكورتیانەی، بە رای ئێمە لەم 3 ژمارەیەی هەتاو دەكەنە بەرچاو، بخەینە بەردەم خوێنەران بەو هیوایەی ببێتە سەرچاوەو ماتریالی بە سوود بۆ هەركەسێك، لە ئایندە، بیەوێت توێژینەوەیەكی مێژوویی یان ئەكادیمی لەسەر بزاڤی چاپەمەنی كوردی لە هەندەران بنووسێتەوە.

گۆڤاری هەتاو
گۆڤارێكی كولتوری كوردیە، لە لایەن كۆمونیتای كورد دەدەكرێ.
Hetaw- il Sole
Rivista Culturale kurda della Comunit kurda in Italia.

ئەم گۆڤارە 3 ژمارەی بە زمانی ئیتالی، بە قەبارە 21 x 30 سم، لێ دەرچووە، هەر ژمارەیەكیش، بە بەرگەوە، لە 28 ـ 32 لل پێك هاتووە.

ژمارە سفر (0)ی تەموزی 1990 .
1) لە لاپەرەی یەك سەروتار بە ناوی "رۆژنامەگەری و خەباتی رزگاریخوازی كورد؛ بلاوكراوەتەوە، هەرچەندە ناوی كەسی لەسەر نیە بەلام بە پێی زانینی ئێمە لە لایەن كاك شۆرش سورمێ نووسراوە، هەر لەم لاپەرەیە ئاماژە بە فەهرەستی بابەتەكان كراوە.

2) لە لل 2 تا 7 وتارێكی بەندە (جاسم تۆفیق) نووسراوە، ئەم ووتارە بە كورتی باسی مێژوو و بەسەرهاتی گەلی كورد، لە دێرزەمانەوە تا سالانی هەشتا، دەكات. وتارەكە لە نامیلكەیەك وەرگیراوە كە لە سالی 1989ز لە شاری پیزە ـ ئیتالیا بلاوكراوەتەوە [2]. كەچی لە هەتاو نووسراوە لە ئامادەكردنی a cura di جاسم تۆفیق. ئاشكرایە جیاوازی لە نێوان نووسەر (دانەر) و نووسەر (ئامادەكار) هەیە و كاك شۆرشیش ئەمە دەزانێ، جگە لەمەش نە نووسراوە كە ئەم وتارە لە فلان نامیلكە یان سەرچاوە وەرگیراوە.

3) لە ل 8 وتارێكی پرۆفیسۆر كەمال مەزهەر "رۆلی گەلی كورد لە مێژووی شارستانیدا Il ruolo del popolo kurdo nella storia della civilt بلاوكراوەتەوە كە باسی رەچەلەكی میدیەكان دەكات بەلام سەرچاوەكەی لێی وەرگیراوە دەستنیشان نەكراوەو بابەتەكەش زۆر سادە دێتە بەرچاوە.

4) لە لل 9 ـ 11ووتارەكی فواد حەمە خورشید، بە ناوی "زمانی كوردی؛، بلاوكراوەتەوە. ئەم ووتارە كاتی خۆی، 1986ز، لە لایەن كاك شۆرش سورمێ، بە نامیلكەیەك، كراوەتە ئیتالی و بەم كارەش خزمەتێكی زمانی كوردی كردووە، كەچی لەم ووتارە 3 لاپەرەییە نە دەستنیشانی سەرچاوە كوردیەكە كراوەو نە هی ئیتالیەكە[3]. هەروەها ئەم وتارە هەموو دەقە ئەسلیەكەی نەگرتۆتە خۆی، لە لایەكیتریش لە كۆتای وتارەكە 18 پەراوێز (ژێدەر) نووسراوەنەوە بە بێ ئەوەی لە ناو تێكستە ئیتالیەكە ئاماژەیان بۆ كرابێت. تێكستەكەی هەتاو، بە پێی هەلسەنگاندنی ئێمە، یەك لەسەر سێی تێكستە ئەسلیەكەیە. خوێنەر لە برین و دەستكاری ئاگادار نەكراوەتەوە و تەنانەت ئەگەر خوێنەر زۆر بە دیقەت نەیخوێنێتەوە نازانێ "كێ؛ نووسیوویەتی.
هەلبەتە دانانی ژێدەرەكان لە شوێنی ئەسلی خۆیان ئەمانەتێكی گەورەو مێژووییە، دەستكاری كردنیان ناوەرۆكی بابەتە دەگۆرێت و سەنگی زانستی و ئەكادیمی لە دەست دەدات.
5) لە ل 12 وتارەك بەناوی (هۆنراوەی كوردی) لە لایەن لۆرێنزۆ گوێللە Lorenzo Guella نووسراوە، هەموو لاپەرەكەی بە خۆ گرتووە. دیارە كەسێكی پسپۆر و خامە رەنگین نووسیوویەتی كە تیایا باسی ئەدەبیات، بە فۆلكلۆر و نووسین و چۆنیەتی درووستبوونی، دەكات. پاشان دێتە سەر ئەدەبیاتی كوردی لە سەدەكانی 15 ـ 18 زا، تا دەگانە سەدەی 19 و لە دایكبوونی شیعری نەتەوەیی و نیشتمانی. نووسەر دەلێ سەرەرای ئەوەی كورد دەولەت و وولات و زمان (زمانی رەسمی و یەكگرتووی) نیە بەلام لە رێگەی شیعرەوە توانیوویەتی ناسنامەی خۆی بپارێزێت و گەشە پێ بدات .... تا دەگاتە ئەو شوێنەی بلێ ئەمرۆ باشترین چەكی بەرگری كورد شیعرە. ووتارەكە بە شێوەی پەخشان نووسراوە و هیوای ئەوە دەخوازێت كە خوێنەری بە ئاگای ئیتالی، لە رێگەی ئەو شیعرانەی لەم ژمارەیە بلاوكراونەوە، بتوانێ لە دەرد و ئازارو خواستەكانی گەلی كورد، بگات.

