بیرەوەریەکانم زرار سلێمان بەگ دەرگەڵەیى 1943ــ 1977 (بــەشـى سێیەم)

Sunday, 04/03/2012, 12:00

بەشی یەکەم ئەم باسانەی خوارەوەی تێدا هاتووە:
پێشــــــەكـــــــــى نووسەر
سـەرەتاى ژیانم لــە گوندى ماویلیان دەســت پــێ دەكات
ژیــانـــى دانیشتوانـى گونــدى مــاویلـــیان
دێتەوە یادم مێوانى بێگانە هاتنە ماڵمان
كەسایەتیە دیارەكانى ئەو كاتەى گوند
وەك ڕەوشت ساڵى دووەمیش بەرەو كوێستان ڕۆیشتین
بنەماڵەى شێخەكانى ماویلیان
ساڵى 1932 سلێمان بەگ چۆتە بەغــدا
سـۆفـى سلێمان لە دارى قەبرستانێ دەبەسترێتەوە
بۆجارى دووەم لەسەر خواستى ئیسماعیل بەگ باوكم چووە بەغدا
ڕاگەیاندنێكى بەپەرۆشى دڵ تەزێن
ماڵمان لە ماویلیان گواستەوە دەرگەڵـــە بەیەكجارى
زستانێكى ساردو دژوار لەگەڵ مام محمود
لافـاوێكى ناوەختى
كۆچبارى ڕەوەندە كۆچەرەكان
زستانى دووەمیش لەگەڵ مام محمود بەگ
سەرەتاى چلەكان ماڵمان گواسترایەوە دۆڵە منجەل
هاوین بوو باسكم شكا

بەشی دووەم ئەم باسانەی خوارەوەی تێدا هاتووە:
لەسەرەتاى بەهارى (1943) بەرگى سووپاى عێراقم لەبەر كرد
لە پایزى (1943) بەڕێى كراینە مێرگە سـۆر
لێدانى ماڵى حمد ئاغاى مێرگە سۆرى
شـەڕى گۆڕەتوو 6/ 11/ 1943
دەنگى ووتووێژ
دادگاى سوپاى عورفى كەركوك
دوو ساڵ بەندیم لە موسڵ
كاتێ لە بەندیخانە بووم!
گەڕانەوەم بۆ ڕیزى سوپا
ڕاكردنم لە ڕیزى ســوپــاى عێڕاق
لە وارەكۆن بەرەو مهاباد


بەشداربوونم لە کۆماری مهاباد
بەسەر بەرزیەوە پێمان نایە كوردستانى ئازاد لە دیوى ئێران، وەك بەڵێنم بەخۆم دابوو ببم بە سەربازێكى خۆبەخت كەرى سوپاى ئازادى بەخشى كوردستان، ئەوا ڕاوەستاوم !
وەك لە سەرەوە هاتوە لە ناوەراستى مانگى (4/1946) پێمان نایە خاكى ئازادكراو لە كوردستانى ئەودیوى (ئێران) لە خانە (پیرانشهر)، لە بارەگاى سەربازەكانى سووپاى ئازاد كراو لە كوردستان خۆمان ناساند بە لێپرسراوى سەر سنور، ئەفسەرێكى سوپاى ئازادى بەخشى كوردستان (سەید محمد)، ئەوەى جێگاى لێ دوانە ناوبراو پێشوازیەكى زۆر گەرمیان لێ كردینو زۆر بەڕێزەوە وەریان گرتین، میوانداریەكى كوردەواریان بۆ سازكردین ....
ئەوەى دەمەوێت ڕاى بگەێنم ئەوەیە خۆشترین كاتى شادىو خۆشیم ئەو دەمەبوو لەو كاتەى گەیشتینە (پیرانشەهر)و ڕۆیشتینە ژێر ئاڵاى هەڵدراوى كوردستان لەسەر بارەگاى سەربازەكان دەشەكایەوە.
بێگومان لەسەرەتاوە لە خۆشیاندا نەمتوانى بدوێم، لەدواییدا توانیم ئەوەندە بڵێم وا ئەو ئاواتەى هەم بوو،ئەوەبوو ئاڵاى كوردستان بەچاوى خۆم ببینم هەڵدرابێت،ئەوا ئەو ئاواتەشم بەدیهات، هیوادارم ئاواتى گشت ئاواتخوازەكانى كورد بێتەدى. هەر لەوێ بەڵێنم تازە كردەوە ببم بە سەربازێكى خۆبەخت كەرى كوردستان بۆ پارێزگارى كۆمارى دامەزراو لە مهاباد.
لەبنكەى سەربازەكان ماینەوە تا دواى نیوەڕۆ، ئەوەندەى لایان بووین كاتێكى خۆشمان بردە سەر لەگەڵیان نیشانە (ئامانجانە) داندرا، لە ئەنجامدا بەدیار كەوت چەك هەڵگرەكانى ئێمە تواناى ئامانج شكاندنیان بەهێز بوو، زۆر جێگاى ڕەزامەندیمان بوو. لەوكاتەى بەنیازبووین بەڕێ بكەوین، ئەفسەرى بنكەى سەر سنور دواو گوتى:(چەند ڕۆژە ئێمەئاگادار كراوین كە ئێوە لەڕێگانو چاوەڕێتان بووین، ئەبێ بنێرین ماشێن بێت بتان بەن بۆ نەغەدە). باوكم وەڵامى دایەوەو زۆر سوپاسى كردن بۆ ئەوپێشوازیەى كەلێمان كراوە، دەربارەى ماشێنیش گوتى:(ئێمە شەو دەڕۆینە (جەڵدیان) لاى كاك (عوڵا ئاغا) بۆ بەیانیش دەڕۆینە نەغەدە، ئەوەبوو ماڵ ئاواییمان لەسەربازەكان كردو لە (پیرانشهر) دەرچووین، ڕێگاى دۆڵى پیرانمان گرتە بەر بەپیادە، ڕێگاكە تەواو دوور بوو سەرەڕاى ئەوەى دووریش بوو بەڵام نەمان زانى بۆ ئەوەندە زوو گەیشتینە (جەڵدیان)! ئەبێ بڵێین خۆشى ئازادىو وەرزى بەهارو ڕازاوەیى دەوروبەرى ڕێگا بەگیاو گوڵ زارى جۆراو جۆرو شۆڕە شۆڕى ئاوى كەندو شیوەكان دورى ڕێگایان لەبیر بردینەوە، دیمەنێكى بەهەشتى باس كراو دەكەوتە بەرچاو ئەوە ئەوە دەگەیێنێ كەوا ئازادى ئاواتى هەموو نیشتمان پەروەرێكى كوردە ئێمەش لەكوردستانێكى ئازاد دەڕۆیشتینو ئەو ڕێگە درێژە لە پێش چاومان كورت ببوەوە، ڕێگاى دۆڵى پیران تەواو بوو گەیشتینە نزیك (جەڵدیان) لە خواروى گوند دیار بوو كۆمەڵێك مرۆڤ وەستا بوون كاتێ لێیان نزیك كەوتینەوە كاك (عوڵائاغا) لەگەڵ هەندێ پیاو هاتبونە پێشوازیمان، لە دواى بەیەك گەیشتن (سلێمان بەگو عوڵائاغا) لەپێشەوە بەیەكەوە دەڕۆیشتن بەرەو گوند، كاتێ گەیشتینە دیوانى ئاغا (سلێمان بەگو عوڵائاغا) ڕۆیشتنە ژوری تایبەت بە ئاغا ئێمەش گشتمان لە ژورێك دانیشتین كە پێى دەوترێت پاش خانە، ئەوەى دیار بوو دیواخانەكە دووبەش بوو، لایەك تایبەت بوو بە ئاغا لایەكەى تریش ئەوەى پێ ى دەوترا پاش خانە بۆ میوان بوو، ئێمە لە پاشخانە پاڵمان دایەوەو زۆر درەنگ خواردن هات لەكاتى خواردن بۆ ئاغا چوو یەكێك لە خزمەت كارەكانى ئاغا هاتو پرسى: كێیە كوڕى (سلێمان ئاغایە) بابڕواتە لاى باوكى بۆ نان خواردن، ئیسماعیل گوتى: (كوڕى ئاغا مان لەگەڵ نیە من بڕۆم؟!) پیاوەكە سەرسام بوو گەڕاوەوە پێیانى گوت كوڕى ئاغایان لەگەڵ نیە!!. ئێمە سێ برا كوڕانى (سلێمان بەگ) لەگەڵ بووین (منو عزتو شەوقى) نەمان ویست لەو چەكدارانەى لەگەڵمان بوون جیا ببینەوە، ئەو شەوەمان زۆر بەخۆشى بردە سەر، بەیانى زوو لەگەڵ (ئیسماعیل) ڕۆیشتینە سەركانیاوى گوندى بینیمان كۆمەلێك لاوى گوند بەرەو (شنۆ) دەڕۆیشتن بەگوتنى سرودى (ئەى ڕەقیب) تا ئاوا بوون سەیرم كردن. لە دواى چێشت خواردن لە (جەڵدیان) دەرچوین بەرەو (نەغەدە) كەوتینە ڕێ ئەوەى مایەى هەردەم لەیاد بوونە ڕێ ڕۆیشتنێكى لە ئەندازە بەدەر خۆش و دڵگیر بوو، ئەو كاتە تەواو هەستم بەئازادىو هەناسە كێشانى بەختەوەرى دەكرد، هەست دەكرا گۆڕانێك لە ژیانى مرۆڤ بەدى هاتووە. بە دۆڵى (قاڕنێ) دا ڕۆیشتینە خوارو لە گوندى (قاڕنێ)كەمێك وەستاین، لەدواییدا ڕۆیشتین لە گەروەكە بەسەركەوتین لەوێ دوو سوار كە دوو چەكداریان لەگەڵ بوو یەكێك لە سوارەكان ئێمەى ڕاگرت و پرسى: (ئێوە لە كوێ هاتوون؟) لەوەڵامدا گوتمان: (لە كوردستانى عێراق هاتوین، ئینجا پیاوەكە گوتى: (ئێوە چەكدارەكانى سلێمان بەگى دەرگەڵەن؟) گوتمان بەڵێ. لەو سوارانە یەكێك لەگەڵ ئێمە ئەدوا ئەوەى تر دوور كەوتبوەوە و لەدوورەوە سەیرى ئێمەى دەكرد، ڕانك و چۆغەیكى سپى لە بەر دابوو. باوكم هاتو تێپەڕى ئێمەش ئەوانمان بەجێ هێشت، پاش ماوەیەك زانیمان ئەو دوو سوارەى گەیشتنە ئێمە یەكێك (سلێمان خانى كوڕى مام حسێنى) سێلوێ بوە، ئەوەى تریش مرۆڤێكى ئینگلیز بووە لەگەڵ (سلێمان خان) بوەو بە ناوچەكەدا گەڕاونو كەس نەى ناسیوە.
كاتێك گەیشتینە نەغەدە لەوێ ڕۆیشتینە بەر دەرگاى كۆمیتەى (حزبى دیموكراتى كوردستان) كۆمەڵە كەسێك وەستا بوون بەشى زۆریان لە كارمەندانى شار بوون لەگەڵ بەر پرسى نەغەدە (سەید ئەحمەدى سەید تەها) چاوەڕوانى گەیشتنى ئێمە بوون، لەگەڵ گەیشتنى ئێمە (سەید ئەحمەد) بەناوى خەڵكى شارو كارمەندو ئەنجومەنى نەغەدە بە خێر هاتنى كردینو هەندێك لەبارەى (سلێمان بەگ) دواو نیشانى دا (سلێمان بەگ) كێیە. لەدواییدا باوكم زۆر سوپاسى كردنو خۆشحاڵى خۆى نیشان دا بۆ ئەو پێشوازیە گەرمەى لێمان كراوە. ئەوەى جێگاى ڕەزامەندى هەموو لایەك بوو یەكێك كە ناوى (كەریمى حسامى) بوو قسەى كردو گوتى: (زۆر پێویستە هەوڵبدرێت پەیوەندى فراوانو بەتین هەبێت لەگەڵ كوردە نیشتمان پەروەرەكانى سەرانسەرى كوردستان بەگشتى بۆ بەشدار بونیان لە پاراستنى ئەو دەستكەوتە مەزنەى كورد بەدەستى هێناوە ئەویش كە كۆمارى كوردستانە لە مهاباد). بۆ سوپاسى ئەو پێشوازیە گەرمە و ئەو قسە بەنرخانەى مامۆستا (كەریمى حسام)ى منیش كەوتمە قسە كردنو ڕێزم لە هەستى پێشوازى كەرانو مامۆستا (كەریمى حسامى) گرت بۆ ئەو هەستە بەرزو سۆزە پاكەى نیشانى دا بەرامبەر ئێمە. منیش نیشانمدا كەوا هاتوین لە پێناو ئەو كۆمارەى كوردە گیان بەخت بكەین دڵسۆزى ئەوكۆمارە بین. لەسەر داواى(سەید ئەحمەد)بەرپرسى ناوچەى نەغەدە، ئێمە لەوێ ماینەوەو شوێنى جێ نشینیان بۆ دیار كردین لەناو شار، لە دواى چەند ڕۆژێك بڕیاڕێكى كۆمارى هات ودەڵێت: (لەسەر داواى سەدرى نەغەدە سید ئەحمەد بە پێویست دەزاندرێت چەكدارەكانى سلێمان بەگ لە نەغەدە بمێننەوە بۆ پارێزگارى ئاسایشى ناوچەى نەغەدە، سلێمان بەگ بەرپرسى سەربازى بێت لەناوچەو زراریش بەپلەى ئەفسەرى یەك ئەستێرە بۆ چاودێرى ئاسایشى شار دەست بەكار بێت). بەگوێرەى ئەو بڕیارە كەوتینە كاركردن چەكدارەكان وەك سـەرباز مەشقیان دەكرد ئێمەش دەست بەكار بوین، لەدواى ماوەیەك ڕۆژى بازار بوو، خەڵك دەڕۆیشتنە بازارى(مەحمەدیار) لە سەر پردى گادەر پیاوێك كە خەڵكى گوندەكانى لاى گردۆڵكەكانى (حەیدەر ئاباد) بوو بە دیوى لاى نەغەدە بەلاى سەید ئەحمەد دا تێدەپەڕێ و سڵاوى لێ ناكات، (سەید ئەحمد)یش دەنێرێت بیگرن، پیاوەكەش دەروات پاسەوانەكانى (سەید ئەحمەد) بەدواى دەكەون بیگرن، ئەویش دەگەڕێتەوەو تەقەیان لێ دەكات دەڕوات شەو سەید ناردى بەدوامدا داواى لێكردم بڕۆم ئەم پیاوە بگرم، ئەگەر خۆشى نەدا بەدەست بیكوژم.
بەیانى زوو ڕۆیشتین كاتێك گەیشتینە گووند دیاربوو خەڵكەكە دەترسان كەئێمەیان دیت دە پازدە چەكدارى كوردى عێراقى گەیشتنە ناو گوند ڕۆیشتینە دیوەخانى (سمایل ئاغا)، ناوبراو خۆى لەماڵ نەبوو لەگەڵ چەكدارەكانى ڕۆیشتبوە مهاباد دیاربوو لە هێزى بەرگرى بوو، دایكى هاتە دیوان بەخێرهاتنێكى زۆر گەرمى لێكردینو خزمەتێكى زیاد لە پێویستى كردین، ئەو كەسەى ئێمە بە دواى دا چووبووین براى (سمایل ئاغا) بوو، ئەویش چووبوە مهاباد، لەسەر داواى فەرماندەى هێزى بەرگرى میللى سێ شەو لەوێ ماینەوە كاتێك (سمایل ئاغا) گەڕایەوە فەرمانى كۆمارى پێ بوو كە دەست لەبراى ئەو نەدرێ بەبێ ئاگادارى فەرماندەى لەشكرى مهاباد، كاتێك ئەوەمان بیستو بڕیارەكەم بینى گەڕاینەوە لاى (سید ئەحمەد)، ناوبراو زۆر پەست بوو و گوتى: (چۆن گەڕاونەتەوە و هیچتان لەگەڵ ماڵى سمایل ئاغا نەكردوە؟) هەر ئەوكاتە بەنیاز بوو بمان نێرێت بچین ئەزیەتیان بدەین، بەڵام دیتى ئێمە ئەوە ناكەین ئەوەى ئەو دەیویست كە بۆ زەبرو تێهەڵدانى خەڵكمان بەكار بێنێ بۆ بەرژەوەندى تایبەتى خۆى. (سەید ئەحمەد) هەر لەوكاتەوە بۆى بە دیاركەوت ئێمە نابینە جەندرمەى ژێر فەرمانى ئەو، ناوبراو هەڵوێستى گۆڕاو پەشیمان بوەوە لەمانەوەى ئێمە لە نەغەدە، ئەو كەسە بەهەڵەدا چووبوو واى دانابوو ئەوەى بیەوێ بۆى دەكەین بە پێچەوانە دەرچوو، پاك ڕەوشتى و دڵسۆزیمان بۆ خەڵك ئاشكرابوو.
