هەڵوەستەیەك لە سەر سمینارەکەی دکتۆر مەریوان وریا قانع - بەشی کۆتایی

Thursday, 17/01/2013, 12:00

عەقڵی مرۆڤ توانی سەیرترین و ترساکترین چەك دروست بکات ، بەڵام تائێستا لە بەگژاچونەکانیدا وەك ئەوانەی کە رابردن بیردەکاتەوە ، ئەمە گەورەترین خەتەرە . عەلی وەردی.

لێرەدا ئەمەوێ هەڵوەستەیەك بکەم لەسەر قسەکانی خۆم ، ئایە من کاتێ بەربەرچی دیدێکی دیاریکراوم داوەتەوە ،هەڵەم یان نا چونکە دکتۆر مەریوان لە واقعدا دیدێکی هاوشیوە دەبینێ وەك ئەوەی هەیە یان باشتر بڵێم دیدەکەی دکتۆر مەریوان لە ژیاندا بونیی هەیە و جێیەکی لەواقعی دیموکراترین گەل گرتووە چۆن ؟.بە پێی رۆژنامەی ئەسوشیتپرێس لە ئەمەریکا رێژەی ٤٠% بروایان وایە دەبێ دەسەڵاتدارانی ئاینی رای هەبێ لە دیاریکردنی سیاسەتی گشتی ،هەر وەها لە بەرنامەیکی تەلەفزیۆنی کەناڵی فۆکس نیوز لە دەرئەنجامی راپرسیەکدا دەرکەوت ،٧٧% ی خەڵکی ئەمەریکا پێیانوایە کە دادگا سەرەرۆییەکی زۆری کردوە کاتێ دینی لە ژیانی رۆژانەی خەڵکی دورخستۆتەوە ،وەهەر هەمان راپرسی دەریخستووە ٦٦ % هاوران کە وا فەرمانی مەزن یان دە فەرمانەکەی مەسیحیەت کە ئەو فەرمانانە بوون بۆ موسا هاتبوون ، لە خوێندنگاکاندا بخوێندرێ و لە سەدا ٧٦% دەنگیانداوە بە پیشاندانی ئەو فرمانانە لە شوێنە حوکومیەکاندا ، کە ئەمانە سەرجەمیان پێش دەیان ساڵ بە بریاری دادگا قەدەغەکرابون. زۆر نمونەی تر کە لە رۆژئاوا ووجودی هەیە ،بۆنمونە حزبی دەسەڵات بە واتای ئەو حزبەی زۆرینەی حوکمەتی پێكهێناوە و راوێژکاری ئەڵمانیاش هەر لەو حزبەیە ، ئاین گەورەترین پاڵنەر و پاڵپشتی سیاسەتەکەیەتی و زۆرترین دامودەزگای کۆمەڵگای مەدەنی ئەو ووڵاتە سەر بە ئاینە تەنانەت لە باخچەی ساوایانەوە بیگرە تا دەگاتە نەخۆشخانە و کتێپخانەو دەزگا کۆمەڵایەتی یەکان و دەزگای یارمەتیدان وچاودێری گەنجان وژنان وپەککەوتەوخاوەنپێداویستییە تایبەتەکان و...هتد بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا ئایە دەکرێ هەموو دینێ بەهەمان دید سەیر بکرێ یان ئایە هەموو دینێ هەمان خیتابی دینی هەیە .یان ئایە کاك مەریوان بە چ مەنزورێ بانگەشەی دوبارە تێکەڵاوکردنی دین وسیاسەت ئەدا . لەو نمونانەی دکتۆر مەریوان هێناوێتێوە ،کە گوایە دین هیچ کات دوورنەبووە لە ژیانی رۆژانەی خەڵکی و لە زۆربەی کاتەکانیشدا دەخالەتی هەبووە لە کایە سیاسیەکان و کۆمەڵایەتیەکان و ئابوریەکاندا ، هەر بۆیە ناتوانین یان ناکرێ دووریبکەینەوە لە هونەری بەریوەبردنی دەوڵەت ،یان بە واتایەکیتر لە سیاسەت .