6) لە ل 13 تا 17 چەند شیعر و حیكایەتی كوردی كراونە ئیتالی و نووسراوە لە "ئامادەكردنی شۆرش عەزیز سورمێ؛، شیعرەكان بریتین لە هی ئەحمەدی خانی، حاجی قادری كۆیی، قانیع، گۆران، هەژار موكریانی، هێمن، عەبدولا پەشێو، شێركۆ بێكەس، جگەر خوێن، لەتیف هەلمەت، نەژاد عەزیز سورمێ. تەنها ئەوەی دواوە نەبێت، كە برای كاك شۆرشە، ئەوانیتر هەموویان پێشتر بە زمانی ئیتالی بلاوكرابوونەوە كەچی كاك شۆرش ئاماژەی بە سەرچاوە ئیتالیەكان نەداوە، تەنانەت لە سالی 1987 شێركۆ بێكەس، لەسەر داوەتی رەسمی ئیدارەی شاری فلۆرانس ـ تۆسكانا، هاتە ئتیالیا و لەم بۆنەیە كۆمەلە شیعرێكی كرایە ئیتالی و لە كتێبیكی 100 لل بلاەكرایەوەو بەندەش بەشداری لە وەرگێرانی چەند شیعرێك كرد[4].
هەمان شت دەربارەی دوو حیكایەتی فۆلكلۆری بە ناوی (بەسەر هاتی دارتاش "وەستا نەجار بنووە بێ خەم و خەیار خودا یەكە و دەرگای هەزار؛) و (هاورێیەتی)، نووسراوە لە ئامادەكردنی شۆرش عەزیز سورمێ كەچی ئەمانە لە سالی 1981، بە یارمەتی و هاوكاری هەندێ لە جالیەی كوردی، كراوەنە ئیتالی و لە گۆڤاری "ئەیۆ Ajio؛ی سەردینی بلاوكراونەتەوە.

7) لە لل 18 ـ 20 وتارەكی مەكسیم رۆدیسۆن بلاوكراوەتەوە كە بریتیە لەو پێشەكیەی بۆ كتێبی Joycc Blau, Memoire du Kurdistan, Ed. Findatly, 1984 نووسیووە. ئەم ووتارەش باسی دەولەمەندی زمان و ئەدەبیاتی كوردی دەكات، هەر لەگەل ئەم وتارە تابلۆیەكی هونەرمەند عەتا قەزاز بلاوكراوەتەوە.

8) لە لل 21 ـ 22 وتارەكی خانم میرێللا گەللێتی Mirella Galletti بە ناوی كورد و ماس میدیا بلاوكراوەتەوە، گەللێتی لە سەرەتای سالانی حەفتا خەریكی لێكۆلینەوەو نووسینە لەسەر كێشەی كوردستان و سەدان وتار و چەند كتێبێكی بلاوكردۆتەوە، بە یەكێك لە كوردناسە هەرە شارەزاكانی ئەوروپا دادەنرێت.

9) لە ل 23 وتارێك لە لایەن بەرزان محەمەد، كورتە مێژوویەكی مۆسیقای كوردی، بلاوكراوەتەوە، لێرەش نووسراوە لە "ئامادەكردنی؛، وا دیارە ئەم وتارە لە ئەسلدا بە زمانێكیتر (فەرەنس ؟) نووسراوەو كاك بارزانیش كردوویەتی ئیتالی یان بە دەستكاری بە ناوی خۆی بلاویكردۆتەوە. كاك بەرزان خۆی مۆسیقا ژەنێكی لێهاتووەو ماوەی دە سال لە ئیتالیا ژیاوەو پاشان روویكردە سویسرا و فەرەنسا.

10) لە ل 24 باسی بەستنی ئەو كۆنگرە جیهانیە كراوە كە لە 22 ـ23/3/1990 لە شاری فلۆرانسی ئیتالیا لە لایەن جالیەی كوردی ئامادەكرابوو.

11) لە ل 25 لە لایەك دەقی بەیاننامەی كۆتایی كۆنفرانسی پاریس لەسەر "كوردەكان: مافی مرۆڤـ و ناسنامەی كولتوری؛ كە لە رۆژانی 14 ـ 15 ئۆكتۆبەری 1989 بەسترابوو، لە لایەكیترش ئەو نامەیەی زانای بەناوبانگی روسی، ئەندرێی ساخارۆف Andrei Sakharov، بۆ كۆنفرانسی پاریسی رەوانە كردبوو، بلاوكراونەتەوە.

12) لە ل 26 نامەی سێناتۆر ئیدوارد كەنەدی Edward Kennedy بۆ كۆنفرانسی پاریسی 1989 بلاوكراوەتەوە. هەر لەم لاپەرەیە ناوی سەرنووسەر (رەوەز یان رێواس كەلالی؟ Rewas Gallali) و دەستەی نووسەران، كە هەموویان ئیتالین و ئەوكات و ئێستاشی لەگەلدا بێت جالیەی كوردی نایان ناسێت، بلاوكراوەتەوە.

13) لە ل 27 وتارەك لە لایەن د. ئازاد شێخانی، لەژێر ناوی "شوێنەوارناسی: كۆنە قەلا؛ بلاوكراوەتەوە كە باسی قەلای كەركوك دەكات. د. ئازاد شێخانی لە ئیتالیا دكتۆرای لە بواری تەلارسازی بەدەست هێناوەو ئێستاش لە زانكۆی سلێمانی مامۆستایە.