هەر چەندە ئێمە ماوەیەكى كورت لە نەغەدە ماینەوە، بەڵام بەشێوەیەكى ئاشكرا باوەڕى جەماوەری شار دیار كەوت چۆن ڕوویان لەئێمە كردبوو، ئەوڕووكردنەى خەڵكى شار (سەید ئەحمەد)ى ئاڵۆز كرد بوو دەیبینى ڕەوشتى ئێمە لەگەڵ خەڵك ڕەووشتێكى چاكەو خزمەت كردنى دیموكراتیەتە، خەڵكەكەش بەتەواوى هەستیان بەوە كردبوو كە ئێمە پاسەوانى ئەوانو دڵسۆزى كۆمارى كوردین، بەڵگەش ئەوەبوو ڕێگامان نەدەدا پیاوانى ناپاك و دەست درێژى كەر بەكارى نا ڕەواو پڕو پوچ هەستن، ڕەوشتى ئێمە لەناو خەڵكى كوردو (قەرەپەپاغ) بوو بوە جێگاى ڕێز گرتنێكى بەتین ئەو پەیوەندیەمان بەجەماوەر زۆر شتى بۆ ئاشكرا كردینو شتمان لێ زانین، ئەو پەیوەندیەى نێوان ئێمەو خەڵك (سەید ئەحمەدى) زۆر پەست كردبوو بەتایبەتى ئەو خەڵكەى لە دیوى عێڕاق دەهاتن، چونكە زۆربەى زۆریان دەهاتنە لاى ئێمە، ئەوەى جێگاى پەرۆشى بوو كردەوەكانى (سەید ئەحمەد) لەناوى ئەو نەدەوەشایەوە، ئەوەبوو باوكم داواى كرد لە نەغەدە بمان گوازنەوە بۆبەرەكانى ڕوو بەڕوى دوژمن، لەبەر ئەوەى هەڵوێستى (سەید ئەحمەد) ئەوە نىیە ئەوەى خواستى ئێمە بوو، لەدواییدا ناچار بوو بەبێ ڕەزامەندى دەوڵەوت ڕۆیشتە مهابادو نەگەڕایەوە نەغەدە، لە پاش ماوەیەك ناردى ئێمەش بڕۆینە مهاباد، بەڵام فەرمانى وەزیرى ناوەخۆ هاتبو، نەغەدە بەجێ نەهێڵینو لەوێ بمێنینەوە تاكو ئەوان ئاگادارمان دەكەنەوە، ئەو نەچونەى ئێمە بۆ مهاباد باوكمى پەست كرد. لە هاوینى (1946) ڕۆژیك لە كۆمیتەى حزبى دیموكرات لە نەغەدە ئاگادار كراینەوە بەیانى كاتژمێر نۆ لە هۆڵى قوتابخانەى كچان ئامادەبین بۆ بەشدار بوون لە ئاهەنگى قوتابیەكان, لەسەر داواى ناردراو بەیانى لەكاتى دیارى كراو ڕۆیشتمە قوتابخانەكە، لەكاتى دەست نیشان كراو ئاهەنگەكە دەستى پێكرد لە سەرەتادا بەڕێوەبەرى قوتابخانەكە كورتە وتارێكى خوێندەوەو بەخێرهاتنى بەشدار بوانى كردو بەرنامەى ئاهەنگى خستەڕوو، دوا بەدواى ئەمە هەندێ كەمو كوڕى دیاركردن ئەوەى لە ماوەى خوێنددا هاتۆتە پێش، لە دواییدا بەڕێوەبەرى قوتابخانەى كچان كورتە وتارێكى خوێندەوە لە قسەكانیدا زۆر بە گەرمى دەى گوت: (دەبێ ساڵى داهاتوو هەموو كەم وكوڕیەكان چارەسەر بكرێن بە هاوكارى هەموو لایەك)، ئینجا چەند سرودێك لەلایەن قوتابیانى قوتابخانەكە پێشكەش كران سرودەكانو شێوەى وتنیان ئەوەندە بە سۆز بوون ئەوەى گوێى لێ بوایە كوڵى خۆشى دەكەوتە دڵەوە. لەدواى كۆتایى هاتنى ئاهەنگ ڕۆیشتمەوەو كەوتمە بیر كردنەوە دەربارەى ئەو مامۆستایەى كچ، لەو دەمەدا (عەلى ڕەووكەوان) كە خەڵكى نەغەدە بوو هاتووچۆى ئێمەى دەكرد پەیدا بوو، ناو براو پۆستەچى بوو، بەهەڵم زانى لەو پیاوە بپرسم بەم شێوەیە: (عەلى گیان كارێكم هەیە تەنیا دەبێ لەنێوان خۆم و خۆت دابێت پێم بڵێ ئەومامۆستا كچەى بەڕێوەبەرى قوتابخانەى كچانە، كچى كێ یە؟) عەلى گوتى: (كچى وەستا رەحمانى بەرگدرووە لەئەسڵا سابڵاغین، بەڵام لەمێژە لەنەغەدەن ماڵێكى زۆر باشن). گوتم: (مێردى كردوە یان نا؟ خۆ بەدەستگیران نیە؟) گوتى: (نەخێر مێردى نەكردوەو بەدەستگیرانیش نیە بەتەمەن بچوكەو تازە خوێندنى تەواو كردوە، زۆر كەس داواى كردووە ڕازى نەبووە مێرد بكات. سەیرێكى منى كردو گوتى: (دەڵێى دڵت بۆ ئەو كچە ڕۆیشتوە؟) هەر بەخۆشى گوتى: (نامەیەك بنوسە بۆى دەبەم داواى وەڵامیشى لێ دەكەم). منیش گوتم: (ئەم ئێوارەیە سەرم لێ بدەوە لەگەڵت دەدوێم و باسێكى لێ دەكەین)، ئەوەى شایانى باسە بەڵێنەكەى عەلى دڵخۆشى كردم ، دەستم دایە پێنوس و نامەیەكى ڕازاوەم بۆ نووسى، ئێوارە عەلى هات نامەكەم دایێ بۆى ببات لەو كاتەوە دوو ڕۆژ چاوەڕوانى وەڵامەكە بووم، كەوەڵامەكەم بۆ هاتەوە بەشێوەیەكى زۆر جوانو پەسند بوو، نووسى بووى: (بەڕێز (ز) نامەكەت گەیشیتە دەستم ئەوەى تێیدا نوسرا بوو باش لێى تێگەیشتم، لە نامەكەت بە دیار دەكەوێت بۆ ژن هێنان ئەوەندە ڕێیەتان بڕیوەو خۆتان ماندوو كردوە نەك بۆ خزمەتى كۆمارى كوردستان. تكایە بە وەڵامى نامەم دڵتەنگو نیگەران نەبیت هێشتا زووە بۆ ژن هێنان).
ئەو وەڵامە ڕێگاى لێ بڕیم ئەگەر چى هەردەم دەهاتە بەر چاوم زۆر هەوڵم دەدا لە بیر خۆمى بەرمەوە بەدەست خۆم نەبوو لەیادم دەر نەدەكەوت، هەر بۆ ئەوەى لە یادم بچێت زۆر جاران دواى نیوەڕۆ دەڕۆیشتمە سەر گۆماوى (حەسەن لیان) كە دەكەوێتە دەشتى (سندوس) بۆ ڕاوكردنى باڵندە ئاویەكان، بەڕێكەوت ڕۆژێك چوینە بنارى گردەكان بۆ ڕاوى (جررك) ئێوارە درەنگ لە نزیك پردى (گادەر) لە دورەوە ژنێكو منداڵێك دیار بوون دەڕۆیشتنەوە بەرەو شار، ڕۆژیش تاریك دا كەوتبوو، پێش ئەوەى بیاگەینێ بە شوفێرم گوت: (ئەوانە هەڵگرە رۆژ درەنگە)، هەڵمان گرتن و نەمان زانى كێن لە دواى چەند رۆژێك (سەید ئەحمد) بە من دەڵێت: (زرار بۆ تۆ باش نیە تۆ ئەفسەرێكى كارگێرى ئاسایشى و ناسراوى، ژنى خراپ لەگەڵ خۆتان دەبەن بەسەر خۆشى مەللەى لەگەڵ دەكەن!)، (سەید ئەحمەد) بە تەواوى قسەكانى تەواو نەكرد پێم گوت: (جەناب ئەوە هەڵبەستى خۆتەو باش دەزانى من عەرەق خۆر نیم بەڵكو نازانم تامى عەرەقیش چۆنە، من نیم هەموو ڕۆژ لە ورمێ بەسەرخۆشى دەگەڕێمەوەو دایكم پێم بڵێت بریا كوڕى ئەو باوكە نەبایت! ڕازى نابم جارێكى تریش ئەو جۆرە قسانە بەمن بڵێت، ڕاستە كە ئەڵێن لە دز وایە هەموو خەڵك دزە، وابزانم جەماوەر ئێستا باش دەمان ناسێ). ناوبراو دیتى من زۆر پەست بووم ویستى بەشێوەیەكى تر بدوێت، بەڵام ڕێگام نەداو گوتم: (جەناب خۆت داوات كرد ئێمە لێرە بمێنینەوە ئێستاش پەشیمانى! وات دەزانى ئەوەى بفەرموى بۆت دەكەین، نەخێر!) ئەوەى بەدیار كەوت كارەكانى (سید ئەحمەد) دوورن لە خزمەتى كۆمەڵ بەڵكو هەوڵدانى ئەو پیاوە پاڵدانى خەڵك بوو بۆ دوور كەوتنەوەى جەماوەر لە دەسەڵاتى كۆمارى دیموكراتى كوردستان، بۆیە كاروكردارى (سەید ئەحمەد) جێگاى گومان بوون.
ڕەوشتى چونەدەر: بەهاران داب و نەریتێكى كوردەوارى وابوو لەشارو شارۆچكەكان بەناوى (قەرە چوارشەم) زۆربەى زۆرى خەڵك لەشار دەردەكەوتن بۆ سەیران، ئەم داب و نەریتەى كوردان زۆر باوەو لە هەفتەى ڕۆژێك دەچونە دەرەوەى شار، ڕۆژێك ئەوەندەمان زانى سەر لەبەیانى خەڵكى شارى نەغەدە تێكڕا بە ڕێگاى (بالخچى) دا كەوتنە ڕێ بۆ سەر چاكى (سوڵتان بایە یەعقوب) چاكەكە دەكەوێتە ناو گردۆڵكەكانى نزیك گوندى (بالخچى) سەیرى ڕێگات بكردایە پڕ بوو لە خەڵك زەردو سورو سەوزو تێكەڵاو دەڕۆیشتنە سەیران، بە درەنگەوە ئێمە بەرەو شوێنەكە ڕۆیشتین ئەگەر چى كەسى خۆمانى لێ نەبوو تەنها بۆ دیتنى جوانى سروشتى كوردستانو شایى و هەڵپەركێ چوین. لەدورەوە دەنگى دۆڵو زوڕنا دەهات كاتێ گەیشتینە ئەوێ بینیمان ڕەشبەڵەك بوو، دەنگى دۆڵو زوڕنا خەڵكى ڕادەكێشا بۆ لاى خۆى ئێمەش لەگەڵ ئەو پێشمەرگانەى لەگەڵم بوون نزیك كەوتینەوە شاییەكى زۆر خۆش دەگەڕا لەسەر داواى (خدر زینوەیى) كە كەسێكى باوەڕ پێكراوو دڵسۆز بوو ڕۆیشتمە شایى كاتێك ئەوەندەم زانى ئەو كچەى نامەم بۆ ناردبوو هاتە دەستم، بەلامەوە شتێكى زۆر سەیر بوو! لەدواى وەستانى شایى ئێمە ڕۆیشتینە شوێنێكى بەلاوە لە ناو گیاى بەهار دانیشتین زۆرى پێ نەچوو وەستا (رحمان)ى باوكى كچەكە هات، داواى كرد بڕۆینە لاى ئەوان بۆ نان خواردن پێم گوت: (بەڵێنم بە میرزا محمد داوە) كەچى هەر وازى نەهێناو ڕۆیشت میرزا محمدیشى هێنا، لەگەڵ وەستا ڕەحمان ڕۆیشتین، زیاد لەپێویست ڕێزیان گرتینو زۆر بەگەرمى لەگەڵ (خدر) دەدوان وام هەسەت دەكرد كە ئاڵوگۆڕێك هەیە لە هەڵوێستى كچەكە. ڕۆژێكى خۆشمان بەسەربرد ئێوارەش لە گەڕانەوە ئەو خەڵكە كەوتبوە ڕێ بە بەزمو چەپڵە لێدانو گۆرانى گوتنو سوار سوارانێ لە نزیك نەغەدە (میرزا محمد)ى برادەرم لەسەر پشتى ئەسپ پەڕى زۆر خراپ كەوت لە مردن ڕزگارى بوو، زۆرى نەمابوو ئەو خۆشییەى دیبومان لێمان بكات بە تازى، لە دواى ئەو نزیك بونەوەیە بە ڕێگاى ئاڵووگۆڕى نامە كچەكە ڕازى بوو داخواز بكرێت بەو مەرجەى كە گواستنەوەى دوا بخرێت، بێگومان منیش بەوە ڕازى بووم.


لەنەغەدە ڕۆیشتم بۆ سابڵاغ (مهاباد)
ئەوەى دیار بوو ڕۆژ بەڕۆژ كارو كردەوەكانى (سەید ئەحمەد) ڕوو لەناپەسندى بوو، شەوان خەڵكى داركارى دەكردوئەزیەتى دەدان، ڕەشوەشى وەردەگرت، لەسایەى دیموكراتیەت ڕاوو ڕوتیش باسى ناكرێت، ئەو هەڵوێستەى ناوبراو واى لێكردم لە نەغەدە نەمێنم ناچار ڕۆیشتمە مهاباد بۆ ئەوەى بتوانم چارەیەك بدۆزمەوەو لەو بەدكاریە دووربكەومەوە. كاتێك گەیشتمە سابڵاغ لەشوێنى باوكم پرسى گوتیان لە بارەگاى هێزى بارزانیەكان بپرسە،كاتێك دۆزیمەوە لە شوێنى خۆى نەبوو ناچار چومە ئەو چایەخانەى ئەوانى لێ دادەنیشتن هەرگیز بیرم لەوە نەدەكردەوە هەڵوێستى باوكم بەم شێوەیە بێت، بەم جۆرە لە چایخانەكە بجوڵێتەوەو هەوڵى ئەوە بدات لەپێش خەلك لێم بدات، بێگومان ئەو هەوڵەى ئەو واى لێكردم بەناچارى پێى بڵێم: (بڕۆ دانیشە ڕێزى خۆت مەشكێنە با هەر ئەوەندە بێت بەسە). هەر ئەوكاتە ڕۆیشتمە سەربازخانە (مستەفا خۆشناو) لەوێ بوو، ئەو منى نەدەناسى خۆشبەختانە (ڕەئیس عزەت) لەوێ بوو سەربردەكەى (سیدئەحمەد)م پێ ڕاگەیاندنو گوتیان لێرە بمێنەوە بەشدارى بكە لەدەورەى سوپا ئەم ماوەیە، ئەوە بوو زیاتر لە مانگو نیوێك لەوێ مامەوە، بەڵام تابڵێى پەستو دڵشكاوو نیگەران بووم. بەو دڵتەنگى و ئاڵۆزیەم ڕۆژى دووەم ڕۆیشتمە بارەگاى هێزى گشتى بارزانیەكان، سەرلە بەیانى دیار بوو خەڵكێكى زۆر لە بارزانیەكان لە هۆڵێكى گەورە دانیشتبونو چاوەڕوانى هاتنى (مەلامستەفا)یان دەكرد لەناو ئەو خەڵكەدا (مامەند شێروانى)یش دانیشتبوو، ناوبراو زۆر بەگەرمى بەخێرهاتنى لێ كردمو پرسى: (ئەوە چى بوو باوكت دوێنێ بۆچى بەو شێوەیە لەگەڵت تێك چوو؟) بەوردى بەسەرهاتەكەم بۆ گێرایەوە كە چۆن هەموو ڕۆژێ دەینارد وەرن بۆ مهاباد واى دەزانى ئێمە هەر لە دەرگەڵەینو خۆى فەرمان ڕەوایە بیرى ئەوەى نەدەكردەوە كە ئێمە لەژێر فەرمانى دەوڵەت داین چۆن بەبێ پرسى ئەوان شوێنى كار بەجێ بهێڵین، دوێنێ هاتووم ڕۆیشتمەلاى لە چایخانە خۆى دەپچڕیەوە دەى گوت لێم گەڕێن با بیكوژم. ئاخر لەسەر چى دەمكوژى؟ منیش ناچار پێم گوت: (بڕۆ دانیشە رێزى خۆت مەشكێنە با هەر ئەوەندە بێت بەسە). مامەند گوتى: (قەیدى ناكات باوكتە نابێ لێى بگریت)، ئێمە لەو باسە دابووین ئەوانەى دانیشتبوون تێكرا هەستانە سەر پێ و گوتیان(مەلامستەفا) هات، ئەوەندەم دیت یەكێك لەپاسەوانەكانى بەژووركەوت كە پیاوێكى چوستو چالاكو باڵابەرز بوو سڵاوى كردو لە دواى ئەویش (مەلامستەفا) هاتە ژورەوەو سڵاوى كرد پێش ئەوەى دابنیشین مامەند پێى گوت: (ئەز بەنى ئەوە زرارە) منیش ڕۆیشتمە پێشى و دەستى خستە ناو دەستم بەزەردەخەنەوە ڕوى كردە مامەندو گوتى: (توخودێ مامەند ئەوەى زرارى نەدیبێتو بیبینێت باوەر دەكات ئەو زرارەیە ئەوەى ئەوەندە چەكەى هێناوە، خۆ زۆریش بچوكە) دەستى بەردام و چووم لەشوێنى خۆم دانیشتم. مامەند گەڕایەوەو گوتى: (دوێنێ سلێمان بەگ عادزى كردوەو زۆر نیگەرانو ئاڵۆزە). (مەلامستەفا) بانگى (فقێ حەسەنى میرۆ)ى كرد، ناوبراو باوەڕ پێكراوى خۆى بوو پێى گوت: (بەسلێمان بەگ بڵێ ڕازى نابم زرارى عادز بكات با لێرە میرایەتى بەكار نەهێنێ). مەلا مستەفا خەریك بوو لەگەڵ دانیشتوانى ناو هۆڵەكە دەدوا (فقێ حسن) هات لە تەنیشتم دانیشت سەربردەكەم بۆ باس كرد ناوبراو گوتى: (ئەوە بەمن گەیشت هیچ غەمت نەبێت هەر كارێكت هەبوو بەمن بڵێ دڵنیا بە جێ بەجێ دەبێت). مەلامستەفا دەركەوتو مامەند گوتى: (خۆت بزر مەكە دەچینەوە ماڵى ئێمە، ئەوەبوو لەگەڵ ناوبراو ڕۆیشتینە ناو شار، دوایى چوینەوە ماڵى ئەوان، ئەویش تازە لە سەقز هاتبوەوە، شەو كۆمەڵێك بارزانى هاتنە لاى لەكاتى قسەكردن شەڕى (گۆڕە توو)م بۆ گێڕانەوە یەكێك لەوان كەناوى (محێ) بوو گوتى: (ڕاستە من بووم بەسەر ئۆتومبێل كەوتم دوو مەیتى لەناو دابوون مەیتەكانم دەرهێنان و ئاگرم تێ بەردا، بەڵام ئاگرى نەگرتو جەماعەتمان ڕۆیشتنو منیش بە جێم هێشت.

مامەندو گەڕانەوەى مەلامستەفا بۆ بارزان ساڵى (1943)
ئەو شەوە مامەند بۆى گێراینەوە لەو كاتەى مەلامستەفا لە سلێمانی ڕاى كردبوو لە نزیك نەغەدە چوبوە ماڵیان مامەند گوتى: (ئێوارەیەك درەنگ بوو هاتمەوە ماڵ پیاوێك میوانمانە، منیش بەخێرهاتنم لێَ كردوو چووم تفەنگم دابنێم پیرۆزى خێزانم بە پەلە هاتو گوتى: (كو مامەند ئەتو ئەو مرۆڤە ناس نەكر؟) منیش گوتم: (نەوەڵڵا پیرۆز)، ئەوجا گوتى: (ماڵ میراتۆ ئەوە مەلامستەفایە كو نەناسى!) بەپەلە ڕۆیشتمەوە لاى و بەگەرمى بەخێرهاتنم لێ كردو داواى لێ بوردنم لێ كرد كە نەم ناسیەوە، زۆر هیلاك بوو چەند ڕۆژ بەپێیان ڕۆیشتبوو، پێى ببوون بە پۆرگ، پیرۆز خەنەى بۆ گرتەوە لە پێیانى نا دوو شەو لەماڵمان مایەوە تاوەكو توانى بڕوات، كاتێك ئامادەبووین بڕۆین چوار پێنج چەكدارى لەگەڵ ڕۆیشتن بەرەو عێڕاق، شەوێك لەلاى كاك (مامەندى كولیچ) ماینەوە تەنیا ئەو دەیزانى ئەوە (مەلامستەفا)یە لەوێ ڕۆیشتین بەناو هۆزى برادۆست دا تێپەڕین بۆ ناوچەى بارزان لەوێش گەڕاین هەندێ چەكدارمان گەیشتنێ، چەك كەم بوو حكومەت هێزێكى پۆلیسى گەڕۆكى بەڕێ كردبوو بۆ گرتنى (مەلامستەفا) لە (خوێریزۆك) توشیان بووین لێمان دانو ئەوەى نەكوژرا گیرا لەوێ باش بوو كۆمەڵە چەكێكى باشمان دەست كەوت.
ئەو شەوە لەماڵى مامەند مامەوە بەیانى زوو ڕۆیشتمەوە سەربازخانە، شەو چوومە لاى (مستەفا خۆشناو) ناوبراو زۆر قسەى كردن ڕون كردنەوەى هەبوو دەربارەى خزمەتى كوردو كۆمارى كوردستان، كۆمەڵێك ئامۆژگارى پێ ڕاگەیاندم كە سوود بەخش بوو. منیش دەربارەى كارەكانى نەغەدە ڕاپۆرتێكم دابوە وەزارەتى ناوەخۆ، لە ڕاپۆرتەكە نوسرابوو كەوامن لە وە زیاتر توانام نیە لەگەڵ (سید ئەحمەد) كار بكەم لەبەر ئەوەى كردارەكانى ئەو لێپرسراوە دورن لەخزمەتى گەلو كۆمارى دیموكراتى كوردستان، كۆمەڵێك بەڵگەش خرابوونە ڕوو.