لێرەدا ئەو پرسیارەی کە خۆی ئەسەپێنێ ئەویە ،ئایە دەخالەتی دین لە ژیانی مرۆڤەکانی کۆمەڵگای ئێمە پۆزەتیف بووە یان نەگەتیف ، ئایە تاچەند لەئاکامدا لە بەرژەوەندی کۆمەڵگابووەو تا چەندیش کاری قێزەوەنی لێهەڵهێنجراوە ،ئایا چون بۆ کلیسا ، مزگەوت ،حەج ،یان چون بۆ فاتیکان و سەربرینی قوربانی وخێر کردن و هەڵسوکەوتی خێر خوازی وهەڵگرتنی خاچ وەك هیمایەك بۆ مەسیحی و عەمامە وردێن و ئەو شتانە وەك هیما بۆ موسڵمان ترادیسۆنن ، ئایدلۆجیان و کرداری دروستکراوی دەستەیەکە یان بە ئاین ئەژمارد دەکرێ ، چونکە ئەمانە هەموو ئاینکردنن واتا بەکردەکردنی بیری ئاینی و سەپاندنی یان بە واتایەکی تر ئایدلوجیایە .ووڵامی ئەم پرسیارە بۆ کاك مەریوان بەجێ ئەهێڵم ، ئەگەر ئێمە لە رونگەی ئاکارەوە سەیری کاریگەری دین بکەین و ئەرێی هێمنکەروەو بدەینە مێشکمان کە دین رۆڵی گرنگی هەبووە لە راگرتنی رەهەندەکانی ئەخلاق لە کۆمەڵگاکەمان ،ئەوە ئەکەوینە هەڵەیەکی گەورەوە ،گەورەتر لە ئیدیعای تێکەڵ کردنی دین بە سیاسەت چونکە هەموومان ئەزانین نە هەموو ئەخلاق سەرچاوەی لەدینەوە وەرگرتووەو نە دینیش ئەتوانێ هەم سەرچاوەی ئەخلاقی مرۆڤایەتی بێ وهەم چاودێر و پاڵنەریش بێ بۆ رکێف کردنی بەهای ئەخلاقی تەنانەت بە مانا تەسکە دینییەکەشەوە چ جای پێناسە سەردەمێکەی.لەگەڵ ئەوەەشدا فەزای ناسینی چەمکی ئەخلاق گۆرانکاری زۆری بەسەردا هاتووەو لە چاو زەمەنی دەرکەوتنی دینەکانەوە ئەگەر سەیری بکەین ، دواچار تێکەڵکردنی دین لە کۆمەڵگای ئێمە بە بەرێوەبردنی دەوڵەت ئیشکالیەتێکی گەورەتری لێئەکەوێتەوە ،لەوانەیە بەئاسانی مەسیحیەت بتوانرێ تێكەڵ بکرێ بە کاروباری رایی دەوڵەتەوە ،چونکە هێڵێکی جیاکەرەوەی تێدا بەدیدەکرێ لە نێوان دەوڵەت ودیندا ،گەورەترین نمونە لەوانەیە ئەوەنەبێ کە لەئینجیل هاتوە کاتێ زانا یەهودیەکان ئەیانەوێ مەسیح توشی گێچەڵ بکەن بەوەی پرسیاریان لێکرد ئایە رات چی یە بەرامبەر بە باج ئایە رەوایە باج بە قەیسەربدرێ ،ئەویش لەوڵامدا ئەڵێ دراوەکە نەخشی کێی لەسەرە ،ئەڵێن قەیسەر ،ئەویش ئەڵێ چی موڵکی قەیسەرە بیدەنەوە بە قەیسەر وچی هی خوایە بیدەنەوە بە خودا ،ئەم نمونەیە هەرچەند گەواهی ئەوە ئەدا کە لە مەسیحیەتدا بۆ خۆی پێویستی بە جیاکردنەوە نەبووە ،یان بۆ خۆی رێسای جیاکردنەوەی داناوە . بەرای من ملکەچی مەسیح کە وەك دەیگێرنەوە بۆ حوکمەکانی قەیسەر یان نوێنەرانی لە زیندانی کردنیەوە تا دەگاتە قبوڵکردنی حوکمەکە گەواهی ئەوەی داوە کە رازی بووە بە وجودی دەوڵەت ، ئەو کاری لەگەڵ تاکەکان هەبوەو لایەنێکی تری مرۆڤی مەبەست بوە نەك دەسەڵات ، لەلایەکی ترەوە