ژمارە (1)ی مایسی 1992
ئەم ژمارەیە 32 لاپەرەیە.
لسەر بەرگی پێشەوە نووسراوە "گۆڤارێكی كولتوری كوردیە؛ و لە دادگای شاری ترێڤیزۆ Treviso، بە بریاری 874ی 22/4/1992 مۆلەتی پێدراوە، نرخی 5000 پێنج هەزار لیرەی ئیتالیە. ئەم رستەیە "گۆڤارێكی كولتوری كوردیە؛ بووە هۆی دەربرینی نارەزایی برادەرانی ناو كۆمونیتای كورد و رەخنەیان لە كاك شۆرش گرت بۆ نەتنووسیووە (گۆڤارێكی كولتوری كوردیە لە لایەن كۆمونیتای كورد دەردەكرێ). كاك شۆرش سورمێ پێش چاپكردنی ئەو ژمارەو ژمارەكانیتر هەرگیز بابەت و ووتارەكانی پیشانی كۆمیتەی كۆمونیتا نەداوە، بەندە لە كاتی ژمارە 1 و 2 ئەندامی كۆمیتەی كۆمونیتا بوو و داواشی كردبوو بابەتەكان پێش لە چاپدانیان بخرێنە بەردەم ئەندامانی كۆمیتە بەلام كاك شۆرش، هەرجارەی بە بیانوویەك، راسپاردەكەی پشتگوێ دەخست.
بابەتەكانی ئەم ژمارەیە:
1) لە ل 1 ووتارێك بەناونیشانی "گوناهبارن ئەوانەی خەبات بۆ ئاشتی دەكەن؛، بەناوی كۆمونیتای كورد نووسراوە كەچی ئەم كورتە ووتارە تەنها لە لایەن شۆرش، بە بێ ئاگاداری كۆمونیتای كورد، نووسراوە.

2) لە لل 3 ـ 5 ووتارێكی د. كەمال میراودەلی، بەناوی "ئێمەی كورد مێژوویەكی زیندووین؛، بلاوكراوەتەوە، لێرەش نووسراوە لە (ئامەدەمكردنی a cura di د. كەمال میراودەلی). ئەم ووتارە گوایە لە زمانێكیتر، لە لایەن خانم رۆسێللە كوپێللینی Rossella Cupellini، كراوەتە ئیتالی بەلام نەنووسراوە لە كام زمان و سەرچاوە. لە راستیدا ئەم ووتارە لە لایەن د. میراودەلی لەم كۆنگرە جیهانیەی كە لەسەرەوە باسمان كرد، لە شاری فلۆرانسای ئیتالیا بەسترا، بە زمانی ئینگلیزی خوێندرایەوە، پاشان لە گۆڤاری (مافی گەلان i diritti dei popoli) بلاوكراوەتەوە [5]. هەردوو ووتار، لە ناوەرۆك، وەكو یەكە، تەنها هەندێ پاش و پێشكردنیان پێوە دیارە، نازانین د. كەمال دوو شێوەی جیای نووسیووە، یەك بۆ "كۆنگرە؛ و یەكیش بۆ "هەتاو؛ یان كاك شۆرش ئەمەشی دەستكاری كردووە.

3) لە لل 6 ـ 9 ووتارەكی د. فواد حوسێن، بە ناوی "دۆزی كورد و چەمكی مافی چارەی خۆنووسین؛، لێرەش نووسراوە (لە ئامادەكردنی a cura di فواد حوسێن) كەچی كاك شۆرش یەكسەر دوای ووتارەكەی د. فواد ووتارێكی یەك لاپەرەیی و سادەیی نووسیووە (لە نووسینی شۆرش سورمێ di Shorsh Surme). كاك شۆرش ئاماژەی بە سەرچاوەی ئەم ووتارە نەكردووە كەچی وەكو ئاشكرایە ئەم ووتارە بریتیە لە لێكۆلینەوەیەكی كاك فواد حوسێن كە لە سالی 1985 لە هۆلەندا پێشكەشی زانكۆ كراوەو بە زمانی ئینگلیزیش چاپكراوە، لە هاوینی 1988 لە میانەی چەند چالاكیەك دەربارەی دۆزی كورد لە شاری فلۆرانس نامیلكەكە كرایە ئیتالی[6]. هەلبەتە نەدەكرا نامیلكەیەكی 62 لل هەمووی لە گۆڤارێكی 32 لل بلاوبكرێتەوە، لێرەش نە نووسراوە ئاخۆ ئەوە بەشی یەكەمە و لە ژمارەكانی داهاتوو بەشەكانیتریش بلاودەكرێنەوە. ووتارەكەی "هەتاو؛ لە لل 37 ـ 46 نامیلكە ئیتالیەكەی تیایە، پەراوێزەكان، نە لە تێكستەكە و نە لە كۆتایی، ئاماژەیان بۆ نەكراوە، لە چەند شوێن دەستكاری بابەتەكە كراوەو چەند پەرەگرافێكیش رەشكراوەنەتەوە.

4) لە ل 10، وەكو ئاماژەی بۆ كرا، ووتارێكی كاك شۆرش سورمێ بە ناوی "كوردەكان: دەردەسەریەكی بێ كۆتایی؛ بلاوكراوەتەوە.

5) لە لل 11 ـ 12 كاك نازم عوسمان رەشید، ئەندامی كۆمونیتای كورد، دوای 12 سال گەراوەتەوە كوردستان و باسی سەردان و هەست و نەستی خۆی دەگێرێتەوە. هەر لەم سەردانە كاك نازم، وەكو نوێنەری كۆمونیتای كورد، رێكەوتنێكی دەگەل "كۆمەلەی ئاوەدانكردنەوەو گەشە پێكردنی كوردستان؛ مۆركردووە بۆ دروستكردنی 6 قوتابخانەی سەرەتایی و پرۆژەكەش لە ل 12 بلاوكراوەتەوە. لە سەرەتای ووتارەكە ئاماژە بەوە كراوە كە لە ژمارەكانی داهاتوو هەر جارەی گەواهینامەی یەكێك لە كوردەكانی ئیتالیا بلاودەكرێتەوە كە سەردانی كوردستان دەكەن كەچی وەكو دەبینین ئەمە یەكەم و دواجار بوو ووتاری لەم بابەتە بلاوبكریتەوە.