بۆ بەیانى نامەیەكى (مستەفا خۆشناو)م بۆ یەكێك بەناوى (سعیدزادە) بردلە كۆمیتەى ناوەندى حزبى دیموكراتى كوردستان، ناو براو بانگى كردم گوتى: (لەسەر ڕاسپاردەى مستەفا خۆشناو تۆ بڕۆ لە دەورەى ئەفسەرى بەشدارى بكە،مەگەڕێوە بۆ نەغەدە، ئێمە بۆیان دەنوسین زرار ناگەڕێتەوە)، كاتێك گەڕامەوە لاى مستەفا خۆشناو رەئیس عزەتیش لاى ئەو بوو، عزت گوتى: (چەكدارەكانمان هەندێك ناردون بۆ بەرەى سەقز، بۆ ناو لەشكر هەندێكیشمان ناردونەتە تەورێز بۆ دەورەى تۆپ، باوكت دەڕواتە قادراوا لە نزیك سەقز)، منیش لە دەورە مامەوە لە سەرباز خانەى سابڵاغ، بەڵام لە دواى چەند ڕۆژ نەخۆش كەوتمو لەمەشق دوا كەوتم.

بەیەك گەیشتنەوە لەگەڵ محمد قودسى
بەڕێكەوت ئێوارەیەك ڕۆیشتمە باغى (سیسە) كاتێك سەیرم كرد كەپیتان(محمد قودسى) لەگەڵ هەندێ برادەرى بەبەرگى سەربازى لەوێ بوون، ڕۆیشتمە لاى چاكو چۆنیم لێكردن لەسەرەتاوە نەى ناسیمەوە لەبەر ئەوەى منیش بەجلى سەربازى بووم پێم گوت: (من زرارم جارێكى تر دەستى خستەوە ناو دەستمو بە برادەرەكانى ناساندمو گوتى: (ئەوە ئەو لاوەیە كەلە ڕیزى سوپاى عێراق ڕاى كردوەوكۆمەڵێك چەكى هێناوەو ئێستا لە ڕیزى سوپاى كوردستان ئەفسەرە). دوایى پرسى بیستم لە سەر نامەى من ئەزیەت درابوى؟ منیش گوتم: (بەڵێ دەیان گوت دەبێ پێمان بڵێى ئەو نامەیەى ئەفسەرى تەجنید ملازم محمد داى بە تۆ بۆ كام ئەفسەرت برد لە مێرگەسۆر؟) منیش پێم گوتن: (نامەكەم دایە مراسیلى شێخ معروف كەناوى بنیامین بوو)، دەیان پرسى نەتزانى چى تێدا نوسرابوو؟ منیش گوتم: (بەچى بزانم نامەكە داخرا بوو ئەمانەتیش دەستى لێ نادرێت).
ئەوەى جێگاى شادیم بوو كاتێكى خۆشم لەگەڵیان بردە سەر لەكاتى خواحافیزیم ناوبراو داواى لێَكردم لە دواى كۆتایى دەورە بڕۆمەلاى ئەو لە بەڕێوەبەرایەتى لاوانى كوردستان لەگەڵى كار بكەم، بەڵام بەڵێنم پێ نەدا گوتم: (با دەورەمان تەواو بێت ئەوكاتە ئاگادارت دەكەمەوە).

باسێكى دڵتەزێن:
لەو كاتەى لە دەورە بووم لەسەربازخانە لە ڕۆژى پشوودا چووبوین بۆ ناو باخچەكان لەو بەرى مهاباد لەپرێكا ئاگادار كراینەوە كە سەربازەكان بەپەلە بگەڕێنەوە سەربازخانە ئەوە بوو دەنگى شەهید بوونى (نانەوازادە) ڕاگەیەندرا، هەموومان ڕۆیشتینە ئەو مزگەوتەى تەرمى شەهیدى لێ بوو، بەڵام ئەوەندە خەڵك هاتبوە مزگەوتو دەوەرو بەرى مزگەوت جێگاى سەرسوڕمان بوو هەر بەم شێوەیەش كە تەرمى شەهید بردرا بۆ گۆرستان ئەو جەماوەرە زۆرە لەگەڵ تەرمەكە ڕۆیشتن، بەپێى نیزامى سەربازى لەكاتى ناشتنى ئەو ڕۆڵە بلیمەتەى ڕێگاى ئازادى كوردستان سەربازەكانى كۆمارى تەقەیان كرد. لە كاتى لە سەربازخانە بووم دووجار نەخۆش كەوتم، بەڵام جارى دووەم نەخۆشیەكەم درێژەى كێشا نزیكەى دە ڕۆژ، خۆشبەختانە لەوكاتەدا (ئەحمەدى خانە بەگى كەڵێتەیى) ناسراو بەڕیشى سپى گەیشتە لام، ئەگەر ئەو پیاوە دڵسۆزەم نەگەیشتبایێ توشى نەمان دەبووم، ئەوەندەى ئەو خزمەتى كردم ئەگەر براى خۆم لابوایە نەیدەتوانى بەم شێوەیە خزمەتم بكات. لەوكاتەى كە زۆر هیلاكو نەخۆش بووم برادەران دەهاتن بۆ سەردانم لەوانە(محمدى ماملێ و على یاوەر)و زۆر لەبرادەرانى تریش هەر جارەى محمدى ماملێ دەهاتە لام، گۆرانى بۆ دەگوتم، بۆ ئەوەى كەمێك دڵم بكرێتەوەو بەڵكو لە ئێشو ئازار دوور بكەومەوە، قسەى زۆر خۆشیشى بۆ دەكردم، ڕۆژێك (على یاوەرو محمدى ماملێ) منیان بردە لاى دكتۆرێك، ئەو دكتۆرە ئافرەتێكى عەرەبى ئەهواز بوو كەلە نەخۆشخانەى مهاباد دەوامى دەكرد، دواى ئەوەى كەسەیرى كردم گوتى: (نەخۆشى تۆ نەخۆشى غەمو پەژارەیە ئاگادارى خۆت بە ئەوەندە بیر مەكەوەو ئەوەندەش غەم مەخۆ). تازە لە نەخۆشى هەستابومەوە نوسینگەى سوپایى (ڕئیس عزت عبدالعزیز) ئاگادارى كردینەوە بەیانى زوو ئامادە بین دەڕۆینە پێشوازى پێشەوا، ئەوە بوو بەپێى ئاگاداریەكە لەكاتى دیارى كراو لەسەربازگە ئامادەبوین، لەوێ سوارى ئۆتۆمبێل بوین بەرەو(میاندواو) ڕۆیشتین لە ڕێگا ئۆتۆمبێلەكانى (حمەحوسێنى خاڵو مەلامستەفا)ش گەیشتنەوە ئێمە، هەموومان بەیەكەوە ڕۆیشتین لە (میاندواوو مەراغە)ش تێ پەڕین لە شوێنێك وەستاین، شوێنەكە هەمووى باخ و دارى بەرى بوو زۆر خۆش بوو لە نزیك شارى (ئازەر شەهر) لەوێ پیاوەكان پەرتو بڵاوبوون، دووسێ پاسەوانى جەنەراڵ بارزانى ڕۆیشتنە ناو یەكێ لەباخەكان.
ئاگادار كراینەوە كە (پێشەوا) لە تەورێز دەركەوت، ئێمە لەسەر ڕێگا ڕیز بووین زۆرى نەخایاند پێشەوا گەیشتە لامان (ڕەئیس عزەت) فەرمانى بەسەربازەكان داو ڕۆیشتە لاى (پێشەوا) ئەویش لە ئۆتۆمبێل دابەزى و دەستى نایە ناو دەستى (ڕئیس عزەت)و دووبەدوو بۆ لاى ئێمە هاتن (پێشەوا) سڵاوى لێكردین لەو دەمەشدا (حمە حسێنو مەلامستەفا)و ئەوانەى لەگەڵیان بوون دەستى پێشەوایان گوشى پێشەوا بە مەلامستەفاى گوت: (نابوا ئەوەندە ئەزیەت بخۆن ئەو ڕێیە دوورەتان بڕیبا). لە دواییدا (پێشەواو مەلامستەفا بە ئۆتۆمبێلى پێشەوا ڕۆیشتن، جێبێكى ئەفسەران لەپێشەوە دەڕۆیشت لەوێوە بەناو باخ و باغاتدا گەڕاینەوە كاتێك گەیشتینە میاندواو دیار بوو جەماوەرێكى زۆر لەسەر ڕێگا وەستابوون، پێشەوا دابەزى و بەناویاندا ڕۆشت و سڵاوى لێ كردن لەوێ دەستەى لاوانى چەكدار پاسەوانانى كارگەى شەكر لە سەر ڕێگا وەستا بوون سروودیان دەگوت. لە میاندواو دەركەوتین بەرەو سابلاغ ئێوارە لە ڕاستى (قوونقەڵا) گەیشتینە جەماوەرى پێشوازیكەر دەستە دەستە وەستابوون تا ناو شارى سابڵاغ سەربازو قوتابى و لاوانو تێكڕاى خەڵكى شار هەر كۆمەڵێك دروشمى خۆیان هەڵگرتبوو، دەبێ بڵێین لەو پێشوازیە تەواو هەست بە خۆشى و كامەرانى دەكرا كە چۆن ئەو خەڵكە تامەزرۆى ئازادى نیشتمانەكەیانن. لە دواى ئەوەى گەیشتینەوە ناو شار ئێمە گەڕاینەوە سەربازگەكەى خۆمان.
دواى چەند ڕۆژێك (فقێ حەسەن میرۆ)كارگێڕى بەر دەستى مەلامستەفا، ناردى بە دوامدا، كاتى چومە لاى گوتى: (ئێمە ڕۆیشتینە شنۆ كە گەڕاینەوە بۆ نەغەدە شەو ڕۆیشتمە ماڵى وەستا رحمانو كارەكەم جێ بەجێ كرد زۆر بەئاسانى، جەنابى مەلامستەفا بە باوكتى گوت: ڕازى نابم جارێكى تر زرار بەم شێوەیە عادز بكەى). ئەو قسانەى (فەقێ حسن) كەمێك دڵى دامەوەو بارى گرانى سەر شانمى سوك كرد بە دڵخۆشیەوە لە بارەگاى بارزانیەكان دەركەوتم، بەڕێكەوت لەگەڵ (ئیسماعیل عارف) بە یەك گەیشتین هەر زوو گوتى: (كافر ئەى كە دەڕۆیشتى بۆ بە منیشت نەگوت لەگەڵ تۆ بێم؟)، (مەبەستى كاتى ڕاكردنەكەمە لە سوپاى عێراقى) گوتم : (كاك ئیسماعیل من بە نیازى چەك بردن بووم دەترسام بەكەس بڵێم، دەڕۆم لە بەر ئەوە بەكەسم نەگوت دەڕۆم)، ناوبراو دیتى من بەبەرگى ئەفسەریم بەلایەوە سەیر بوو، دیار بوو دەیویست بڕواتە لاى جەنابى مەلامستەفا بۆیە بەپەلە ڕۆیشت.
پێش دەورەكە تەواو بێت داوام كردبوو لەگەڵ ئەو قوتابیانەى ناونوس كرابوون كە بۆ سۆڤیەت بنێردرێن بۆ خوێندنى سەربازى بنێردرێم، لەسەر داواكەى خۆم ئاگاداریان كردم بڕۆمە كۆمیتەى ناوەندى خزبى دیموكرات كاتژمێردەى بەیانى. لەكاتى دیاریكراو ئامادە بووم لەوێ پێیان گوتم، دەڕۆیتە لاى پێشەوا چاوەڕێ بووم لەچ كاتێك بانگ دەكرێم، كاتێك بانگ كرام و ڕۆیشتمە ژورى دیاریكراو پێشەوا دەستى خستە ناو دەستمو زۆر بەخێرهاتنێكى گەرمى كردمو گوتى: (فەرموو دانیشە)كاتێك كەوتە قسەكردن دیار بوو دەربارەى من زانیارى تەواى لا هەبوو گوتى: (ئازیز داوات كردووە بنێردرێى بۆ خوێندن، بەڵام لە خوێندن زیاتر ئێستا پێویستیمان بە ئێوەو زۆرى وەك ئێوە هەیە كە توانای ئەوەیان هەیە فەرماندەى سەربازە جەنگاوەرەكانى ڕووبەڕووى دوژمن بن، خۆ ئەوانەى دەنێردرێن بۆ خوێندنو دێنەوە ئەوەندەى ئێوە تواناى كاروبارى سەربازیان نیە، لەبەر ئەوە بە پێویستى دەزانین داوایەكەت دوا بخرێت بۆ داهاتوو). ئەوەى ڕاستى بێت كاتێ ئەو بلیمەتە دەدوا وەك لەگەڵ یەكێك بدوێت كەلە بنەماڵەى خۆى بێت ئەوهام هەست دەكرد، بۆیە نەمتوانى پشتگیرى لە داوایەكەم بكەم ناچار گوتم: (ئێوە چى بفەرمون سەربازى ژێر فەرمانتانم). بەم شێوەیە دەركەوتم و گەڕامەوە سەربازخانە، چاوەڕێ بووم بۆ كوێم بەڕێ دەكەن، هەر ئەو ئێوارەیە رئیس عزەت ناردى بە دوامدا كاتێ ڕۆیشتمە لاى ناوبراو پرسى: (ڕۆیشتیتە لاى پێشەوا؟) گوتم: (بەڵێ چووم) ئەوەى لەسەرەوە نوسراوە بۆ رەئیس عزەتم بە ووردى گێرایەوە، ناوبراو پێكەنىو گوتى: (پێشەوا ئەو هەستەى هەبووە كەلە نیازى ئێمەدا هەبوو، باش بوو نەیناردى، كەوابێت بەیانى بڕۆ لاى شێخ سلێمان داواى كردووە یەكێك بنێرین بڕواتە لاىو جێگاى باوەڕ بێت بۆ ئەوەى ئەو یارمەتیەى دیاریكراوە بۆ ئاوەرەكانى بارزانى لە ناوچەى نەغەدە بەسەریاندا دابەش بكات، ئێمەش كەسى لەتۆ باشترمان دەست ناكەوێت بینێرین). بەپێى ڕاسپاردە بەیانى ڕۆیشتمە لاى (شێخ سلێمان بارزانى) نامەى عزەتم دایە دەستى لە دوای خوێندنەوەى دیار بوو پێى خۆش بوو زوو نوسراوێكى دایە دەستم بۆ لێپرسراوى ئازوقە لەمیاندواو گوتى: (برۆ لاى خیرالله، ناوبراو ئوتۆمبێلت پێ دەدات دەڕۆیتە میاندواوو لاى عبدالرحمن مفتى ئەو ئەشیایەكانت پێ دەداتو لیستەكەشت دەداتێ كە چۆن دابەشى بكەیت، لەوێ بارى دەكەیت بۆ نەغەدەى دەبەیت لەوێش بەسەر ئەوانە دابەشى دەكەیت ئەوانەى دیاركراون.
لەلاى ئەو دەركەوتم، ڕۆیشتمە كاریژ ئەوكاتە (خیرالله) لەوێ نەبوو گوتیان لەماڵى (وەهاب ئاغا)یە ناچار ڕۆیشتمە ماڵى ناوبراو، دیاربوو كۆمەڵێك ئەفسەرو خەڵكى تریشى لەوێ بوون هەموویان كوردى باشور بوون، ئەو كەسانە بوون كە لەگەڵ مەلامستەفا هاتبوونە كوردستانى ئازاد كراو، بێ گومان(وەهاب ئاغا) منى بەوان ناساندو گوتى: (ئەوە ئەو زرارەیە كەلەڕیزى سوپاى عێراقى ڕاى كردو چەكێكى زۆرى هێنا). كاتێك ویستم بڕۆم وەهاب ئاغا گوتى: (نابێ بڕۆى لەگەڵ ئێمەنانى نیوەڕۆ دەخۆیت ئەوكاتەبڕۆ)، لەسەر داواى ئەو لەوێ مامەوە. بەپێى ڕێكەوت دواى نیوەڕۆ ڕۆیشتمە(میاندواو) لەوێ ئەوەى هەبوو وەرم گرت، شەومیوانى (حەسۆ میرخانى دۆڵەمەرى) بووم، كاتێكى زۆر خۆشم لەگەڵى بردە سەر بەیانى گەڕامەوە نەغەدە، لەوێ دەستمان كرد بە دابەش كردنى كەلو پەلەكان بەپێى پێویست، لەوكاتەى ئێمە خەریكى دابەش كردنى كەلو پەلەكان بووین ئەوەندەمان زانى نەغەدە پڕ بوو لە لەشكرى هێزى كوردستان، ئەوكاتە (حمد ئاغاى مێرگەسۆرى) ناردى بەدوامدا ڕۆیشتمە لاىو پرسى: (چەند كەسى چەكدارت لایە؟) گوتم: (چوار چەكدار ئەوانى تر بڵاو كراون) (حمد ئاغا) بەنهێنى گوتى: (چوار چەكدارەكانى خۆت لەگەڵ شەش بارزانى دەبەیت زۆر بەوەستایى دەڕۆیتە گوندى (شاوەلێ) ئەگەر دیتت نیازیان خراپەو خەریكى جم وجۆڵن چەكیان بكەن، ئەگەر جم وجۆڵیشیان پێوە دیار نەبوو دەنگیان لەگەڵ مەكەن، لەوێش بمێننەوە تا ئاگادارتان دەكەینەوە). ئەوەبوو شەش بارزانى هاتن لەگەڵ چوار چەكدارەكانى خۆم بەو شەوە بەڕێكەوتین، لە نەغەدە شارەزامان لەگەڵ دا بوو، كاتێك لە (بالیخچى) تێپەڕبووین بە گردۆڵكەكاندا سەركەوتین بەرەو (شاوەلێ) پێش گەزەنگى هەتاو گەیشتینە گوندى (شاوەلێ) لەدەرگاى دیوانخانەى (مارف ئاغا)وەستاین داوامان كرد (ئاغا) بێتە دیوان زۆرى پێنەچوو هەموویان هاتنە دیوەخانە بینیمان هیچیان پێوە دیار نەبوو كە جموجۆڵیان هەبێت، لەدواى چێشت خواردن پێمان گوتن ئەوەندە ڕۆژانە بەڕاست نازانین لە (شاوەلێ) دەربچن بەبێ ئاگادارى ئێمە، چونكە لەشكرى كوردستان بەڕێ كراوەتە دەوروبەرى مامەش لەبەر ئەوەى (مام عایزى پەسوێ) یاخى بوە بزانین چى بەسەر دێت، پێم گوتن: (ئێوە خۆتان ئاڵۆز مەكەن، ئەوە پەیوەندى بە یاخى بوونى مام عایزەوە هەیە نەك بەئێوە، ئێمە نێردراوین ئێوە بپارێزین نەوەك لەشكرى كوردستان ئێوەش بەیاخى بوو لەقەڵەم بدات). كاتێ ئەمەیان زانى منداڵەكانى مارف ئاغا گوتیان : (ئێمەسوێند خۆرى حزبى دیموكراتو كۆمارى كوردین چۆن لەدژى دەوەستین؟ ئامادەین چەكى بۆ هەڵگرین دژ بەیاخى بوان).
ئەوەى دیاربوو یاخى بوەكان نەیان توانى لەپێش لەشكرى كوردستان بوەستن، ڕۆژى دووەم دیتیان هێزێكى زۆر دەوریان داونو (مام عایزى قەرەنیاغا)ڕاى كردو ڕۆیشتە عێڕاق بەبێ ئەوەى خۆى ڕابگرێت لەدواى ڕۆیشتنى ناوبراو هێزێكى چاودێرى لە گوندى (پەسوێ) مایەوە، لەشكرى هۆزەكانو سوپاش گەڕانەوە شوێنەكانیان ئەوى شایەنى باسە ئەوەندە ڕۆژانەى لە (شاوەلێ) بووین نەمان هێشت هیچ شتێك ڕووبدات بەشێوەى چاودێرى نۆبەتدارى گوندو خەڵكەكەى بووین بۆ ئەوەى كەس دەستیان بۆ درێژ نەكات، چونكە مەترسى هەبوو لەهێزى هۆزەكان، ئەگەر بۆیان بگونجایە دەست درێژیان دەكردە سەر خەڵكى بێ تاوان.
