چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ک له یاداشتنامه‌کانی ره‌فیق چالاک
Monday, 13/06/2011, 12:00
ته‌مه‌ن له ڕاده‌يه‌كدا ئه‌وه‌ستێ و ژيانى هه‌موو كه‌سێك دوايى دێ و كه‌س خۆى بۆ سبه‌ينێ هه‌ڵنه‌گرێ ! ئه‌وه‌ى ئه‌م سه‌عاته پێمان ئه‌كرێ با نه‌يخه‌ينه سه‌عاتێكى تر، چونكه دورنيه ئه‌و سه‌عاته‌ى تر له‌داره‌مه‌يتا بين ! من وا بير ئه‌كه‌مه‌وه و له‌به‌ر يه‌ك شتيش له‌مردن ئه‌ترسم، ئه‌ويش ئه‌وه‌يه كه‌نه‌يه‌ڵێت پوخته‌ى ئه‌وه‌ى فێربوم بيگه‌يێنم به نه‌ته‌وه‌كه‌م و ئه‌گينا حه‌سره‌ت بۆ هيچى ترى ناو ئه‌م ژيانه هه‌ڵناكێشم و تكا له هه‌مو يه‌كێكيش ئه‌كه‌م، چى له‌توانادا هه‌يه له كردارى باش و له نوسين درێغى نه‌كات هه‌تا نه‌مردوه.
ئه‌م چه‌ند دێڕه‌م بۆيه نوسى به‌ڵكو هه‌ندێ كه‌س بجوڵێنم به‌بێ توڕه‌كردن ! ئه‌گينا ئه‌وه‌ش ئه‌زانم كه به (توڕه) بون هه‌مو كه‌سێك ئه‌جوڵێ ! ئێستاش باده‌ست پێ بكه‌ين:
بۆ جارى يه‌كه‌م كه‌ناوى ته‌مسيلم بيست زۆر مناڵ بوم، له‌ساڵێكدا بو كه مامۆستاى خۆشه‌ويستم، كاك فۆاد رشيدى محمد بكر ئه‌زانێت ساڵى چه‌نده و بێگومان له به‌ينى (1925) وه (1928) دايه و چيرۆكه‌كه لهم شوێن خانوه‌ى ئێستاكه‌ى ماڵى خوالێ خۆشبو توفيق قزازدا كرا له سلێمانى و كاك خه‌سره‌وى حاجى ئاغاو خوالێخۆشبو فۆادى صالح قه‌فتانى تيابو، وه گۆرانى ناو چيرۆكه‌كه به‌م جۆره ده‌ستى پێ ئه‌كرد:
ئافه‌رين خه‌سره‌و ! شێرى شيرين سوار نه‌وه‌ى نه‌وشيروان شيرينى نازدار.
ئينجا چيرۆكه‌كه، نوسه‌ره‌كه‌ى، به‌شدارانى، وه‌مێژوى پێش ئه‌م چيرۆكه و دواى ئه‌مه‌ش به‌ره‌و ڕوى مامۆستام فۆاد رشيد ئه‌كه‌مه‌وه چونكه له‌باره‌ى مێژوى هونه‌ره‌وه ئه‌و به‌شاره‌زا ئه‌زانم و ئه‌ويش منى خسته سه‌ر رێ ى هونه‌ر، هه‌ر بۆ جارى يه‌كه‌م كه مۆسيقام بيست له سه‌ر شه‌قامى سوله‌يمانى بو، مناڵ بوين گوێمان له مۆسيقا بو رامان كردو ته‌ماشا ئه‌كه‌ين قوتابين و يه‌ك جۆره جل و به‌رگيان له‌به‌ردايه كه‌ناوى جلى كه‌شافه‌يه و به‌تيپه‌كه‌شيان ئه‌وت (باندى مۆسيقا) وه‌ك به‌بيرما بێت هه‌مو ئاله‌تێكى هه‌وايى تيابو، له‌گه‌لأ ده‌هۆلأ و ترامپێت و تاس مه‌عروفا، بۆ ئه‌م لايه‌نه هه‌ر ته‌نيا خوالێ خۆشبو فۆاد قه‌فتانم له‌بير ماوه كه فيفڕه يان كلارنێتى لێ ئه‌دا و نازانم بڵێم لهم باره‌يه‌وه له‌كێ بپرسين، به‌لێم تكام وايه يه‌كێك له‌و برايانه مه‌ردانه بجوڵێ و ده‌رباره‌ى ئه‌و يه‌كه‌م (باندى مۆسيقا) يه زانيارى خۆى بنوسێت بائه‌ركى سه‌رشانى مامۆستا فۆاد رشيد زۆرنه‌بێ چونكه هێشتا ماويه‌تى.
لام وايه له‌دواى ساڵى 1930 يش كه مێژوه‌كه‌ى به‌ته‌واوى نازانم لهم جێگا سينه‌مايه‌ى ئێستاكه‌ى سيروان كاك فۆاد و تاقمه مامۆستايه‌ك چيرۆكێكى كه‌يان ته‌مسيل كرد و له‌و باره‌يه‌شه‌وه هيوام وايه كێ چى ده‌رباره ئه‌زانێت با بينوسێ.
له‌ساڵى 1932 وه 1933 دا له كۆيه له پۆلى دوى ئيبتدائى بوم له‌وێ چيرۆكى ته‌مسيلى (نيرۆن) ته‌مسيل كرا زۆر به‌سه‌ركه‌وتويى، وه‌لام وايه مامۆستايان عبدالله سامى وه خوالێخۆشبو عبدالرحمن شه‌ره‌ف سه‌رپه‌رشتى يان ئه‌كرد و به‌م جۆره ده‌ستى پێكرد: هه‌ر بژى نيڕۆن قه‌يسه‌رى رۆمه ! پايه‌دار بێ خوايه سه‌روه‌رى ئێمه !.. تكايه له‌و باره‌يه‌شه‌وه كێ چى ئه‌زانێ بينوسێت.
له ساڵى 1935 دا بۆ جارى يه‌كه‌م مامۆستايان فۆاد رشيد و حمه پاشاى ئه‌وره‌حمان ئاغا له باره‌ى ته‌مسيل و ئيشى ده‌ست و ره‌سم و په‌يكه‌رتاشى يه‌وه تاوێكى به‌تينيان كرده سه‌ر هه‌ستى قوتابيانى قوتابخانه‌ى فه‌يسه‌ڵى يه كه ئێستاكه كراوه به بازاڕ له به‌رده‌ركى سه‌راى سلێمانى.
له‌و ساڵه‌دا ره‌سم و نيگار و چوارچێوه‌ى نيگار به‌شێوه‌ى ره‌نگاوڕه‌نگ و به دانه‌وێڵه و كه‌تيره باوى په‌يدا كرد، ئه‌و زستانه‌ش هه‌ر قوتابى بو خه‌ريكى شێره به‌فرينه و دروست كردنى شت و مه‌ك بو له قوڕه سور، له هاوينيش دا چيرۆكێكمان ته‌مسيل كرد كه بۆجارى يه‌كه‌م تيايا چومه سه‌ر شانۆو ده‌ورى خزمه‌تكارێكم پێ سپێردرا.
ناوى چيرۆكه‌كه و ده‌رهێنان و ناوى نوسه‌ر و ناوى هه‌مو نوێنه‌ره‌كان نازانم به‌لێم ره‌سمێكى تێكرايى دواى ته‌واو بون گيرا، تكايه كێ لايه‌تى بۆمى بنێرێ تا ناوه‌كانيان له ده‌رفه‌تێكى ترا بلێوبكه‌ينه‌وه، بزوتنه‌وه‌ى هونه‌رى ئه‌م سه‌رده‌مه‌ى سلێمانيش ئه‌سپێرم به هه‌ردو مامۆستا فۆاد رشيد و حمه پاشا و چاوه‌ڕوانى هيمه‌تيانم و باهونه‌رى كورديش مێژوى راسته‌قينه‌ى ببێ بۆ دوا رۆژ جێى كه‌ڵكه.
له‌و سه‌رده‌مه‌و پێش ئه‌و سه‌رده‌مه‌شدا ته‌مسيل كردن له ناو گه‌ڕه‌كه‌كاندا باو بو وه هيچ گه‌ڕه‌كێك نه‌بو ته‌مسيلى تيا نه‌كرێ له لايه‌ن منالێنى گه‌ڕه‌كه‌وه، له گه‌ڕه‌كى پيرمه‌سورى ئێمه برايان على ميرزا عارف، محمد مسته‌فا، حه‌مه بۆر، مسته‌فا عزيز، عومه‌رى سۆران، خوالێ خۆشبو ڕه‌شيدى حه‌مه ئاغا، عمرى قاوه‌چى، خوالێ خۆشبوو جه‌لال حسن حه‌مه سور، وه گه‌لێكى كه‌ش به‌م ڕۆژگاره خه‌ريكى ئاماده‌كردنى كه‌ل و په‌ل و ڕازانه‌وه‌ى گه‌ڕه‌ك بوين.
له ساڵى 1941 دا له دار المعلمينى ريفى ده‌رچووم و بوم به مامۆستايه‌كى بچكۆلانه‌ى خۆ به‌زل زان له قوتابخانه‌ى مه‌ڵكه‌ندى و له‌دواييدا ته‌پڵى تۆپێن بۆ خالديه‌و بۆ كانێسكان و بۆ هه‌رسێكيان و خۆلاسه له دواى مردو ڕه‌حمه‌ت باشه و ده‌ستم كرد به زيندوكردنه‌وه‌و بلێوكردنه‌وه‌ى سروده كوردییه كۆنه‌كان له قوتابخانه‌كاندا و بۆجارى يه‌كه‌م له ژيانما ئاوازێكم دانا له شێوه‌ى سرودا بۆ شيعرى خوالێ خۆشبو زێوه‌ر:
تا ده‌ست له‌مل هيوا نه‌كه‌م ...
به‌م بۆنه‌يه‌وه واى به‌باش ئه‌زانم جارێ ئه‌و ئاوازانه لێره‌دا تۆمار بكه‌م كه خۆم دامناون و با ئه‌وه‌شتان پێبڵێم نه‌خۆم به مۆسيقار داناوه و نه به هونه‌رمه‌نديش و هيچ ئاله‌تێكى مۆسيقا نازانم، به‌لێم شيعرێ كه كارم تێبكا و بمجوڵێنێ ئه‌هێنم له وێنه‌ى شيعره‌كه، له مه‌عناكه‌ى له ئامانجه‌كه‌ى به عيلمى ناته‌واوى خۆم له گه‌نجينه‌ى ئه‌و هه‌مو گۆرانییه‌ى خۆمان كه له مناڵيه‌وه بۆم ده‌ور بۆته‌وه هه‌ڵ ئه‌هێنجم و، ئه‌م به‌رگى ئاوازه ئه‌كه‌م به به‌رى ئه‌و شيعره‌دا و، هه‌تا ئێستا لاى جه‌ماوه‌رى ميلله‌ته‌كه‌شم خۆش بوه‌و شاره‌زاكانى مۆسيقاش زۆريان لاباش بوه‌و هيچ (بانقه نۆت)يشم لێوه وه‌رنه‌گرتون و وه‌ريشى ناگرم و هه‌رچییه‌كم پێشكه‌ش كردبێ ده‌سته‌به‌ره‌يه‌كى بچوك و ديارییه‌كه له كابرايه‌كه‌وه كه به كوردى هاته دنياوه و به‌كوردى تيايا ئه‌ژى و، چى پێكرابێ كه ڕێگه‌ى درابێ درێغى نه‌كردوه و فريشته‌ى لاى خواش نه‌بوه و، ئه‌وه‌نده به‌سه پياو بتوانێ له‌ناو كۆمه‌ڵگايه‌كى وه‌كو كۆمه‌ڵگاى ده‌ورى ئێمه‌دا توانيبێتى شتێكى باش بۆ خه‌ڵكى هه‌ربكات بار هه‌رچى چۆنێك بوبێ، كه هه‌موتان شاره‌زاين و ئه‌وه‌ى شاره‌زاش نییه ڕۆژێك له ڕۆژان له هه‌مو شتێك ئه‌گا و ڕه‌حمه‌تێكمان بۆ ئه‌نێرێ.
خۆلاسه پياو هه‌تا له كاروباى گشتىدا ئيش نه‌كات، تێكه‌ڵاو نه‌بێت، هه‌ڵس و كه‌وت و مامه‌ڵه‌ى نه‌بێ، نه‌خوێنێته‌وه و شه‌ونخونى نه‌چێژێ، هه‌زار دڕك له‌قاچى نه‌چه‌قێ و هه‌زار چقڵ له له‌شى و هه‌زار پشكۆ به‌ده‌ستيا نه‌چزێ، به‌نديخانه و ئه‌شكه‌نجه و سزا و بێنانى و برسێتى نه‌بينێ و نه‌كه‌وێ و ڕاست نه‌بێته‌وه، نه‌تامى ئه‌رك ئه‌زانێ چییه‌و نه‌تامى ژيان و نه ناوجه‌رگه‌ى خه‌ڵكى و كۆمه‌ڵگاو ڕژێم و دنياى سه‌رده‌مى پێگه‌يشتنى ئه‌م سه‌رده‌مه‌ى ئێمه له 1940 هه‌تا ئێستا رێ ره‌وێكى ناله‌بارى پڕمه‌ينه‌تى و كوێره‌وه‌رى و ده‌ردو جه‌خارو كۆسپ و كۆستێكى ئه‌وتۆ بو لـه هه‌مو بـه‌شه‌كـــانى ژيـــانى كولــه‌مه‌رگيمـــانا به داستان نه‌بێ ناگێڕدرێته‌وه و (دڵه‌ى) هاوڕێى ئه‌و هه‌مو مه‌ينه‌تى و كوێره‌وه‌ريانه سه‌بر ! سه‌بر ! توبى خوا تاوێكى تر مۆڵه‌تم بده‌و مه‌وه‌سته با هه‌ندێكى ئه‌و هه‌زاران مليۆن هه‌نده‌ى وا له ده‌رونا بيخه‌مه سه‌ر كاغه‌ز و خه‌ڵكينه ! تكاتان لێ ئه‌كه‌م ... چى ئه‌زانن بيخه‌نه سه‌ر كاغه‌ز پێش ئه‌وه‌ى له چه‌رخى نه‌خۆشى (دلێ) دڵتان بوه‌ستێ.
ئامانجم له نوسينى ئه‌و ئاوازانه‌ى به‌هى خۆميان ئه‌زانم ئه‌وه‌يه، كه ئه‌ويش نه‌بێ به (فۆلكلۆر)، يا هه‌رجاره (يه‌كێك) بيكات به هى خۆى وه‌ك له‌مه‌وبه‌ر ڕوىداوه و بامنيش شتێكم له‌باره‌ى هونه‌ر و ئه‌ده‌به‌وه بۆ (حساب) بكرێ و ئه‌ميش نه‌بێ به خالێنه‌ى (سياسه‌ته) كه‌مان كه هيچمان بۆتيا حساب نه‌كرا، هه‌رچه‌نده له‌سه‌ر (ئه‌ويش) ئه‌وه‌ى پێمان كرا با هه‌ر ديزه به‌ده‌رخۆنه بێ جارێ و ئه‌گه‌ر به‌به‌رمانه‌وه ما هه‌ڵبه‌ته ئه‌ويش ساغ ئه‌كه‌مه‌وه و به دۆ و به‌دۆشاوه‌وه ئه‌يخه‌مه به‌رده‌مى خه‌ڵكى.