6) لە ل 13 ووتارێكی خانم لاورا شرادەر Laura Schrader، نووسەر و رۆژنامەنووسی ئیتالی كە لە سەرەتای سالانی حەفتاكانی سەدەی رابردو خۆی بە دۆزی كورد خەریك دەكات و تا ئێستاش چەند كتێبێكی لەم بارەیەوە بە چاپ گەیاندووە، بلاوكراوەتەوە. شرادەر لە كۆتای سالی 1991 و سەرەتای 1992 سەردانێكی كوردستانی عێراقی كرد، لەسەر ئەم گەشتە چەند ووتار و رێپۆرتاژێكی لەسەر لاپەرەی رۆژنامەكانی ئیتالیا، بە تایبەتی رۆژنامەی "مەنیفێستۆ Manifesto؛ و لە كۆتایش كتێبێكی لەسەر ئەم گەشتە بلاوكردەوە.
لەم ووتارە باسی ئەو كوشتارو وێرانكاریە دەكات كە رژێمی بەعس لە كوردستان ئەنجامی داون. لە كۆتایی ووتارەكە نووسراوە (بەشی یەكەم) بەلام لە ژمارەكانی ئایندە هیچ بەشیتر بلاونەكراوەتەوە.

7) لە لل 14 ـ 15 ووتارەك، لە لایەن جان ئەنتۆنیۆ دانیێلێ Gian Antonio Daniele، ئەندامی رێكخراوی International Physicians for the Prevention of Nuclear War IPPNW، بە ناونیشانی "گەلی كورد دووجار بۆتە قوربانی شەری كەنداو؛ بلاوكراوەتەوە. لێرەش نووسراوە (لە ئامادەكردنی)، دوو لەسەر سێی ووتارەكە باسی جەنگی رزگاری كوێت و زیانە ماددی و مرۆییەكان دەكات. پاشان دێتە سەر باسی راپەرین و كۆرەو، كە بە رای ئەو بە فیتی رۆژئاوا بووە، رەخنە لە ئۆپێراسیۆنی Provide Comfort دەگرێ و دەلێ هەرچەندە حكومەتی بەغدا نارەزایی دەرنەبریووە بەلام بەزاندنی سەروەری و یەكپارچەیی عێراقە. كوردەكان، وەكو فەلەستینیەكان، قوربانی ململانێی سیاسەتی نێودەولەتین و پێویستە چارەسەرێكی بە ئاشتیانەیان بۆ بدۆزرێتەوە، ئەوەش لە رێگەی كۆنگرەیەكی نێودەولەتی و لە ژێر چاوەدێری UN.

8) لە ل 16 خانم لویزێللە تراینی Luisella Traini، بە یەكێ لە هاوكارانی هەتاو ناوی هاتووە، دیمانەیەكی لەگەل خانم جۆیس لوسو Joyce Lussu كردووە. خانم لوسو، نووسەر و شاعیر و پارتیزانی بەناوبانگی ئیتالی سەردەمی رژێمی فاشیستی مۆسۆلینی، سۆز و خۆشەویستیەكی زۆری بۆ گەلی كورد هەبووە، لە سەرەتای شۆرشی ئەیلولی سەردانی كوردستانی كردووەو چاوی بە تالەبانی و بارزانی كەوتووەو لە دیمانەكەش باسیان دەكات، لە دوای گەرانەوەی بۆ ئیتالیا چەندەها ووتاری لەسەر دۆزی كورد بلاوكردەوە و كۆمەلە شیعرێكیش كردە ئیتالی، لە سالی 1999زا كۆچی دوایی كرد.

9) لە لل 17 ـ 18 هێرمش رەشۆ Hermesh Resho ووتارەكی لەسەر رۆلی جەلادەت بەدرخان سەبارەت بە نووسین و بەرەوپێشڤەچوونی زمانی كوردی، بەتایبەتی لە بەكارهێنانی ئەلف و بێی لاتینی، نووسیووە. دیسان نووسراوە لە (ئامادەكردنی) بەلام ئاماژە بەوە كراوە كە لە "گۆڤاری ئەكادیمیای كورد لە بەرلین ـ 1990؛ وەرگیراوەو كراوەتە ئیتالی.

10) لە لل 19 ـ 22 تەرخان كراوە بۆ شیعر و چیرۆكی كورد، لە ئامادەكردنی شۆرش سورمێ، لە ل 19 یەكو پارچە هۆنراوەی (جاسمی جەلیلی، جگەرخوێن،) و دوو دانەی گۆران لە وەرگێرانی خانم جۆیس لوسو ـ بلاوكراونەتەوە.
لە لل 20 ـ 21 شیعری هەژار موكریانی، عەبدوللا پەشێو، شێركۆ بێكەس، لەتیف هەلمەت، مەولود حەسەن و نەژاد سورمێ بلاوكراوەنەتەوە. تەنها دوو دانەكەی دوایی نەبێت ئەوانیتر لە ناوەراستی سالانی هەشتاكان، لێرەو لەوێ، كرابوونە ئیتالی و لە زۆر بۆنە و چالاكیە كوردستانیەكان خوێندرابوونەوەو چاپكرابوون.

11) لە ل 22 هۆنراوەیەكی ناسك و پر لە سۆز، لە لایەن خانم (مەرییە لودۆڤیكا لێنسی Maria Ludovica Lenzi)، بۆ منالانی كورد، نووسراوە.

12) لە لل 23 ـ 26 ووتارەك لەسەر "مۆسیقای كوردی؛ بلاوكراوەتەوە و نووسراوە لە (ئامادەكردنی بارزان موحەمەد)، كەچی لە كۆتایی، وەكو پەراوێز، ئاماژە بەوە كراوە كە لە سەرچاوەیەكی فەرەنسی وەرگیراوە[7]. كۆمەلە زانیاریەكی بەسوودی تیایە لەسەر لاوك، حەیران و مەقامات، بە تایبەتی دەربارەی مۆسیقای ئایینی. كاك بارزان، لەم ژمارەیە، بە ئەندامی دەستەی نووسەرانی هەتاو لە قەلەمدراوە.
13) لل 27 ـ 28 بە كورتی باسی ژیان و كارە هونەریەكانی دوو هونەرمەندی كورد كراون كە لە ئیتالیا دەژین، كاك عەتا قەزاز و كاك فواد عەلی.