ئەوەبوو بەدڵ خۆشى گەڕاینەوە نەغەدە، دیاربوو هەموو سەركردەكان، ئەوانەى لەمامەش گەڕابوونەوە لەماڵى (گولیزار خانم) دابەزیبوون،منیش چووم بۆ ئەوێ،بەشى زۆرى ئەوانەى لەوێ بوون بەرپرسى ئەو چەكدارانە بوون كە ڕووبەڕوى یاخى بوەكان وەستا بوون.
(مەلامستەفا و زێڕۆ بەگ)و سەرۆك هۆزەكان لەوێ بوون لەكاتى قسەكردندا مەلامستەفا گوتى: (مام عایز غەدرى كرد دژى كۆماى كوردستان یاخى بوو، گوایا لە سەید ئەحمەدو هەندێ كارمەند ڕازى نیە، خۆ كۆمار هى سید ئەحمەدو كارمەندان نیە، كۆمارى كوردەو ئەویش كوردە، دەبوایە قازى ڕێگا بەوە نەدات كار بەوە بگات). بەنیاز بووم بڕۆمە (میاندواو) لە نزیك كارێژ لەگەڵ (ئیسماعیل عارف) بەیەك گەیشتین لە دواى چاكو چۆنى پرسیم: (ئەو ڕۆژە مەلامستەفات دیت؟) گوتى: (نەخێر ئەو ماوەیە هاتوم دەمەوێت میرحاج ببینم نەم توانیوەو دەستم ناكەوێت زۆریش پێویستە چاوم پێى بكەوێت). من بە پەلە بووم ڕۆیشتم ئەوەندەم پێ گوت(میر حاج بەزۆرى لە تەورێزە هەوڵ بدە بزانە كەى دەگەڕێتەوە بۆمهاباد ئەوكاتە دەتوانى بیبینى). دیارە لە دیدارێك پرسى بووى (زرار چۆن كراوە بەئەفسەر، لە جوندى ئەوەل یەكسەر كراوە بەئەفسەر!) محمد قودسى وەڵامى دابۆوە گوتبوى: (ئەوەى زرار كردویەتى نەك هەر حەقى ئەفسەریەتى هەبوو،بەڵكو حەقى ئەوەى هەبوو دروشمى پاڵەوانیەتى پێ بدرێت، جیا لەو چەكانەى هێنابوونى خۆى و كۆمەڵێك چەكدارى بەتوانا سەربازى پاراستنى كۆمارى كوردستانن). بەیانیەك لە مهاباد دەچومە بارەگاى بارزانیەكان بۆ چاوپێكەوتنى (فقێ حسن میرۆ) لە دەرگا لەگەڵ ناوبراو بەیەك گەیشتین، گوتى: (باش بوو هاتى وا دەڕۆینە ماڵى خودانى) یانى ماڵى(شێخ ئەحمەد) برا گەورەى مەلامستەفا، ماڵیان لە نزیك ورمێ بوو. لەوكاتە مەلامستەفا هاتە ژورەوە بەبەرگى جەنەڕاڵى، چاوى بە من كەوتو گوتى: (باشە لێرەى ئێستا میریش دێتە ئێرە دەرفەتێكى چاكە پێكتان بینمەوە). زۆرى پێ نەچوو (حمدئاغاو سلێمان بەگ)و كۆمەڵێك چەكدار بەسەركەوتن، چاكو چۆنیان لەگەڵ مەلامستەفا كرد، هەر زوو مەلامستەفا گوتى: (میرێ من ئەوە زرارە دێ دگەل وى پێك هێیەوەو چ جارە كا دى ئەوى عادز نەكەى). بەمنیشى گوت: (هەستە دەستى میر ماچ بكە). منیش هەستام دەستى باوكم ماچ كرد.
لەبارەگاى هێزى بارزانیەكان هەستاین دابەزینە سەر شەقام ئۆتۆمبێلەكان وەستا بوون، بەمنى گوت: (تۆش وەرە) لە مهاباد دەركەوتین كاتێك نزیك كەوتینەوە لە ورمێ لە ڕێگاى گشتى لاماندا، پێش بگەینە ماڵى شێخ ئەحمد، مەلامستەفا لەشوێنێك لایدا ناو ماڵى هەندێك بارزانى لەوێ بەرگى گۆڕى و جلى كوردى كردە بەر لەوێوە بەرەو ئەو شوێنە ڕۆیشتین كە ماڵى شێخ ئەحمدى لێ بوو زۆرى نەخایاند گەیشتینە ماڵى شێخ ئەحمد، جەنابى شێخ لە شوێنى تایبەتى خۆى بە خێرهاتنێكى زۆر گەرمى لە سلێمان بەگو شێخى(هەقەكان)كرد، ئەوەى جێگاى سەرسوڕمان بوو بە درێژایى ئەو هەموو كێشەو قسە كردنە مەلامستەفا دەنگى لەبەر دەرنەچوو وات دەزانى هەرلەوێ نیە. ئەوەى بەلامەوە زۆر سەرنج ڕاكێش بوو ئەو رێزە گەورەیە بوو گە مەلا مستەفا لە شێخى نابوو.
پێش گەڕانەوەمان شێخ ئەحمد گوتى : (سلێمان بەگ مرۆڤێت خراپ یەچووى بە حكومەتا كوردیان ڕاگەیاندیە كو مرۆڤێت شێخ ئەحمدى دەڕۆنەوە عێراقێ بەبێ پرساحكومەتا كوردا، منیش گەلەك ماڵا بارزانیا ناردنە لاى میاندواوێ). سلێمان بەگ گوتى: (جەنابى شێخى دەنگو دۆڵەكى بەرفراوان بڵاو ببوەوە كەوا هەندێ لەبارزانیەكان بە نیازن بگەڕێنەوە عێراقێ بەبێ ڕەزامەندى كۆمارىكوردستان، بەڵام جەنابت ڕێگات لێگرتن بەناردنى ئەو كۆمەڵە ماڵە بۆ دەوروو بەرى میاندواو كە لەوێ جێ نشین كران). ئەو ماڵە بارزانیانەى كە ناردرابوون بۆ میاندواو هەر لەوێ بوون تا ڕۆژانى تێك چونى كۆمارى كوردستان.
لە كۆتایى مانگى (10/1946) هەندێ دەنگو باس پەیدا بوون كە ئێران بە نیازە هێڕش بێنێت بۆ سەر هەردوو كۆمارى ئازربایجانو كوردستان، بێگومان ئەوە لە هەموو كاتێك چاوەڕوان دەكرا بە تایبەتى لەدواى ئاخاوتنى باڵوێزى ئەمریكا لە تاران كەواى نیشان داوە كە دەبێ ئێران ببێتەوە یەك پارچە بەماناى نابێ ئەو دوو كۆمارەى لە ئێران جیابونەتەوە بمێنن، لەبەر ئەوەى ئەو دوو كۆمارە كۆسپێكى گەورەن لە پێش بەرژەوەندى ئەوان، لەبەر ئەوە ڕازى نەبوون ئازربایجانو كوردستان سەربەخۆ بن مادام لەژێر فەرمانى ئەوان دا نین. دوا بەدواى باڵوێزى ئەمریكا وەزیرى جەنگى ئێرانیش دەستى كرد بە هەڕەشەكردنو خۆ هەڵكێشان. دیار بوو پاڵپشتى قایم بوو.
بێگومان بە كشانەوەى سوپاى سۆڤیەت لە ئازربایجانو كوردستانو ئێران هەلێكى گونجاوى بۆ هەڵكەوت بۆ ئەوەى بگەڕێتەوە سەرئەو دووكۆمارەو داگیریان بكاتەوە. قینو داخى خۆى لە ئازادى خوازان بكاتەوە.
ئەوە بوو لە ڕێكەوتى (23/11/1946) بە پشتیوانى دەوڵەتەكانى ڕۆژئاواو ئەمریكاو بەریتانیا سوپاى ئێران بەبێ شەڕ گەیشتە (زەنجان) ناو خاكى ئازربایجان، بە گەیشتنى ئەو دەنگە لە كوردستان پەشێوى پەیدا بوو جەماوەر هاندرا بڕۆنە بەرەكانى ڕووبەڕووى دەست درێژیكاران بۆ ئەو مەبەستە بانگەوازێك ڕاگەیەندرا هەر بە دواى ئەم بانگەوازە خەڵكێكى زۆر داڕژانە شوێنە دیاریكراوەكان بۆ ئەوەى بەڕێ بكرێنە بەرەكانى شەڕ، لە نەغەدەو گوندەكانى دەوروبەر خەڵكێكى زۆر كۆببونەوەو پێویستیان بە بەڕێ كردن بوو بۆ میاندواو، بۆ ئەو مەبەستە ڕۆیشتمە مهاباد لەوێ داواى ئۆتۆمبێلم لێكردن بۆ ئەوەى خۆبەختكەران بەڕێ بكەینە بەرەكانى ڕووبەڕووى شەڕخوازەكان، هەندێك لەو جەماوەرە بەپیادە ڕۆیشتنە مهاباد، دوو ئۆتۆمبێلم بردن بۆ نەغەدە، دیار بوو (سەید ئەحمد)یش ڕۆیشتبوە مهاباد بۆ ئەوەى ئۆتۆمبێل دابین بكات بۆ ڕەوانە كردنى ئەو خەڵكە زۆرە بۆ بەرەكانى شەڕ، (سەید ئەحمد) دوو ئۆتۆمبێلى بارهەڵگرى كارگەى شەكرى (میاندواو)ى وەرگرتبوون گوایا لەنەغەدە ئەو خەڵكەى چاوەڕێیە بەڕێیان بكات كەچى دەڕوات ماڵەكەى خۆیان لێ بارئەكات بەناوى ئەوەى گوایە دەڕواتە(ورمێ) هەتا ئامادە دەبن بۆ ڕۆیشتن ئەو كاتە بە شوفێرەكان دەڵێت : (لێخوڕن بۆ خانێ لەوێش بۆ عێراق، كاتێك ئاگاداركراینەوە بەپەلە بەدوایدا ڕۆیشتین بۆ گرتنى، بەڵام كارلەكار ترازابوو هەرچەندە بەدواشیدا ڕۆیشتین هەتا خانێ و سەرسنوور بەپەڕۆشەوە دەرباز ببوو. ئەوەى جێگاى پەرۆشیە ئەوەیەحاكمى باوەڕ پێكراوى كوردایەتى و سوێند خۆرى حزبى دیموكرات هێشتا باس نەبوو سوپاى داگیركەر بگاتە كوردستان ئەو كوردەى لەژێر بەرگى كوردایەتى دا خۆى شاردبوەوە لەژێرەوەش پیاوى بێگانە بووە! لەگەڵ ڕۆیشتنى زۆر كەلوپەلى كۆمارو چەكى كوردستانى بردنو ڕۆیشت ئەوە یەك بوو لە باوەڕ پێكراوان كە ڕووى كردە ئەو بەدكارییە بەرامبەر نەتەوەكەى و كۆمارە ساواكەى كورد كە خۆى سوێندى بۆ خواردبوو خیانەتى لەگەڵ نەكاتو بى پارێزێت، دیارە بەلاى ئەو پاراستنى كوردو حزبى دیموكراتى كوردستان بەم شێوەیە بووە. وەك ئاشكراشە ناوبراو كوڕى بنەماڵەیەكى كورد پەروەرن!
بەڕاستى تا سوپاى ئێران تەورێزیشى داگیركرد بوو هەڵوێستى بەرپرسەكانى كۆمار ئەوە بوو كە بەرگرى بكەن، بەڵام لە پڕێكا هەڵوێستیان گۆڕاو بڕیاریان دا شەڕ نەكەن!
لە(23/11/1946) سوپاى داگیركار گەیشتە (زەنجان) حاكمى نەغەدە ڕاى كردو ڕۆیشتە عێراق لە (13/12/1946) تەورێز گیرا، ماوەیەكى زۆرى بەسەردا تێپەڕى بوو، كاتێك زاندرا سەركردەكانى كۆمار شەڕ ناكەن، ماڵە بارزانیەكان لە دەورو بەرى میاندواو كشانەوە بەرەو ناوچەكانى نەغەدەو شنۆو مامەشو پیران بۆ نزیك بوونەوە لە سنوور .

تێكچونى كۆمارى كوردستان
كاتێك زاندرا كوردستانیش شەڕ ناكات ئاڵۆزى پەیدا بوو، ئەو ماڵە بارزانیانەى لە مهابادو دەوروبەریشى بوون باریان كردوو ڕۆیشتنە شنۆو گوندەكانى دەوروبەرى نەغەدەو شنۆو زەرزا، لەگەڵ گرتنى تەورێز سەربازەكانى ئازربایجان ئەوانەى لە كوردستان لەگەڵ لەشكرى كورد لەبەرەى ناوچەى سەقز بوون گەڕانەوەو خۆیان دایە دەستى سوپاى شاى ئێران، لە دواى ڕۆیشتنى ئازربایجانیەكان لەشكرى بارزانیەكانیش ناچار بوون بەرەو میاندواو بگەڕێنەوە لە گەڕانەوەیاندا لە ڕێگا نۆكەرانى شاپەرست ویستبویان ڕێگایان لێبگرنو چەكیان بكەن. پیاوانە لێیان هاتبونە دەستو بەرەنگاریان بوون خۆشیان نەیانزانى بۆ كام لا ڕابكەن، ئەوان وایان دەزانى وەك سەربازەكانى ئازربایجانى پێشمەرگەكانى كوردیش چەك دەكەن كەچى توشى هیلاكەتێك بوون مەگەر تەنها خۆیان بزانن چیان بەسەرهات. ئەو لەشكرەى بارزانیەكان كەلە سەقز گەڕایەوە بەسەر پەرشتى (حمدئاغاى مێرگەسۆرى و سلێمان بەگى دەرگەڵەیى) بەرەو سابڵاغ دەهاتن كە تۆپەكانیشیان لەگەڵ خۆیان هێنابوون لەوێوە تا نەغەدە بە ڕاكێشان بەهۆى گاوو گامێش، بە هیلاكى و ماندو بونێكى زۆرەوە ئەو تۆپانەیان گەیاندنەوە نەغەدە لەوێشەوە بۆ شنۆ. لەوكاتە ناسازو ناڕێكە ماڵو منداڵى بارزانیەكان بەو سەرماو ساردیە بەپێیان دەڕۆیشتنە ڕێ و دەگەڕانەوە ناوچەكانى نزیك سنورى عێراق بۆ ناو مامەشو پیرانو زەرزاو دەوروبەرى نەغەدەو شنۆ. لەو بەرتەنگیەو ئاڵۆزیەدا ئێمە كۆمەڵێك چەكدار لە سابڵاغ دەركەوتین ئێوارە بەرەو میاندواو دەڕۆیشتین بۆ یارمەتى هێزەكانمان لە بەرەكانى ڕووبەڕوو لە سەقز، شەو داهات لە خوار گوندى (قونقەڵا) ماشێنەكەمان لە كاركەوت، لەوێ بە پێیان كەوتینە ڕێ كاتێك گەیشتینە ئەوێ سەرەتاى لەشكر دەهاتنەوە، گوتیان (حمدئاغا) نزیكە وادێت لە دواى ئێمەیە، لەدواى كەمێك بەیەك گەیشتین حمدئاغا گوتى: (بگەڕێوە باوكت وا لە دواوەیە لەگەڵ تۆپەكان دێت). منى لەگەڵ خۆى گێڕایەوە ڕۆیشتینە سابڵاغ، كاتێك گەیشتینە ناو شار شەو درەنگ بوو، دیار بوو سابڵاغێكى ئاڵۆزو شێواو كە پێش چەند كاتژمێرێك وانەبوو هیچ تەنگاویەك بەرچاو نەدەكەوت، ئێمە ڕۆیشتینە ماڵى پێشەوا، پێشەوا هەر وەك جاران پێشوازیەكى گەرمى لێكردینو یەكە یەكە تەوقەى لەگەڵ كردین، چەند جارێك گوتى : (یاخوا بەخێر بێن) لە حمدئاغاى پرسى (خۆ بەسەلامەتى گەڕانەوە؟)
حمد ئاغا لە وەڵامدا گووتى: (بەڵێ گەورەم بەسەلامەتى گەڕاینەوە لە ڕێگا هەندێ كەسانى شا پەرست ویستیان ڕێگامان لێ بگرن، بەڵام زوو بڵاوەیان پێ كرا)، حمد ئاغا زیاتر دواو گوتى: (جەنابى پێشەوا من بۆ ئەوەم لا داوەتە لاى ئێوە كە بفەرموون لەگەڵ ئێمە بێن بەرەو سنور بڕۆین بزانین لە دواییدا سەرمان بەچى دەگات.
پێشەوا گوتى: (زۆر سوپاسى هەستى پاكى ئێوە دەكەم، دەبێ نیگەران نەبن من ناتوانم سابڵاغ بەجێ بهێڵم، لە بەر ئەوەى بەڵێنم بە خەڵكى ئەو شارە داوە بە جێیان نەهێڵمو ناتوانم بە جێیان بێڵم).
حمدئاغا زۆر هەوڵیدا، بەڵكو ڕازى بكات، بەڵام هەر ڕازى نەبوو لەگەڵ ئێمە دەربكەوێت لە دواییدا بە حمدئاغاى گوت: (ئەگەر لە سابڵاغیش دەربكەوم ناتوانم لەگەڵ ئێوە دەربكەوم لەوانەیە بەخۆشت بزانى؟!).
لە دواییدا حمدئاغا زیاتر لەسەرى ڕۆیشتو بێ هیوا بوو، لەوكاتەى دەمانویست بڕۆین پێشەوا بە حمد ئاغاى گوت: (بنێرە سەربازخانە ئەو چەكەى دەتانەوێ و پێتان دەچێت بیبەن لەگەڵ خۆتان).
بەدڵێكى تەنگى تەزیوى سارد لە دیوان دەركەوتینو ماڵ ئاواییمان لەوكەسە هەڵكەوتوە كردو بەجێمان هێشت، كاتێك دەركەوتین دیاربوو ئۆتۆمبێلە پەك كەوتوەكەى ئێمە كەوتبوەوە كار بە دواماندا هاتبوو.