وه‌ك وتم ئاوازى سرودى يه‌كه‌م بۆ هۆنراوه‌ى خوالێخۆشبو زێوه‌ر بو (تا ده‌ست له‌مل هيوا نه‌كه‌م) له ئه‌سڵى هۆنراوه‌كه‌دا ئه‌ڵێ: تا ده‌ست له‌مل مه‌قسه‌د نه‌كه‌م، به‌لێم من به ڕازى بونى خۆى و ئاگادارى مامۆستاى خوالێ خۆشبوم ره‌فيق حيلمى، كه ئه‌و سه‌رده‌مه سه‌رۆكى (كۆمه‌ڵى هيوا) بو، گۆڕيم به هيوا به‌و بۆنه‌يه‌وه و پێشه‌كى له‌ماڵى خۆيان له‌سه‌ر زه‌وى دانيشتين و خوالێ خۆشبوى هاوڕێشمان فايق زێوه‌ريشى لێبو، ئاوازه‌كه‌م بۆ وت و زۆر شادمان بو وتى: به‌ڕاستى ئێمه پێويستمان به ئاوازى حه‌ماسى هه‌يه و، چاوى پڕبو له فرمێسك، هه‌زاران شكۆ بۆ ئه‌ويش و بۆ هه‌مو ئه‌و هۆنه‌ر و نيشتمان په‌روه‌ره كوردانه‌ى رێچكه‌ى يه‌كه‌ميان بۆ شكاندين و هه‌ر ئه‌وه‌نده‌م له‌ده‌ست دێ و (وه‌فا) پێويسته‌و يادكردنه‌وه پێويسته و ده‌ستم بڕۆيشتايه په‌يكه‌رى ئاڵتونم له‌جياتى پرۆنز دروست بكردايه بۆ عارف صائيب، بۆ جه‌مال عيرفان، بۆ ئه‌سيرى، بۆ مسته‌فا به‌گى كوردى، بۆ ناڵى، سالم، حه‌مه ئاغاى ده‌ربه‌ندفه‌قه‌ره، مه‌وله‌وى، بێسارانى، مه‌حوى، حاجى قادر، ئه‌حمه‌دى خانى، تايه‌ر به‌گ و ئه‌حمه‌د به‌گى جاف، بۆ عبدالواحد نورى و زێوه‌ر و پيره‌مێرد و گۆران و ره‌فيق حيلمى و شێخ نورى شێخ صالح و ئه‌حمه‌د به‌گى صاحێبقران و قانع و شێخ سه‌لام و فائق بێكه‌س و شاهۆى بياره و نجم الدين مه‌لا و هه‌مو ئه‌وانى كه‌ى حه‌رفێكيان بۆ ئه‌م نه‌ته‌وه‌يه به كوردى خسته سه‌ركاغه‌ز و، هه‌ندێكيان له‌ڕێى ئه‌و حه‌رفه ڕاسته‌دا كوژران وه‌كو عارف صائيب و جه‌مال عيرفان و هه‌ندێكيان له‌برسانا مردن، وه‌ك قانع و ئه‌وانى كه‌ش به ناسۆرو جه‌خارو ده‌مى پڕ له زوخاوه‌وه سه‌ريان نايه‌وه و ئه‌ترسم ئه‌ى وه‌ته‌ن بمرم، نه‌بينم به‌ختيارى تۆ، بنوسن با له‌سه‌ر قه‌برم، وه‌ته‌ن غه‌مگين و من غه‌مگين و حاجى مسته‌فا پاشا تۆش هه‌رگيز له‌ياد ناچى و ئه‌ى نه‌وه‌ى نوێى ئه‌م نه‌ته‌وه‌يه ! وا ئێمه له دڵمانا، له هه‌ستمانا، له مێشكمانا له خوێناومانا په‌يكه‌رمان بۆ ئه‌و مه‌ردانه دروست كردوه و ئه‌وه‌نده‌مان له ده‌ست هاتوه، ئێوه‌بن و وه‌فادارى، ئێوه‌بن و هه‌مو شتێكى جوانى ناو ئه‌م دنيايه، ئێوه‌بن و شيرى سپى و پاكى ئه‌م كوردستانه له‌ياديان مه‌كه‌ن، مێژوى ژيانيان بنوسنه‌وه، ئاساره‌كانيان چپ بكه‌ن، سه‌رله‌نوێ به نوسين و كرداره‌كانى خۆيان زيندويان بكه‌نه‌وه، ئينجا شاره‌كانمان پڕكه‌ن له په‌يكه‌ره‌كانيان و دڵنياين له مه‌ردايه‌تيتان و شيره‌كه‌م پێتان حه‌لێڵه خوێنه‌كه‌م گه‌ر گوم نه‌كه‌ن، نامداران و حه‌میيه‌ت كارى ئه‌ولادى وه‌ته‌ن، بڕواتان ببێ هه‌مويان، هه‌مو رۆشن بيرێكى ئه‌م نه‌ته‌وه‌ى كورده، هۆنه‌ربێ، يا نوسه‌ر، يا نيشتمان په‌روه‌ر، هه‌مويان شه‌هيدن، ئه‌وانه‌ى نه‌مان شه‌هيدن، ئه‌وانه‌ى ماون (شه‌هيدن) به‌لێم شه‌هيدێكى زيندو !
هونه‌رمه‌ندان، نوسه‌ران، هۆنه‌ران، نيشتمان په‌روه‌ران، به‌يه‌كا بجۆشێن و ئاوێته‌ى يه‌ك بن و يه‌ك بگرن و خۆتان ڕێكخه‌ن و كرمى ناكۆكى و دوبه‌ره‌كى و خۆويستى بپليشێننه‌وه و به‌روبومتان بۆ ميلله‌ته‌كه‌تان هه‌ڵڕێژن و هه‌ر ئه‌مه‌يه سه‌ره‌تاى رێى پێشكه‌وتن و سه‌ركه‌وتن.
قسه، قسه ئه‌هێنێ و منيش تۆزێ درێژدادڕم، ناهه‌قيشم مه‌گرن ناتوانم له‌جێى خۆيا قسه‌نه‌كه‌م و ئه‌وى سه‌بوريشم ئه‌دا له‌ژيانا ئه‌و قسه‌كردنه‌يه...
قسه‌كردن نه‌بێ له‌وانه‌يه پياو توشى هه‌زار نه‌خۆشى تريش ببێ و ته‌مه‌نيش به‌ره‌و خه‌زان و نه‌مان ئه‌ڕوا و چاو به‌ره‌ژێرى هيچ لايه‌نێكيش نيم و ناشڵێم ئازاو قاره‌مانم به‌لێم شه‌رته‌و كردومه له‌گه‌ڵ خۆما له‌ناهه‌قى بێده‌نگ نه‌بم و مليشم له ئاستى هه‌قا له موو باريكتر بێ و هه‌رگيزاو هه‌رگيز سه‌ناو خۆشه‌ويستى و پشتگيرى كردارى باش و پياوى باش و شتى جوان و ڕاست ئه‌كه‌م، وه دژ به كردارى خرپ و پياوى خرپيش و، ناشبم به (هيچ) في النار في السقرين و با ببڕێته‌وه ريا و پياهه‌ڵدانى درۆ و بێ ده‌نگى و ئه‌وى له دنيا له‌تێ نانى بو، كه‌لاوه كۆنێ ئاشيانى بو، پياوى كه‌س نه‌بێ و كه‌س پياوى نه‌بێ، هه‌رئه‌و ژياوه‌و، ئه‌و ژيانى بو ...
وا له چه‌ند ئاشێكم دا، به‌لێم هێشتا ئه‌و ئاشه‌م نه‌ماڵيوه‌ته‌وه كه به‌خێرێ بۆى چوم و با بێينه‌وه سه‌ر ئاوازه‌كان: --
ئه‌و سرودانه‌ى ئاوازم بۆ داناون:
1 ــ تا ده‌ست له‌مل هيوا نه‌كه‌م ... هۆنراوه‌ى زێوه‌ر.2 ــ سه‌ده‌ى بيسته‌مه ... هۆنراوه‌ى بێكه‌س.3 ــ ئه‌ى مله‌كه‌وه ... هۆنراوه‌ى شێخ سه‌لام.4 ــ گه‌رچى توشى ڕه‌نجه‌ڕۆيى و ... هۆنراوه‌ى هێمن.5 ــ ئازادى خواى كوردين ئێمه ... هۆنراوه‌ى هه‌ردى.6 ــ ئه‌وا هه‌ڵكرا مه‌شخه‌ڵى هونه‌ر ... هۆنراوه‌ى وه‌شتى.7 ــ جێژنه جێژنى كوردستانه ... هۆنراوه‌ى ع. شه‌ونم.8 ــ ئه‌ى هه‌ڤاڵانی ڕێگه‌ى خه‌باتم ... هۆنراوه‌ى وه‌شتى.9 ــ بابه تاسه‌ى ده‌رون ... هۆنراوه‌ى شێركۆ.10 ـ ده‌مى ڕاپه‌ڕينه ... هۆنراوه‌ى گۆران.11 ـ كوردستان ...هۆنراوه‌ى گۆران.12 ـ ناوى خواى لێ ئه‌هێنم ... هۆنراوه‌ى گۆران.وه هه‌ندێ سرودى كه‌ش كه ئێستا نايه‌نه‌وه يادم چونكه هه‌رگيز يادداشتم نه‌بوه و ئه‌مه هه‌ڵه‌يه‌كى گه‌وره‌يه و يادداشت پێويسته بۆ زۆركه‌س.
جگه‌له‌مه هه‌ر له‌مناڵییه‌وه هه‌مو سروده‌كانى سه‌رده‌مى ڕپه‌ڕينى كورد به‌ته‌واوى فێربوبوم وه له‌و سه‌رده‌مى مامۆستايه‌تییه‌مدا زيندوم كردنه‌وه و نه‌مهێشت له‌ناوبچن، وه لهم شوێنه‌دا سوپاس بۆ برامان كاك كه‌ريم زانستى پێويسته كه ئه‌و سرودانه‌ى له‌كاتى خۆىدا چپ كرد و-- مه‌به‌ستم شيعره‌كانه --.
سروده‌كانى سه‌رده‌مى ڕپه‌ڕينى يه‌كه‌مى كورد له ساڵى 1918 دا زۆربه‌ى زۆرى ئاوازه‌كانيـان توركى يــان عه‌ره‌بين و بمتوانییايه (كه ته‌سجيلم كڕى) هه‌مويم بخستايه سه‌ر شريت و بمانايه‌وه بۆ دوا ڕۆژ و ئه‌ميشمان له‌سه‌رخوا !!
ئه‌وى ئه‌مه‌وێ بيڵێم لێره‌دا ئه‌وه‌يه كه سرود -- نشيد -- به هۆنراوه‌ى نيشتمانى و به‌ئاوازى حه‌ماسى تاوێكى گه‌وره ئه‌كاته سه‌ر ده‌رون و هه‌ستى خه‌ڵكى، وه من بڕوام وايه كه زيندوكردنه‌وه‌ى سروده كۆنه‌كان و ئه‌و سروده تازانه و، ئيدراك به‌رزكردنه‌وه‌ى قوتابيان له قوتابخانه‌كاندا و كردنه‌وه‌ى كتێبخانه‌ى ڕوناكى و بيرى نوێى پارتى و شيوعى و هاتنه‌كايه‌ى كاركردنى پارتايه‌تى و له‌وه به‌ريش خۆيبۆن و هيوا و مه‌شخه‌ڵى ئه‌وديوى ژ. ك و له بارى ئه‌و ڕۆژه‌ى دواى جه‌نگى دوه‌م و ژيله‌مۆى نه‌كوژاوه‌ى ڕابوردوى ئامانجى له ئه‌شك و خوێنا داگيرساومان بونه هۆى هه‌ڵچون و ڕپه‌ڕينه‌كانى 1945 و 1947 و ئه‌بێ هه‌مو كردارو كارێكى هه‌مو تاقم و چين و ده‌سته‌يه‌كمان له هه‌مو گۆشه‌يه‌كى ژيانمانا به‌ره‌و يه‌ك ئامانج بڕوا كه خزمه‌ت كردنى نه‌ته‌وه‌كه‌مانه، كه ورياكردنه‌وه‌يه‌تى، كه پاڵ پێوه‌نه‌ريه‌تى بۆ چه‌سپاندنى هه‌قى ره‌وا وه‌ك ميلله‌تێك لهم ميلله‌تانه‌ى ڕوى زه‌وى.
له ده‌ورى مناڵى ئێمه‌دا به‌ڕۆژ كه‌وشه‌ك و ئاشه به‌ته‌نورێ و قه‌له‌مردارێ و سێباز و هۆكى و تۆپێن و شه‌قێن و ئاگره سوره و مه‌له‌ى حه‌وزى توى مه‌ليك و قلياسان باوبو، ته‌مسيل و جلوس بۆ ئێواران له گه‌ڕه‌كه‌كاندا، هه‌ندێ جاريش شه‌ڕه گه‌ڕه‌ك: مناڵى گه‌ڕه‌ك ! سه‌ربنه‌خه‌ڕه‌ك ! وه‌رنه‌ده‌رێ بۆ شه‌ڕه گه‌ڕه‌ك !! له شه‌ڕه گه‌ڕه‌كدا كه‌س نه‌ئه‌گه‌يشته مه‌ڵكه‌ندى، ژن و پياويان به به‌ردو قۆچه‌قانى و كوته‌ك و (ليس) شه‌ڕيان ئه‌كرد و جارێكى كه نه‌يبينينه‌وه، به‌شه‌ويش جگه له‌شه‌وانى زستان كۆئه‌بوينه‌وه بۆ ئه‌وه‌ى له بدايه‌تى ماڵى حاجى حه‌مه ئه‌مينى چايچییه‌وه له‌پيرمه‌سور شۆڕ ببينه‌وه بۆ به‌رده‌مى ماڵى سيد مه‌جيد و وسواغا و به‌گۆرانى وتن بكه‌وينه ناو كۆلێنه‌كانى سلێمانى و ده‌نگمان لێ هه‌ڵئه‌بڕى: ديسان هه‌ڵخريا سێداره بۆ من ! خانم ڕجاى كرد، بيبه‌خشن به‌من، هه‌ى هه‌ى له‌دڵه‌كه‌م چه‌نده بێعاره، هێشتا به‌ته‌ماى ژنى مێرداره و له هه‌زار ئاشمان ئه‌داو ئاشێكمان نه‌ئه‌ماڵییه‌وه.
شه‌وانى زستانيش حكايه‌ت بو، قسه‌ى خۆش و شه‌وچه‌ره‌ى له‌تكه هه‌رمێ و مێوژ و هه‌نجيرو باسوق و سنجوق، پێش ئه‌م سه‌رده‌مىى ئێمه و له‌دوا ڕۆژانى توركا و له‌سه‌ره‌تاى داگيركردنيشدا ئه‌م به كۆلێن گه‌ڕانى شه‌وه هه‌ر هه‌بوه و ئه‌وى بۆ ئێمه‌يان ئه‌گێڕايه‌وه ده‌نگه داودییه‌كه‌ى بــاشترين و به‌نــاوبــانگتريــن گـۆرانى بێژى سلێمانى خوالێ خۆشبوو (ئه‌حه‌ى ناسر) بوه، به‌بڕواى من زۆربه‌ى ئه‌و گۆرانییانه‌ى ئێستا به فۆلكلۆر دانراون هى ئه‌ون، بێئارامى، داده‌نگ، هه‌ى نار، قه‌تار و ئه‌ڵلێوه‌يسى و خاوكه‌ر و خاڵه‌ى ڕێبوار و سه‌وزه و خۆلێسه نه‌ته‌سجيل هه‌بو، نه‌خوێنده‌وارى ئاشناى هونه‌ر كه ئه‌وكرداره هونه‌رییانه تۆماربكات، به‌لێم دڵم به‌وه خۆشه كه گه‌لێك كه‌س له‌وانه‌ى له‌و سه‌رده‌مه‌دا (ئه‌حه‌ى ناسر) يان ناسيوه هێشتا شوكر ماون و به‌ڵكو ئه‌مه خوايه بجوڵێن و ڕوناكییه‌كمان بۆ بده‌نه به‌رئه‌و گۆشه تاريكه و ئه‌وى ئه‌يزانن و له‌و سه‌رده‌مه بينوسن، ئه‌وى جێگه‌ى داخيشه ئه‌م هونه‌رمه‌نده به‌ناوبانگه به‌ده‌ستى يه‌ك دو مێشك پوت و به‌خه‌نجه‌ر له‌به‌ر حه‌وزه‌كه‌ى ناو بازاڕا كوژراوه چونكه له‌و رۆژه‌دا ئه‌ميش خاوه‌نى بيروڕاى خۆى بوه و هه‌قى وتوه و قسه‌ى له‌كه‌س نه‌خواردۆته‌وه و له‌و شوێنه‌دا په‌يكه‌رێك بۆ ئه‌حه‌ى ناسرى شه‌هيدى هونه‌رمه‌ند و ئازا.
هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا ئه‌ڵێن كه مه‌لا ئه‌حمه‌دى خوالێ خۆشبوى باوكى كاك حه‌مه صـالح ديــلان و قــادر ديــلان يه‌كێك بــوه لــه ده‌نگ خۆشه‌كــان و خوالێ خۆشبوش (ره‌فيقى گله)، با ليرَه‌دا ئه‌وه‌تان پێ بڵێم كه باوكم ره‌فيقى (ئه‌حه‌ى ناصر و ره‌فيقى گله) بوه له سه‌رده‌م و تافى لاوى دا و له‌به‌ر خۆشه‌ويستى منى به‌ناوى ره‌فيقى گله‌وه ناو ناوه و به‌داخه‌وه ئه‌يڵێم كه هه‌تا باوكم له‌ژيانا بو من له‌به‌ر كه‌ڵكڵه‌ى سياسه‌ت و مناڵى، ئه‌و ئيدراك و دوربينییه‌م نه‌بو كه زانيارى ده‌رباره‌ى ئه‌و دو هونه‌رمه‌نده له‌وه‌وه وه‌ربگرم و چاوه‌ڕوانم خه‌ڵكى خێرخوا بجوڵێن و بنوسن.
بێينه‌وه سه‌ر ده‌نگ خۆش و شاره‌زاى گۆرانییه دڵدارییه فۆلكلۆرییه‌كانى ئه‌و سه‌رده‌مه‌ى خۆمان، كاك على ميرزا عارف نه‌ك هه‌رته‌نيا نوێنه‌رێكى چاك بو، به‌ڵكو قسه‌زانێكى باش و نوكته‌چییه‌كى چاك و ده‌نگ خۆشێكى باشيش بو، به‌لێم داخه‌كه‌م ئێستا ته‌ريكه و نازانم بۆ ؟! دواى ئه‌م (حه‌مه) ـــ محمد احمد ـــ ئه‌هات كه وابزانم ئێستا تاجرى ڕيخۆڵه‌يه، مامۆستا ئه‌حمه‌د هه‌رديش شاره‌زاى هه‌مو ئاوازه‌كان بو جگه له به‌هره‌كانى كه‌ى و شه‌وه‌هاى شه‌ومان به‌يه‌كه‌وه پاڵ پێوه‌ناو ساڵ به‌دواى سالێو وا ئێستا ئه‌و نه‌خۆشى سنگ و من نه‌خۆشى دڵ و زۆربه‌ى ته‌مه‌نمان به‌يه‌كه‌وه برده سه‌رو داواى له‌ش ساغى بۆ ئه‌كه‌م.