14) لە ل 29 كاك كامەران مەجید (كامەران ڤانی)، ئەندازیاری میعماری لە ئیتالیا، بلاوكراوەتەوە كە تیایا باسی هەلوێستی روناكبیرانی ئەو وولاتانە دەكات كە كوردستانیان بەسەر دابەشكراوە. گلەییان لێدەكات بۆ بێدەنگیان بەرامبەر بە كوشتاری كورد، دەلێ ژمارەی ئەو رۆشنبیرانە زۆر كەمە كە هاوكاری خۆیان دەربریووە، لێرەش نموونەی بەرێز د. پێشكچی و زانای بەناوبانگی روسی، ساخارۆف، دەهێنێتەوە. پاشان كورتە ووتارێكی بەرێز هادی علێوی، روناكبیری عەرەبی عێراقی، دەهێنێتەوە كە بۆ هەلەبجەی شەهیدی نووسیووە، لە كاتی خۆی لە رۆژنامەی "السفیر؛ی لوبنانی بلاوكراوەتەوە.

15) لە ل 30 چاوپێكەوتنێك دەگەل پرۆفیسۆر دۆمێنیكۆ كەنچانی Prof. Domenco Canciani كراوە، ئەوكات لە زانكۆی شاری پادۆڤای Padova ی ئیتالیا لە بەشی رامیاری سیاسی و مافی مرۆڤـ وانەی دەگوتەوە. دیمانەكە تەرخانكراوە بۆ ناساندنی "رێكخراوی بۆ مافەكانی گەلی كورد Associazione per i diriti del popolo kurdo؛ كە پرۆفیسۆر كەنچیانی سەرۆكایەتی دەكرد. ناوی ئەو كەسە نەنووسراوە دیمانەكەی سازكردووەو بەلام ئاشكرایە كاك شۆرش خۆی ئەنجامی داوە.
لە راستیدا ئەم رێكخراوە، بە بێ ئەوەی لە هەست و سۆز و هاوكاری بەشداربوەكانی كەمبكرێتەوە، هەر بەناو هەبوو. بەندە 3 سال (1992 ـ 1995) لە زانكۆی پادۆڤا خەریكی خوێندنی دكتۆرا، لە "دامودەزگا و تەكنیكەكانی داكۆكی مافی مرۆڤـ؛، بوو و بەشداری دەیان چالاكی لەسەر دۆزی كورد كرد كەچی بۆ "دەرمانیش؛ چالاكیەكی ئەم رێكخراوەی نەدی و نەبیست و، كاك شۆرش و پرۆفیسۆر كەنچیانیش لەم شارە دەژیان و بەندەش پەیوەندی و ناسینی باشی لەگەل هەردوو بەرێز هەبوو.

16) لە ل 31یش نامەیەك بە عەرەبی لە كوردستان هاتبوو و كراوەتە ئیتالی و بلاوكراوەتەوە، نامەكە باسی خوێندكارێكی (هەژار موستەفا) هونەرە جوانەكانی سلێمانی دەكات كە دایك و باوك و كەسوكاری ئەنفالكراوە، پاشان لە لایەن رژێمی بەعس گیراوەو تاكو ئێستا بێ سەروشوێنە.

ژمارە 2 ی حوزەیران ـ دیسەمبەری 1993

ئەم ژمارەیە 32 لل .

لەسەر بەرگی پێشەوە نووسراوە "هەتاو گۆڤارێكی كولتوری كوردیە؛ و لە دادگای شاری ترێفیزۆ Treviso، بە بریاری 874ی 22/4/1992 مۆلەتی پێدراوە، نرخی 6000 لیرەی ئیتالیە. لەم ژمارەیە بە كوردی (پیتی لاتینی و عەرەبی) نووسراوە "هەتاو گۆڤارێكی كەلتووری گشتییە تایبەت بە كەلتوری كوردی بە زمانی ئیتالی دەردەچێ؛، سەرنووسەر شۆرش عەزیز سورمێ. بەرگەكەی بە تابلۆیەكی رەنگینی هونەرمەند، سمكۆ تۆفیق، رازاوەتەوە.
ناوەرۆكی بابەتەكان:
1) لە ل 2 سەروتار ـ لە لایەن كاك شۆرش ـ نووسراوە، باسی دروستكردنی پەرلەمان و پێكهینانی حكومەتی كوردستان و ئەو گیروگرفتانەی كەوتونەتە بەر رێگای كاركردنیان دەكات. پاشان رەخنەی تووند ئاراستەی میدیاكانی رۆژئاوا، بەتایبەتی هی ئیتالیا، دەكات كە باسی ئەو واقیعە نوێیەی كوردستان ناكەن.
هەر لەم ل نووسراوە "هەتاو گۆڤارێكی كولتوری كوردیە و لە لایەن كۆمونیتای كورد دەردەكرێ؛.
سەرنووسەر: شۆرش عەزیز سورمێ
خاوەن ئیمتیاز: ماریۆ ئەنتۆن ئۆرێفیچێ Mario Anton Orefice
دەستەی نووسەران و هاوكاران: كامەران مەجید، Maria Ludovica Lenzi, Lorenzo Guella, Claudia Nardo, Luisella Traini, Rossella Capellini, Cigolato Margherita, Joyce Lussu
ئەگەر "هەتاو؛ هی كۆمونیتای كوردە بۆ دەبێ خاوەن ئیمتیاز كەسێكی ئیتالی بێت؟ لەگەل رێز و حورمەت بۆ هاوكارانی هەتاو ئەمانە هەموویان تەنها لای كاك شۆرش ناسرابوون و جالیەی كورد ئەوساو ئێستاش نایناسێت و بە میزاجی خۆی ناوەكانی دادەنا، بە دلنیایشەوە بەبێ هاوكاری ئەو بەرێزانە زۆر ستەم بوو كاك شۆرش ئەم گۆڤارە بەرێوە ببات. بەرای ئێمەش ئەوە بۆ خۆی كەموكورتی و خالی لاوازی كۆمومیتا و گۆڤارەكە بوون.