حمدئاغا گوتى: (تۆ بڕۆ بۆ سەربازخانە ئۆتۆمبێلەكەت باربكە لە تفەنگو فیشەك وەرەوە قونقەڵا من لەوێ دەمێنمەوە هەتا باوكت دەگاتەجێ). ئەوان ڕۆیشتن منیش چەند چەكدارێكم بردنو ڕۆیشتمە سەربازخانە لەوێ ئۆتۆمبێلەكەى خۆمان باركرد، دیمان ئۆتۆمبیلێكى سوپاى كوردستان لەوێ باركرابوو لە تفەنگو فیشەك، وا دیاربوو بەنیازبوون بۆ لایەكى بەڕێ بكەن، ئەویشمان ڕاپێچ كردو شوفێرەكەمان دیتەوە لە سەربازخانە دەركەوتین بەناو سابڵاغى ڕەش پۆشدا تێپەڕ بووین ڕوو لە(قونقەڵا) لەوێ لامدا لاى حمدئاغا لە خەوم هەڵستاند پێم گوت: (دوو ئۆتۆمبێلم باركردون لەفیشەكو كەلو پەلى سەربازى)، ناوبراو گوتى: (بڕۆ بۆ شنۆ لەوێ بیدە بە دەستى شێخ ێادقو بگەڕێوە، ئۆتۆمبێلەكانیش لەگەڵ خۆت بینەوە). لەوێ بەڕێ كەوتین كاتێك گەیشتینە نزیك (حەیدەر ئاباد) لە سێ ڕیانەكەى (سابڵاغ ـ نەغەدە ـ ورمێ) خەڵكێكى زۆر لە ڕێگادابوون بەرەو نەغەدەو شنۆ دەڕۆیشتن چەند چەكدارێكى بارزانى ڕێگایان لە ئۆتۆمبێلەكانى ئێمە گرت دەیان گوت: (دەبێ بارى ئۆتۆمبێلەكان دابگرن ئێمە ماڵى شێخ عوسمانى پێ دەگەیەنینە شنۆ)، هەوڵێكى زۆرم لەگەڵ دان بێ سوود بوو ناچار ڕۆیشتمە لاى (شێخ عوسمان)، ناوبراو منى ناسى، پێم گوت: (ئەو بارانە چەكو كەلو پەلى سەربازیە دەیبەم بۆ شنۆ ئەویش پیاوەكانى ئێوە ڕایان گرتوین)، ناوبراو لەپیاوەكانى زویر بوو پێى گوتن: (ئەوبارانەى باركراون زۆر پێویست ترن لەكەلو پەلى ئێمە). لەوێ دوو ئۆتۆمبێلى ئەوان وەستابوون بەنزینیان بڕابوو لە ورمێ و نەغەدە بەنزینیان نەدابونێ بەپارەش، لەوێ بەرەو نەغەدە ڕۆیشتین پێش ئەوەى بگەینە ناو نەغەدە ئۆتۆمبێلێكى ئێمەش بەنزینى بڕا ناچار بووین بڕۆینە لاى بەنزین فرۆش (مهدى مشهدى) داواى بەنزینم لێ كرد هەزار سوێندى خوارد كەهیچ بەنزینى نەماوە، بەڵام ئاگادار كرابووم بەنزین لەماڵێك شاردراوەتەوە بۆ ئەوەى نەیدەن بەو ئۆتۆمبێلە پەك كەوتوەانەى كە ماڵى بارزانیەكان دەگوازنەوە، ڕۆیشتمە ماڵە دەست نیشان كراوەكە ئەوەى بەنزینى تێدا شرابوەوە، داوام كـرد دەرگا بكەنەوە، دیاربوو ڕازى نەبوون بڕۆینە ژوور، لە دواییدا كردمانە ناخۆشى پێمان گوتن دووقات پارەتان پێ دەدەین دەیان گوت: (ئەگەر بەنزینیش هەبێت پێتان نادەین)، كە وام دیت زۆر پەست بووم ئەو بەنزینەى هەیان بوو زیاتر لە (25) تەنەكە بوو دەستم بەسەردا گرت لەو ماڵەى لێى شاردرابۆوە هەمووم گواستەوە لاى چەكدارەكانى خۆم، شەش تەنەكەم بۆ ئۆتۆمبیبَلە پەك كەوتوەكانى شێخ عوسمان بەڕێ كردن، ئۆتۆمبێلەكانى خۆشمان پڕكردنو ڕۆیشتین بۆ شنۆ لەوێ چەكوكەل وپەلەكانى بردبووم دامەدەستى (شێخ ێادق)و گەڕامەوە بڕۆم بۆ لاى حمد ئاغا لە ڕێگا (شێخ سلێمان) ڕاى گرتین گوتى: (بەپەلە بڕۆوە نەغەدە دەڵێن قەرەپەپاغەكان نیازیان خەراپەو خەریكى خۆ كۆكردنەوەن بۆ دەست درێژى كردنە سەر كوردەكان). ئەوكات ماڵى (شێخ محمد ێدیقو شێخ سلێمان)یش هەر لەوێ بوون، لە سەر پردى گادەرى ئۆتۆمبێلەكانم بەڕێ كردن تاریكیش داكەوتو گەیشتینە نەغەدە هەر زوو یەكێك لە نۆبەتدارانى ماڵى شێخ سلێمان (مستۆى محى) هاتە لام گوتى: (ئەوەى بەئاشكرا دیارە قەرەپەپاغەكانى دەوروبەرى شار زۆریان هاتونەتە ناو نەغەدە نیازیان خەراپەو مەترسى لێ دەكرێت)، پێم گوت: (ووشیاربن بەیانى چارەیان لێ دەكەین).
ئەو شەوە بە درەنگەوە لە چەند شوێنێك تەقەكرا بۆ ترساندنى خەڵك دیاربوو زۆر چەكداریان لە مزگەوتى شیعەكان كۆبوبونەوە، دوو سێ پێشمەرگەشیان چەك كـردبون، بەیانى كۆمەڵێك چەكدارم بردن چوومە مزگەوتەكەیان زانیم چەند چەكدارى كوردیان چەك كردون بەو نیازەى بیاندەنە دەست حكومەت، لەكاتى سووپاى داگیركەر دەگاتە نەغەدە ئەو هەڵوێستەى ئەوان ناچارى كردین ڕوو بەروویان بوەستینو بەتوندى لەگەڵیان بدوێین، هەر زوو چوار دەورى مزگەوتەكە لەلایەن چەكدارەكانى ئێمە كۆنترۆڵ كراو خۆشم لەگەڵ چەند چەكدارێك لە مزگەوت بە ژوور كەوتین پێم گوتن: (هەر ئێستا بڵاوە دەكەنو هەركەسەى دەگەڕێتەوە شوێنى خۆى ئەگینا هەموتان دەگرینو داركاریتان دەكەین، داواشم لە ئاخووندو دارو دەستەكەى كرد،ئەوانەى چەكیان لە پێشمەرگەكانى دەوڵەت وەرگرتبوون هەر ئێستا تفەنگەكانمان بۆدەهێننەوە، ئەگەر نەیهێننەوە ئەوەى خراپە پێتان دەكەین)، هەر بەو شێوەیەش ئەوانەى لە ناو بازار خەڵكیان دەترساندو گەفو هەڕەشەیان دەكرد زۆر باش تەمبێ كرانو بەسزاى خۆیان گەیشتن، هەر ئەو ڕۆژە ئێوارە چەكەكانیان هێنایەوەو بڵاوەشیان لێكرد.
ڕۆژانى (14-15/12/1946) ووردە ووردە لەشكرى بارزانیەكان، ئەوانەى لە سەقز بوون گەیشتنەوە نەغەدەو ڕوبەڕوى دوژمن وەستان، لە دەشتى (سندوس)و بەرزاییەكانى دەوروبەرى پێش سوپاى ئێرانیان گرتو ڕێگایان نەدا یەك هەنگاوى تر بێنە پێش، ڕێگاى (حیدر ئاباد)یان لێ گرتن لە (مەحمەدیار) تەقەیان لە سوپا كرد، ڕێگەیان نەدا زیاتر بێنە پێشەوەو بەرەو دواوەیان گێرایەوە. لە ڕێكەوتى (17/12/1946) مەلامستەفاش گەیشتەوە نەغەدەو ڕۆیشتە شنۆ لەو دەمەشدابوو سوپاى ئێران ڕاگیراو رێگاى نەدرا بڕواتە پێش كە ئەمەیان دیت ناتوانن بڕۆن یەكسەر نوێنەریان بەڕێ كرد داواى ووتو وێژیان كرد، نوێنەرى ئێران سەرهەنگ (غەفارى) داواى لەشێخ ئەحمەد كرد مەلامستەفا بڕواتە تاران، شێخ ئەحمەد ڕازى بوو مەلامستەفا بڕواتە تاران، زۆربەى چەكدارەكان پێیان خۆش نەبوو مەلامستەفا بڕواتە تاران، لەبەر ئەوەى دەسەڵات داریەتى ئێران جێگاى باوەڕ نەبوون بەرامبەر تێكۆشەرە ناسراوەكانى كورد، بۆیە چونى جێگاى مەترسى بوو، كەچى مەلامستەفا بەبێ ترس خۆى ئامادەكردو دەستەیەكى دەست نیشان كردن كەلەگەڵى بڕۆن كە ئەمانەبوون (عزت عبدالعزیز, میرحاج ئەحمەد، نورى ئەحەمد تەها، حمدامین میرخان، خالد بارزانى، جمیل تۆفیق). ڕۆژى (20/12/1946) مەلامستەفاو وەفدەكەى لەنەغەدە بەرەو مهاباد ڕۆیشتن ڕۆژى (21/12/1946) لە مهاباد لەلایەن سەرتیپ (هومایۆنى) بەڕێ كران بۆ تاران، لەو كاتەوە لە تاران مانەوە هەتا دواى كۆبوونەوەى نێوان شێخ ئەحمەدو سەرتیپ (هۆمایۆنى) لە نەغەدە ڕۆژى (19/2/1947) ئەو ماوەیەى مەلامستەفا لە تاران مایەوە چەند جارێك سەرهەنگ (غەفارى) بەڕێ كرا بۆ لاى شێخ ئەحمەد داواى دەكرد:-
1- چەكە گەورەكانیان بدرێتە دەست.
2- ڕێگا بە سوپا بدرێت بڕواتە خانێ.
3- ئەفسەرەكانى ئێران ئەوانەى گەیشتبوونە ڕیزى لەشكرى بارزانیەكان بدرێنەوە دەستیان.
بەڵام هەر جارەى دەهات بەدەستى بەتاڵ دەگەڕایەوە، دوا جار شێخ ئەحمەد پێى گوتبوو: (جارێكى تر باسى دانەوەى ئەفسەرەكان مەكەن، چونكە ئەوانە پەنایان هێناوەتە بەر ئێمە تازە مردنو ژیانیان بە ئێمەوە بەستراوەتەوە، بۆیە هەر كاتێ فەرمانى لێبوردنیان بۆ دەركەوت ئەوكاتە دەتوانن بگەڕێنەوە، دەربارەى تۆپەكانو ڕێگا دان بۆ چوونە خانێ با ئەو نوێنەرانەى كە نێردراون بۆ تاران بگەرێنەوە بزانین ئێوە چیمان بۆ دەكەن ئەوكاتە باسى لێوە دەكەین تا ئەوان نەگەڕێنەوە ناتوانین چیتان بۆ بكەین).
نوێنەرى ئێران دیتى نەیتوانى هەڵوێستى شێخ بگۆڕێ ناچار ڕۆیشتەوە تاران لەوێ داواى لە مەلامستەفا كردبوو كە ڕاسپاردەیەكى خۆى بنێرێت بۆلاى شێخ ئەحمەد، بەڵكو ڕازى بێت داوایەكانى(غەفارى) جێبەجێ بكات، مەلامستەفاش لەوێ (ڕەئیس عزەتو خالید)ى لەگەڵ دەنێرێتو دەڕۆنە شنۆ ،(غەفارى) هەمان داوایەكانى بە شێخ دەگەیەنێ و دەڵێت ئەوانەش ڕاسپێردراوى مەلامستەفان بۆ ئەوەى ئێوە باوەڕ بكەن.. وەك زاندرا شێخ زویر دەبى َو گوتبوى: (پێم گوتون باسى ئەفسەرەكان نەكەن تا فەرمانى لێبوردن دەرنەكرێت، بۆ مەسەلەى تۆپەكانو ڕۆیشتنى سوپاش بۆ خانێ ئەو كاتە دەكرێت مەلامستەفا بەخۆى بێتەوە با بزانین لەسەر چى رێك كەوتون ئەوجا داواكاریەكانتان جێ بەجێ دەكرێنو ڕێگا دەكرێتەوە بڕۆنە خانێ). بە عزەتیشى گوتبو: (نەگەڕێیتەوە تاران)، ئەمجارەش غەفارى بەدەستى بەتاڵو نابەدڵى گەڕایەوە زۆرى پێ نەچوو سەرتیپ (هۆمایۆنى) داواى كرد چاوى بە شێخ بكەوێت ئەوە بوو لەسەر داواى ناوبراو ڕۆژى (19/2/1947) دیاركرا لەنەغەدە یەكتر ببینن ئێوارەى (18/2/1947) شێخ ئەحمەد لە شنۆ هاتە نەغەدە لە بنكەى چەكدارەكانى (سلێمان بەگ) میوان بوو بۆ ئەو مەبەستە لەگەڵ هەندێ لە سەركردەكانى لەشكر دوا، پێش ئەوەى لەگەڵ هۆمایۆنى دابنیشێت (شێخ سلێمان بارزانى، حمدئاغاى میرگەسۆرى، سلێمان بەگ دەڕگەڵەیى، عزەت ئامێدى) بڕیاریان ئەوە بوو بەسەرتیپ (هۆمایۆنى) بڵێن هەتا مەلامستەفاو نوێنەرەكانى كە لەگەڵیەتى نەگەڕێنەوە داواكاریەكانتان جێ بە جێ ناكرێن ئێمە نازانین لە سەر چى ڕێك كەوتوون؟.
لە ڕۆژى دیاریكراو سەرتیپ (هومایۆنى) گەیشتە نەغەدەو لە ماڵى (میرزا قوولیخان) دانیشتن بەشداربوان لەگەڵ شێخ ئەحمەد بریتى بوون لە(شێخ سلێمان بارزانى،حمداغاى مێرگەسۆرى، سلێمان بەگى دەرگەڵەیى، عزەت ئامێدى) ئەوانیش (سەرتیپ هومایۆنى، غەفارى)و ئەفسەرێكى تریش كە یاوەرى سەرتیپ بوو.
لە سەرەتاوە (ڕەئیس عزەت بەناوى شێخ ئەحمەد)و نویبَنەرانى بە خێرهاتنى لە سەرتیپو نوێنەرەكانى كرد، رێگادرا بە سەرتیپ قسە بكات، ناوبراو هەمان داواكاریەكانى كە پێشووتر هەیان بوو دووبارەی كردنەوە، دیاربوو زۆر بە پەلە بوون سوپاكەیان بگاتە خانێ! لەوەڵامدا شێخ ئەحمەد پێى گوتن: (وەفدێكمان چۆتە تاران لە سەر داواى ئێوە بۆ ووتووێژ با بگەڕێنەوە بۆ ئەوەى بزانین لەسەر چى ڕێك كەوتون، نابێ بزانین حكومەتى شا چیمان بۆ دەكات، تاوەكو بەپێى ڕبَكەوتننامەكە كارەكان بكرێن بۆیە واباشە وەفدەكە بگەڕێتەوە پێمان ڕابگەیەنن لە سەر چى پێك هاتوون ئەوكاتە ئەگەر ڕێكەوتنەكە پەسند بوو ئەوا ڕازى دەبین ئەگەر پەسەندیش نەبوو ئەوكاتە قسەى لێ دەكەین). لەكۆتایى قسەكانى شێخ، هومایۆنى گوتى: (جەنابى شێخ لە ماوەى دووسێ ڕۆژى تر وەفدەكە دەگەڕێتەوە لاى ئێوە، قسەكانتان ماقووڵن). بەو شێوەیە كۆتایى بە كۆبوونەوەكە هات، (هومایۆنى) گەڕایەوە سابڵاغو شێخ ئەحمەدیش ڕۆیشتەوە شنۆ.
بێگومان دواى تێكچونى كۆمارى ساواى كورد ئاڵۆزیەكى زۆر لە كوردستانى ژێر دەسەڵاتى كورد پەیدا بوو كوشتنو بڕین هەر باسى لێ ناكرێ، دەربەدەریش بێ ئەندازە بوو ئەو ماڵانەى ئاوارە بوون بەو سەرماوساردییە كەوتبونە كۆڵانان، بەتایبەتى بارزانیەكان ئەوانەى لە دەوروبەرى مهابادو میاندواو جێنشین ببوون، لە شوێنەكانى تریش ناچار بوون باریان كردو داڕژانە ناوچەكانى دەوروبەرى نەغەدەو شنۆو مامەش وپیرانو زەڕزاو ناو شنۆو دەوروبەرى ورمێو بڵاوى سەر ئەو گوندانە ببوون، ئاوارەبوەكان ئەوانەى لە ژێر سێبەرى حكومەتى كوردستانو ئاڵاى ئازادى دەژیان كەوتنە ژێر بارێكى زۆرگران لە ڕووى ئابورى و بێ ڕێیىو جێى و زەبروزەنگى سەرماو ساردى وەرزى زستان ئەو خەڵكەى وێك هێنابوو، جیا لەوەش مەترسى فڕۆكەو تۆپەكان سەر بارو بن بار. لەلایەكى دیكەش دەنگو باس دەگەیشت حكومەتى ئێران لە ژێرەوە بە نهێنى چەكى دەدا بە كوردەكان ئامادەى دەكردن بۆ لێدانى هێزە چەكدارەكانى بارزانى. لەبەر ئەوەى لە ڕێكەوتنەكە بە شك بوون! بەڵێ، بەڵێنى (هومایۆنى) ڕاست دەرچوو دەنگوباس پەیدا بوو كە (مەلا مستەفا) گەیشتەوە سابڵاغ بەیانى دەگەڕێتەوە نەغەدە، بەڕێكەوت لە بنكەى چەكدارەكانى عزت ئامێدى بووین باسى ئەوە دەكرا ئەبێ مەلامستەفاو وەفدە یاوەرەكەى چیان پێ بێت؟ دەبێ شایانى خۆشى بێت؟ عزەت بە دەنگ هاتو گوتى: (دەبێ ئەوە بزانن ئەوەى ئێران داواى دەكات شێخ ئەحمەد پێ ى ڕازى نابێت، چونكە ئەوان دەیانەوێ بەڕێمان بكەن بۆ ئەلوەند كەلە نزیك هەمەدانەو چەكەكانیش بدەینە دەست سوپاى شاو ئەو ئەفسەرانەى ئێرانى، ئەوانەى لەگەڵ ئەبوالحەسەنى تەفریشیان دان بدرێنەوە دەستیان، شێخیش ئەوە قبول ناكات كەواتە ئەوە پێك نەهاتن).
بۆ بەیانى بەشێكى زۆرى چەكدارەكانى نەغەدە ڕۆیشتنە سەر پردى گادەر چاوەڕوانى هاتنەوەى مەلامستەفا بوون، زۆرى پێ نەچوو گەیشتە جێ بەناو چەكدارەكاندا تێپەڕى لە بنكەى چەكدارەكانى (سلێمان بەگ) دابەزى، لەوێ جێگاى بۆ سازكرابوو، لە كاتى گەیشتنى خەڵك بە خێرهاتنەوەیان لێكرد، لە دواییدا لەگەڵ (شێخ سلێمانو حمدئاغاو سلێمان بەگ) ڕۆیشتنە ئەو شوێنەى بۆى ئامادە كرابوو، هەر بەو بۆنەیەوە كە گەڕاوەتەوە لە تاران خەڵكێكى زۆر لاى دانیشتبوون باسى ئەوەى دەكرد كە زیاتر لە مانگێك لە سەربازگەیەك داندراوون وەك دەست بەسەرێك ماونەتەوە، دەی گوت (هەر چەند ڕۆژێك یەكێك دەهات گوایا فێرم دەكەن لەو كاتەى دەڕۆمە لاى شا دەبێ چۆن دەستى ماچ بكەمو سەرى بۆ دابنوێنم، بەڵام كە زانیان دەستى ماچ ناكەمو سەریشى بۆ دانانەوێنم) وەك خۆى گوتى: (سەر دانەواندن تەنها بۆ خودایەو بەس، بۆم ئاشكرا بوو نامبەن بۆ لاى شا، ناچار بوین لەگەڵ یەكێك لە ئەفسەرەكان ڕێك كەوتین بەپارە شەو بۆ ماوەى یەك دوو كاتژمێر ڕێگا بدات بڕۆمە دەرەوە بەم شێوەیە شەوێك دەرچوومو خۆم گەیاندە باڵوێزخانەى ئەمریكا لەوێ چاوم بە باڵویز كەوت ماوەى یەك كاتژمێر لەگەڵى دانیشتم بەڕاستى ئەوەى لە دڵمدا بوو بەووردى پێم گوتو پێم ڕاگەیاند ئینجا بە پەلە گەڕامەوە، بۆ ڕۆژى دووەم (قەوام السەلتەنە) بەخۆى هاتە لامو پێى گوتم ئامادە بە بڕۆینە لاى شا ئەوەبوو ڕۆیشتینە دیوانى شا بە ڕێزەكى زۆرەوە پێشوازى لێ كردم لە دواییدا بە سەرۆك وەزیرانى گوت زوو كارەكانى مەلامستەفا ڕێك بخەن.
لەكۆتایى قسەكانیدا هەندێ پرسیاریان لێكردن، شێخ سلێمانى برازاى خۆى پرسى: (مام دەربارەى ئەو ماڵو منداڵانەى ئاوارە چیتان كردوە بڕیارى چیتان لەسەر داوە؟).