بێگومان پێويسته دواى ئه‌حه‌ى ناسر ئێمه كاك ڕه‌شيد - ڕه‌شۆل ى خۆشه‌ويستى شێخ مه‌حمودى نه‌مر و هه‌مو كوردێك كه ناسيبيه‌تى له‌ياد نه‌كه‌ين، چونكه ئه‌و به به‌رزى گۆرانى وتنه‌ى به‌وه‌وه هه‌يه هه‌تا ئێستا گۆرانى بێژه‌كانى لاى ئێمه - سلێمانى نه‌ى گه‌يشتونه‌تێ و هيوام وايه خۆى يادداشتى خۆى و مێژوى ژيانى بنوسێ و يان كۆمه‌ڵى هونه‌رو وێژه ئه‌و ئه‌ركه بگرنه سه‌ر شانى خۆيان و هه‌مو گۆرانییه‌كانى بۆ تۆمار بكه‌ن به يارمه‌تى تيپى مۆسيقاى سلێمانى، ئينجا مه‌لا كه‌ريم و دايكى جه‌ماليشمان با له‌بير نه‌چن.
دواى ئه‌مان كاك مه‌حمودى تۆفيق شلك و براجوانه‌مه‌رگه‌كه‌ى دێ كه قادر تۆفيق گورجى بو كه كه‌س ئينكارى ده‌نگ و ئه‌داى هونه‌رمه‌ندانه‌يان ناكات، پاش ئه‌مان كاك ئه‌حمه‌دى شاره‌وانى ئه‌هات، ئنجا كاك (محمد صالح ديلان)، سۆزو تام و له‌رينه‌وه‌يه‌ك كه له قوڕگه ئاڵتونییه‌كه‌ى حه‌مه صاڵح دا هه‌يه پۆپه‌يه له گۆرانىدا و ئه‌و سه‌رده‌مه‌ى ئه‌ويش گيانێكى زيندوى به گۆرانى كوردى به‌خشى و حه‌مه صاڵح هه‌ر ته‌نيا گۆرانى بێژ نییه به‌ڵكو خوێنده‌وار و ڕۆشن بيرو ئاوازدانه‌رو هۆنه‌رێكى باشيش و ئه‌وى لێ ى داوا ئه‌كه‌م: نه واز له ئاواز، نه واز له ئه‌ده‌ب نه‌هێنێ و له كونجى گۆشه‌گيرى بێته‌وه ده‌رێ و ده‌رباره‌ى باوكى و ئه‌و ده‌وره‌ى باوكى و پێش و پاش ئه‌وه‌ش ئه‌وى ئه‌يزانێ بيخاته سه‌ر كاغه‌ز و با ئه‌و ڕاستییه‌مان له‌بير بێت كه به‌روبومى ئه‌ده‌ب زۆر گه‌وره‌تر و پايه‌دارتر و نه‌مر تر و كاريگه‌رترن له به‌روبومه‌كانى كه و پێ ڕاته‌كێنه حه‌مه صاڵح و وه‌ره‌وه كۆڕ و ميلله‌ته‌كه‌ت پێويستى پێته و زۆرت پێ ئه‌كرێ براله، ئينجا كاك قادرى حاجى حسێن دێ كه ئه‌ويش ده‌ورێكى هه‌بو.
هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا كاك (محمد محمود قادر) وه‌ك فريشته‌يه‌كى ده‌نگ خۆشى ناياب هاته سه‌ر شانۆى هونه‌ر و ئه‌و گۆرانییانه‌ى ئه‌و ئه‌يوت هه‌زار ئاخى له‌دوا هه‌ڵئه‌كێشراو ئه‌ميشمان (حسابات) وڕێ كرد و شانۆى هونه‌رى به‌جێ هێشت به‌لێم ئێستاش كه تۆزى ده‌رفه‌تى ئه‌بێ خۆشترين شت له‌لاى گۆرانییه.
بێگومان نابێ شێخ تالبى شێخ حه‌مه غه‌ريبى ده‌نگ پڕ له سۆزيشمان له‌بير بچێت هه‌رچه‌نده ئه‌و بۆ ئاره‌زو نه‌بێ هه‌رگيز گۆرانى نه‌ئه‌وت و ئه‌ويش به‌زۆرى براده‌رانى زۆر خۆشه‌ويست و كه خاوكه‌ريشى ئه‌وت ئه‌يبرديته دنيايه‌كى تره‌وه.
وا لێره‌شدا شێخ نورى شێخ صاڵح م هاته‌وه ياد و به‌پێويستى ئه‌زانم كه بڵێم شێخ نورى نه‌مر ته‌نيا هۆنه‌رێكى بالێ نه‌بو به‌ڵكو له‌ڕيزى يه‌كه‌مين هۆنه‌ره تازه‌كارو باوه‌ڕ پێشكه‌وتوه‌كانى كوردبو، پێش مامۆستا گۆران بو له‌و رێڕه‌وه‌دا، يه‌كه‌مين هۆنه‌ره كه ئۆپه‌رێتى داناوه به هۆنراوه و ئاوازه‌وه، يه‌كه‌مين ئاوازدانه‌ره بۆ زۆرى هۆنراوه‌كانى خۆى، هۆنراوه‌ى (ملاحم) له‌مه‌وه ده‌ستى پێكردوه پێش ئه‌حمه‌د به‌گى ساحێبقڕانى نه‌مر له‌سه‌رده‌مى تازه‌دا، ده‌نگ و ئاوازێك كه به‌شێخ نورییه‌وه بو به‌ردى ئه‌كرد به‌ئاو ... دڵدارییه ناكامه‌كه‌ى ناسۆره له‌جه‌رگى منا و كه بۆى گێڕامه‌وه له شه‌وێكى دورو درێژى زستــانــا و دو بــه دو لــه يـانه‌ى فارمانبه‌رانى سلێمانى و گۆرانییه‌كه‌ى (عزيز) ى براى بۆ وتم خۆم پێنه‌گيرا و منيش گريام و قوڕم پێوا:
له‌وێ ديجله وه‌كيلى ديـده‌كه‌ى من بو به لێڵى و سور
سكوتى خه‌سته‌خـانه‌ت بـو به شينى عائيله‌ى ره‌نجور
ئه‌مه داخێكه جه‌رگم كون ئه‌كا تا ڕۆژى نه‌فخى صور
عه‌زيزم ڕۆ، عه‌زيزم ڕۆ، عه‌زيــزى نـه‌و نيهـالم ڕۆ !
ئه‌گه‌ر لێره‌دا بكه‌ومه په‌ل هاويشتنه كوڕه‌كانى و كاك رشدى برازاشى كه هه‌تا ئێستا ديوانه‌كه‌يان چپ نه‌كردوه ناهه‌قم مه‌گرن و ته‌نيا (وه‌فا)، وامنيش لێتان بێده‌نگ ببم ئه‌ى ويژدانى خۆتان، ئه‌ى ميلله‌ته‌كه‌تان، پێ ڕاته‌كێنن وا ئێوه‌ش پايزى ته‌مه‌نتانه.
با بێمه‌وه سه‌ر (ئه‌خۆل) ئه‌و هۆنه‌ر و ده‌نگ خۆش و باوكى ئاوازى پڕ له هه‌نسك و قوڵپى گريانه‌ى له قوڕگ و جه‌رگ و دڵى برينداره‌وه جاران ئه‌هاته ده‌رێ، ئه‌و كه‌سه‌ى به‌بێ ده‌نگى و به هێمنى ئه‌ژى و هه‌رگيز حه‌زى له‌خۆ ده‌رخستن نه‌كرد وه‌ك خه‌ڵكى كه‌و له سه‌رده‌مى ئێمه‌دا (په‌يمان و شيوه‌ن) ه‌كه‌ى به ئاوازه‌وه بلێو بوه‌وه و هه‌مو خۆشمان ويست و هه‌تا ئێستاش:
شه‌رتـه تــا ڕۆژى حه‌شر خوليــايى من بێ چـاوى يــار
وێڵى سه‌حرا بم هه‌ميشه ته‌رك بكه‌م خوێش و ديار
تۆش ئه‌خۆل گيان هۆنه‌ر و هونه‌رمه‌ندى و بڵێين چى كه به‌ختى ڕه‌شمان، كه زه‌مانه و ده‌ورو كۆمه‌ڵگاكه‌مان نه‌يكا و هه‌زار ڕه‌حمه‌ت له مه‌حوى:
قــه‌زا بێ ده‌سه‌لێتت كـــا چــییــه غه‌يـــرى ڕه‌زا چـــاره
له‌به‌ر ده‌ستى جه‌للادا ڕێوى ێكه (شێرى په‌ل به‌سته) !
من له‌كاتێكدا كه ئه‌م بيره‌وه‌رییه، يان ئه‌م چه‌ند (ياده) ده‌رباره‌ى هونه‌ر ئه‌نوسم وه ناوى هه‌ندێ له مامۆستايان و برايان ئه‌به‌م ئامانجم ون نه‌بونى هه‌ندێ ڕاستییه بۆ سبه‌ينێ و ئه‌گونجێ هه‌ندێ كه‌س له‌وه عاجز ببن كه بۆ ناوم نه‌بردون، با ئه‌م لايه‌نه ڕون بكه‌مه‌وه: پياوێك ڕه‌سم ئه‌گرێ، له‌و ڕه‌سمه‌دا هه‌مو شاره‌كه به هه‌مو گۆشه‌يه‌كییه‌وه و به هه‌مو زه‌مانێكه‌وه و به هه‌مو يه‌كێكه‌وه ده‌رناكه‌وێ. ئه‌وه‌ى بۆ من ده‌ركه‌وتوه و په‌يوه‌ندى به‌و ده‌وره‌ى منه‌وه بوه يا زانياريم ده‌رباره‌ى هه‌بوه له‌وه ئه‌دوێم هه‌ر ئه‌وه ئه‌زانم و شه‌ڵلێ هه‌مو يه‌كێكم بناسيايه و هه‌مو شتێكم بزانيايه و بڵێم چى، به‌لێم هه‌مو كه‌سێكى كه بۆى هه‌يه هه‌رچییه‌ك ئه‌زانێ با بينوسێ و بۆمانى بنێرێ تاوه‌كو له ده‌رفه‌تێكى ترا بلێوى بكه‌ينه‌وه، له‌لايه‌كى كه‌شه‌وه با هه‌مو كه‌سێك دڵنيا بێ كه‌له‌ڕۆژانى داهاتودا و تا به‌به‌رمانه‌وه ماوه چىترم زانى و چىترم به‌بيرا هاته‌وه هه‌ر ئه‌نوسم، لام وايه ئنجا با ئاوازى گۆرانییه (دڵدارى) يه‌كانيشم تۆمار بكه‌م هه‌ر بۆ مێژو:
ئاوازه دڵدارییه‌كانى دام ناون:
1 ــ ديالۆجى ته‌مسيلى گوڵى خوێناوى هۆنراوه‌ى گۆران.2 ــ ئه‌ى چاو چه‌شنى بازى قه‌فه‌س.. هۆنراوه‌ى گۆران.3 ــ قژكاڵى لێوئاڵى پرشنگى نيگا كاڵ.. هۆنراوه‌ى گۆران.4 ــ يار يار ناسكۆڵه‌ى نازدار.. هۆنراوه‌ى گۆران.5 ــ بۆ گوڵى لاولاو.. هۆنراوه‌ى گۆران.6 ــ دوا سه‌رنج.. ئه‌ى قژ زه‌رد.. هۆنراوه‌ى گۆران.7 ــ بڵێن به‌يار.. هۆنراوه‌ى گۆران.8 ــ به نورى باده كه‌شفى.. هۆنراوه‌ى مه‌حوى.9 ــ ديارم دێرى عه‌شقه.. هۆنراوه‌ى مه‌حوى.10 ــ بى بێێ يا نه‌ى بێێ.. هۆنراوه‌ى مه‌حوى.11 ــ كه ديم ئاڵۆزه چاوى.. هۆنراوه‌ى مه‌حوى.12 ــ دوو ئاوانه‌كه‌ى شوێن ماڵه گه‌وره.. هۆنراوه‌ى پيره‌مێرد.13 ــ ئه‌ى دڵ تۆ دڵه‌ى جارانى من.. هۆنراوه‌ى ڕه‌مزى مه‌عروف.14 ــ ئۆپه‌رێتى دڵدارى كوڕه شوان.. هۆنراوه‌ى كامه‌ران.15 ــ دڵم هه‌ر ئه‌و دڵه‌ى جارانه، له‌گه‌ڵ له‌تاو جه‌ورى زه‌مانه و خه‌م.. هۆنراوه‌ى ئه‌خۆل.16 ــ من بووم مشته‌رى خاڵ بێ.. هۆنراوه‌ى مه‌وله‌وى.17 ــ مردنه بێتۆ ژيانم.. هۆنراوه‌ى شێخ سه‌عدى حه‌فيد.18 ــ ئه‌ى ده‌رونى ناو گێژاوى.. هۆنراوه‌ى شێركۆ.19 ــ گه‌ڕانه‌وه.. شيرينه‌كه‌م.. هۆنراوه‌ى شێركۆ.20 ــ پاڕانه‌وه.. خاكى به‌رپێته.. هۆنراوه‌ى ئه‌خۆل.21 ــ لاى لايه.. ڕۆڵه لای لايه.. هۆنراوه‌ى وه‌شتى.ئه‌مه ئه‌وانه‌ى به‌بيرما بێته‌وه لهم كاته‌دا، به‌م بۆنه‌يه‌وه با ئه‌وه‌ش بڵێم كه هۆنراوه‌ى (ڕوخسارو روت گرژ مه‌كه برا هه‌ژاره‌كه‌م) هى منه و ئاوازه‌كه‌شى عه‌ره‌بییه (عليك منى السلام يا ارچ اجدادي).
ئنجا با بگه‌ڕێينه‌وه بۆ ده‌ورو به‌رى ساڵى 1942، كه وه‌ك وتم: كرابوم به مامۆستايه‌كى گه‌ڕۆك و سياسه‌تم پێئه‌كرا له‌به‌ر سياسه‌ت !!
له‌و ساڵه‌دا و له هه‌مو پۆلێكى قوتابخانه‌كانى مه‌ڵكه‌ندى و خالديه و گۆيژه‌دا، كه ده‌رسێكم تيايا هه‌بوبێ، كتێبخانه‌يه‌كى بچوكمان له‌گه‌ڵ قوتابيه‌كانى ئه‌و ڕۆژه و پياوى ئه‌مڕۆدا تيا دروست كرد و، ئنجا وتووێژ ده‌رباره‌ى مه‌سه‌له‌ى نه‌ته‌وايه‌تيمان و، سرود به‌دواى سرود و هۆنراوه‌ى نيشتمانى ئه‌و سه‌رده‌مه و، باسى هونه‌رى جوان و، خۆلاسه بوركانێكى داگيرساو بوم و سكرتێرى كۆمه‌ڵى هيوا.
لهم سه‌رده‌مه‌دا ئه‌ڵمانيا ته‌نگى دنياى له ئينگليز هانيبوه يه‌ك، ئه‌م ئينگليزه‌ش كه له‌ساڵى 1918 وه سه‌واو مامه‌ڵه‌يه‌كى پڕ له ته‌ڵه‌كه و فێڵ و گزى و ده‌ست بڕين له‌گه‌ڵ ئه‌م كورده‌دا ئه‌كات هه‌تا ئه‌مڕۆ، ئه‌ڵێين ئائه‌م ئينگليزه به‌حورمه‌ته كه ئه‌كه‌وێته بارى ترسه‌وه، وه‌ره ته‌ماشاى كه ! ئه‌وه قسه‌ى خۆشه و، باسى هه‌قى چاره‌نوس و، دڵنه‌وايى و پڕۆژه دانان و، پاره هه‌ڵڕشتن و ئێكسكيوزمى !! به‌ڵێ به‌لوتفه داگيركه‌رى لێ قه‌وماو، ده‌ستى پڕ له‌پاره‌يه‌و، ده‌م به‌پێكه‌نين و، به‌ڵێن به‌خه‌ربار !! كه تۆزێكيش ده‌ستى بو، دوژمنى ئيمانتان بێ: هه‌ڵ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌و، رو گرژ ئه‌كا و ده‌م ئه‌نوقێنێ و په‌شيمان، له هه‌مو قسه‌و وه‌عد و به‌ڵێن و په‌يمان ! له‌و ڕۆژه‌دا ئه‌م ئينگليزه ئيشى به‌كورد هه‌بو، مه‌سه‌له نزيكه‌ى 18 مليۆن كورده له عيراق و سورياو توركياو ئێران و يه‌كێتى سۆظيه‌ت، بۆ له‌گه‌ڵيا نه‌بن هه‌تا كار مه‌يسه‌ر ئه‌كات ؟
داواى پێنج كه‌سيان كرد كه بچن بۆ فه‌له‌ستين، بۆ ئيستگه‌يه‌كى كوردى كه‌له‌وێ بۆ كورد ئه‌كرێته‌وه له‌شارى يافا.
ئه‌و حه‌له كۆمه‌ڵى هيوا گه‌وره‌ترين پارتى بو له كوردستانا، له ئه‌ندامانى ئه‌م كۆمه‌ڵه چواركه‌س ته‌رخان كرا بۆ ئه‌م ئيشه:
كاك نورى شاوه‌يس، ئه‌نوه‌رى مه‌لا حه‌مه ئاغا، ئيبراهيم گوردى و ره‌فيق چالاك.
به‌لێم له‌به‌رئه‌وه‌ى برايانى ناوبراو هه‌رسێكيان له‌پێش منه‌وه بوبون به سياسى و (شتيان) له‌سه‌ربو، حكومه‌تى عيراق ته‌گه‌ره‌ى خسته ئيشه‌كه‌يانه‌وه و نه‌ي هێشت ئه‌وان بێن، له‌ئه‌نجاما برايان ره‌مزى قه‌زاز و عبدالله گۆران هێنران و كه‌وتينه رێ به‌ره‌و به‌غدا.