2) لە لل 3 ـ 4 ووتارەك (لە ئامادەكردنی هەتاو بەلام هی كاك شۆرشە) بە بۆنەی یادی 14 سالەی كۆچی دوایی مەلا مستەفا بلاوكراوەتەوە، دوو وێنەی بارزانی، یەك بە جلی كوردی و یەكیش بە چاكەت و پانتۆر و كەرەڤات.
لە راستیدا لە 14 تا 17 ی ئەیلەلی 1993 لە كوردستان، لە هاوینە هەواری سەلاحەدین كۆنگۆەیەكی گەورە بۆ یادی 90 سالەی لە دایكبوونی بارزانی بەسترا كە تیایا دەیان سیاسەتوان، مێژوونووس، روناكبیر و هاورێیانی بارزانی تیایا بەشداریان كرد. وا دیارە كاك شۆرش كاتی ئەم كۆنگرەیە لە كوردستان بووەو سەردانی سەلاحەدینیشی كردووە.
لە هەمان ل 4 بە چەند دێرو وێنەیەك ئاماژە بە شەهیدكردنی موسا عەنتەر، بە دەستی پیا كوژەكانی دەولەتی تورك، كراوە.

3) لە ل 5، دیسان كاك شۆرش ووتارەكی بە ناوی "لە خوێنی كورد دیموكراسی لە دایك دەبێ؛ نووسیووە، ناوەرۆكەكەی بریتیە لە پیشاندانی دەنگدانەكەی 19/5/1992 و دروستكردن و پێكهینانی پەرلەمان و حكومەتی كوردستانە كە لە ل 2 ئاماژەی بۆ كراوە، واتە بابەتەكە، تا رادەیەك، دووبارە كردنەوەیە.

4) لە ل 6، دیسان كاك شۆرش چاوپێكەوتنێكی كورتی دەگەل بەرێز مەسعود بارزانی كردوەو بە "سەرۆكی بەرەی گوردستان؛ی لە قەلەمداوە.

5) لە لل 7 ـ 8 ووتارەك بە ناوی "كردەی ئەنفال؛ بلاوكراوەتەوە، ئاماژە بەو كراوە كە لە "كوردستانی نوێ؛ [8] وەرگیراوە بەلام نە ژمارە، نە رۆژەكە و نە نووسەری ووتارەكە دیاری كراوە. دوای سۆراخكردن بۆمان دەركەوت ئەم ووتارە هی نووسەر و روناكبیری عێراقی "كنعان مكیە؛یە، لە كوردستانی نوێ، چاپی ئینگلیزی بلاوكراوەتەوە. ووتارەكە دەستكاری كراوەو زۆر شێوێندراوە و بە هیچ شێوەیەك لەگەل سەرچاوە ئەسلیەكە یەكتر ناگرنەوە [9].

6) لە لل 9 ـ 10 ووتارەكی جەمشید حەیدەری، بە ناوی "كوردەكانی سۆڤیەتی پێشوو؛ بلاوكراوەتەوە، لە كۆتایی ووتارەكە نووسراوە بەشی یەكەم، ئاماژە بەوە نەكراوە ئاخۆ لە چ زمان و سەرچاوەیەك وەرگیراوەو كراوەتە ئیتالی. بە پێی زانینی بەندە ئەم ووتارەی د. جەمشید حەیدەری، بە ناوی "پێرۆسترۆیكا و باری ژیانی كوردەكانی سۆڤیەت و داواكاریەكانیان؛، لە گۆڤاری "بەربانگ؛ (ستۆكهۆلم، ژ. 61، لل 45 ـ 46) بلاوكراوەتەوە. لێرەش دەستكاری هەندێ پەرەگراف كراوەو پاش و پێش كراون.

7) لە ل 11 ووتارەك، بە ناوی "گەلێكی دەرەجە دوو؛، لە نووسینی پرۆفیسۆر سەبینۆ ئاكوەڤیڤە Sabino Acquaviva، مامۆستای كۆمەلناسی لە زانكۆی پادۆڤا ـ ئیتالیا، بلاوكراوەتەوە. رەخنەی تووند لە رای گشتی و حكومەتانی ئەوروپی دەگرێت بۆ ئەو بێدەنگیەی بەرامبەر بە كوشتاری كورد، لە هەموو پارچەكانی كوردستان، دەیگرنەبەر. ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین پرۆفیسۆر ئاكوەڤیڤە ناوە ناوە لە رۆژنامە یان لە كۆر و دیمانە تەلەفیزیۆنیەكان بەرگری لە داوا رەواكانی گەلی كوردستان كردووە.

8) لە ل 12 ووتارەك، بە ناوی "رۆلی ئافرەتی كورد؛، لە نووسینی لاورا شرادەر، بلاوكراوەتەوە كە لە ژمارەی 1 ووتارێكیتری نووسیبوو، سۆزو هاوكاری خۆی بۆ گەلی كورد، بە تایبەتی بۆ ژنان، دەردەبرێ.

9) لە لل 13 ـ 19 باسێك (لە ئامەدەكردنی كامەران مەجید) لەسەر سینەمای ئیلماز گونەی بلاوكراوەتەوە، زۆربەی زۆری ووتارەكە، دەقاو دەق، لە كتێبێكی ئیتالی وەرگیراوەو ئاماژەشی بۆ كراوە. باسەكە بریتیە لە كۆمەلە وێنەیەكی هەمەجۆری گونەی، دیمانەیەكی درێژ و لیستی ئەو فیلمانەی ئیلماز گونەی بەشداری تیا كردووە یان خۆی دەریهێناون.

10) لە لل 20 ـ 21 هۆنراوەو چیرۆكی كوردی، لە ئامادەكردنی شۆرش سورمێ. هۆنراوەكان بریتین لە هی پیرەمێرد، جگەرخوین و گۆران، لەگەل دوو كورتە چیرۆكی فۆلكلۆری.

11) لە لل 22 ـ 23 باسێك، بە ناوی "بەراوردێك لە نێوان زمانی سۆمەریەكان و زمانی كوردی"، لە نووسنی كاك نەژاد عەزیز سورمێ، نووسەر و شوێنەوارناس. دیارە بابەتەكە لە كوردی كراوەتە ئیتالی بەلام ئاماژەی بۆ نەكراوە.