گوتى: (لەو بارەیەوە ڕێك كەوتوین ڕێگایان بدەین بڕۆنە سەر سنورى خانە، چەكە گرانەكانیان بدەینە دەستیان ئیرانیەكانیش خۆیان بدەنەوە دەستى حكومەتەكەیان، ئەوانیش ئێمە لە شوێنێك جێنشین دەكەن خواردنو خۆراكو پێویستیەكانمان بۆ ڕێك دەخەنو هەوڵ دەدەن لەگەڵ عێڕاق بەڵكو عفومان بكەن).
سلێمان بەگ پرسى: (جەنابى بارزانى دەربارەى پێشەواو هەواڵەكانى ئەوانەى گیراون باسێكتان لەگەڵ نەكردن داهاتویان بەچى دەگات؟).
گوتى: (سلێمان بەگ داهاتووى ئەوانە هەر لە سێدارەدانە ئەوان بە خائین تاوانبار كراون باسى چیان بكەین نابوو باسیان لەگەڵ بكەم!).
كوشتنى ئاغایەكانى مامەش: شەوى دووەم بوو مەلامستەفا گەیشتبوەوە نەغەدە لەتاران گەڕابوەوە شەو درەنگى شەو بە مەلامستەفایان ڕاگەیاند كەوا لە(سێلوێ) بارزانیەكان كۆمەڵێك ئاغایان كوشتون لە ئاغاكانى مامەش، بەو بیانوە كە خەریكى جموجۆڵ بوون دژى بارزانیەكان، ئەو كۆمەڵە ئاغایە لە گوندى (سێلوێ) كۆ دەبنەوە لەوكاتەدا هێزێكى بارزانیەكان لێیان بەژوور دەكەونو لێیان دەدەن هەموویان دەكوژن تەنیا منداڵێك دەربازببوو، كاتى ئەو دەنگە گەیشتە مەلامستەفا زۆر ئاڵۆزونیگەران بوو بە سلێمان بەگى گوت: (بەپەلە چەند كەسێك بنێرە بە چوستى بڕۆن خەبەرێكى ڕاست بێننەوە). لەو دەمەدا قادر ئاغا پەیدا بوو هاتبوە بەخێرهاتنەوەى مەلامستەفا، ئەو دەنگەى بیستو دوانەكەوت داواى گەڕانەوەى كرد، مەلامستەفا بەسلێمان بەگى گوت: (ئەو پیاوانەى دەنێردرێن بۆ شیناوە با قادرئاغاش بگەێننەوە كولیچ)، حەوت كەس لەگەڵ (قارد ئاغا) ڕۆیشتن بەیانى گەیشتنە (سۆفیان) لەوێش ڕۆیشتبونە(كولیچ) كاتێك گەیشتبوونە ئەوێ دەبینن هەندێ لەو بارزانیانەى بەشدارى كوشتنى ئاغاكان بوون لەماڵى كاك (مامند)ى مابوون (حەدۆ پەرى لەگەڵ پیاوەكانى) سەربردەى(سێلوێ)ى بۆ باس كردینو گوتى: (ئێمە هێزێكى چەكدارین لەگەڵ شێخ ێادق لە گوندى شیناوەین كاتێك ئاگاداركراین كەوا ئاغایەكانى مامەش لە گووندى سێلوێ كۆبوونەتەوە بەنیازى ئەوەن ڕێگا لە ماڵە بارزانیەكان بگرن نەهێڵن بڕۆنە خانەو دەشتى لاجان شێخ ێادقیش بە سەعیدى وەلى بەگى گوت هەندێك چەكداران بنێرە بابچن بزانن ڕاستەو ئاغاكان بۆ لەوێ كۆبونەتەوە؟ سەعیدیش ئێمەى ناردین، چووین ئاغاكان لە دیوانخانەى مام حوسێنى سێلوێ كۆببونەوە، كاتێك ڕۆیشتینە دیوان دیاربوو پڕبوو لەئاغا دەرگاى دیوانمان لێ گرتنوو داواى چەكەكانمان لێ كردن، دوو سێ یەكیان خۆیان پچڕیەوە بەتایبەتى سلێمان خانى كوڕى مام حوسێن گوتیان چەك دانانێین. ئەوە بوو پیاوەكانى میرزا ئاغا تەقەیان لێ كردن هەموویان خستنە ناو دیوانخانە تەنیا گەنجێك هیچى پێ نەكەوت ئەوانى تر هەموویان كوژران). بێگومان ڕۆژى دوایى ئەو زانیاریە بەبێ كەموكورتى لە نەغەدە بە مەلامستەفا ڕاگەیندرا، لەزار گۆتەى (حەدۆى پەرى). كاتێك ئەمەیان ڕاگەیاند بارزانى كەمێك وەستاو دوایى ڕوى كردە حمد ئاغاو سلێمان بەگ گوتى: (توخوا من خەریكى چیمو ئەوانیش چیم بۆ دروست دەكەن، كاتى ئەوە بوو بكرێت؟ من دروستى دەكەمو ئەوانیش تێكى دەدەن).
ئەو ڕوداوە لەوكاتو ساتەدا هەڵومەرجێكى ناسازى پەیدا كرد، بارزانیەكانى ناچار كردن بەو سەرماو ساردیە لە ناوچەكانى مامەشو پیران بگوازنەوە بۆ شنۆو زەرزا، لە دواى گواستنەوەیان ئیران توانى لە ڕێگاى ناو مامەشو پیران دا هێزەكانى بەڕێ بكات بۆ نزیك شنۆ بۆ ئەوەى ئەگەر شەڕ دەست پێ بكات زوو لە شنۆ بدرێت دەیان زانى ماڵى شێخەكان لەوێیەو ئەگەر بتوانن ڕێگاى گادەر بگرن.
لەدواى ئەو ڕوداوە مەلامستەفا ڕۆیشتە لاى شێخ ئەحمەد ڕێككەوتنەكەى بەشێخ ڕاگەیاند وا دەركەوت شێخ پێى ڕازى نەبوو، ناچار بووین نەغەدە چۆڵ بكەینو دەربكەوین هێزەكانمان لە گوندەكانى نیزیك نەغەدەو گردۆلكەكانى نیزیك قاڕنەو زنجیرە بەرزاییەكانى قۆپى ئالیاوە هەتا دەگاتە پشتى دەربەند سەنگەریان لێدان هەر ئەوهاش لاى ورمێ لە هەندێ شوێن خۆیان ئامادەكردبوو.
ئەوەى جێگاى ڕەزامەندیە ئەوەیە ئەو خەڵكەى لە گوندەكان جێنشین كران یارمەتى دەدران لەلایەن برا كوردە گوند نشینەكان بەئەزیەتێكى زۆر ماڵو منداڵى بارزانیە ئاوارەكان جێگایان بۆ دابین كردبوون هەتا ڕێگا كرایەوە دەربازى دیوى عێڕاق بوون، ئەوەى دیاربوو زۆر لە ماڵە گوند نشینەكان دوو ماڵى ئاوارەى وەخۆ گرتبوو!.

ڕێك نەكەوتن لەنێوان ئێران و شێخ ئەحمەدى بارزانى
ئەوە بە دیاركەوت (شێخ ئەحمەد) بەو ڕێككەوتنەى تاران ڕازى نەبوو، بەتایبەتى بەوە ڕازى نەبوو كە بنێردرێن بۆ ئەو شوێنەى كە ئێران بۆى دەست نیشان كردوون، هەروەها ڕازى نەبوو ئاوارە ئێرانیەكان بێ عەفوو بدرێنەوە ئێران، ئەو پێ چەقاندنەى شێخ بوە هۆى ئاڵۆزى، ئاڵۆزیەكە بەوەگەیشت لە سەرەتاى مانگى (3/1947)كە ئێران هێزى سوپاوجاشەكانى بەڕێ بكاتە ئەوشوێنانەى كە بەدەست بارزانیەكانەوە بوو، بەرەبەیانى ڕۆژى (11/3/1947) لە ناكاو سوپاو جاشەكان هێڕشێكى بەرفراوانیان هێنا بۆسەر گوندەكانى قەڵاتان لەو بەرى ڕوبارى گادەرو میراوەو ئالیاوەو پى بەجك و دەربەندو ئەو گوندانەى دەكەونە بنارى بەرزاییەكانى قوپى ئالیاوەو گردۆڵكەكانى تریش. بوو بە شەڕێكى دژوار ئەمە یەكەم شەڕى ڕوبەڕووبو لە دواى تێكچونى حكومەتى كوردستان لەگەڵ ئێران، ئەنجامى ئەو شەڕە سوپاوجاش بە شكاوى بەرەو نەغەدەو مۆڵگەكانیان گەڕانەوە لە دواى شكست هێنانیان ئەوەندەى توانیان بەتۆپ وفرۆكە درێغیان نەكرد لە بۆردومان كردنى كوێرانە، كاتێك بۆیان دیاركەوت ناتوانن بمان گێرنەوە دواوە خۆیان بە سەر شۆڕى كشانەوە، لە بەرەكانى لاى ئێمە شكستێكى گەوەرەیان خوارد، بەهەمان شێوەش لە هێڕشەكەیان بۆ سنورى ورمێش بە شكاوى گەڕابوونەوە، ئیتر هەر لەوكاتەوە زۆر هەوڵیاندا بتوانن هەنگاوێك بێنە پێشەوە، بەڵام نەیانتوانى بۆ ئەو مەبەستە بەبەردەوامى فڕۆكەو دەبابە بەكار دەهێندران زۆر بێ بەزەییانە .
ئەوەى بەدیاركەوت هەر لە سەرەتاى دەست پێكردنى شەڕ هەوڵى سەرەكیان بۆئەوە بوو ڕێگاى گشتى بكەنەوە بەڵكو بڕۆنە پیرانو خانەو لاجان، بەڵام ڕێگایان نەدەدرا ئەوە بوو ڕوویان كردە گردۆڵكەكانى نێوان ئالیاوەو زنجیرە بەرزاییەكانى پشتى دەربەند بەو هیوایە بوون كە لێمان بستێنن، بەڵام بە گیان فیدایى هێزەكانمان هەموو جارێك بەسەر شۆڕىو شكاوى دەگەڕانەوە، بۆیە بەهیچ شێوەیەك نەیانتوانى بەو ڕێگایەدا تێپەڕن، ئەمجارەیان هێڕشێكى بەرفراوانیان كردە سەر گوندى (قەڵاتان)ئەم گوندە دەكەوێتە نێوان شنۆو نەغەدە، لە ئەنجامى تۆپ بارانێكى بەردەوامو سەخت (سوڵتان ئاغاى براى حمدئاغاى مێرگەسۆرى) كوژراو شەڕێكى دژوار دروست بوو، سوپا گەیشتە گوندى قەڵاتانو بەسەركەوتە قۆپى قەڵاتان، گرتنى قوپى قەڵاتان مەترسیەكى زۆر بوو بۆ سەر شنۆو گوندەكانى دەشتى شنۆ، ئەو گوندانەى بەشى زۆرى ماڵە بارزانیەكانو كوردە عێراقیەكانى تێدا نیشتەجێ كرابوون ناچار دژە هێڕشێكیان بۆ كردن بەشكاوى گەڕاندنیانەوە نەغەدە، ئەم جارە كەوتنە جموجۆڵ لە ڕێگاى ناو مامەش هەموو توانایەكیان خستەكارو بەجاشەكان هێرشێكى فراوانیان بردە سەر شنۆ لە ڕێگاى سۆفیان بەو مەرامەى بگەنە شنۆ بۆ ئەوەى هێزەكانى پێشەوە دەستیان شل بێتو بەرەكانى شەڕجێ بهێڵنو ئەگەر پێیان بكرێ ڕێگاى گادەر بگرن، بەڵام خۆشبەختانە ئەو پلانەشیان سەرى نەگرت هەر چەكدارەكانى ناو شنۆ لێیان ڕاپەڕینو ڕاویان نان هەتا شێخ ئەحمد خۆیشى ڕۆیشتە ڕووبەڕوویانو لە ماوەیەكى زۆركورت بەرەو دواوەیان ڕاونانو بە شەرمەزارى گەڕانەوەو لەگەڵ زیانێكى زۆریش سۆفیەكان ئاواكران. لە دواى ئەوەى لەهێڕِش بۆ سەر شنۆ سەرنەكەوتن بەیانیەك سوپا بە دەبابەو زرێپۆش كەوتنە ڕێ بە دۆڵى قاڕنێ دا، بەنیازى ڕۆیشتن بۆ خانێ لە كاتێكا لە گوندى قاڕنێ دەركەوتن شەش خۆبەخت كەرى لاو بۆیان دابەزینە سەر ڕێگا (ڕشید، خدر، دەروێش حسن، دەروێش حسێن ،حمدامین، زرار) ئەو هێزەیان گێڕایەوە بۆ قاڕنێ، بەڵام دەبابەكان گەڕانەوە بەرەو بەرزاییەكانى پشتى دەربەندو كەوتنە ڕێو تۆپەكانیان لە قاڕنێ دامەزراندنو دەستیان كرد بە تۆپ بارانى سەنگەرەكانى ئێمە لە بەرزاییەكانو هەر خۆیان دەیانزانى چەندیان تۆپ هاویشتن، ڕۆژى دوایى سەر لە بەیانى دەبابەكان كەوتنەڕێ زۆر نەڕۆیشتن لە ڕێگاى گشتى لایانداو ڕوویان كردە بەرزاییەكان بۆ ئەو شوێنەى ئێمەى تێدا بووین، زۆرى پێ نەچوو سوپاش بە دوایاندا هات، دەبابەكان نزیك بون سەربكەون ئێمە بۆیان دابەزین لە ناوەڕاستى بەرزاییەكان لە دیوى لاى قاڕنێ لە سوپامان داو سوپا زوو شكاو سەرەو ژێر بەرەو قاڕنێ هەڵاتن، لەم شەڕەدا دوژمن زیانێكى زۆرى پێكەوت، دەبابەكانیش گەڕانەوە قاڕنێ، قاڕنێ ئەوكات ببوە بنكەى لەشكرى سوپاو جاشەكان.
لەپێش دەست پێكردنى شەڕ بنكەى ئێمە لە گوندەكانى ئالیاوەو میراوەو دەربەند بوو، هەر لەو ڕۆژەى شەڕ دەستى پێكرد ئێمە لەو گوندانە ماینەوەو ڕێگامان نەدا سوپاوجاش بە هیچ لایەكدا بجوڵێنەوە، لەبەر ئەوە بەردەوام شەوو ڕۆژ شوێنەكانى ئێمە تۆپ باران دەكرا.
دواى ئەوەى هێزەكانى ئێران لە هێڕشەكانیان سەرنەكەوتن ئەمجارە خەریك بوون لە ڕێگاى مامەشو پیران بە ڕێگا سەختەكان هێزێكى تۆپەكانى چیایى بگەیێننە نزیك گوندى (نەڵۆس) بەرامبەر بە شنۆ بۆ تۆپ باران كردنى شنۆ بۆ ئەوەى ئاڵۆزى بخەنەناو دانیشتوانى شنۆ بەتایبەتى ماڵى شێخەكان، بەڵام كە زاندرا تۆپ لەوێ دامەزراون تۆپەكانى ئێمە لە گوندى(حسن نوران) دەست پێشخەریان كرد بەرە بەیانى (16/3/1947) هێزێكى ئامادەكراو لە كەتیبەى تۆپەكانى ئێران نزیك كەوتبونەوە (تەفریشیان)و ڕەئیس عزەت تۆپەكانیان ئامادە كردبوون، لەوكاتەى كە فەرمانى تەقەكردن درا یەكەم گوللە تۆپ سەرەى كرد، دووەم گوللە تۆپ بە ناوەندى تۆپەكانى دوژمن كەوتو نەیانتوانى یەك گوللەش باوێن، دواى ئەوەى كە دەورەیان درابوو، هێرش كرایە سەریان ئەوەى كوژرا كوژرا ئەوانى تریش بەدیل گیران، فەرماندەى كەتیبەى تۆپەكانى دوژمن كوژراو هەموو كەتیبەكەش كەوتە بەردەست، دیل وگشت كەلوپەلەكانیان گواسترانەوە شنۆ.
ڕۆژى(17/3/ 1947) لە نەغەدە هێزێكى زۆرى سوپا بەڕێ كرا گوایا لە هاوارى كەتیبە لێدراوەكە دەچن بۆ (نەلۆس) بەڕێگاى گشتیدا، بەڵام ئەوەندە لە قاڕنێ بە دوورنەكەوتن كە ڕێگایان لێگرتن لە گەرمەى لێك دانو بەگژیەكدا چونمان یەكێك بەناوى(سلێمان) بە سوارى وەڵاخ هاتبوو پێمان ڕابگەیێنێ كەوا سوپاى دوژمن لە ڕێگایە ئاگادار بن، بەداخەوە ئەو پیاوە دڵسۆزو پاكە نەگەیشتە لامان شەهید كرا تەرمەكەشى كەوتە دەست دوژمن ئەوانیش لاشەى ئەو شەهیدەیان بردبوەوە نەغەدەو بەشەقامەكاندا گێڕابویانو گوتبویان ئەوە سلێمان خانە كوژراوە یانى(سلێمان بەگ) بۆ ئەوەى خەڵكى پێ بترسێنن، بە شەهید بوونى ئەو تێكۆشەرە نیشتمان پەروەرە زۆر نیگەران بووین، بۆ جارى دووەم ڕوویان كردەوە قەڵاتان بۆیان دەركەوت بەڕێگاى گشتیدا ناتوانن بڕۆن بۆ خانە، جارێكى تر هێرشیان بۆ قەڵاتان برد، بێگومان ئەو شەڕە گرانەى لە دۆڵى قاڕنێ توشى بوون ڕێگاى پێ گۆڕینو ڕوویان كردەوە قەڵاتانو هێڕشێكى بەرفراوانیان دەست پێكرد لە پاش شەڕێكى خوێناوىو دژوار هێزە چەكدارەكەى لەژێر فەرماندەى حمدئاغاى مێرگەسۆرى دابوو نەیان توانى زیاتر خۆیان ڕابگرن لە ژێر زەبرو زەنگى تۆپو دەبابەو فڕۆكەكان قەڵاتانیان بەجێ هێشتو ڕۆیشتنە دیوى لاى شنۆ، قەڵاتان كەوتە دەستى سوپاى هێڕش بەرى شاوە، ئەوە بووە مەترسیەكى ترسناك لەبەر ئەوەى ئاشكرایە قوپى قەڵاتان بەسەر هەموو گوندو دەشتى شنۆدا دەڕوانێتو هەمووى لێوە دیارە هەر شوێنێكى بیانەوێ دەتوانن تۆپ بارانى بكەن.