بۆچونی باوی رۆژئاوا بۆ جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت ئەوە بووە بۆ ئەوەی دین و تێگەیشتن و بیروباوەرەکانی دین تێكنەشکێنێ وخراپ نەبێت یان بۆگەن نەکرێت ، بە پێچەوانەوە لای ئێمە،ئەوەی بانگەشەی جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت دەکات بۆ ئەوەیە کە دین دەوڵەت تێكنەدات و خراپی نەکات .دوو دنیای پێچەوانەیە .مەسەلەیەکی زۆر گرنگ تر ئەوەیە کاتێ لە کۆمەڵگای ئێمەدا دین ودەوڵەت تێكەڵ دەکرێ یان ئەوەی باشە و بەکەڵکە چ لەدین وچ لە سیاسەت گوڵبژێربکرێ ،مانایەکی قورس ئەداتەوە ، قورستر لەوەی خەیاڵمان بۆی ئەچێ ، چونکە هەر گونجاندنێکی دین لەگەڵ سیاسەتدا پارچەکردنی دینە و دابەشکردنێتی و لادان و فرێدانی چەند بەشێکی دین ئەگەیەنێ کە ئەمە بۆ خۆی لەگەڵ دینی ئیسلامدا ناگونجێ ،چونکە ئەم دینە قابیلی دابەشکردن و لێکترازان نییە ، هەر بەشێك بەوی ترەوە بەستراوەو نوساوە هەندێ جاریش تێكەڵی یەکتربوونە ،لەلایەکی ترەوە تاکە ئاینی یەکان بۆخۆیان واژوی ئاوفتراگێکی واناکەن .هەر چەند بەدەیان جار قورئان سەرلەنوێ نوسراوەتەوەو لێی دەرکراوەو بۆی زیادکراوە بەڵام درکی گشتی لەو هەوڵانە خۆی ئەدزێتەوەو ئەوەی ئەیبینێ ئەوەیە کە ئێستا روو ئەدات ، بەواتایەکی تر پرسیاری درکی گشتی هەموو کات پرسیاری ئێستایە لەگەڵ ئەوەی ، خۆی کۆکراوەی دوێنێیە .
سەردەمی ئێستامان سەردەمی مافی مرۆڤە ، سەردەمی جاری گەردونی مافی مرۆڤە هەر چەند تا ئێستا چ تاکی رۆژئاوا وەك سێنتەری رەچاوکردنی مافی مرۆڤ و چ رۆژهەڵات وەك سێنتەری دژ بە مافی مرۆڤ ئارامی و دڵنەوایی دەسەبەر نەکردووە بۆ مرۆڤ ، مرۆڤەکان بەردەوام لە گەراندان بۆ دنیایەکی باشتر و جوانتر و کراوەتر و فەرهام تر بەڵام من دڵنیام هەر نەبێ لەو رووەوە کە لە لای خۆمەوە شێوەی پیتەکەی تیا دەبینم * تەنها سیستمێکی عەقڵانی و مرۆڤ دۆست زیاترین مەرجەکانی مافی مرۆڤ دەسەبەر دەکات ،تەنها ئەو رێگە چارەیانەی کە مرۆڤ خۆی لە ناخی خۆیدا لێی دەگەرێ و ئەیدۆزێتەوە . وەنەبێ لەگەڵ دکتۆر مەریوان کۆك نەبم لە زۆربەی زۆری دیدەکانی بە سیاسەت و پێویستیەکانمان بۆ توێژینەوەی دین لە روانگەی سۆسیولوجیەوەو لە روانگەی فیمینۆلوجیەوە ...هتد بەڵام وەستان لەسەر تێکەڵ کردنی دین لەگەڵ دەوڵەت یان پەیوەندی کردنیان و بەستنی زەواج لە نێوانیان بەری بێناوەرۆك ئەداتە دەست .


به‌شی یه‌که‌م
به‌شی دووه‌م

سەرچاوەکان:
١/ مهزلە العقل البشری/علی الوردی
٢/ نقد الختاب الدینی / البدوی
٣/ تحتیم العقل / جورج لوکاش
٤/ خریف البتریرك
٥/ الوکوبیدیا