12) لە لل 23 ـ 25 ووتارێكی بەندە بە ناوی "با كەلەپوری كوردی لە فەوتان رزگار بكەین؛ بلاوكراوەتەوە [10]. لەم بابەتە هەولدراوە، لە رێگەی مێتۆدێكی زانستی و لە روانگەی یاسا و پەیمانە نێودەولەتیەكان، باسی رەفتارو كردەوەی دەولەتانی داگیركەری كوردستان بكرێت كە چۆن خەریكن مێژوو و كەلەپوری كوردی بفەوتێنن و بسرنەوە یانیش بەهی خۆیان (تورك، فارس و عەرەب) لە قەلەم بدەن. ئەمەش نەك پێچەوانە و دژ بە یاسایە بەلكو تاوانیشە بەرامبەر یاسای نێودەولەتی، دامەزراوە نێودەولەتیەكان و گۆمەلگای نێودەولەتی بەرپرسیارێتی سیاسی، یاسایی و ئەخلاقیان لە ئەستۆیە تا داكۆكی لە كەلەپوری كوردی بكەن.
زۆر بە داخەوە كاك شۆرش، بە ئارەزوی خۆی، دەستكاری بابەتەكەی كردووە. هەندێ پەرەگرافی قووتداوە، هەموو ژێدەرەكانی لەناو تێكستەكە رەشكردۆتەوە و پاشان لە كۆتایی كردوونی بە "بیبلیۆگرافیا؟؛. بەندە بابەتەكەی بە فلۆپی دیسك و بە نووسینی كاغەز دایە دەست كاك شۆرش و شەوێكیش میوانی بووم و باسی ئەوەمان كرد چۆن گەشە بە گۆڤارو كۆمونیتای كورد بدەین.

13) لە لل 26 ـ 28 باسێك، بە ناوی "ناوچە لادێیەكانی كوردستانی عێراق؛، لە لایەن د. ئازاد شێخانی نووسراوە، بلاوكراوەتەوە، باسی چۆنیەتی گەشەكردنی دیمۆگرافی ناوچە كوردنشینەكان (لە شار و لادێ) دەكات.

14) لە ل 29، بە كورتی، باسی ژیانی دوو هونەرمەندی تەشكیلی، سمكۆ تۆفیق و رەزا تۆپال (كوردستانی باكور)، كراوە.

15) لە لل 30 ـ 31 بەرگی هەندێ لەو كتێب و بلاوكراوە ئیتالیانەی تایبەتن بە دۆزی كورد بلاوكراونەتەوە. لە هەمان لاپەرە، بەكورتی، نووسراوە كە لە ژمارەی ئایندە دۆسییەیەك لەسەر تیرۆركردنی د. قاسملو (13/7/1989 ڤیەننا) و د. شەرەفكەندی (12/9/1992 بەرلین) بلاودەكەینەوە.

بە ئاگاداری ئێمە تەنها ئەو 3 ژمارەیە بە زمانی ئیتالی دەرچوون، مەسروف و خەرجی ئەم ژمارانەش لە خەزینەی كۆمونیتای كورد دەرهێندراون، تیراژەكانیش، بە قسەی كاك شۆرش بۆ هەر ژمارەیەك دوو هەزار (2000 دانە)بووە.

لە هەر سێ ژمارەی گۆڤاری هەتاو ئەدرێسەكەی هی ئەدرێسی كۆمونیتای كورد بوو، واتە ئەدرێسی هەتاو كۆمونیتای كورد یەك بوو.

لە كۆتایی پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت، بە پێی زانیاری ئێمە، كاك شۆرش سورمێ وەك هەولێكی تاكە كەسی، وەكو خۆی نووسیوویەتی، هەستاوە ژمارەیەكی بە كوردی دەركردووە. لەم ژمارەیە نووسراوە "پاشكۆی هەتاو، ژمارە سفر (0)ی سالی 1999؛، وەكو ئیالیەكە نووسراوە "گۆڤارێكی تایبەتە بە كەلتوری كوردی بە زمانی ئیتالی دەردەچێ؛، سەرنووسەر شۆرش عەزیز سورمێ، ناونیشانەكەش هی كاك شۆرش خۆیەتی، ئاماژە بە دەستەی نووسەران و هاوكاران نەكراوە.
لە ئاهەنگی نەورۆز لە شاری بۆلۆنیای ئیتالی، لە 10/4/1999 كاك شۆرش، نزیكەی، 10 دانەی لەم پاشكۆیەی هەتاو لەگەل خۆی هێنا بوو و منیش دانەیەكم وەرگرت و پێنج هەزار لیرەی ئیتالیم، لە بریتی، دانا.
لە ل 1 "چەند ووشەیەكی پێویست، بە قەلەمی سەرنووسەر؛ شۆرش باسی چەند مەسەلەیەكی لێكترازا دەكات كە دوورە لە مێتۆدی زانستی و ئەكادیمی. گۆڤارەكە بە هی خۆی دادەنێت و باسی ئەوەش ناكات بۆ چاپی ئیتالیەكە راوەستاو ئاخۆ ئەم چاپە كوردیە بۆ كوردستانیانی ئیتالیایە یان بۆ هەموو ئەوروپایە و، گەلێك بابەت و پرسیاری تریش.
كاك شۆرش سورمێ لە سالی 1999 سایت ـ مالپەرێكی بە ناوی (مالپەری هەتاوی كوردستان یان پەنۆراما كوردۆ www.hetawikurdistan.it- www.panoramakurdo.it) كردۆتەوە، سەرەرای كەموكورتیەكان، بە رای ئێمە باشترین سایتی كوردستانیە لە ئیتالیا كە بە زمانی كوردی و ئیتالی ووتارو هەوال بلاودەكاتەوە.
هەولمانداوە بە ویژدان و ئەمانەتەوە بابەت و رووداوەكان بنووسینەوە، ئەگەر شتێمان لەبیر كردبێت یان مافی تەواوی خۆمان نەدابتێ ئەوە بە ئەنقەست نیە، بە هیوای ئەوەین كەسانی تر كارەكە تەواو بكەن و بە دلێكی فراوانیش كەموكورتیەكان راستكەنەوەو باسەكە دەولەمەندتر بكەن.
************************************

[1] ئەم بابەتە لە هاوینی 2002 نووسراوە، لە دووای كەوتنی رژێمی سەدام حوسێن لە دیسەمبەری 2003 گەرامەوە كوردستان و چەند دانەیەم (بە كاغەز و دیسك) بردەوە، بواری ئەوەم بۆ نەرەخسا بلاوی بكەوەمە یان لە كۆرێك باسەكە پێشكەش بكەم، ئەوەبوو زوو گەرامەوە ئیتالیا.