ئێمە لەئالیاوە بووین ئەگەر بێتو سوپا لە قەڵاتان بمێنێتەوە، ئەبێ ئالیاوەو میراوەو دەربەند بەجێ بهێڵین، باوكم بنكەى لە دەربەند بوولە تەنیشت قەڵاتان، ناردى بە دواماندا بگەینەوە دەربەند ئێوارەیەكى درەنگ كە دونیا بەرەو تاریكى دەچوو گەیشتینە لاى باوكم، دیار بوو ئەویش خۆى ئامادەكردبوو لە دەربەند دەربكەوێت لەگەڵى كەوتینە قسەو پێمان گوت:(تۆ بڕۆ بۆ لاى حمدئاغا ئێمەش دەڕۆیین دەستێك لە دوژمن دەوەشێنین لە قەڵاتان ئەگەر نەمانتوانى دەریان بكەین ئەوا ئێمەش شوێنەكانمان جێ دەهێڵینو دێینە لاتان) باوكم هەڵوێستى ئێمەى زۆر بە باش زانىو پەسندى كرد، لە دواى ئەم گفتوگۆیە ئێمە لە ڕوبار دەرباز بووینو ڕۆیشتین كاتێك نزیك كەوتینەوە لە قەڵاتان بەپێى ئەو زانیاریانەى هەمان بوو دەمان زانى ئەفسەرەكان لە دیوانى ئاغا دابەزى بوون، چەكدارەكانمان بەڕێكو پێكى دابەشكردن هەریەكە بە شوێنى خۆى دەزانى(منو ڕەشیدو خدرو دەروێش حسنو ڕەحمان) بەناو جۆگەى ئاودا ڕۆیشتین تا نزیك كەوتینەوە لە نۆبەتدارەكانى دیوەخانە، بڕیاریش بوو كەس تەقە نەكات هەتا ئێمە لە ئەفسەرەكان دەدەین، ڕەشید بە نهێنى چووبوە نزیك دیوەخانەو تا لە نۆبەتدارەكە نزیك كەوتەوەو كوشتىو نارنجۆكێكى فڕێدایە ناو ئەفسەرەكان یەكسەر بوو بە تەقە لە هەموو لایەكەوە نەمانزانى چۆن ئەوەندە زوو ڕایان كردو قەڵاتانیان بەجێ هێشت سەربازەكانى سەر قۆپیش نەیانتوانى لەپێش چوستو چالاكى لەشكرى سلێمان بەگ خۆیان ڕابگرن، بە پەلە بە ڕێگاى گشتیدا هەڵاتنە خوار بەرەو نەغەدە گەڕانەوە، هەر ئەوكات نامەیەكم بۆ باوكم بەڕێ كرد بۆ ئەوەى ئاگادارى حمدئاغا بكات چەكدارەكانى بگەڕێنەوە وا ئێمە لە قەڵاتانین، كاتێك باوكم بە حمدئاغاى گوتبوو ئەوە نامەى زرارە لە قەڵاتان ڕەوانەى كردووە داوا دەكات چەكدارەكانى ئێوە بگەڕێنەوە شوێنەكانیان ناوبراو سەرى سوڕمابوو لەو چالاكیەى ئێمە ئەنجاممان دابوو!.
دواى دەركردنى هێزەكانى دوژمن لە قەڵاتان هەر ئەو شەوە بەشى زۆرى چەكدارەكانم بەڕێ كردنەوە ئالیاوەو دەربەند، ئەو كاتەى ئەو هێزانەى لە قەڵاتان بوون گەڕانەوە شوێنەكانیان منیش لەگەڵ كۆمەڵێك لە چەكدارەكان لە ڕوبار پەڕینەوەو ڕۆیشتینە گوندى(كامووس) بوین بە میوانى (سەیدڕەحمان) ئەوەى ڕاستى بێت زۆر هیلاك بووین، بەڵام ئەوەندەیان خزمەت كردین هیلاكیەكەیان لە بیر بردینەوە، ماوەى دوو ڕۆژ لەوێ ماینەوە بۆ ڕۆژى دووەم باوكیشم لەو گوندە هاتە لامان.
دووسێ ڕۆژ لە دواى ئەو سەركەوتنەى بە دەستمان هێنا (شێخ سلێمان) هاتە دەربەند بۆ لاى باوكم دیار بوو كە وەزعى ئابوریان لە شنۆ زۆر پەرێشان بوو ناوبراو گوتى :ماڵى خودان یانى (شێخ ئەحمد)لەو پەڕى پەرێشانى دان لە ڕووى خۆراكەوە بەڵكو هەوڵێك بدەن بۆ پەیدا كردنى هەندێ گەنم. ئەوانەى لە گوندەكان ڕایان كردبوو زۆربەیان چاڵە گەنمیان هەبوو بۆیە كەوتینە گەڕان بۆ دۆزینەوەى چاڵەكان دووسێ چاڵە گەنممان دۆزیەوەو بۆمان ناردن، باوكم گوتى: (خۆشت لەگەڵى بڕۆ بۆ شنۆ بەشێخ سلێمان بڵێ بەڵكو هەندێ چەكدار بنێرێتە دەربەند، ئێمە هیلاك بووین بۆ ئەوەى یارمەتیمان بدەن، بڕۆ لاى وەهابیش پێى بڵێ با چیتر لەسەر هێلكە كوورك نەبیت با بێتە ئێرە) مەبەستى هاتنە دەربەندە بۆ لاى باوكم. ڕۆیشتمە شنۆ چاوم بە (شێخ سلێمان) كەوت بەڵێنى دا كۆمەڵێك چەكدار بنێرێت بۆ یارمەتى دانمان هەر بە هەمان شێوەش ڕۆیشتمە لاى (شێخ ئەحمەد)، ئەوەى جێگاى خۆشحاڵیم بوو ڕێزێكى زۆرى لێنامو زۆر بە گەرمى باسى چالاكیەكانى ئێمەى دەكردو ڕێزى هەبوو بۆ باوكم و گوتى: (لەوەختەكى باش گەنمتان بۆ هێناین).
لەوێ هەستام ڕۆیشتمە لاى (وەهاب ئاغا)ماڵیان لە ناو خانوێك بوو تاریك ناسازو نا بەرچاو وەهاب ئاغا ڕیشى زۆر هاتبوو واپێ دەچوو لە خۆى وەرەس بوبێ، چونكە زۆر شپرەزە بوو، هەندێك گەنمیشم بۆ ئەو بردبوو ڕاسپاردەى باوكم پێ ڕاگەیاندو پێم گوت: (باوكم منى ناردووە بۆ ئەوەى لە گەڵم بێیت بڕۆینە لاى تا ماوەیەك لەوێ بمێنیتەوە). بەڵام وەهاب ئاغا ڕازى نەبوو لەگەڵمان بێت و زۆر قسەى كرد كە واپێدەچوو بەتەواوى وورەى بەردابێت، كاتێ كە گەڕامەوە شتەكانم بە ووردى بۆ باوكم گێڕایەوەو گوتم (وەهاب ئاغا نایەت، چونكە باوەڕى بە ..... نەماوە).
ئەوەى بەدیار كەوت شێخ سلێمان كۆمەڵێك چەكدارى بەڕێ كردن بۆ ئەوەى لە جێگاى ئێمە نۆبەت بگرن، شەولەمزگەوتى دەربەندمان دانان، بەیانى بێ ئەوەى كەس ئاگادار بكەن ڕۆیشتبون، ناچار شەو بەدرەنگەوە خۆمان بە سەركەوتین بۆ ئەو سەنگەرانەى كەدەبوایە ئەوان برۆنە ئەوێ، پێش ئەوەى ڕوناك دابێت هێشتا هەر تاریك بوو ئێمە خەریك بووین بڕۆینە شوێنەكانمان ئەو سەنگەرەى(ڕەشیدوحمدامین) بەنیاز بوون بچنە ناوى كاتێك، كە نزیك كەوتنەوە تەقەیان لێكراو كەوتنە بەرشێلكى ئاگرى تفەنگ باش بوو ئێمە یەكسەر لێمان دانو زۆرى نەبرد دەرمان پەڕاندن لە سەنگەرەكان دەركەوتنو ڕایان كرد بەدیاركەوت كە جاش بوون وا پێ دەچوو زانیبویان سەنگەرەكان چۆلن، بە ئاسانى هاتبونە ناو سەنگەرەكان، لە كاتێكا لێیان درا پێڕانەگەیشتن وەڵاخەكانیشیان ببەن، سێ ئەسپیان لێ بەجێ مابوونو یەكێكیشیان لێ كوژرا بوو، وەك زاندرا جاشەكان بریندارێكو كوژراوێكیان هەبووە. لە دواى ڕاكردنى جاشەكان وەڵاخەكانمان گواستەوە دیوى لاى خۆمان، لە دەربەند گوێیان لەو تەقەیەى ئێمە دەبێت باوكم چەكدارەكان دەنگ دەداتو دەڵێت: (زوو بڕۆن لە هاوارى زرارو ئەوانەى لەگەڵى بەسەركەوتون دیارە كەوتونەتە بۆسە) ئەو چەكدارانەى لەوێ بوون بەڕێیان دەكات دیتمان وا هێزێكى زۆر بەرەو لاى ئێمە بەسەر دەكەون كاتێك لێمان نزیك كەوتنەوە دەبینن لە دیوى لاى ئێمە ووڵاخ بەستراونەتەوە دەزانن كە ئێمە ووڵاخمان پێ نەبووە دەڵێن دیارە كوژراون یان گیراون ! ئەو هێزە بە پارێز وا سەردەكەون بۆ لاى ئێمە بەنیازى لێدانى سەنگەرەكان، ئەوكاتە (ڕەشیدوحمدامین) هەستانە سەر پێ و بە دەستیان ئیشارەتیان بۆ كردن كە زانیان ئێمەین ئەوجا بەسەركەوتن هاتن بۆ لامان، بەڵام ئەوەندە ماندوو ببوون بێ ئەندازە لە دواى ئەوان زۆرى پێ نەچوو باوكیشم بەسەركەوت، سەربردەكەم بۆ گێڕایەوەو وا بەدیار دەكەوت كە زانیویانە سەنگەرەكان بەشەو چۆل دەكرێن ئەوانیش بە هەلى دەزاننو هاتبونە ناو سەنگەرەكان وایان دەزانى لێیان دەگەڕێین لەوێ بن، كەچى پێڕانەگەیشتن وەڵاخەكانیشیان ببەن بەم شێوەیە سەرەو ژێر هەڵاتن تا لەحوكمى گوللە دیار بوون ڕایان دەكرد، دواى نیوەڕۆى هەمان ڕۆژ سەیرمان كردكۆمەڵێك جاش بەرەو لاى ئێمە دەهاتن وابەدیاركەوت كوژراوێكیان لە نزیك ڕێگاى گشتى بەجێ هێشتبوو هاتبوون بیبەنەوە بەڵام (ڕەشیدو حمدامینوحسن)بۆیان دابەزینو ڕاویان نان تا قاڕنێ خۆیان ڕانەگرت. ئێوارە لەگەڵ باوكم دابەزیم بۆ دەربەند شەو لەماڵى هەمزە چاوم بە شێخ جەلال كەوت ناوبراو یەكێك بوو لە ئەنجومەنى شارى نەغەدەو لە كۆمیتەى شارى نەغەدەش ئەندام بوو دیار بوو خۆى نەدابووە دەست حكومەتى ئێران زۆر ئاڵۆزو غەمبار بوو لەگەڵى كەوتمە دوان، داوام لێكرد لەگەڵ ئێمە بێت مردنو ژیانمان هەر چۆن بێت با بەیەكەوە بێت تا بزانین سەرمان بەچى دەگات ناوبراو گوتى: (خۆ ئێمەش لەوانەى بەندكراونو چاوەڕوانى پەتى سێدارەن زیاتر نین، مردنى سەربەرزى باشترە لە ژیانى مل كەچى، بەهەر حاڵ لەگەڵ ئێمە نەهاتن.
بەیانى زوو ئاگاداركراین سوپا خۆى ئامادەكردوە بەنیازى هێڕشە بۆ سەر بەرزایییەكانى ئالیاوەو پشتى دەربەند، ڕاگەیاندنەكە ڕاست دەرچوو، بەپەلە بەسەركەوتینو تووشى شەڕێكى زۆر دژوار بووین لە ئەنجامى ئەو شەڕە دژوارە دەبابەیەكمان لەكارخستو پەكى كەوت لەگەڵ ئەوەش توانیان چەند سەنگەرێك بگرن لەبەرزایییەكان لەپشتى دەربەند هەندێ سەنگەر دابنێن، شەوى سێیەم شێخ سلێمان هەندێ چەكدارى ناردن یارمەتیمان بدەن بەڵكو دەریان بكەین، بۆ ئەو چالاكیە سەنگەرەكان دابەش كران بەو مەرجەى هەریەكەى سەنگەرەكەى بۆى داندراوە بیگرێت، شەو بۆیان دەرچووین ئەوەى بەدیاركەوت تەنیا ئەو سەنگەرەى بۆ ئێمە داندرابوو گیرا و تێكدرا ئەوانى تر هەڵ نەستان دوو دەبابە پارێزگارى لێ دەكردن خۆیان قایم كردبوو.
دەبوایە بیر لە دەست وەشانێك بكرابایەوە بۆ ئەو مەبەستەش بنكەى لەشكریان لە قارنێ دەست نیشان كرد، بۆ ئەو چالاكیە داوامان لەو چەكدارانەى كە شێخ سلێمان ناردبونى كرد ئامادەبن (1ـ مەلاعلى ژاژوكى 2ـ على ئاغا خوێریزۆكى 3ـ مەلا شین 4ـ مەلكۆ زێڕۆ 5ـ حەسۆى بەبانى) ئەوانە هەریەكەى هەندێ چەكداریان لەگەڵ بوون، لەكاتى دیاریكراودا گەیشتینە ئالیاوە خۆیانو چەكدارەكانیان ئەوانەى ناویان نووسراوە بانگى لاى سلێمان بەگ كران، سلێمان بەگ پێ گوتن: (نیازێكى ئەوهامان هەیە لە بنكەى لەشكر دەدەین لە قارنێ) وەك بەدیاركەوت بەشى زۆریان لەگەڵ ئەوە نەبوون بێن دەیان گوت: (باپرسى شێخ سلێمان بكەین بزانین دەڵێت چى)،سلێمان بەگ پێى گوتن: (ئێوە بێن یا نێن ئێمە هەر دەڕۆین بەیانى نەڵێن سلێمان بەگ بە ئێمەى نەگوت، ئەوا هەمووتان لێرەن) مەلكۆومەلا شین گوتیان ئێمە دێین.
هەر ئەو دەمى لە ئالیاوە بەڕێ كەوتین بەرەو قارنێ، كاتێك نزیك كەوتین لە گوند ئاگاداركراین كەوا ئەوانى تریش هاتن، ئەوكاتە لە شوێنێك دانیشتین نەخشەى لێدانى بنكەى لەشكرو گوندمان خستە بەرچاو، شوێنەكانمان دابەش كرد هەریەكەى بۆ كاملا دەچێو ئەبێ چى بكات، شوێنە هەرە سەختەكەم بۆ خۆم دانا ئەویش بنكەى سوپا بوو لە نزیك چایخانە لەو كاتەى هەریەكەى بە جێگاى خۆى زانى، بڕیاریش بوو ئێمە تەقە نەكەین كەس تەقە نەكات، ئەو كاتەى هەریەكەى بۆ ئەو شوێنەى كە بۆى داندرابوو ڕۆیشتین شەوى(21/3/1947) ئەو چالاكیە ئەنجام درا، پێش بڕۆین بۆ ئەوشوێنەى بۆمان دیاریكرابوو، كورتە كۆبونەوەیەكى سەرپێیمان كرد بۆ دیاركردنى چەكدارەكان بۆ ئەوەى هەریەكەى بەكارى خۆى بزانێ، لەو كاتەى ئێمە خەریكى دوان بووین، بەلامەوە سەیر بوو لەوكاتەدا چەند سەگێك لە ناو گوندى قاڕنەدا هەبوون تێكڕا دەیان لوراند، لە دواى كورتە كۆبوونەوەكە باوكم لەگەڵ چەند چەكدارێك لەوێ مانەوە بۆ چاودێرى ڕێگا، ئەوانى تریش بەرەو ئەو شوێنانە ڕۆیشتین كە بۆمان دیاریكرابوو، ئێمە شەش كەس لەناو جۆگەى ئاو ئەوەى دەكەوێتە پشتى چایخانەو باخچەكان زۆر بەنهێنى ڕۆیشتین كاتێك لە چایخانە نزیك بوینەوە دەوریەكان بۆ لاى ئێمە هاتن زۆر لە نزیك ئێمە گەڕانەوە (خدرو حمد امین و ڕەشید) بەپەلە لە دوایان چوون زۆر بەوەستایىو نهێنى، زۆرى نەخایاند نارنجۆكێیان فڕێ دایە ناو چایخانەو بوو بەتەقە هەر زوو ڕێگامان لێ گرتن ئەوەى لە ناو چایخانەدا بوون ئەوەى نەكوژرا بەدیل گیرا، لە ماوەیەكى كورت دا دەستمان بەسەر تەواوى بنكەى سەربازى داگرت، كەلو پەلەكانى بنكەى لەشكرو چلویەك هێسترمان گرتن جاشەكان زوو ڕایان كرد زۆر بە چووستىو گورج وگۆڵى ڕاپەڕى بوون، بەشى زۆرى كەلو پەلەكانیان بەجێ هێشتبون ئازوقەى لەشكر لەناو مزگەوت داندرابوو خەریكى باركردن بووین لەو هێسترانەى گیرابون لەگەڵ دوو سێ عارەبانەى گامێش لەو دەمەدا یەكێك بەناوى(مجروم) دانیشتوى گوندەكە بوو بەنهێنى ئاگادارى كردم كە كۆمەڵێك سەربازى ڕاكردو لەماڵى موختارى خۆیان پەنا داوە، بانگى موختارم كرد پێم گوت: (دەڵێن میوانت هەن بابڕۆین بیان ناسین)، ڕۆیشتینە ماڵىو گەڕاین لە ناو كادین حەوت سەربازى بەچەك دۆزرانەوە ئەوانیشمان بەڕێ كردن، سێ عارەبانەى گامێشو (40)هێستر لە خۆراك باركران، ئەوەى پێویست بوو لە مزگەوت باركراو بەڕێمان كرد بۆ (ئالیاوە) ئەوەى مابوو بەخەڵكى گوندمان گوت وەرن بۆخۆتانى بەرن ئەوەى لەناو مزگەوت ماوە.
ئەوەى دەمەوێت لێى بدوێم ئەوەیە لە ماوەیەكى زۆر كورت ئەو شەڕە دژوارە، كۆمەڵە سەربازێك بەدیل گیران ئەوانەى كوژرابون شەو درەنگ بوو نەزاندرا چەند بوون، لاشە زۆر كەوتبون لە دەوروبەرى چایخانە لاشەى دوو ئەفسەریش لەناو چایخانەكە كەوتبون.
لێدانى بنكەى لەشكر سەركەوتنێكى سەربەرزانەبوو، ئەو ئازوقەى لە قارنێمان گواستەوە ئالیاوە باوكم دابەشى سەر بنكەكانى هێزەكانى دەوروبەرى كرد، هەندێكیش ناردرا بۆ شنۆ، هێسترەكانیش (ڕەئیس عزت) هەمووى بردن بۆ تۆپخانە، تەنیا دوویان بۆ من بەجێ هێشتبوون.
ئەو چالاكیەى لەقارنێ ئەنجام درا دەنگێكى زۆرى هەبوو، ماوەیەك جموجۆڵى سوپاى ڕاگرت، ئێمەش كەمێك بووژاینەوە لە ڕووى خۆراك و وورەى چەكدارەكانیشمان بەرزبوەوە.
زوو زوو دەنگ وباسى لاى وورمێ دەگەیشت كەوا، شەڕى دژوارى خوێناوى لەگەڵ سوپاى ئیران دەكرێنو سەركەوتون مەلامستەفا خۆى لەوێیەو سەركردایەتى شەڕەكانى دەكرد.
ئەوەى بە دیاركەوت لە دواى تێك دانى بنكەى لەشكرى لە قارنێ حكومەتى ئێران ئاڵۆز بوو دیار بوو بیریان لە نەخشەیەكى نوێ دەكردەوە، ئەوە بوو هێرشێكى بەرفراوانیان دەست پێكرد بۆ سەر ئێمەو قەڵاتانو دەشتى میراوەو بەرزاییەكانى، دوژمن بە دەبابەو تۆپو فڕۆكە لە قەڵاتانى دەداو هەوڵى گرتنى قوپى قەڵاتانیان دەدا، چونكە قۆپەكە كلیلى دەرگا بوو بۆ سوپاى هێڕش بەر، ئەوە بوو لە ڕێگاى نەغەدە شنۆ بۆ قەڵاتان لە چیانەوە بۆ میراوەو دەربەندو ئالیاوە، هەر لەگەڵ بەرە بەیان تا ئێوارە درەنگ شەڕو لێكدان بوو، ئێمە لە ئالیاوەو میراوە ڕێگامان نەدان بێنە پێشەوە هێزەكانیان بە شكاوى گەڕانەوە، بەڵام لە بەرى قەڵاتان بۆ ئێوارە گەیشتنە قەڵاتانو قوپى قەڵاتانیان گرت، بنكەى هێزى حمدئاغا چووە گوندى (گوندە وێرە) لە دیوى لاى شنۆ، بێگومان بەگرتنى قوپى قەڵاتان ئێمەش كەوتینە مەترسىو ناچار بووین بكشێینەوە لەبەر چەند هۆیەك : ـ
1- قەڵاتان لە ئێمە بە پشتەوە تر بوو دەیان توانى بەئارەزوى خۆیان سەنگەرەكانمان تۆپ باران بكەن.
2- دەیانتوانى ڕێگاى گەڕانەوەمان لێ بگرن.
3- زۆر لە چەكدارەكانمان ئەوانەى خاوەن ماڵو منداڵ بوون ڕۆیشتن ماڵەكانیان بگوازنەوە سەر سنوور.
4- بە ڕاستى چەكدارەكانیش هیلاكو ماندوو بوبوون مانەوەمان لەوێ لە مەترسى زیاتر هیچ سودێكى ترى نەبوو.
ڕۆژى دواى گرتنى قەڵاتان ئێوارە بە درەنگەوە چەكدارەكان لەگەڵ باوكم ڕۆیشتنە (گوندە وێرە) لاى (حمدئاغا) منیش لەگەڵ دوو چەكدارى تر بۆ شەو چومە گوندى (حەسەن نوران) لاى (ڕئیس عزت عبدالعزیز) بە داخەوە زۆر كزو داماو بوو هەر زوو گوتى: (دوێنێ قازىو براوو برازاى لە سێدارە دراون جێگاى غەمو پەژارەیەو گەورەترین زیانە بەكوردكەوتووە)، ئەوەى ڕاستى بێت ئەو شەوە بۆ ئەوە چوبووم گوێ لە ئامۆژگاریەكانى (رەِئیس عزت) بگرم، بەڵام بە داخەوە ئەو مرۆڤە هەست بەرزە تەواو دڵتەنگو غەمبار بوو لە ئەژمەتى ئەوانەى لە سێدارە درابوون. بەیانى پێش بگەڕێمەوە (گوندە وێرە) دوو چەكدارى (حمدئاغا) هاتنە لاى (ڕەئیس عزت) پێیان ڕاگەیاند(مەلامستەفا) هاتووە وا لە بنكەى حمدئاغایە لە(گوندە وێرە) ئەگەر بفەرموون بێى بۆلاى. عزت گوتى: (ئەگەر پێیان نە گوتبام نە دەهاتم بەڵام مەڕۆ بەیەكەوە دەڕۆین). بەڕێ كەوتین بۆ گوندە وێرە كاتێك گەیشتینە گوند چوین بۆ بەخێر هاتنى (مەلامستەفا) و باسى شەڕەكانى لاى ورمێى بۆ كردین لە دواییدا ڕەئیس عزت گوتى: (بە پەرۆشەوە دوێنێ نا پێرێ قازىوئەوانەى لەگەڵى بوون لە سێدارە دران ...).
مەلامستەفا زوو بەدەنگ هاتوگوتى: (تۆ بۆ پەرۆشى؟ حكومەتى ئێران بە خائینى تاوانبار كردوون) ، هەستم كرد ڕەئیس عزەت زۆر نیگەران بوو، دواى ماوەیەك هەستاو ڕۆیشتە سەر كانیاوەكەى گوند، لەوێ نەگەڕایەوە، بێ ئەوەى خواحافیزى بكات، ڕۆیشتەوە شوێنى خۆى، كاتێك حمدئاغا گوتى: (عزەت بۆ كوێ ڕۆیشت؟) پێیان گوت گەڕایەوە بۆ (حسن نوران). حمدئاغا زوو گوتى: (بێگومان زۆر نیگەران بووە لە بەر ئەوە ئاگاى لەوە نەبوو كە ماڵئاوایش بكات و ڕۆیشت)، لە دواى حمدئاغا مەلامستەفا پرسى (ئەوە عزت چى لێهات دیار نیە؟) فقێ حسن گوتى: (ئەزبەنى وادیارە لە دەربارەى قازى نیگەران بووە، بۆیە گەڕاوەتەوە حەسەن نوران).
لە (4/4/1947) لە سەر ڕاسپاردەى حمدئاغا ڕۆیشتمە بنكەى تۆپەكان، بەڵام دیار بوو(ڕەئیس عزەت)و ئەفسەرەكان لەوێ نەبوون ڕۆیشتبونە شنۆ، لە ڕۆژى(7/4/1947) ئاگاداركراین كەوا بڕیار دراوە ماڵەكان بڕۆنە سەر سنورى عێراق، ئەوەى گران بوو ئەوەبوو كە دەبوایە ماڵەكان بەسەر بكەونە سەر بەرزاییەكانى پشتى شنۆ بەسەر بەفردا ئاواى دیوى لاى ڕووبارى گادەر ببن، بێگومان ئەو ڕێگایەى پێیدا دەڕۆیشتن ڕووبەڕووى سوپاى دوژمن بوو دەیان توانى بە تۆپى دوورهاوێژ تۆپ بارانیان بكەن، چاریش نەبوو دەبوایە هەر بەو ڕێگایەدا بڕۆنە سەر ڕووبارى گادەر، بۆ ئەوەى ئەو كۆچبارەى ئاوارەكان كەمێك لە مەترسى دووربكەونەوە(حمدئاغاو سلێمان بەگ) لەگەڵ (ڕەئیس عزەت) بیریان لەوە كردەوە دەستێك لەو هێزانەى دوژمن بوەشێنن. بۆ ئەم مەبەستە بڕیاردرا هێزێكى چالاك شەو بڕۆنە بن سەنگەرەكانى ئەوان بەیانى تۆپەكانى ئێمە سەنگەرەكانى دوژمن تۆ باران بكەن ئینجا هێزە ئامادە كراوەكە هێڕش بەرێتە ناو سەنگەرەكان، بەڵێ بە شەو ئێمە ڕۆیشتینە بن سەنگەرەكانى دوژمن چاوەڕێ بووین بەتۆپ لێیان بدرێ، بەیانى كاتێك تۆپ بارانى هێزەكانى ئێمە دەستى پێكرد تۆپەكان كورتەیان دەكرد زۆرى نەمابوو بەر ئێمە بكەون، ئەو ڕۆژە بەدرێژایى ڕۆژ لەبن تاشە بەردەكانى شاخ لەسەر تەنیشت نەبزوتین ئەگەر بیانزانیبایە ئێمە لەوێین هەر بە نارنجۆك هەموویان دەكوشتین، كاتێك دونیا تاریك داهات ئەوجا بە نهێنى گەڕاینەوە. لە ڕۆژى دیاریكراودا كۆچبارى ئاوارەكان كەوتنە ڕێ بەسەر دەكەوتنە بەرزاییەكان بەناو كەویە بەفرەكاندا تێپەر دەبوون بەرەو سنورى عێراق بۆسەرگادەر.
لە دواى ئەوەى لە لێدانى دوژمن سەرنەكەوتین ڕێگا درا بەو چەكدارانەى ماڵو منداڵیان هەبوو ئەوانیش بڕۆن منداڵەكانیان بگەیێننە سەر ڕوبارى گادەر منیش ڕۆیشتم بۆ ئەوەى بزانم منداڵەكانم گەیشتونەتەكوێ، كاتێك شەو بەسەركەوتین سەیرێكى سەر ڕوباڕمان كرد لەوبەرو ئەو بەر ئاگر دادەگیرسا، وێنەیەكى دڵتەنگ دەكەوتە بەرچاو، ئەو ماڵو منداڵە بەو سەرمایە لە سەر ڕوبار كۆبونەتەوە نیوەشى زیاتر وا بەڕێوەیە، سوپاى دوژمنیش بێ ڕەحمانە بە تۆپ و فرۆكە لێى دەدان، كاتێك دابەزینە سەر ڕوبار گەڕاین بەو شەوە ماڵەكەمان دۆزیەوە دیار بوو ئەوانەى زوو گەیشتبونە سەر ڕوبار لە چەند شوێنێك بۆ پەڕینەوە پردیان هەڵبەستبوو، كاتێك بە ڕۆژ سەیرى ئەوبەرى ڕوبارت بكردبایە هەر بن بەردێكو بن دارێك چەقەڵە شاخێك چەند منداڵێك سەریان پێكەوە ناوە بەو سەرماو ساردیە.
ئەوەى زۆر نیگەرانى كردم بەیانى دەنگێكى دڵتەزێن ڕاگەیندرا كە شەو ئەفسەرەكان لە شوێنێك بووینەو لە بەر ئاگر دانیشتبون لە دورەوە تەقەیان لێ دەكرێت ملازم(حمە ێالح) بریندار كراوە، ئەو كردارە ترسنۆكانەیە بووە هۆى نارەِزامەندى هەندێ لە ئەفسەرەكان هەر ئەو ڕۆژە پەرت وبڵاو بوونەوە هەریەكەى بەلایەكدا ڕۆیشتن، ئەوانەى مابونەوەش لەوپەڕى پەرۆشى غەمبارى دابوون.
ڕۆژى(11/4/1947) سەر لە بەیانى (ئەحمەد بەگى مجید خان)ى كوڕە خاڵى باوكم هاتبوو فەردە ئاردێكى بۆ هێنابووین دەیویست باوكم ببینێ، بەڵام باوكم هەر لە دیوى شنۆ مابوەوە زۆرم هەوڵدا تفەنگێك بۆ خۆى ببات ڕازى نەبوو، بەیانى (12/4/1947) دەورى كاتژمێر دە كاتێك بانگیان كردم كە چوم دیتم (حمدئاغاى مێرگەسۆرى) وەستا بوو ڕۆیشتمە لاى هەر زوو گوتى: (ئەگەر ئیشت نەبێت وەرە دەڕۆینە ماڵەكانى ئەولاى)، لەگەڵى چووم كاتێك گەیشتینە لاى ڕەئیس عزەت لە بن بەردێك دانیشتبوو كزوو داماو بە تەنیا، كاتێك ئێمەى دیت هەستاو بەخێرهاتنێكى زۆر گەرمى لێكردین لە دواییدا لەگەڵ حمدئاغا كەوتنە دوان، حمدئاغا پێى گوت: (من ڕاسپاردراوى خودانیم یانى (شێخ ئەحمەد) كە بە ئێوەو ئەفسەرەكان ڕابگەیەنم كە ئەفسەرەكان خۆیان نەدەنە دەست حكومەتى عێراق لەبەر ئەوەى ئەوان بە یاساى سەربازى دەدرێنە دادگاو لە سێدارە دەدرێن)، ئەو پیاوە ڕەوشت بەرزە لە وەڵامدا گوتى: (حمدئاغا شێخ ئەحمەد مرۆڤێكى دڵپاكەونایەوێت ئێمە تووشى بەڵا ببین زۆر سوپاسى دەكەم، بەڵام من بڕیارم داوە خۆم دەدەمەدەستو دەڕۆمە ژێرپەتى سێدارە، كۆمەڵانى خەڵك دەزانن لە سەرچى لە سێدارە دراوم نەك، بێ سەروو شوێن بزربم) زیاتریش قسەى كرد. چوین ئەوانى تریش ببینین دیار بوو (بەكرئاغا) گەڕابوەوە عێراقو بەنهێنی (جلال ئەمین بەگ) خۆیدا بووە دەست ئێران (خیراللەو محمدقودسی)ش وەك عزەت بڕیاریان دابوو لەگەڵ منداڵەكانیان بڕۆنەوە عێراق. لەگەڕانەوەماندا لامان دایە لاى (وەهاب ئاغا) ئەویش لەژێر چەقەڵە شاخێك دانیشتبوو زۆر شپرەزەو بێ سەرو بەر بوو، حمدئاغا لێى پرسى: (ئەوە چیە ئەوها خۆت بەرداوەتەوە؟) وەهاب ئاغا لە قسەكانیدا زۆر بە نابەدڵى باسى ژیانى خۆى دەكردو زۆر بێزار بوو دیار بوو هیچیان نەبوو بیخۆن، لەوێ حمدئاغا گەڕایەوە لاى شێخ ئەحمەد، من لاى وەهاب ئاغا مامەوە كاتێك هەستام بڕۆم پێم گوت: (یەكێك بنێرە با هەندێك ئاردتان بۆ بنێرم، لەوكاتە ناوبراو پرسى تۆ نیازت چیەو چۆن دەگەڕێیەوە؟) گوتم: (كاك وەهاب من خۆم نادەمە دەستى حكومەت لەبەر ئەوەى فرمانى خنكاندم لە سەرە با لە چیاكان بكوژرێم باشترە نەك ئەوان بمكوژن، وادیارە مەلامستەفا خۆى ناداتە دەست ئەگەر وابێت لەگەڵى دەڕۆم بزانین چیمان بەسەر دێت ئەگەر چى ناشزانم باوكم چى دەكات).
دواى قسەكردنێكى زۆر لەگەڵ وەهاب ئاغا گەڕامەوە، دواى نیوەڕۆ چومە ئەو شوێنەى ماڵى شێخ ئەحمدى لێ بوو خەڵكێكى زۆرى لێ بوو وەزعەكە بە ئاڵۆزى دیار بوو، كەس بەكەس نەبوو ئەو هەموو چەكانە لەسەر یەك داندرا بوون بەردەوامیش دەهاتن چەكیان دادەناو دەڕۆیشتن، خەڵكەكە پەلەى دەكرد بڕوات لەبەر ئەوەى برسیەتى هیلاكى كردبوون، سەرماو ساردیش سەر بارو بن بار، لەو كاتەدا ڕاگەیەندرا كە سوپاى دوژمن لە پشتى شنۆ هێرشى هێناوە بۆ ئەوەى ئەو ماڵانەى هێشتا بەسەر نەكەوتوون بیانگرێت. حمدئاغا دەركەوت گوتى: (ئەو پیاوانەى چالاكن زوو بڕۆنە هاناى ئەوانەى هێشتا بەڕێوەن، دەى ئەوەى مرۆیە زوو بڕوات ئەو چەكدارانەى لێرەن یەكسەر بڕۆن فریاى ئەو ماڵانە بكەون). هەر زوو زیاتر لە بیست، سى چەكدار ڕۆیشتین بۆ ڕووبەڕوو بونەوەى سوپاى ئێران، كاتێ گەیشتین تووشى شەڕێكى خوێناوى بووین، بەڵام لێدانێكیان لێدرا نەیان زانى كە چۆن بگەڕێنەوە، ئەوان بەو نیازە بوون هەندێ ماڵ بگێرنەوە، بەڵام پێش ئەوان بگەنە ماڵەكان، ئێمە دەستمان لێ وەشاندن، سوپا بە شكاوى بەرەو شنۆ سەرەوژێر هەڵاتن تا شنۆ خۆیان ڕانەگرت.
ڕۆژى(13/4/1947) هەندێ لە ماڵەكان كەوتنە ڕێ بەرەو عێراق، ڕۆیشتن بەردەوام بوو تا ڕۆژى(17/4) ئێوارەى ڕۆژى دیاریكراو كۆتایى هات، دوا ماڵ لە گادەر ڕۆیشتنە (خرێنە) لەوێش بەڕێ دەكرانە(دیانە) لەوێش دەخرانە ناو تێل دڕ (ئەو سیمە سەربازیە دڕەى كە لەدەورى سەربازگەكان ڕا دەخرێت).
ڕۆژانى(13-17/4/1947) ئەو ڕۆژانە بوون خانەوادەى كوردە ئاوارەكان بە ناچارى خۆیان دەدایە دەستى دوژمنو نەیارانى كورد، ئەو ڕۆژانە ڕۆژانى جیابونەوەى كۆمەڵێك كەس بوو لە ماڵو منداڵەكانیانو دووركەوتنەوەى بۆ سەر سنورە دەستكردەكانى نێوان (ئێرانو توركیاو عێراق) ماڵو منداڵیش بۆ ناو تێلدڕ لە دیانە، بەو شێوەیە ئەم ڕۆژانە ڕۆژانى لێكدابڕانو فرمێسك بارینو دەست لێك بەردان بوو!
دواى ئەوەى ماڵەكان ڕۆیشتن ئەو چەكدارانەى ڕازى نەبوون چەك دابنێنو (مەلامستەفا) بەجێبهێڵن لە ڕێكەوتى (17/4/1947) پێش ئەوەى تاریك دابكەوێت ڕۆیشتنە ناو ماڵە كۆچەریەكانى (هەركى) ئەوانەى سەر بە(تەهابەگ)بوون شەو لەوێ ماینەوە ماڵە كۆچەرەیەكان لە بەرزاییەكانى بەرى ئێران ڕەشماڵیان هەڵدابوون، بەشى زۆرى چەكدارەكان ڕۆیشتبونە ناو هۆبەكانى (زێڕۆ بەگ) لە نزیك سێ كوچكەى سنورەكان، سوپاى ئێرانى زانیبوى بارزانیەكان ڕۆیشتونەتە عێراق بەیانى پێش گزنگى هەتاو ڕوویان كردە هۆبە ڕەشماڵەكانى كۆچەریەكان دیار بوو(تەها بەگ) بە سوارى وەڵاخ تەنگاوو هەڵاسان هاتە لاى (مەلامستەفا)، داواى لێكرد كەوا ڕێگا نەدرێت سەربازەكانى ئێران بگەنە ماڵەكانیان تا بار دەكەنو لە گادەر دەربازى دیوى لاى عێراق دەبن.
بارزانى بە سلێمان بەگى گوت: (با هەندێ چەكدار بڕۆنە بەرایى سوپا، بەڵكو بیان گێرنەوە هەتا ماڵەكانیان باردەكەن). لە سەر فەرمانى (مەلامستەفا) كۆمەڵێك چەكدار چوون، كاتێك سوپاى دوژمن زانى ئێمە ڕۆیشتینە پێشیان زیاتر نەهاتن لەوێ ماینەوە تا ماڵەكانیان باركردنو ڕۆیشتن، كاتێك گەڕاینەوە زۆر درەنگ بوو بە شەو ڕۆیشتین بۆ ناو ماڵەكانى (زێڕۆ بەگ) لە نزیك سنورى توركیا هەر لە شوێنى هۆبە ماڵەكانى (تەها بەگ) دەركەوتین تووشى ڕێگایەكى دوورو سەختو نالەبار بووین، شەوێكى سارد تا بەسەر كەوتین تەواو هیلاك بووین، لە زۆر جێگا ئاگرمان دەكردەوە، پێش بەرەبەیانى لە هەندێ ماڵى كۆچەریەكان نزیك كەوتینەوە لاماندا ناو ڕەشماڵەكان تا بووە ڕۆژ لەوێ نەمان زانى (مەلامستەفا)و ئەوانى لەگەڵى بون ڕۆیشتبوونە ناو هۆبە بۆ ماڵى (زێڕۆ بەگ)، ئەو شەوە لەڕێگا (عبدالرحمن مفتىو محمدنجیب بەرواری)مان لەگەڵ بوون، لەبەر ئەوەى بە درێژایى شەو ڕۆیشتبوین لە دواى پشوودانێكى تەواو دابەزینە ناو ماڵەكانى خوارەوە.
ئەوەبوو هەر لە(17/4 تا21/4/1947) لە ناو ئەو هۆبە ڕەشماڵانەى هەركیەكان ماینەوە، ئەوەى شایانى باسە ئەو هۆبە ماڵانەى كۆچەریەكانى (هەركى)، ئەوانەى سەر بە(زێڕۆ بەگ) بوون ئەوەندەى لە دەستیان هات میوانداریان كردین كە جێگاى ڕەزامەندیمان بوو. لە ڕۆژى(21/4/1947) لە ناو ماڵە كۆچەریەكان دەركەوتین بەرەو دۆڵى (خواكورك) سەرەو ژێر ڕۆیشتینە خوارەوە بەناوخاكى كوردستانى عێراق بۆ ناو هۆزى برادۆست.


بەشەکانی پێشووتر:
بەشی یەکەم
بەشی دووەم