كه چومه به‌غدا و ده‌ستم كرده ئاماده‌كردنى ئه‌وراقى پێويست و لــه‌م لاشه‌وه ئيستيقاله‌م كردوه لــه مامۆستايى و قبوڵ كراوه (قيڕ) پێمه‌وه نوسان !!
- خێره ؟!
- خێرى چى ؟ تۆ(نازيت) ! !
- كوڕه دايكتان چاك، باوكتان و پيرتان چاك نازى نيم كوردم !
خۆلاسه درێژه‌ى نه‌ده‌ينێ و، ئه‌ميش با بمێنێ بۆ وه‌ختى خۆى و، به قودره‌تى قادر، كرام به ره‌فيق توفيق اسماعيلى موسلێوى و تۆزێكى مابو بمنێرن بۆ (فاو)، وه له‌وێش ڕزگاربوم و، بڕوا ئه‌و ڕۆژه و نازيه‌تى و ئينگليزو نه‌يه‌نه‌وه.
وێنه‌ى سه‌ره‌وه كاك ڕه‌مزى قه‌زاز، ڕه‌فيق چالاك له گازينۆيه‌كى قه‌راغ ده‌رياي سپى ناوه‌ڕاست دانيشتوين له‌فه‌له‌ستين، وێنه‌كه له ڕۆژى 20/12/1942 دا گيراوه 30 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر.
وێنه‌ی ره‌فیق چالاک لگه‌ڵ عه‌بدوڵڵا گۆران ساڵی 1943
كه گه‌يشتينه (يافا) له فه‌له‌ستين و، ستۆديۆمان بۆ دامه‌زرا و، جێ و رێمان بۆ ديارىكرا و، ناوى ئيستگه‌كه‌مان نا (كوردستان)، ده‌ستمان كرد به ئيش و مه‌ردانه به هه‌رسێكمان توانيمان له هه‌مو گۆشه‌كانى ژيانا و، به‌هۆى ئه‌و ئيستگه‌يه‌وه خزمه‌تى نه‌ته‌وه‌كه‌مان بكه‌ين و ئه‌ميش با بمێنێ بۆ وه‌ختى خۆى چونكه دورودرێژه و زۆر ئاو ئه‌كێشێ.
له‌و ماوه‌يه‌دا (ئاغستۆسى 1942 ئاغستۆسى 1945) سودێكى باشم وه‌رگرت له ژيانماو به‌تايبه‌تى له‌باره‌ى هونه‌ره‌وه.
جارێ هه‌ر له ئيستگه، هه‌مو مۆسيقاژه‌ن و گۆرانى بێژه‌كانم ناسى و بوم به هاوڕێيان، به‌تايبه‌تى (محمد عبدالكريم) كه ئه‌ميرى بوزق ته‌نبور بو له هه‌مو عاله‌مدا و به ره‌سه‌نيش ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌ر كورده‌كانى ديار به‌كر، ئه‌م كورده كراوه به ئاردى ناو دڕكان، بۆ هه‌ر ولێتێك ئه‌چى و ناودار ئه‌ناسى، له‌دواييدا بۆت ده‌رئه‌كه‌ون كه زۆربه‌يان كوردن.
هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا خۆم خه‌ريك كرد به فێربونى مۆسيقاوه به نۆته، ئاله‌تێكى (ماندۆلين)م كڕى و مامۆستايه‌كى يۆنانيم ڕاگرت، به‌لێم له‌به‌ر كه‌ڵكه‌ڵه‌ى سياسه‌ت و ئيشى زۆر و رابواردنيش وازم لێ هێنا.
هه‌ر له‌و ماوه‌يه‌دا مامۆستا محمد عبدالوهاب و يوسف وه‌هبى و بشاره واكيم و ئه‌حمه‌د سالم و زه‌كى گليمات و فاخر محمد فاخر و حسن فائق و ئنجا ئه‌مينه رزق و سعاد محمد و له‌يلا مراد و ئه‌سمه‌هان و نادره‌ى (اميره الگرب) يشمان دى له‌گه‌ڵ گه‌لێكى كه‌شدا كه ئه‌هاتن بۆ ئه‌وێ: بۆ ته‌مسيل كردن و گۆرانى وتن و رابواردن و، له‌گه‌ڵيانا كه‌م و زۆر دانيشتم و، بۆ هه‌مو ئاهه‌نگه‌كانيان چوم و سودێكى باشم وه‌رگرت له ئيخراج و ته‌مسيل و ئيلقاو ديكۆر و مكياج و پێويستییه‌كانى كه‌و، زانيارییه‌كى خه‌ستيش له خوێندنه‌وه و بينينى شوێنه‌كانى شاره‌كانى كه‌و له ئاغستۆسى ساڵى 1945 دا ئيستيقاله‌م كرد و به فه‌لاكه‌ت له‌ڕێى ئه‌رده‌نه‌وه گه‌يشتمه‌وه ئه‌و به‌غدايه‌ى پايته‌خته.
هه‌ر له‌و مانگه‌دا بو، يا له ئه‌يلولا بو له ئيستگه‌ى كوردى بۆ جارى يه‌كه‌م دامه‌زرام و فوم پيا كرد: ئێره ئيستگه‌ى كوردستانى عيراقه !
له‌دواى سێ رۆژ لێ يان قه‌ده‌غه كردم.
هه‌رچى ئاوازێك كه له (يافا) به مۆسيقا ژه‌نه‌كانى هاوڕێمم (نۆت) كردبو بــه مــارشى قه‌ومى كورديشه‌وه دام بــه برامــان (جميل بشير) و ئه‌ويش خوا سه‌لامه‌تى كا نازانم چى لێ كردن !
هه‌ر له‌و مانگه‌دا، نه‌سرێكى شۆڕشگێڕيم نوسيبو، به‌ناوى (گۆرانى ئازادى چين) له گۆڤارى گه‌لاوێژدا، هێشتا له چپخانه بو (به‌ڕه‌حمه‌ت بويه‌ك) ئاشكراى كرد و خه‌ريك بون گه‌لاوێژ داخه‌ن، به‌لێم نه‌يان كردو ته‌نيا نوسينه‌كه‌ى منيان له‌و ژماره‌يه دڕاند و خۆشميان له ئێستگه ده‌ركرد و بومه‌وه به مامۆستا و يه‌كسه‌ر بۆ سورداش.
چومه‌وه بۆ سلێمانى و ئه‌وحه‌له (چرۆى هيوا) له غه‌رغه‌ره‌دا بو، ته‌ماشامان كرد بێ سوده، له‌ماڵى ئه‌وساكه‌ى ئه‌م كاك (ڕه‌ئوف مه‌عروف) ه دا كه خاوه‌نى كتێبخانه‌ى گه‌لاوێژه له سلێمانى و يه‌كێكه له نيشتمان په‌روه‌رانى تاقمى دوه‌مى بزوتنه‌وه‌ى كوردايه‌تى، كۆمه‌ڵه‌كه‌مان هه‌ڵوه‌شاند و، ئنجا له‌ماڵى ئه‌م كاك نورى شاوه‌يسه چومه (پارتى ڕزگارى) و دواى ئه‌م به مامۆستايى نێردرام بۆ قه‌مچوغه‌و بۆ جافه‌ران و ساڵمان كرد به 1946 و پارتى ديموكرات دامه‌زرا و كتێبخانه‌ى كرده‌وه و، ليژنه‌يه‌كيشى پێكهێنا له سه‌ره‌تاى هاويندا بۆ قه‌لاچۆى نه‌خوێنده‌وارى و گه‌شه‌دان به بزوتنه‌وه‌ى هونــه‌روه‌رى و پێكهاتبو لــه:
1- ره‌فيق چالاك به‌ڕێوه‌به‌رى قوتابخانه و سه‌ره‌كى ليژنه‌ى هونه‌ر و ئه‌م برا به‌ڕێزانه:
2- نورى محمد امين.
3- طه محی الدين.
4- فائق هوشيار.
5- جمال امين به‌گ.
6- كمال احمد به‌گ.
7- عوسمان مسته‌فا
8- رۆوف معروف.
9- نورى امين به‌گ.
10- محرم محمد امين.
11- عوسمان ره‌زا.
12- قادر مصطفى.
13- عمر كريم.
له‌ماوه‌ى سێ مانگى هاويندا و له قوتابخانه‌ى گۆيژه نزيكه‌ى (350) براى كاسبى ناو بازاڕمان فێرى خوێندن و نوسين و حساب كرد و به بڕواى كوردايه‌تى گۆشمان كردن و بــاوه‌ڕى پارتيمان بلێوكرده‌وه و (بومه‌له‌رزه)ى يه‌كه‌مى پێنجوێنى به‌سه‌ردا هات و داواى (رێ دان) مان كرد له ميرى: كه ته‌مسيلى (في سبيل التاج) به‌ناوى (له‌ڕێى نيشتمان دا) ته‌مسيل بكه‌ين بۆ باربۆى لێ قه‌وماوانى ئه‌و شاره و ڕێمان پێ درا، له‌يه‌ك شه‌ودا له ئێواره‌وه هه‌تا ڕۆژ هه‌ڵهات له‌سه‌ر زه‌وى و له‌به‌ر چرايه‌كى نه‌وتى سێ نمره !! چيرۆكه‌كه‌م گۆڕى به‌كوردى و خستمه ده‌قى وت و وێژه‌وه - حوار -، هه‌ر بۆ ئه‌و به‌يانییه و به‌بێ نوستن چوم بۆ قوتابخانه‌ى گۆيژه و براده‌رانم هه‌ڵبژارد و پراوه‌م پێكردن، هه‌ر ئه‌و ڕۆژه كاك (حه‌سه‌ن فه‌لاح)ى هونه‌رمه‌ندمان هێنا و چۆنيه‌تى په‌رده‌كانمان بۆ باس كرد و ده‌ستى كرد به ديكۆر و په‌رده‌ى شه‌وى سامناك و گوڵى خوێناوى خه‌ڵكه‌كه‌ى سه‌رسام كرد.
له‌لايه‌كه‌وه پراوه، له‌لايه‌كى تره‌وه ته‌رتيباتى شانۆ دروست كردن، بليت چپ كردن، كورسى هێنان، شوێنى چايخانه و سارده‌مه‌نى، له‌گه‌ڵ هاتنه ژوره‌وه‌ى خه‌ڵكه‌كه‌شدا به هێمنى و له‌سه‌ر خۆيى هه‌مومان ته‌شريفاتى بوين و ڕێگپيشانده‌ر و كه‌سمان له هيچ ئيشێك لارى نه‌بوين و هه‌مو به قسه‌ى يه‌كمان ئه‌كرد و هه‌ركه‌سه ئه‌ركى سه‌رشانى خۆى به‌زياده‌وه ئه‌كرد و بژين: لاوه خوێن گه‌رمه دڵسۆزه لێهاتوه‌كانى ئه‌و سه‌رده‌مه و پياوانى ئه‌مڕۆ كه كارى مانگێكتان به‌ڕۆژێك و ئيشى سه‌د كه‌ستان به ده پانزه كه‌س ته‌واو كرد و هه‌تا ئه‌مرم كردارى پياوانه‌ى ئه‌و سه‌رده‌مه‌تان فه‌رامۆش ناكه‌م و سلێو و ڕێز و خۆشه‌ويستيم بۆ هه‌مو يه‌كێكتان له‌هه‌ركوێيه‌ك هه‌ن و هه‌رچییه‌كن، به‌پێويستيشى ئه‌زانم كه له‌دواى ئه‌حه‌ى ناصرى نه‌مر ناوى كاك (حسن توفيق) ى جوانه‌مه‌رگ و (ئه‌حمه‌د هوشيار) وه‌ك دوو شه‌هيدى كه‌ى رێبازى هونه‌رى كورد لهم شوێنه‌دا بنوسم بۆ مێژوو، سلێو له‌ياد و ديارتان برا خۆشه‌ويسته‌كانم.
هه‌ر له‌پاڵ ئه‌و كاروبارانه‌دا و له‌و رۆژه پڕكار و ئه‌ركه‌دا ده‌وره‌كانى ديالۆجى گوڵى خوێناويم دابه‌ش كرد به‌سه‌ر كاك محمد صالح ديلان و، كاك محمود محمد قادر، دا و ده‌ورى كچه‌ش له‌سه‌ر شانۆ به كاك عبدالله رشيد (سالار).
له‌هه‌مان كات دا تيپێكى مۆسيقاى ساكارمان به يارمه‌تى برايان دروست كرد له كاك ئه‌نترانيكى مه‌ى فرۆش (كه‌مان)، جه‌مال عبدالله (عود)، به‌هجه‌ت رشيد (عود)، شوكـت رشيد(كه‌مان)، قادر ديلان (ته‌پڵ).
هه‌ر لـــه‌و ڕۆژه‌دا كــاك محمد مصطفی (حه‌مه بۆر) پـه‌رده‌يــه‌كى پێكه‌نينى ئــامــاده‌كرد، يــا (دكتۆر په‌راسو) بــو، يــان (دۆمه‌كان).
پرۆگرامى شه‌وانه‌مان بريتى بو له وتار -- هۆنراوه‌ى (بوكى ون بو) ى خوالێ خۆشبو فائق زێوه‌ر، گۆرانییه‌كى كاك حه‌مه‌ى به‌كر، چيرۆكى له‌ڕێى نيشتمان، ديالۆجى گوڵى خوێناوى به ته‌مسيله‌وه، په‌رده‌ى پێكه‌نين.
هه‌مو يه‌كێك له‌و برايانه‌ى به‌شدارى ئه‌و هونه‌ره جوانانه بو ده‌ورى خۆى زۆر به سه‌ركه‌وتويى ئه‌دا كرد و چه‌پڵه و ته‌قدير مه‌پرسه‌ى ناو بو.
هه‌رچه‌نده شه‌وێ سه‌عات چوار ئنجا چوينه‌وه بۆ ماڵه‌وه، به‌لێم سه‌ركه‌وتنمان هه‌موشتێكى ترى له‌بير بردبوينه‌وه، له‌ماوه‌ى حه‌وت ڕۆژدا (دوو هه‌زار) دينارمان زياتر كۆكرده‌وه له‌و حه‌وشه بچوكه‌دا و له دامێنه‌وه (وێنه) كه‌ى دواى ئه‌و ئاهه‌نگانه ئه‌بينن به شه‌رحه‌وه.
وێنه‌ى به‌شدارانى (له‌ڕێى نيشتمان) و (گوڵى خوێناوى) و (دكتۆر په‌راسو)
له‌ڕاسته‌وه بۆ چه‌پ ريزى يه‌كه‌م: برايان عبدالله سالار، حه‌مه صالح ديلان.
ريزى دوه‌م: خوالێ خۆشبو ئه‌حمه‌د هوشيارى خه‌يات، كاك عبدالله ئيبراهيم، لاوى خێرنه‌ديوى خوالێ خۆشبو حه‌سه‌ن توفيق، ڕه‌فيق چالاك، محمد احمد طه (كامه‌ران)، شێخ ره‌زا گولێنى، كه‌مال محمد امين، رشدى ئه‌حمه‌د به‌گ، فائق تۆفيق.
ريزى سێيه‌م: شێخ نورى شێخ جه‌لال، قادر مصطفى، عوسمان ره‌زا، جه‌مال امين به‌گ، كه‌مال احمد به‌گ، نورى محمد امين، فائق هوشيار، نورى شاوه‌يس، نورى امين به‌گ، عوسمان مصطفى، طه محى الدين، محرم محمد امين، عمر كه‌ريم.
ريزى چواره‌م: محمد امين ئه‌گلى، حه‌مه‌ى به‌كر، رۆوف مه‌عروف، امين شوكت، نورى غفور، قادر ديلان، حسن فه‌لاح، حه‌مه بۆر (محمد مصطفى)، توفيق حسن ئاغا، جه‌مال عبدالله، عه‌زيز حاجى قادر، ئه‌حمه‌د ده‌روێش دادى، غه‌فور ره‌شيد، له‌لاى په‌نجه‌ره‌كه‌وه كاك به‌هجه‌ت ڕه‌شيد.
له ئه‌يلولى 1946 دا، هه‌ر ئه‌و ده‌سته‌يه، داوامان كرد كه بۆماوه‌ى هه‌فته‌يه‌ك له هه‌ولێريش ته‌مسيل بكه‌ين، بۆ باربوى لێ قه‌وماوانى بومه‌له‌رزه‌كه‌ى پێنجوێن و ڕێمان پێ درا و، ديكۆر و كه‌ل و په‌لمان پێچايه‌وه و ڕێمان گرته‌به‌ر به‌ره‌و هه‌ولێر، لام وايه يه‌كه‌م كۆمه‌ڵى هونه‌رى كورد بوين، كه بۆ جارى يه‌كه‌م شاره‌وشارمان كرد، له هه‌ولێر هه‌ظالێنى پارتى هه‌مو ته‌رتيباتێكيان بۆ كردين و له قوتابخانه‌ى يه‌كه‌مى (ابن خلكان) كه به‌رامبه‌ر يانه‌ى فه‌رمانبه‌ران بو، شانۆمان دروست كرد و، بليت دابه‌ش كرا و كورسى هێنرا و جێى نوستن هه‌رله‌و قوتابخانه‌يه‌دا و له‌سه‌ر زه‌وى جێ به‌جێ كرا، ئه‌و ڕۆژه هه‌مومان (خاكى) بوين و به‌بێ (غه‌ڕايى و غرور)، بۆيه هه‌مو كاروبارێكمان، به‌جوانى و ڕێك و پێكى ئه‌چوه سه‌ر، ئه‌وى هونه‌رمه‌ند ئه‌كوژێ و رسواى ئه‌كات: من منى و تۆ تۆيى و غه‌ڕايى و ڕه‌وشت نزمییه‌و، با ئه‌مه سه‌رمه‌شقى هه‌مو هونه‌رمه‌ندێكى ڕاست بێ و كارپێكردنى له هه‌مو كات و شوێنێكدا، سه‌ركه‌وتنه و خۆش ويستن.
له هه‌ولێر توشى هه‌ندێ ناخۆشى بوين، يه‌كه‌ميان هه‌ندێ له براده‌ران فێرى (گه‌ڕان) بون، هه‌ندێكى كه‌يان خه‌ريكى سه‌ركێشى بون، ئه‌مانه‌مان زوو چاره‌سه‌ر كرد و بۆ چاودێرى و حساب ليژنه‌يه‌كمان دامه‌زراند به سه‌ركردايه‌تى كاك عوسمان مسته‌فا.
براده‌رێكمان لێ په‌يدا بو، ناوى (ره‌شه‌با) بو، له پۆليسخانه ئيشى ئه‌كرد، ئه‌ميش خوا سه‌لامه‌تى كا زۆرى هێناين و بردنى و به‌م زمانه لوسه‌ى خۆم نه‌بوايه خوا له‌كارى خۆى ئه‌بوه‌وه و ته‌مسيل نه‌ئه‌كرا، ناهه‌قى كاك ره‌شه‌باش ناگرم نانى له‌وه ئه‌خوارد و دنياكـه‌ى وابو، ئه‌ويش ئه‌گــه‌ر خوا نه‌خواسته نـه‌ماوه، با ڕه‌حمه‌تى لێ بێ، خۆ ناشوكرى نه‌بێ: قه‌د ئێمه به‌بێ (ره‌شه‌با) نه‌بوين !
ناخۆشییه‌كى تر ئه‌وه‌بو: دوو ئاغا، مرخێش مرخێش، (حه‌زيان) له جوانى بێناو كردبو، خه‌ريك بو يه‌كترى كه‌لله پاچه‌كه‌ن ! ئه‌ميان ئه‌يويست بىهێنێ و هىخۆيه‌تى و !! ئه‌وى كه‌شيان (وه‌ر وه‌رى) هه‌ڵ ئه‌كێشا و، خوازبێنيش له من ئه‌كرا، ده وه‌ره ئنجا له (ئاغايان) بگه‌يێنه كه كچ نییه و پياوه و هه‌تا كاك عبدالله سالار مان ڕزگار كرد و (قتل و قتال) مان وه‌ستان قير وتى چه‌ق، خولاسه ئه‌م چه‌ند شته‌و چه‌ند شتێكى تر كه‌نامه‌وێ باسى بكه‌م ناخۆش بون به‌لێم ئه‌مانه هه‌رئه‌بێ و مه‌سه‌له كۆمه‌ڵگايه و پێگه‌يشتن، مناڵى و كه‌م ته‌جروبه‌يى و بڕواتان ببێ پياو ته‌نگه چيكه‌ڵلێنه نه‌بێ چار بۆ هه‌مو شتێك ئه‌دۆزێته‌وه.
پرۆگرامى هه‌ولێر مان جياوازبو له‌گه‌ڵ پرۆگرامى سلێمانى دا، لێره براى خۆشه‌ويستمان كاك احمد حاجى صالح قاسم ده‌ورى برامان كاك كه‌مال محمدئه‌مينى دى له‌به‌ر نه‌خۆش كه‌وتن، له‌ته‌مسيلا، له گۆرانى و مۆسيقادا، له‌هه‌مو كارێكى هونه‌رىدا، بۆ هه‌مو ده‌ورێك، گه‌وره يان بچوك، ئيحتيات (جێگره‌وه) زۆر پێويسته و با پێتان بڵێم بۆ ؟
يه‌كه‌م: له‌به‌ر نه‌خۆش كه‌وتن.
دوه‌م: له‌به‌ر ياخى بون، يان غه‌ڕايى گرتنى ئه‌و كه‌سه، يان كێشانه‌وه‌ى له‌لايه‌ن كه‌س و كارییه‌وه، يان له‌لايه‌ن پارتێكى سياسییه‌وه، يان له‌به‌ر گرتنى، يا خوانه‌خواسته مردنى، ئه‌مانه هه‌مو ئه‌بێ له‌به‌رچاو بن، هه‌رگيز له ژيانى هونه‌ريمدا، له سياسه‌ت و پارتايه‌تيشدا، به‌يه‌كێكه‌وه نه‌نوساوم، هه‌ميشه (جێ گره‌وه) يه‌كم بۆ قوت كردۆته‌وه و جارى واش هه‌بو، دوان و، ئيتر ئه‌نجام سه‌ركه‌وتنه به‌بێ گومان.
وه‌ك وتمان پرۆگرامى هه‌ولێر جياوازتر بو، لێره په‌رده‌يه‌كى تازه‌ى ديالۆج و كۆرسمان پێكهێنا به ته‌مسيله‌وه (جوانى بێناو) حه‌وت كچ هه‌ريه‌كى جۆره به‌رگێكى كوردى قه‌شه‌نگ به نزيكه‌ى دوسێ هه‌زار دينار ئاڵتونى ڕاسته‌قينه‌وه ئه‌يان سه‌نده‌وه و خۆشم قژكاڵى لێوئاڵيم بۆ جارى يه‌كه‌م ئه‌وت له‌سه‌ر شانۆ، وه كاك (عبدالله سالار) به قه‌شه‌نگترين شێوه ده‌ورى كچى قژزه‌ردى ئه‌دا ئه‌كرد و (گۆران) ى ره‌حمه‌تيش له‌خۆشى دا كه به‌جارێ دوو ديالۆجى ئه‌و به‌و رێك و پێكییه بێته سه‌ر شانۆ، ده‌عوه‌تێكى گه‌وره‌ى بۆ كردين له‌يانه‌ى فه‌رمانبه‌ران، ئه‌و حه‌له له‌ئه‌شغاڵى هه‌ولێر بو.
ئه‌م چالاكییه هونه‌رییه هه‌ولێرى شڵه‌قاند، هێشتا ده‌عوه‌تى پارتى شيوعىمان ته‌واو نه‌كردبو (اخوان المسلمين) بانگيان ئه‌كردين، له‌وان نه‌بوبوينه‌وه ئالى دۆغره‌مه‌چى، به‌تايبه‌تى كاك دوكتۆر هاشمى براى به‌ڕێزو خۆشه‌ويستمان كه به‌درێژايى ته‌مه‌نى و له‌مه‌وداى خۆىدا هه‌ر خزمه‌ت گوزار بوه، كه حه‌وت ڕۆژه‌مان ته‌واو كرد دوكتۆره سانحه ى كچى مێژونوسى نه‌مر ئه‌مين زه‌كى به‌گ ده‌عوه‌تى بۆ كردين به‌ناوى باوكییه‌وه بۆ شه‌قلێوه، بۆجارى يه‌كه‌م ئه‌و بوكه جوانه‌ى كوردستانمان دى كه ئه‌و ناوه‌ى لێ نراوه و دڵى مردو زيندو ئه‌كاته‌وه.
سه‌رله‌به‌يانى باسى هونه‌ر و مێژو و كورد و كوردستان بو، جوانترين راوێژ و به‌تام ترين قسه‌ى بۆ كردين له‌هه‌مو باره‌يه‌كه‌وه.
له نيوه‌ڕۆدا خوشكه سانحه سێ به‌رخى بۆ كردبوين به بريانى و وه‌ره له‌و گه‌نجییه‌دا و له‌و هه‌وا پاكه‌ى شه‌قلێوا و له‌و هه‌واى سه‌ركه‌وتن و خوێن گه‌رمییه‌دا و مه‌چه‌ك هه‌ڵماڵه و هه‌تا ئه‌توانى ...
له‌تافى عه‌سرا مۆسيقا و گۆرانى شه‌قلێوه‌ى خرۆشان و برامان حه‌مه صاڵح ديلان تێى چريكان:
وه‌فدى كوردستان، ميلله‌ت فرۆشان
هه‌رزه وه‌كيلى شارى خامۆشان
له‌گه‌ڵ سازو ئاوازا فرمێسك به‌خوڕ سه‌رى كرد له‌و چاوانه‌ى ئه‌مين زه‌كى نه‌مره‌وه هه‌تا حه‌مه صاڵح لێ بوه‌وه، ئنجا پێى وتين: خۆزگه نه‌ئه‌مردم و چاوم پێتان ئه‌كه‌وت له‌سه‌ر شانۆ چيرۆكه مه‌لحه‌مییه كوردییه‌كانتان ئه‌ژيانده‌وه و ته‌مسيلتان ئه‌كردن، خۆزگه قه‌لێى دم دمم ئه‌دي و ئه‌و قاره‌مانییه‌ى هه‌تا دواكه‌س ته‌سليم نه‌بون به ته‌مسيل يان سينه‌ما.
له‌دواى ئه‌مه وێنه‌يه‌كمان له‌گه‌لێ گرت و ئه‌مجاره كاك عوسمان مسته‌فا بۆى هێنام بۆ بلێوكردنه‌وه، له‌گه‌ڵ وێنه‌يه‌كى كه‌ى ئه‌و حه‌له‌ى هه‌ولێر و سوپاس بۆ كاك عوسمان و وا هه‌ردوكيان بلێو ئه‌كه‌ينه‌وه و ئه‌وانه‌ى ناوم نه‌بردون ببورن چونكه ناويانم له‌بير چۆته‌وه بابيرم بخه‌نه‌وه سوپاسيان ئه‌كه‌م و كێى تريش وێنه‌ى ئه‌و حه‌له‌ى لايه با بۆمانى بنێرێ و پێشه‌كى سوپاس.
له‌دواى گه‌ڕانه‌وه‌م بۆ سلێمانى كه‌وتينه‌وه گێژاوى ده‌رس وتنه‌وه و مه‌شق به قوتابى كردن و هه‌مو پاش نيوه‌ڕۆى دوو شه‌موان و پێنج شه‌موانيش تيپى سرودى هه‌مو قوتابخانه‌كانى سلێمانيم له (فه‌يسه‌ڵى) كۆ ئه‌كرده‌وه و فێرى سروودى نيشتمانى به‌تين و ئێواران و شه‌ويش پارتايه‌تى و خوێندنه‌وه‌ى كتێبى ماركسيزم و مناقه‌شه‌ى گه‌رمى چه‌ند سه‌عاتى بێبڕا نه‌وه و هه‌ڵمان ئه‌گرت بۆ سبه‌ينێ !
له‌مانگى مارتى 1947 دا پارتى ديموكراتى كورد بۆ جارى يه‌كه‌م ئاهه‌نگى نه‌ورۆزى به‌ئاشكرا كرد لهم هۆڵى شه‌عبه‌ى ئێستاكه‌ى به‌غدادا. ته‌لگرافێكم بۆ هات كــه بچم بۆ به‌غدا و چوم، لــه‌وێ وتــارى كوردییـه‌كه من و عه‌ره‌بییــه‌كه برايه‌ك كــه نـــاوى (صالح ...) بو خوێندرايه‌وه و گوڵى خوێناويشم پێشكه‌ش كرد.
ئه‌و شه‌وه ئاهه‌نگێكى پارتییانه‌مان له‌ماڵى كاك به‌كر ئيسماعيل بۆكراو بۆ به‌يانى به ترس و له‌رزه‌وه گه‌ڕامه‌وه بۆ سلێمانى، چونكه وتاره‌كه زۆر توند و تيژبو، وابزانم كاك همزه عبدالله نوسيبوى به عه‌ره‌بى و له‌دواييشدا كرا به كوڕاس و له‌سوريا چپ كرا و ڕه‌سمى منى پێوه چه‌سپ كرا له‌دواى وێنه‌ى سه‌ره‌ك بارزانییه‌وه.
له هاوينى ئه‌و ساڵه‌دا كۆستى گه‌وره له كورد كه‌وت و كۆمار تێكدرا و چوار ئه‌فسه‌ره‌كه خنكێنران و منيش به‌ناوى پارتى شيوعییه‌وه، كه هه‌ر ده دوانزه كه‌س بوين، خه‌ڵقه‌كه‌م له‌سه‌رقه‌بران هێنايه گريان و حكومه‌تيش منى به هه‌شه شينا برده خواره‌وه و ده‌رى كردم له مامۆستايه‌تى، بێنان و بێئاو و سه‌رگه‌ردان و كۆشێ خێزان، ئنجا دواى قه‌ستى سه‌رى يه‌ك به‌دواي يه‌كدا بۆ كوشتنم، يه‌كه‌ميان كاك معروف العارف رزگارى كردم و دوه‌ميان خوالێ خۆشبوى هاوڕێمان محمود احمد و چه‌ند براده‌رێكى ترى شيوعى و، ئيتر كه‌متر ئه‌هاتمه ده‌رێ و زۆرتر خه‌ريكى رێكخستن و ده‌رهێنانى گۆظارى (ده‌نگى جوتياران) بوم، كه يه‌كه‌م گۆڤار بو به كوردى و به‌ده‌ست نووس له‌باره‌ى جوتيارانه‌وه ده‌ربچێ، له‌ژێر ته‌وجيهى كاك احمد غه‌فور دا و شانازى ئه‌كه‌م به‌و ده‌نگى جوتيارانه‌شه‌وه.
لهم ماوه‌يه‌دا پارتى كاك (عمر كريم) ى نارد كه شتومه‌كه‌كانى ته‌مسيلى ته‌سليم بكه‌م و ئه‌ميشمان وا و، ئيتر دواى ئه‌مه‌و هه‌تا ساڵى 1950 چيم به‌سه‌رهات و نه‌هات هه‌موى سياسه‌ته و په‌ت په‌تێن و مه‌ينه‌تى و كوێره‌وه‌رى و هه‌مو سه‌عاتێكى به ڕۆژێك و هه‌مو رۆژێكى به‌ساڵێك له‌من رۆيشتوه و ئه‌گه‌ر ماين ئه‌ميش له شوێنى خۆى دا ئه‌گێڕمه‌وه، به‌لێم تكام وايه له‌و ماوه‌يه‌دا كێ چى ئه‌زانێت ده‌رباره‌ى بزوتنه‌وه‌ى هونه‌روه‌رى بينوسێت، با ئه‌و ماوه‌يه‌ش ئلشكرابێت.
له ساڵى 1950 دا به‌ڕه‌ڵدا كرام، بێ نان و بێ ئاو و بێ داڵده و چومه خانه‌كه‌ى ميرزا فه‌ره‌جى ره‌حمه‌تى، له‌وێ هه‌ردوو برا جه‌مالى ميرزا فه‌تاح و جه‌مالى ميرزا عبدالله درێغییان لێ نه‌كردم و هه‌تا هه‌ڵسامه‌وه سه‌رپێ خزمه‌تيان كردم، لهم ماوه‌يه‌دا كاك ئه‌كره‌م عيزه‌ت كه قوتابى بو له به‌غدا ئيشى بۆ دۆزيمه‌وه له‌ڕێى خوالێ خۆشبو ره‌شيد نه‌جيبى ماميه‌وه له ئيستگه‌ى كوردى.
هه‌مو هه‌فته‌يه‌ك چيرۆكێكى ته‌مسيلى نيوسه‌عاتيم ئاماده ئه‌كرد، گۆرڕا و يان دانراو و ئه‌مدا به ئيستگه به‌رامبه‌ر به (3) دينار و هه‌فته‌يه‌ك قبوڵ ئه‌كرا و هه‌فته‌يه‌ك نه‌ئه‌كرا و به‌وه ژورێكم گرت له پيسترين ماڵى پيسترين گه‌ڕه‌كى ئه‌م به‌غدايه دا و له‌وێ وه نه‌خشه‌ى سه‌رله‌نوێى ژيانم كێشايه‌وه و تێ هه‌ڵچومه‌وه، له‌و كاته‌دا تيپێكى ته‌مسيلى له ئيستگه‌ى كوردى دامه‌زرابو له‌لايه‌ن كاك صاڵح يحيى زه‌نگه‌نه‌وه و ئه‌و چيرۆكانه بۆ ئه‌و تيپه بوو.
له‌پاش ماوه‌يه‌ك بوم به موزيع و ئنجا كه‌وتمه ڕاست كردنه‌وه‌ى بارى ئيستگه‌ى كوردى له هه‌مو ناحيه‌يه‌كه‌وه وه به‌هۆى براده‌رانى باشه‌وه سه‌ركه‌وتين، ئنجا تيپێكى ته‌مسيلم دامه‌زراند كه بريتى بو له برايان ئه‌حمه‌د محمد مه‌كينه (دلاوه‌ر) كه پار به‌داخه‌وه سه‌رى نايه‌وه، ئه‌حمه‌د سيد محمود (ده‌نگ گه‌وره)، نورى محمد عه‌نبه‌ر، عه‌لى ئيبراهيم، فائق چالاك، ناوبه‌ناويش عه‌لى مه‌ردان و قادر ديلان.
لهم ساڵه‌ى ئيستگه‌دا بيستم كه كاك شه‌ماڵ صائب له ئيستگه ئيشى كردوه و سودێكى باشى له هونه‌رمه‌ندان غانم حداد، جميل بشير، احمد الخليل و ئه‌وانى تر وه‌رگرتوه و كاك شه‌ماڵم دى و به‌يه‌كه‌وه به شه‌مه‌نه‌فه‌رى ده‌ره‌جه (3) چوين بۆ كه‌ركوك و به‌درێژايى شه‌و ئاوازمان به ياد كرده‌وه و گه‌لێك پرۆژه دانان و خۆلاسه داواى لێ ئه‌كه‌م كه ئه‌ويش بجوڵێ و مێژوى ژيانى هونه‌رى خۆى بنوسێ بۆ سودى بزوتنه‌وه‌ى هونه‌روه‌رى ميلله‌ته‌كه‌ى.