لە سەرەتای 2008 لە لایەن بەرێزان مامۆستا جەمال خەزنەدار و كاك خالید شەیدای دۆستی دێرینم داوام لێكرا بابەتێك دەربارەی بزاڤی رۆژنامەوانەی كوردی لە ئیتالیا ئامادەبكەم و بچمە ئەلمانیا و لە كۆرەكی جەماوەری پێشكەشی بكەم. لە وەلام، دوای سوپاس و بەرز نرخاندنی ئەم دەستپێشخەریە، خۆشحالی خۆم دەربڕی ووتم "لە راستی بابەتێكی لەم شێوەیەم نووسیووە و ئامادەیە بۆ چاپ و بلاوكردنەوە؛. بابەتەكەم رەوانە كرد و دەبوایە رۆژی 26/4/2008 لە شاری "هانۆڤەر؛ی ئەلمانی، لە كۆرێك بە بۆنەی سالرۆژی رۆژنامەگەری كوردی، بەشداری بكەم، ئەوەبوو لەبەر چەند ئیلتیزاماتێكی خێزانی نەمتوانی ئامادەی كۆڕەكە ببم ، باسەكە لەلایەن هاورێ و دۆستی خۆشەویستم كاك خالید شەیدا خوێنرایەوە.

[2] كوردەكان: گەلێك بە دوای هاوكاریدا دەگەرێت، پیزە، 1989، ترێڤیزو 1991،

Jasim Tawfik, I Kurdi: un popolo in cerca di solidariet, Pisa, 1989, Treviso, 1991.

[3]

Fuad Hama Khorshid, La lingua kurda e la distribuzione geografica dei suoi dialetti, trad. Shorsh A. Surme, 1986, Italia, pp. 52.
فواد حەمە خورشید، زمانی كوردی و دابەشبوونی جوگرافی دیالێكتەكانی. كاك شۆرش لە وەرگێرانەكەی خۆشی (1986) باسی سەرچاوە ئەسلیەكەی، كوردی یان عەرەبی، نەكردووەو ئاماژەشی بە دەزگا و شوێنی بلاوكردنوەكەشی نەداوە.

[4]

شێركۆ بێكەس: هاواری ئازادی، شیعری بەرگری كوردیa liberta, poesia della resistenza kurda, KSSE, Citta di Torino, Assessorato allo Sport, Turismo Tmpo Libero, Torino 1988.

[5]

دەقی ووتار و راگەیاندنەكانی كۆنگرەكە بە زمانی ئیتالی لە سالی 1991 بلاوكراوەنەتەوە لە:
I Diritti dei Popoli, mensile della Lega Italiana per i Diritti e la liberazione dei Popoli, anno v, n. 9 J 12, sett dic 1990.

[6]

Dr. Fuad Mohammad Hussein, the Legal Concep of Self Determination and The Kurdish Question, Amsterdam, january 1985.
چاپە ئیتالیەكە: Il concetto legale dell`autodeterminazione e la questione kurda, لە ئابی 1988، لە شاری فلۆرانس، لە چاپخانەی Litografia del Cdl. T. Borgo dei Greci, 3, Firenze چاپكراوە، ناوی ئەو لایەن و دەزگا حكومیانەی یارمەتی لە چاپدانیان داوە بلاوكراوەتەوە.

[7] نووسراوە ئەم ووتارە لە لە لایەن موحەمەد موهلی (وادیارە موحەمەد موكرییە ـ جاسم) لە ئینسیكلۆپێدیای ئایینەكان، بە زمانی فەرەنسی، بە ناوونیشانی "موسیقای پیرۆزی كوردەكان (ئەهلی حەق)ی ئیران؛ بلاوكراوەتەوە و كراوەتە ئیتالی. Mohammad Muhli, la musique sacree des Kurdes "Fideles de verita".

[8] كوردستانی نوێ نووسراوە "رۆژنامەی یەكێتی نیشتمانی؛، ئەگەر لە ناوەوەی كوردستان شتێكی وا بنووسرێت ئاساییە و خەلكی دەزانی"یەكێتی نیشتمانی؛ كێیە؟ بەلام لە ئەوروپا، بە تایبەت لە ئیتالیا كە جالیەی كوردی كەمە خوێنەری ئیتالی لێی تێ ناگات، بۆیە دەبوایە بنووسرێت ی . ن . ك

[9] كنعان مكیە، ئەنفال، كوردستانی نوێ، چاپی ئینگلیزی، ژمارە 2 ـ 4 ی تەموزی 1992، هەولێر.

[10] لە هەمان كات بە زمانی كوردی لە گۆڤاری "خەرمانە؛، ستۆكهۆلم، ژمارە 9 ـ 10، لل 23 ـ 37 بلاوكرایەوە.

*****************************************

تێبینی" ئەم بابەتە، لە مانگی 5ی 2008، لەم مالپەرو گۆڤارانەی خوارەوە بلاوكراوەتەوە.

www.peshmergekan.eu/index_a.php?id=2551
www.hawpshti.com/pdf/08/Hetaw-2008-rojnamagari.pdf
www.emro.com/bizaviro.htm
www.astafe.eu/2008/0808/0804-5.pdf
www.runaki.net/Wtar_Dreje.aspx?ID=1687
"گۆڤاری "بەدرخان"، ژمارە 101

نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست