لە باشووری كوردستاندا لە ساڵی (1992) پرۆسەی یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی دەستی پێكرد. ئەوەی راستی بێت بۆ خەڵكی باشووری كوردستان شتێكی نوێ و گرنگ بوو. گەلی باشووریش بەو واتایە نزیكی بوونەوە. جۆش و خرۆش و مۆڕالێكی زۆری لای خەڵك دروستكرد، تەنانەت زۆركەس ناوی لە منداڵەكانی نابوو "پەرلەمان"، ئەمەش ئاستی حەزكردنی خەڵك بوو بەوشێوەیە دەردەبڕی. لەباشووری كوردستاندا پارتی و یەكێتی بەپشتیوانی ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان و توركیاش ئەوەندەیان لە بارتەقا بوو كردیان. لەم پرۆسەیەدا لە رووی سیاسییەوە كولتوورێك هاتە ئاراوە، كە پێویستە پارتی یان یەكێتی دەسەڵات بن و نابێت كەسی سێیەم هەبێت، لە ئەنجامی سیاسەتی پەنجا بە پەنجا هەردووكیان بوون بەدەسەڵات، واتە هەم پارتی هەم یەكێتیش بوو بە دەسەڵات. باشووری كوردستان بوو بە دووبەش و دوو حكومەت... هتد. لەپێناوی دەسەڵاتدا هەموو شتێكیان كرد، شەڕی براكوژی، راكێشانی دەستی سەددام و ئێران و توركیا، هێزی سەربازی توركیا تا ئێستاش لەناوچەی بامەڕنی چەند ناوەچەیەكی تر هەر نەكشاوەتەوە و ماون. ئەم تابڵۆیە لای زۆر كەس ئاشكرایە و بۆخۆی تیادا ژیاوە و ئەگەر پارچەیەكی نەبێت، ئەوا زیانی بەركەوتووە.

ئەم تابڵۆیە دیمەنێكی بێباوەڕی و بێ ورەیی و ترسی لەگەڵ خۆی هێنا، دەرئەنجامی زۆر خراپی لێكەوتەوە، كە تا رۆژگاری ئەمڕۆمان كاریگەرییەكانی بەردەوام دەكات. بڕیاری پەنجا پەنجا نەیتوانی شەڕی برا كوژی بۆ دەسەڵات كۆتایی پێبهێنێت، بەڵكو هاندەرێك بوو كە بۆ ساتێكیش پەنجەی شەڕی لەسەر پەلەپیتەكەی تفەنگەكان دوور نەدەخستەوە. هێزی كوردستان تازە ناوبڕی شەڕی شاخی دابوو، پشووی باشی كردبوو، توانای زیاتر بوو، ئەمجارەیان نۆری شەڕی شارە. پارتی و یەكێتی لە رێگەی ئەو پەرلەمانەی كە بۆخۆشیان باوەڕیان پێنەبوو، دەسەڵاتی خۆشیان یاسایی و شەرعی كرد. شێتێك كە لەو هێزانە چاوەڕوان دەكرا سازش و رێككەوتن و ركابەری دیموكراسی نەبوو، كێ دەیزانی دیموكراسی چییە؟ كاریگەری دەستەوتەواژەكانی هێزی پێشمەرگە، چەك، رووخانی رژێمی دیكتاتۆی، ئاڵا و پەرلەمانی كوردی، ئەوەند بە كاریگەربوون توانای هەمووشتێكیان هەبوو. 

پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی (1992) تا (2009) نەیتوانی خۆی لە پاشكۆ و كارتۆنی كەڕ و لاڵی رزگار بكات، چونكە پەرلەمانی تەعین بوو، باش دەیانزانی هەڵبژاردنەكەیان تەنها بۆ بێدەنگكردنی ناوخۆ و دەرەوە ئەنجامدرابوو. ئەوان نەیاتوانی ببنە نوێنەری خەڵك تەنها نوێنەری حزب بوون. زۆر دووری خەڵك و نزیكی دەسەڵات بوون. هەڵبەتە خەڵك نایەوێت نوێنەرەكەی بەوشێوە بێت، بە نوێنەری خۆشی نابینێت، چونكە ئەوان خۆیان بە نوێنەری خەڵك نابینن.

كولتووری هەڵبژاردنی باشووری كوردستان، بەر لەهەموو شتێك پێویستە گۆڕانی بەسەردا بێت. دیموكراتی بە بنەما بگیرێت. پێویستە لەمەترسی شەڕی برا كوژی، ساختەكاری سەر سەندوق، چاوترساندن، بایەع و مووچەبڕین بەدوور بێت. دەرفەت بۆ هەركەسێك بڕخسێت، تا بتوانێت ئازادانە خۆی بنوێنێت و دەنگی خۆی بەكاربهێنێت. پارتەكان بەرنامەی كاریان ئاشكرا بكەن، میتینگی جەماوەری گەورە سازبدەن، ركابەری دیموراسییانە پێشبخرێت. 

لەمبارەیەوە رۆڵی رۆشنبران زۆرە دتوانن بە كۆڕ و سیمینار و نووسین و ریپۆرتاژ جەماوەر وشیار بكەنەوە چۆنایەتی هەڵبژاردنكە بەرەو پێشەوە ببەن، هانی جەماوەر بدەن تا ئازایانە دەنگەكانی خۆی بەكاربهێنێت. پێویستە رۆشنبرانیش ئەوە بسلمێنن كە پاشكۆی دەسەڵاتێكی گەندەڵ نین و دیموكراسی و ئازادی رادەربڕین بەهیچ شتێك ناگۆڕنەوە و نابنە گەندەڵ و بەكرێگیراو. نابێت رۆشنیبران لەوبارودۆخەی كە ئێستا لە ئارادیە، ئەوان كەموو كورتی خۆیان نەبین و هەموو شتێك بخەنە سەر دەسەڵات. ئەگەر خەڵك تا ئێستا وا دەزانێت دەنگ نەداتە پارتی و یەكێتی بایەعەكەی دبڕن، كێ بەرپرسیارە؟! ئەگەر مامۆستایەك تا ئێستا وا بزانێت كە دەنگ نەداتە پارتی و یەكێتی مووچەكەی دەبڕن، چۆن بتوانێت پێشەنگایەتی بۆ كۆمەڵگا و پەروەردە پەروەردەیەكی ئازادانە بكات؟ هەموو ئیمكانی دەسەڵات ترسە، ئەمەش بە وشیاركردنەوەی خەڵك چارەسەر دەكرێت. ئەگەر رۆشنبیران ئەمە بە ئەركی خۆیان بزانن و بەبێ تەكلیف و بە لەخۆبردوویەوە ئەنجامی بدەن، ئەوا گەرەنتی هەڵبژاردنێكی دیموكراتی دەكەن. ئەم گەلە بەش مەینەتەش دەكەنە خاوەن پرۆسەیەكی بەوشێوەی كە شانازی بەخۆیەوە بكات و هەڵبژاردن وەكو پرۆسەیەكی گۆڕان ببنێت. پارتەكانیش دەتوانن لە میتینگ و كۆڕ و كۆبوونەوە جەماوەرییەكانی خۆیاندا زیاتر باس لەم شتانە بكات. ئەركی راگەیاندنەكانیشە كە ببنە خاوەن رۆڵ و چاودێرێكی باش، بەهەواڵ و بابەتەكانیان سەروەتی زانیارییەكانیان بگەیەننە خەڵك و ببنە سەرچاوەی پێشخستنی زیهنی دیموكراسی لە نێو كۆمەڵگادا.

هەرچەندە خەڵك لەم هەڵبژاردنانە توڕەیە، ئەوەندە ساختەكاری بینوە لە هەڵبژاردن بێ باوەڕ بووە، بەڵام نابێت ئەوەش لەیادبكرێت كە لە تواناشیدا هەیە دەسەڵاتێكی دیموكراتیش بئافرێنێت، دەتوانێت خۆی بۆ چاودێری سندوق ناونووس بكات و ئازایانە چاودێری سەلامەتی پرۆسەكە بكات و خاوەن لە دەنگەكانی خۆی دەربكەوێت. كێ لەو دەسەڵاتە لەبەرامبەریدا بێ مافی كردووە، با ئەویش بە دەنگەكانی خۆی سزای بدات. ئەو توڕبوونەی خۆی بەوشێوەیە لەبەرامبەر گەندەڵی و ساختەكاری بكاتە باوەڕی و هێزی تێكۆشان. بەشێوەیەكی باش نوێنەرەكانی هەڵبژێرت و دەنگیان بۆ بدات. گرنگی هەڵبژاردن بزانێت و هەر لە ئێستاوە بكەوێتە خۆی ئامادەكاری بكات. بۆ كولتوورێكی نوێی هەڵبژاردن ئامادە بێت و دەنگی ناڕەزایی خۆی بباتە پەرلەمان. كەسانی جیاواز و بەتوانا و شیاو كە خاوەن لە دنگەكەی دەربكەون بكاتە نوێنەری خۆی، نەك كەسانێك كە ناتوانن نوێنەرایەتی بۆ خۆشیان بكەن. لەم بارەیەوە كارا كردن و رزگاری كردنی پەرلەمان ئەركی سەر شانی هەموو كەسێكی دڵسۆزە. دەسەڵات كاتێك هێزی گەلی بینی ناچارە حیسابیشی بۆ بكات. گەلێك توانای خۆپاراستنی نەبێت، توانای خاوەن دەركەوتن لە دەنگەكانی خۆی نەبێت. حكومەتێكی گەندەڵی پەسەندكردووە و باوەشی بۆ كردۆتەوە. پێویستە ئەو هەڵبژاردنە نەبێتە دووبارەی هەڵبژاردنەكانی دیكە. گەل رەنگی سێیەم بباتە پەرلەمانەوە.