هه‌ر لهم ساڵه‌دا كاك نورى عه‌نبه‌ر داواى لێكردم كه ته‌رتيباتێك بۆ كاك قادر ديلان بكه‌ين و بيهێنينه ئيستگه و ناردى به شوێنيا و دامه‌زرا لێره و ئه‌ويش سودێكى باشى له‌باره‌ى هونه‌ره‌وه وه‌رگرت له‌و برايانه‌ى باسمان كردن، داوا له‌ميش ئه‌كه‌م كه بجوڵێ و ده‌ست بكا به نوسين و با هه‌مو به‌شدارانى رێ ڕه‌وى هونه‌ر هه‌ركه‌سه له‌لايه‌نى خۆيه‌وه ده‌ست پێبكات له ڕێي كۆكردنه‌وه‌ى كه‌ره‌سه‌يه‌كى راستى هونه‌روه‌رى بۆ مێژويه‌كى راستى بزوتنه‌وه‌ى هونه‌روه‌رى و هونه‌رمه‌ندان.
له‌ڕێى ئه‌م ئيستگه‌يه‌وه نزيكه‌ى شه‌ش ساڵ چيرۆكى ته‌مسيلى هه‌فتانه‌مان پێشكه‌ش كرد، زياتر له (200) چيرۆكى نيوسه‌عاتى، كه زۆربه‌ى زۆريشى ته‌سجيل كرا، ئه‌م ته‌مسيلانه كاريان ئه‌وه‌نده كاريگه‌ر بو ته‌نيا به‌شاره‌وه نه‌وه‌ستا قه‌زا و لادێكانيشى راهێنا و بزواندنى، چێژ و تاوێكى ئه‌وتۆى هه‌بو كه به هه‌زاران نامه له هه‌مو گۆشه‌يه‌كى كوردستانه‌وه روى ئه‌كرده ئيستگه، هه‌ندێ ماڵ گوێسوانه‌كانيان روخا، هه‌ندێ ماڵ شتومه‌كى ناوماڵى فرۆشت و راديۆى كڕى.
هه‌رچى ده‌ردێكى ناو ئه‌م كورده‌وارییه هه‌يه، هه‌رچى ئاوات و ئازارێكى هه‌يه، هه‌موى كرا به ته‌مسيل، به مێژووى ژيانى گه‌وره پياوه‌كانيشه‌وه، ته‌مسيله‌كان هه‌مو گۆشه‌يه‌كى ژيانى كورديان چاره‌سه‌ر ئه‌كرد بـه بارى سياسى و نيشتمانيشه‌وه.
گۆشه‌ى پوخته‌ى ڕۆژنامه‌كان و وتارو شيعره‌كانيش واى له جه‌ماوه‌رى كورد كرد كه ميلى راديۆ له‌سه‌ر ئيستگه‌ى كوردى لا نه‌ده‌ن بۆ هيچ شوێنێكى تر.
هه‌ر بۆ جارى يه‌كه‌م له مێژوى نه‌ته‌وه‌ى كورد و ئــه‌م ئيستگه‌يه‌ش دا (ئۆپه‌رێتى دڵدارى كوڕه شوان) ى كاك محمد احمد طه (كامه‌ران) م ته‌لحين كرد و بۆ ماوه‌ى 35 ده‌قيقه و به گه‌وره‌ترين تيپى مۆسيقاى (هه‌وايى) و (وه‌ته‌رى) له ئيستگه‌وه به ئاواز ئه‌و چيرۆكه بلێوكرايه‌وه و هه‌شت ده‌نگ به گۆرانى ئه‌داى ئه‌كرد و گه‌وره‌ترين سه‌ركه‌وتنى وه‌رگرت.
هه‌ر لهم ئيستگه‌يه‌دا برايان على مه‌ردان و تاهير توفيق و حه‌سه‌ن جه‌زراوى و ئيبراهيم حه‌زين و احمد سيد محمود و سێوه و بێناو و ره‌سولأ گه‌ردى و ئنجا ئه‌ڵماس خان و فوزيه محمد و نه‌سرين شيروان و گوڵ به‌هار و گۆرانى بێژه‌كانى كه‌م ناسيو له توانا و ده‌نگيان گه‌يشتم.
لێره‌دا پێويسته بۆ مێژو بڵێم كه له‌ناو كورد دا هه‌تا ئێستا كه‌س هه‌ڵنه‌كه‌وتووه به‌قه‌د مامۆستا عه‌لى مه‌ردان شاره‌زاى مه‌قامات بێ و زوربه‌ى زۆرى مه‌قام بێژه عه‌ره‌به‌كانى ئه‌م عيراقه‌ش لهم باره‌يه‌وه قوتابى ئه‌ون، خۆم لێم ديوه كه محمد گوبانچى پرسى پێ كردوه و ناظم غه‌زالىخوالێ خۆشبو لێى پاڕاوه‌ته‌وه شتى فێر كات به تايبه‌تى (قفڵ)، به‌لێم ئه‌ميش به‌ختى نايكات و كورده و ئه‌بێ بمرێ و كه‌س ته‌قديرى نه‌كا و نانێكى ڕه‌حه‌تى نه‌بێ.
داوا له هه‌مو ئه‌و هونه‌رمه‌ندانه ئه‌كه‌م، كه هه‌ركه‌سه مێژوى ژيانى هونه‌روه‌رى خۆى بنوسێ و به‌ره‌سمه‌وه بۆمى بنێرێ.
براينه ! پێ ڕاته‌كێنن و بنوسن و به‌رهه‌مه‌كانتان تۆمار بكه‌ن و يه‌كتريتان خۆش بوێ و رێزى يه‌كترى بگرن و به‌يه‌كا بجۆشێن، ئه‌ى هونه‌رمه‌ندانى كوردستان.. كۆمه‌ڵى هونه‌ره جوانه‌كانى كوردستان پێك بهێنن.
هه‌ر له ماوه‌ى 1950 هه‌تا 1956، چه‌ند گۆرانییه‌كى كۆنى كورديم تێ هه‌ڵكێشى كرد و يه‌كێكيان (خاڵه‌ى ڕێبوار) بو كه كارێكى زۆرى كرده سه‌ر خه‌ڵقى و سه‌رله‌نوێ ئه‌و گۆرانییانه له ناو خه‌ڵكا ده‌ماوده‌م كه‌وته‌وه، وه با ئه‌وه‌تان پێ بڵێم كه ئه‌و ئاوازه‌ى من ئه‌و خاڵه‌يه‌ى پێ ئه‌ڵێم له ده‌مى خوالێ خۆشبو (شێخ قادرى حه‌فيد) م قۆستوه‌ته‌وه و كه دو به‌دو گۆرانى ئه‌وت منى ئه‌هێنايه گريان و ئه‌و پياوه‌ش له ده‌رونا هونه‌رمه‌ند بو، جه‌رگ بريندار و به ئاوات نه‌گه‌يشتو. كاكه شێخ ! سلێو له‌يادى تۆش له ريزى هونه‌ردا، خه‌ڵكينه په‌يكه‌رێكيش بۆ هونه‌رمه‌ندى ناوكاروانى شه‌هيدانى هونه‌ر كاك (ئه‌حمه‌د دلاوه‌ر) له شارى هه‌ڵه‌بجه و بۆ به‌شى هه‌شته‌م.
وه‌كو بيستومه له‌و ماوه‌يه‌دا كه من له عه‌ماره و به‌غدا بوم كاك رۆوف يحيى چيرۆكى (كه‌ره لۆتى مه‌نوچه‌رى) ى كاك برايم ئه‌حمه‌دى وه‌رچه‌رخاندبوه سه‌ر بارى شانۆيى له‌ساڵى 1948 دا، وه ناوى نرابو (تێكۆشانى ره‌نجبه‌ران) وه له سانه‌وى سه‌ره‌وه پێشكه‌ش كرابو، ئه‌و برايانه‌ى كه به‌شداربون: كاك رۆوف خۆى و، خوالێ خۆشبو حسن توفيق، كاك دارا توفيق، كاك عبدالله سالار و هه‌ندێ براى تر.
وه له ساڵى 1950 1951 دا برايان كاك روبێن ئۆفيك و ئه‌مين شه‌وكه‌ت و قادر ديلان و نه‌جات عه‌بده و هه‌ندێكى تر، شانۆيى (هاملت) ى شكسپيريان له سينه‌ماى ره‌شيد پێشكه‌ش كردبو.
وه له‌ساڵى 1952 1953 دا (كڵۆلێنى هۆگۆ) له‌لايه‌ن كاك محمد احمد طه و چه‌ند براده‌رێكى كه‌وه پێشكه‌ش كراوه هه‌ر له سلێمانى، له به‌غداش كاك محمود محمد قادر گۆرانى گوڵى خوێناوى وه جوانى بێناو ى تۆمار كردبو له ئيستگه، هيوام وايه به‌شدارانى ئه‌و چيرۆكانه‌ى باسمان كردن هه‌ريه‌كه‌يان ده‌ورى خۆى ساغ كاته‌وه و زانيارى ڕاست و ته‌واومان بۆ بنێرێ.
هه‌ر له‌ماوه‌ى 1950 1956 داو نازانم چ ساڵێكه، رۆژێكيان، خوالێ خۆشبو ئه‌حمه‌د دلاوه‌ر پێى وتم كه گۆرانى بێژێكى باش هه‌يه و وا له ئوتێل شيمال له مه‌يدان.
هه‌ڵساين چوين كه ته‌ماشا ئه‌كه‌م كوڕێك زه‌بون و لاواز، ديشداشه‌يه‌كى له‌به‌ردايه و خه‌ريكى سڕينى ناو هۆڵى ئوتێله‌كه‌يه و ئاره‌قى شين و مۆرى كردۆته‌وه، پاش دواندن و گۆرانى وتن، بردمان ئه‌رزوحاڵمان پێدا و له ئيستگه كردمان به گۆرانى بێژ، ئه‌ميش ئه‌و كه‌سه‌يه كه له دواييدا به‌سه‌دان به‌رهه‌مى گۆرانى له عيراق و ئێران دا هێنايه ناو ناوان و حه‌سه‌ن زيره‌ك بو، وه لهم دوايییه‌دا وه‌ك بيستمان به‌داخه‌وه چوه جێى هه‌قى خۆى ئه‌ميش شه‌هيدێكى كه‌ى ڕێى هونه‌ره و سلێو له يادى.
ئه‌م كاك حه‌سه‌ن زيره‌كه، يه‌كێكى كه‌شى له‌گه‌ڵ خۆيدا په‌يدا كرد كه ناوى كاك ئه‌حمه‌دى شێخ قاڵى بو، هه‌ندێ جار به‌جوته گۆرانییان ئه‌وت و هه‌ندێجارى كه‌ش، كاك ئه‌حمه‌د بۆى ئه‌سه‌نده‌وه.
بێ گومان ماوه‌ى 1950 1956 له‌ئيستگه‌و له‌به‌غداش قوتابخانه‌يه‌كى تر بو بۆ من له‌باره‌ى هونه‌ره‌وه، لهم ماوه‌يه‌دا به‌سه‌دان چيرۆك و كتێبم خوێنده‌وه، تێكه‌لێوى هه‌مو هونه‌رمه‌نده‌كانى ته‌مسيل و مۆســيقا و گۆرانى و ئيخراج بوم، له مۆسيقادا كاك جه‌ميل به‌شير و غانم حداد و ئه‌حمه‌د خه‌ليل و ناظم نه‌عيم و منير به‌شير و هه‌ندێكى تريانم به‌دلأ بو، له ته‌مسيل و ئيخراجيشدا هيچ كه‌سێك و، سه‌ويه‌ى برا عه‌ره‌به‌كانمان نزمتر بو له سه‌ويه‌ى ئێمه له‌هه‌مو بارێكه‌وه، لێره‌دا به‌پێويستى ئه‌زانم ئه‌وه بڵێم كه مامۆستا حقى الشبلى بۆ ماوه‌يه‌كى كه‌م هێنرايه به‌شى عه‌ره‌بى وه ته‌نيا ئه‌وم به‌دلأ بو لهم ناحيه‌يه‌وه، وه‌ك مامۆستايه‌كى شاره‌زاى هونه‌ر، لهم ماوه‌يه‌دا فێرى چۆنێتى به‌كار هێنانى (مۆسيقاى تصويرى) و موئه‌سه‌راتى صوتى بوم، گوێم له ئاوازه رۆژ ئاوايییه‌كان ئه‌گرت و ئيشاره‌تم ئه‌دان بۆ ئه‌و شوێنانه‌ى ئه‌بێ له ناو چيرۆكه‌كه‌دا به‌كار بهێنرێن، هه‌روه‌ها (ده‌نگه كارتێكه‌ره‌كان)، چيرۆكى باش، دۆزينه‌وه‌ى نوێنه‌رى باش بۆ ده‌وره‌كان، به‌كارهێنانى ڕێى چۆنێتى نزيك بونه‌وه و دوركه‌وتنه‌وه له ميكرۆفۆن، باش به‌كارهێنانى قوڕگ و ده‌م، بۆ ده‌ربڕينى قسه‌كان، ته‌ركيز له‌سه‌ر چيركه‌كه‌و بير نه‌ڕۆيشتن به‌هيچ لايه‌كدا، باش گه‌يشتن له چيرۆكه‌كه خۆى و ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ى، له‌گه‌ڵ باش به‌كارهێنانى ئاوازى گونجاوى مۆسيقاو كارتێكه‌ره‌كان، ئا ئه‌مانه هه‌مويان ئه‌بنه هۆى سه‌ركه‌وتنى چيرۆكى ته‌مسيلى ئيستگه كه جياوازى هه‌يه له‌گه‌لأ چيرۆكى سه‌رشانۆ يا ناو ته‌له‌فيزيۆن.
زوربه‌ى زۆرى چيرۆكه هه‌فته‌ييه‌كانم به‌شه‌و له‌ماڵه‌وه يان به ڕۆژ له چاخانه‌كه‌ى كاك على له مه‌يدان ئاماده ئه‌كرد، له‌ناو قه‌ڵه‌باڵغى و دۆمينه و تاوڵه‌ى ئه‌ملاو ئه‌ولاما، نزيكه‌ى (30) لپه‌ڕه‌ى ده‌فته‌رى قوتابيان (حوار) به‌سه بۆ چيرۆكێكى نيو سه‌عاتى ئيستگه، كه لێ ئه‌بومه‌وه، بۆ هه‌ندێ براده‌رانى روناكبيرم ئه‌خوێنده‌وه و ئنجا ده‌وره‌كانم دابه‌ش ئه‌كرد به‌سه‌ر برا نوێنه‌ره‌كان دا پاش ئه‌وه‌ى بۆ ئه‌وانيشم ئه‌خوێنده‌وه و يه‌كالێم ئه‌كرده‌وه.
چيرۆكه‌كانم به‌پێى نوێنه‌ره‌كان و توانايان دائه‌ڕشت، ده‌ورى هه‌ره دورو درێژى بۆ خۆم، ده‌ورى حاجى و پياوى پير بۆ كاك نورى عه‌نبه‌ر، ده‌ورى پيرێژن بۆ خوالێ خۆشبو ئه‌حمه‌د دلاوه‌ر، ده‌ورى كچيش يا مناڵ بۆ كاك احمد سيد محمود چونكه نه‌به‌راتى ده‌نگى زۆر نازك و خۆش بو، ده‌ورى تريش بۆ فائق توفيق يا براده‌ره‌كانى كه.
لهم ماوه‌يه‌دا، له‌قولێيى ره‌وشت و هه‌ڵسوكه‌وتى ئه‌وانه گه‌يشتم كه له كۆڕ و مه‌يدانى هونه‌ردا ئيش ئه‌كه‌ن، بيركردنه‌وه‌يان، ئاوات و ئازارو ئامانجيان، ره‌فتاريان له‌گه‌ڵ يه‌كدا، شه‌ونخونییان و زۆر شتى كه‌ش كه پێويست به‌باس كردنيان ناكات و، ئه‌بێ هه‌مو كه‌سێك ئه‌وه بزانێت كه هونه‌رمه‌نديش فريشته‌ى ئاسمان نییه و هه‌ر ته‌نيا ئه‌وه نییه كه تۆ له‌سه‌ر شانۆ ئه‌يبينى، يان گوێت له‌ده‌نگ و ئاوازى ئه‌بێ، يان چاوت به نيگاره جوانه‌كانى ئه‌كه‌وێ له پێشانگايه‌كدا، ئه‌وى ئه‌مه‌وێ بيڵێم: هونه‌رمه‌ند جياوازتره له ناهونه‌رمه‌ند له‌زۆر شتا و جارێكى كه‌ش ئه‌يڵێمه‌وه (به‌رزى ره‌وشت مه‌رجى دواى به‌هره‌يه بۆ هه‌مو هونه‌رمه‌ندێك كه‌بيه‌وێ نه‌دۆڕێ).
با ئه‌وه‌ش له‌ياد نه‌چێ كه توانيمان ماوه‌ى بلێوكردنه‌وه‌ى پرۆگرامه‌كانى به‌شى كوردى زياد بكه‌ين و به‌يانيانى هه‌ينيشمان خسته سه‌رو بۆ جارى يه‌كه‌م له‌مێژوى ئه‌م به‌شى كوردى يه‌دا هه‌مو مانگێك پرۆگرام و هه‌ندێ وتارمان به‌كوردى له گۆظارى ئيستگه‌دا بلێو ئه‌كرده‌وه و له‌و رۆژه‌دا ئه‌مه كارێكى كه‌م نه‌بو.
هه‌ر لهم ماوه‌يه‌دا شه‌وى وا هه‌بو ئه‌چوم بۆ دو فيلم نه‌ك يه‌كێك وه به‌تايبه‌تى فيلمى بێگانه بۆ حه‌سانه‌وه‌ش و كه‌ڵك وه‌رگرتنيش.
له ئاغستۆسى 1956 دا گوێزرامه‌وه بۆ كێڵگه‌ى به‌كره‌جۆ له سوله‌يمانى و شارگڕمان كرده‌وه، له‌گه‌ڵ هاتنه‌وه‌مدا برا قوتابيه‌كانى سانه‌وى شه‌و وه به‌تايبه‌تى براى خۆشه‌ويست و به‌وه‌فام كاك نورى وه‌شتى داواى لێ كردم كه به‌شدارى شانۆگه‌رى بكه‌م له‌ڕێ ى باربوى ئه‌و قوتابيه ده‌ست كورتانه‌دا كه به‌شه‌و ئه‌خوێنن.
كاك (سليمان الملاح) كه به‌ڕێوه‌به‌رى سانه‌وى بــو پشت گيرى كردين و ئه‌ويش يادى به‌خێر بێ، لهم ساڵه‌دا چيرۆكى شانۆيى (عگيل) ى شكسپير له‌لايه‌ن كاك نورى وه‌شتى و گه خليل و ياسين خليل و خوالێخۆشبو صلاح جميل و هه‌ندێك براده‌رى تره‌وه ته‌مسيل كرا و چوم بۆ پراوه و بۆ ته‌مسيله‌كه‌شى، لێره‌وه ئه‌و براده‌رانه‌م ناسيو كه ته‌ماشا ئه‌كه‌م كاك ئه‌نوه‌ر توفى براشمان كه له‌ساڵى 1947 دا به مامۆستايى ناسيبوم وا ئه‌ويش خه‌ريكى ئيخراجه‌و له به‌كره‌جۆوه گوێزراوه‌ته‌وه بۆ سوله‌يمانى.
هه‌ر له‌و ساڵه‌دابو براى به‌ڕێزو به‌توانا (عبدالله به‌گى حه‌مه عه‌لى به‌گ) له سوپاوه هاته ريزى ئيداره و بو به يارمه‌تى ده‌رى متصرفى سوله‌يمانى بۆ كاروبارى به‌ڕێوه‌به‌رايه‌تى ناوخۆيى و ناردى به شوێنما و رێگه‌ى بۆ ئاسان كردين و ليژنه‌يه‌كى به‌رزى دامه‌زراند بۆ كاروبارى هونه‌روه‌رى و ده‌سمان كرد به ئيش كردن و به هاتنى عبدالله به‌گ گه‌وره‌ترين چالاكى و بزوتنه‌وه‌ى هونه‌روه‌رى له سوله‌يمانيدا ده‌ستى پێ كرد.
*****************************************************
كۆتايى
بيره‌وه‌رى يه‌كانى (ره‌فيق چالاك) به‌هۆى نه‌خۆش كه‌وتنى و كۆچـى دوايـى له رۆژى 30 /11/1973
*****************************************************
ده‌قى چاوپێكه‌وتنێكى ته‌له‌فزيۆنى له‌گه‌ڵ (ره‌فيق چالاك) ساڵى - 1973 -
پ: وه‌كو زانيومانه له رۆژنامه‌ى برايه‌تى يه‌وه خه‌ريكى ساغ كردنه‌وه‌ى مێژووى هونه‌رى كورديت، ئايا گه‌يشتويته كوێ ؟وه‌لێم: ماوه‌ى چه‌ند مانگێك له‌مه‌وبه‌ر و له‌به‌ر چه‌ند هۆيه‌ك ده‌ستم كرد به‌نوسينى زنجيره وتارێك سه‌باره‌ت به‌بيره‌وه‌رى خۆم له‌ريزى هونه‌ر، يا كاروانى هونه‌ردا، ئه‌م زنجيره نوسينه بوه هۆى ئه‌وه‌ى له‌خۆم بپرسم كه بۆچى منيش وه‌كو خه‌ڵكى پێش خۆم كه‌مته‌رخه‌م بم سه‌باره‌ت به گه‌لێك ناته‌واوى ناو كۆمه‌ڵگاكه‌مان، بۆچى هيچ نه‌بێ هه‌وڵى ئه‌وه بده‌م كه‌ره‌سه‌يه‌كى راستى مێژوى ده‌ستپێكردنى هونه‌رى شانۆو گۆرانى و مۆسيقا و به‌شه‌كانى كه‌ى هونه‌ر بدۆزمه‌وه‌و ساغى بكه‌مه‌وه و بينوسم تا سبه‌ى رۆژێ بناغه‌و سه‌رچاوه‌يه‌ك بێ بۆ مێژويه‌كى راستى هونه‌رى كورد.
بۆ ئه‌م مه‌به‌سته به مێژودا چومه خواره‌وه هه‌تا گه‌يشتمه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ى كه له‌ساڵى 1925 دا وه به هاندانى خوالێخۆشبوى نه‌مر مه‌حمود جه‌وده‌ت و مسته‌فا صائب وه خوالێخۆشبوو صالح قه‌فتان وه هه‌ندێكى تر بزوتنه‌وه‌ى شانۆگه‌رى و وه‌رزش و كه‌شافه و تيپى گۆرانى له سلێمانى بۆ جارى يه‌كه‌م ده‌ستى پێكردو له سالێنى 926 وه 927 دا چيرۆكى ته‌مسيلى له‌سه‌ر شانۆ بينراوه و به پاره كۆكردنه‌وه‌ى ئه‌و ته‌مسيلانه‌ش يه‌كه‌م تيپى مۆسيقا دروست بوه و يه‌كه‌م فێركه‌رى مۆسيقاش به‌نۆته و له‌سه‌ر ڕێى تازه كاك عبدالواحد ** كۆيى بوه كه ئه‌و حه‌له ئه‌فسه‌ر بوه و ئێستاش شوكر ماوه‌و وه‌ك زانيومه له سلێمانى دائه‌نيشێ، ئه‌و هونه‌رمه‌نده به‌ڕێزه‌ش كه له‌و حه‌له‌وه نه‌يهێشت مه‌خشه‌ڵه‌كه بكوژێته‌وه هه‌تا چله‌كان مامۆستامان فوئاد ره‌شيد به‌كره و خوالێخۆشبوو عبدالواحد نورى و حسێنى ميرزا صاڵح و حمه پاشاى ئه‌وڕه‌حمان ئاغا و كريم زانستى و ئه‌بو به‌كرى شێخ جه‌لال و ئينجا ئێمه له (946 وه 947) دا و براده‌رانى كه و هه‌تا ئێستا.
مێژووى ڕه‌سم و نيگاريش وا كاك عه‌تا قه‌زاز و جه‌مال به‌ختيار خه‌ريكن ئه‌وى پێويستيشمان پێيه‌تى بۆ ته‌واو كردن و ده‌ولًه‌مه‌ند تر كردنى ئه‌م مێژوه ئه‌وه‌يه كه برايان مسته‌فا صائب وه كاك عبدالواحد وه كاك كريم زانستى ببينين و بيره‌وه‌رى ئه‌وانيش لهم باره‌يه‌وه وه‌ربگرێن و له‌گه‌ڵ بيره‌وه‌رى هه‌ندێ له ڕوناكبيرانى ئه‌و حه‌له‌ش ئينجا سه‌رله‌نوێ زنجيره نوسينه‌كه دابڕێژمه‌وه و بيهێنم هه‌تا ئێستا.ئه‌مه به كورتى ئه‌وه‌ى هه‌يه له‌وباره‌يه‌وه.
پ: مامۆستا ژيانى هونه‌ريت له چ ساڵێكه‌وه ده‌ستى پێكردووه ؟ وه يه‌كه‌م به‌رهه‌مى هونه‌ريت چى بوو كه پێشكه‌شت كردبێت ؟ و: هه‌ر له‌مناڵییه‌وه پێش ئه‌وه‌ى بچمه قوتابخانه حه‌زم له هه‌موو جوانییه‌ك ئه‌كرد، گۆرانيم ئه‌وت، له كۆلێنا ته‌مسيلمان ئه‌كرد. به‌لێم له‌ساڵى 1935 دا له قوتابخانه‌ى فه‌يصه‌ليه و بۆ جارى يه‌كه‌م له‌سه‌رده‌ستى مامۆستا فواد ره‌شيد و حه‌مه پاشادا يه‌كه‌م ده‌ورم بينى به سه‌ركه‌وتوويى. يه‌كه‌م ئاوازى گۆرانيم (تا ده‌ست له‌مل هيوا نه‌كه‌م) ه له ساڵى 1942 دا، يه‌كه‌م ده‌وريش له چيرۆكى گه‌وره‌ى شانۆيى دا ده‌ورى شێرزادى كوڕى سه‌ركرده‌ى باڵقان بوو له چيرۆكى (له‌ڕێى نيشتمان دا)، له ئيستگه‌ى به‌شى كورديشه‌وه سه‌دان چيرۆكى ته‌مسيلى نيوسه‌عاتى له سالێنى 1951 تا 1956.
پ: مامۆستا به‌ڕاى به‌ڕێزتان ئايا شانۆگه‌رى كوردى دواكه‌وتووه ياخود نا ؟ گه‌ر دواكه‌وتووه به‌چى پێش ئه‌خرێ ؟وه‌لێم: به‌ته‌نيا شانۆگه‌رى نا، به‌ڵكو هونه‌رو ئه‌ده‌ب و هه‌موو بارێكى ژيانى كورده‌وارى له‌باوه‌شى دواكه‌وتوويىدا نوقمه. به‌لێم ئه‌مه ماناى ئه‌وه نییه كه هيچمان نییه، كه هونه‌ر و ئه‌ده‌بمان نییه. بۆ وه‌رامى به‌چى پێش ئه‌خرێن هه‌تا بڵێى زۆرن ئه‌و هۆيانه‌ى ئه‌بنه بنكه‌يه‌كى پته‌و بۆ پێشكه‌وتن له هه‌موو ڕويه‌كه‌وه، خه‌ڵكى ئه‌لبَێن نه‌بونى شانۆ، نه‌بونى چيرۆكى شانۆيى، نه‌بونى پشتگيرى و بێ دارايى و قوتابخانه‌لاى هونه‌رى و چپه‌مه‌نى هونه‌رى و به‌شدارنه‌بوونى ئافره‌ت. ده‌من ئه‌ڵێم ئه‌مانه هه‌مووى چاره‌سه‌رێكى سه‌ر كاغه‌زه و قسه‌ى ڕوتى خۆش، جه‌وهه‌رى دواكه‌وتوويى ماكى دواكه‌وتن له‌هه‌موو شتێك دا وا له‌دواكه‌وتنى كۆمه‌ڵگاكه خۆىدا. ئه‌بێ بارى ئابورى بگۆڕێ، ئه‌بێ باوه‌ڕى عه‌شايه‌رگه‌رى له‌ناوا نه‌مێنێ، ئه‌بێ كۆمه‌ڵگا به‌پێوه ڕاوه‌ستابێ، ئه‌بێ كاروبارمان به تێكڕايى به ده‌ستى زانا و دڵسۆز و لێهاتوو و ئه‌مينه‌وه بێ كه به‌پێى نه‌خشه‌يه‌كى زانستییانه و هاوچه‌رخییانه به‌ره‌و ئه‌و پێشكه‌وتن و شارستانيه‌تییه بڕۆين كه خه‌ڵكى كه ده‌مێكه وان له مه‌نزڵگاكه‌يا. به‌بێ گۆڕانى هۆى به‌روبووم (وسائل الانتاج) بيروباوه‌ڕ ناگۆڕێ به‌بێ نه‌گۆڕانى بيروباوه‌ڕ نه ئه‌ده‌ب و نه هونه‌ر و نه هيچ كردارێكى زانيارى ئه‌و گه‌سه‌يه ناكات كه له‌ناو ميلله‌تانى كه‌دا كردويه‌تى. كه گۆڕاين شانۆش دروست ئه‌كرێ و قوتابخانه‌ى هونه‌ريش ئه‌بێ و هونه‌رمه‌ند و ئه‌ديبيش و هه‌موو كه‌ره‌سه‌و توانايه‌ك زۆر و ئافره‌تيش ئه‌وه‌نده زۆر ئه‌بن له‌ناو سه‌دا پێنجيان هه‌ڵنابژێردرێن بۆ ده‌ور وه‌رگرتن و مه‌سه‌له به‌پێوه وه‌ستانى مبلله‌ته‌كه‌يه، گۆڕانى كۆمه‌ڵگاكه‌يه‌و ته‌واو.
پ: به‌و پێيه‌ى كه سه‌ۆكى كۆمه‌ڵى هونه‌ر و وێژه‌ى كورديت له به‌غدا ئليل كۆمه‌ڵه‌كه هه‌تا ئێستا چى پێشكه‌ش كردووه به هاولێتییه‌كان ؟وه‌لێم: كۆمه‌ڵه‌كه‌مان يان لقى كۆمه‌ڵه‌كه‌مان له‌به‌غدا هه‌روا دوو مانگێكه دامكه‌زراوه و زۆربه‌ى زۆرى ئه‌ندامان كه نزيكه‌ى 70 ئه‌ندامێك ئه‌بن قوتابين له كوليجه‌كانى زانكۆى به‌غدا و موسته‌نسريه. پاره‌مان نییه جێ و رێمان نییه، له ژورێكى بچكۆلانه‌ى يه‌كێتى قوتابيانى كوردستانا له وه‌زيريه وه‌ك كۆچه‌ر هه‌ڵمانداوه و لێره‌وه ده‌ستمان پێكردووه، دوا بودجه‌ى پاره‌مان نزيكه‌ى 6 دينارێكه، كه جێ و ڕێ نه‌بوو كه پاره نه‌بوو كه به‌ربه‌ره‌كانيش كراي بێگومان ماوه‌ى به‌روبوميشت كه‌متر ئه‌بێ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پرۆگرامێكى نيوسه‌عاتى هه‌فتانه له ئيستگه‌ى به‌شى كوردى، پرگرامێكى نيوسه‌عاتى 15 ڕۆژ جارێك له ته‌له‌فزيۆنى كه‌ركوكه‌وه پێشكه‌ش ئه‌كه‌ين و هه‌تا ئێستا پێنج پرۆگرامى ئيستگه و سێ پرۆگرامى ته‌له‌فزيۆنيمان پێشكه‌ش كردووه، كۆڕێكى 3 سه‌عاتيمان بۆ هۆنراوه‌ى تازه‌ى كوردى و ڕه‌خنه لێگرتنى پێكهێنا له هۆڵى ساتع الحصرى، 8 شاعيرى تازه‌ى لاو به‌رهه‌مى خۆيانيان تيا پێشكه‌ش كرد، ئه‌وه‌ى كه دياره ئه‌مه‌يه كه‌باسمان كرد ئه‌وى دياريش نییه و نه‌خشه‌ى بۆ كێشراوه و ليژنه‌ى بۆ دانراوه با بمێنێ بۆ كاتى خۆى و شتێك نه‌ڵێين كه هێشتا هاولێتییان سوديان لێ نه‌ديوه.
پ: له‌باره‌ى هۆنراوه‌وه وه‌كو بيستوومانه ده‌ستێكى بالێت هه‌يه، ئايا ڕاسته ياخود نا ؟ وه ئه‌توانى پارچه هۆنراوه‌يه‌كى خۆتمان بۆ بخوێنيته‌وه ؟وه‌لێم: من هۆنه‌ر نيم و ده‌ستيشم تيايا بالێنییه. به‌لێم ه‌به‌ر ئه‌وه‌ى زۆر حه‌ز له هۆنراوه‌ى باش و جوان ئه‌كه‌م و باشيان ئه‌خوێنمه‌وه خه‌ڵكى وا تێگه‌يشتووه كه‌من هۆنه‌رم، له بيره‌وه‌رییه هونه‌رییه‌كانما نوسيومه كه ته‌نيا يه‌ك هۆنراوه‌م هه‌يه و به‌س. ئه‌ويش له‌ساڵى 1941 دا بوو بۆ گۆرانى كه ئه‌ڵێ:
روخسار و ڕوت گرژ مه‌كه برا هه‌ژاره‌كه‌م
ڕۆژى شادى نزيكـه بــۆ ولێت و شاره‌كــه‌م
پ: ئايا ئێستا به‌هه‌مى چپ كراوت هه‌يه و چییه ؟وه‌لێم: دوو چيرۆكى ته‌مسيليم چپ كردووه و خۆشم نوسخه‌م نه‌ماوه لێيان، يه‌كه‌ميان به‌شێوه‌ى شاره‌زورییانه بوو به‌ناوى لام وايه ده‌ردى كۆمه‌لێيه‌تى و دووه‌ميان هى تۆلستۆى بوو به‌ناوى هێزى تاريى له سالێنى 51 و 52 ين 53 دا له‌به‌غدا چپم كردن و دانه‌م فرءۆشت به 10 فلس و ئيتر جگه له وتارى ناو ڕۆژنامه كوردییه‌كان زياتر هيچمییه و وا به‌خێرێ تازه خه‌ريكم ئه‌گه‌ڕێم به‌شوێن نووسينه‌كانما و كۆيان ئه‌كه‌مه‌وه به‌و نيازه‌ى ئه‌گه‌ر گه‌يشتم و توانيم چپيان ئه‌كه‌م.
پ: به‌م بۆنه‌يه‌وه تكات لێ ئه‌كه‌ين پارچه هۆنراوه‌يه‌كمان به ده‌نگى خۆت بۆ بخوێنه‌ره‌وه.وه‌لێم: تازه‌ترين پارچه هۆنراوه‌يه‌ك كه به‌ده‌ستمه‌وه بێت بۆ ئاواز بۆ دانانى ئه‌م پارچه هۆنراوه‌يه‌ى كاك جه‌لالى ميرزا كه‌ريمه به ناوى:
(كاتێ جێم دێڵى)
گيانه ئه‌ڕۆى چزه‌ى موژگانى چاوانتم بۆ جێبێله
گيانه ئه‌ڕۆى ! هه‌ناسه‌ى پڕ له ئاگرى سییه‌كانتم بۆ جێ بێڵه
پڕ به پڕى دوو گۆمى چاو گريانتم بۆ جێبێڵه
ته‌مه‌نى مه‌رگ سزا و ئازار گوڵى ژانتم بۆ جێبێڵه
*************************
من باخێكى بێ ڕه‌نگ و بۆم مژمه‌ى په‌ڵه‌ى به‌هارى نوێى بارانتم بۆ جێبێڵه
من زستانێكى بێ بێ پشكۆم ئاگردانى قسه‌و باسى لێوه‌كانتم بۆ جێبێڵه
من دڵزارێكى ڕه‌نجه‌ڕۆم خۆشه‌ويستى و سۆزى دڵى په‌نهانتم بۆ جێبێڵه
**************************
من شيعرێكى نه‌وتراوم هه‌ست و ڕازى شاعيرێكم بۆ جێبێڵه
من دڵێكى نه‌گۆڕڕاوم يه‌ك دوو وشه‌ى دڵسۆزێكم بۆ جێبێڵه
من حه‌ز ئه‌كه‌م جێم نه‌هێڵى .......جێم نه‌هێڵى
گه‌ر جێم دێڵى ... گيانه ... خۆتم بۆ جێبێڵه
********************************
من حه‌ز ئه‌كه‌م ڕوبار هه‌ڵچێ ...... شه‌قام هه‌ڵسێ
جارێكى تر گولێڵه‌ى ژان ... له‌ناو باخى دڵى خه‌ڵكى ترا بڕوێ
وشه بمرێ ... هه‌موو ڕۆژێ شاعيرێكمان لێ بكوژرێ
به‌لێم گيانه ... قه‌ت حه‌زناكه‌م تۆ جێم بێڵى
بڕواى شيعرم، خۆشه‌ويستيم ... به گاسنى يه‌ك دوعاخوازى بكێڵى
هه‌ندێك تێبينى تايبه‌ت له ده‌فته‌رى كه‌شكۆڵى (ره‌فيق چالاك) ه‌وه ده‌رباره‌ى چونيان بۆ (يافا)
رۆژى شه‌ممه 25/ 9/942 سه‌عات 5ر4 پاش نيوه‌ڕۆ سوارى ئوتومبيلى شركتى نێرن بوين، سبه‌ينێ به‌يانى رۆژى يه‌ك شه‌ممه 26 / 9 سه‌عات 30ر11 گه‌يشتينه شام له‌وێ نزيكه‌ى سه‌عاتێ دوو سه‌عات ماينه‌وه، سوارى ئوتومبيل بوين عه‌سر سه‌عات (5) پاش نيوه‌ڕۆ رۆژى يه‌ك شه‌ممه 26 / 9 گه‌يشتينه حه‌يفا ئه‌و شه‌وه له حه‌يفا ماينه‌وه سبه‌ينێ رۆژى دوو شه‌ممه 27 / 9 / 42 سه‌عات (5) پاش نيوه‌ڕۆ رۆيشتين سه‌عات (8) گه‌يشتينه تل أبيب ئه‌و شه‌وه له‌وێ ماينه‌وه سبه‌ينێ رۆژى 28 / 9 /42 سێ شه‌ممه له‌پاش (10) ده‌قيقه به أوتومبيل به‌ناو مالێنا گه‌يشتينه يافا چوينه ئيزاعه، ئيزنيان داين تا رۆژى پێنج شه‌ممه 30 / 9 / 42 رۆژى پێنج شه‌ممه چوين كه‌س لێى نه‌پرسينه‌وه رۆژى جمعه 1 / 10 / 42 چوينه‌وه ژورێكى ..... داينێ، سه‌عاتێ دووسه‌عات له‌وێ بوين هاتينه‌وه أوتێل. ئه‌مه‌ش ده‌قى مسوه‌ده‌ى ده‌ستنوسێكى عه‌ره‌بيه كه باوكم له رۆژى 15 / 6 / 1944 دا نووسيويه‌تى و داويه‌ته ده‌ست ياريده‌ده‌رى به‌رێوه‌به‌رى ئيزگه‌ى يافا. له‌و مێژوه‌دا باوكم ته‌مه‌نى (21) ساڵ بوه.سعاده المدير
بواسطه مساعد المدير
اسمحوا لى أن أحيطكم علما بالاقتراحات التاليه التى على ما أعتقد وجيهه وفيها فوائد جمه .
1- ان برنامجنا كما تعلمون عباره عن أخبار وتعليقات وأسطوانات . وان هذا البرنامج يكرر كل يوم طوال السنه من دون تنوع ولا تغيير ، ان البرنامج نفسه ( ناشف ) وغير ملذ وتكراره كل يوم يجعل أن لايستمع له المستمع . فبناء على هذا أقترح بأن تتنوع البرامج و تتغير ، أى تسمحوا لنا بأن نذيع أحاديث اجتماعيه ، اقتصاديه ، أدبيه ، سياسيه .
2- ان الوقت المخصص لبرامجنا هو نصف ساعه ، هذه المده قليله وقليله جدا للمستمع أولا ولنا نحن ثانيا ، حيث أننا لانشتغل أكثر من أربع ساعات فى النهار ، وعليه أقترح بأن يزداد مده اذاعتنا الى ساعه كامله كما كان سابقا .
3- ان موعد اذاعتنا هو فى الساعه الثالثه والنصف حسب توقيت العراق ، وان هذا الوقت هو موعد الراحه والنوم فى العراق ، هذا أولا و ثانيا ان التيار الكهربائى يكون مقطوعا فى السليمانيه لحد الساعه الخامسه مساء ، فبناء عليه أقترح أن يكون موعد الأذاعه في الساعه الخامسه فما فوق .
4- ان الأسطوانات التي هي لدينا الآن لاتطرب المستمع بل تزعجه كما وأن هذه الأسطوانات قليله وتذاع كثيرا فأقترح أن تجلبوا لنا اسطوانات جديده وكذلك نريد اسطوانات موسيقى صامته متنوعه ( مارشات ، موسيقى هنديه ، موسيقى عربيه ) .
5- ان الناى والطنبور محبوبان جدا عند المستمع فأقترح بأن تعيروننا الناى والطنبور فى الأسبوع مرتين .
6- اذا لم تتمكنوا من جلب اسطوانات و موسيقى صامته فأقترح حين ذاك بأن تسجلوا لنا فى المحطه بعض القطع الموسيقيه و الغنائيه التى هى كرديه ونوطتها موجوده عندى .
7- ان فى داخل فلسطين قسم كبير من الجنود الأكراد المتطوعين فى الجيش البريطانى فأقترح بأن تسمحوا لنا بتنظيم برنامج خاص لهم أسبوعيا ويشتركوا هم كذلك فيها . لاشك بأن هذا البرنامج يرفه عنهم كثيرا ويكون ذا نفع كبير .
8- اذا أردتم بأن تستفهموا أكثر فأنا مستعد لمقابلتكم .
أعطيته لمساعد المدير
في 15 / 6 / 44 رفيق ضالاك
نسخه من البرنامج الاسبوعي الذي اقترحه
السبت : اخبار ( 10 دقيقه ) ، اجتماع ( 15 دقيقه ) ، اسطوانات( 20 دقيقه ) ، اخبار ( 5 ) دقيقه ، ( 60 دقيقه )
الاحد : اخبار ( 10 دقيقه ) ، اسطوانات ( 10 دقيقه ) ، دعايه ( 15 دقيقه ) ، موسيقى( 20 دقيقه ) ، اخبار( 5 دقيقه ) ، ( 60 دقيقه ) .
الاثنين : اخبار ( 10 دقيقه ) ، ناى ( 15دقيقه ) ، شعر ( 15 دقيقه ) ، اسطوانات ( 10 دقيقه ) ، اخبار ( 5 دقيقه )
الثلاثاء : اخبار ( 10 دقيقه ) ، موسقى ( 5 دقيقه ) ، مقتطفات ( 15 دقيقـه ) ، اسطوانات ( 10 دقيقه ) ، ادب الاطفال ( 10 دقيقه ) ، موسيقى (5 دقيقه ) ، اخبار ( 5 دقيقه ) ، ( 60 )
الاربعاء : اخبار ( 10 دقيقه ) ، طنبور ( 15 دقيقه ) ، دعايه ( 15 دقيقه ) ، اسطوانات( 10 دقيقه ) ، اخبار ( 5 دقيقه ) ، ( 60 )
الخميس : اخبار ( 10 دقيقه ) ، اسطوانات ( 10 دقيقه ) ، زراعه ( 10 دقيقه ) ، ناى ( 15 دقيقه ) ، شعر ( 10 دقيقه ) ، اخبار ( 5 دقيقه ) ، ( 60 )
الجمعه : اخبار ( 10 دقيقه ) ، موسيقى ( 10 دقيقه ) ، اجتماع ( 15 دقيقه ) ، طنبور ( 20) ، اخبار ( 5 ) .
له لاپه‌ڕه (43) ى گۆڤارى گه‌لاوێژى ژماره (8) ساڵى 4 اغستۆسى 1943 دا ئه‌م ده‌قه بلاوكراوه‌ته‌وه، منيش وه‌كو خۆى بۆتانى ئه‌نوسمه‌وه.
ئيستگه‌ى بێ ته‌لى كوردوستانلهروژههڵاتى نزيكهوهكورد به‌بێ ئه‌وه‌ى لامژى بكا به‌و مرازه‌ى گه‌يشت كه‌ده‌نگى كوردو زمانى كوردو ناوى كورد له هه‌مو گيتى دا بلێوبێته‌وه، ئه‌مه‌ش كێ كردى ؟ دياره غيرى ده‌وله‌ته گه‌وره‌كه‌ى بريتانيا نه‌بى به‌هوى خزمايه‌تيه‌وه چاوى له كورد بێ كه‌سێكى تر ئه‌وه‌ى بۆ نه‌كردوه و نايكا، هات له يافا ايستگه‌يه‌كى بى ته‌لى عاله‌مى بۆ دانا، سه‌ربه‌ستى كرد به بلێوكردنه‌وه‌ى هه‌مو چه‌شنه ده‌نگو باسێكو هه‌مو جۆره نقامو به‌سته‌يه‌ك، به‌رانبه‌ر به‌م چاودێريو به‌شه باشه گه‌لاوێژ به‌ناوى هه‌مو كورده‌وه سوپاسى ئه‌كا و داواى پايه‌دارى ئه‌و ده‌وله‌ته گه‌وره‌يه ئه‌كا. ايجگار دو كوره گه‌نجه‌كه‌ى كوردوستان (گوران و رفيق چالاك) به جارێ ئه‌وه‌نده‌ى تر هێناويانه‌ته فه‌ر، به‌راستى خزمه‌تێكى زمانى كوردى باش ئه‌كه‌ن، خوا بيانپارێزى و هه‌ر بژين. لهم وه‌ختانه‌دا گوى تان له هالو هه‌وال ئه‌بى به‌يانيان له‌سه‌عات 2/1 10 وه تا 11ايواران له سه‌عات 2/1 3 وه تا 4هى بيروتيش له ساعات 6 ى ايواره‌دا گوى تان لى ئه‌بى. ***********************************
(كۆچى چالاك)
هه‌واڵى ناخۆش كۆچى چالاك بوو
هونه‌رمه‌ندێ بوو له‌ناومان تاك بوو
وێژه‌و هۆنراوه‌و چيرۆكى جوانى
پڕه له په‌ندو رازى نيهانى
چالاكى كۆڕى وێژه‌و هونه‌ر بووى
بێباكى رێگه‌ى سه‌خت و خه‌ته‌ر بووى
چيرۆك نووسه‌كه‌ى ناوجه‌رگه‌ى كوردم
مێژوو نووسه‌كه‌ى بير تيژوو ووردم
ئه‌ى پاڵه‌وانى رێبازى خه‌بات
ئه‌ى هونه‌رمه‌ندى ئاوازو ئاوات
كشا ئه‌ستێره‌ى ئاسمانى تارت
له‌يادمان ناچێ شيعرو ووتارت
سۆزو ئاوازت لهم نيشتمانه
هه‌رگيز كۆن نابێ و له‌سه‌ر زمانه
له‌قسه‌ى نه‌سته‌ق يا ووشه‌ى كوردى
بليمه‌تێ بووى داخه‌كه‌م مردى
پلارى قه‌ده‌ر هه‌ر بۆ تۆش نيه
چه‌ند زاناى پێكاو هيچ چاريش نيه
دانه‌ر / بێ چاو
مه‌لا ته‌وفيقى حاجى ابراهيم *************************
(گوڵه شه‌ست په‌ڕى به‌هره)
شێرکۆ بێکه‌س
وتاره شیعر بۆ ره‌فیق چالاک
ئه‌و كاته من حه‌ڤده به‌هارى چاو فرمێسكاوى بووم
حه‌ڤده سيا ساڵ و حه‌ڤده كازيوه‌ى ته‌ماوى
هه‌رزه‌كارێكى سه‌ر و قژ بژى لانه‌وازى
يێخه‌ى كراس چرچ و لۆچى سك تێك قوپاو
تازه به تازه چاوبڕكێم له‌گه‌ڵ كچى شيعردا ئه‌كرد و
خونم به ((جوانى بێ ناوى)) گۆران و
پێغمبه‌رى ((جوبران)) و
گۆمه‌كه‌ى ((لامارتين)) ه‌وه ئه‌بينى.
كه ئه‌وم ناسيى بۆ يه‌كه‌م جار
له‌سه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ و له‌ماڵى ((پيسكه‌ى ته‌ڕپيرى))
((مۆلێر)) دا به‌يه‌كتر گه‌يشتين..
ئێمه بنچك و ئه‌و دار توويه‌كى پڕ
ئێمه تازه له‌باڵه فڕێداو
ئه‌و ده‌وران ده‌ورى شه‌قژنى بوو.
وتيان: ئه‌وه‌تا ((ڕه‌فيق چالاك)) !
پياوێكى ئه‌سمه‌رى قيت و زيت.. دار زه‌يتون بوو.
له‌شێكى باريك و سووك و بزۆز.. ئاسك بوو ئاسك.
ته‌وێڵ پان و چاوشينێكى بريسكه‌دارى دره‌وشاوه
وه‌ك دوو كوژه‌كه‌ى به‌ر خۆر
قژ كورت، به‌دووكه‌ڵى جگه‌ره
ناوه‌ندى په‌نجه‌كان زه‌رد زه‌رد
جێ به‌خۆ نه‌گر، به‌ده‌م و پل و قسه دانار دانار.
له‌ره‌ى ده‌نگێكى سيحراوى كاريگه‌ر
كه گوێ گرى ئه‌خسته ژێر ڕكێفى
خۆيه‌وه‌و متى ئه‌كرد..
وه‌ك له‌و ده‌نگه‌دا جادووگه‌رێ هه‌بێ
وه‌ك له‌و گه‌رووه‌دا
ژێ يه‌كى ئه‌فسوناويى هه‌بێ..
وزه‌يه‌كى ماندوو نه‌بووى
هه‌ميشه سه‌ماكه‌ر وه‌ك
ئاگرێكى به كڵپه‌و بڵێسه
سه‌ماكه‌ر.. وه‌ك قه‌ڵبه‌زه‌ى شه‌تاو.
ئاڕووشه.. وه‌ك سمۆره‌ى نێوان په‌ل و پۆى داران.
ده‌م و دوويه‌كى نه‌پساوه‌ى تێكه‌ڵ به گاڵته‌جاڕى و
پێكه‌نينێكى به‌رزو سه‌رێك وه‌ك به هه‌ر چوار ده‌وردا
بسووڕێته‌وه وا بوو..، به‌ر له چه‌ند ساڵ:
ئه‌سپى،، سياسه‌ت،، گلاندبووى
له‌و په‌يژه‌يه‌وه كه‌وتبووه خوارێ و
زامه‌كان له هه‌ناويا هه‌ر داگيرساو بوون و
به‌له‌شى يادگاره‌كانيه‌وه هه‌ر مابوونه‌وه..
به‌لێم ئه‌و له ئه‌سپێزياترى هه‌بوو
له په‌يژه‌يه‌ك زياترى هه‌بوو
له ڕێگايه‌ك زياترى هه‌بوو
له په‌يامێكيش زياترى هه‌بوو..
ئه‌و قه‌ڵه‌مه‌كه‌ى ئه‌سپێكى كه‌حێله‌ى
چوار په‌ل سپى بوو، چوار په‌ل ئاگر..
له ده‌مى ئه‌و قه‌ڵه‌مه‌وه ئاوێكى ڕه‌وان، بێ گرێ و گۆڵ،
ئه‌ڕژايه ناو جۆگه‌ى به‌هره‌و داهێنانه‌وه.
پلووسكى كۆساران بوو، ئه‌و قه‌ڵه‌مه.
وشه‌كانى مێوژه ڕه‌شكه‌و
تاميان وه‌ك، باسووق و گه‌زۆ و خۆشاوى كورده‌وارى وابوو.
كه ئه‌ينووسى ئه‌توت:
ده‌رگه‌زێنى،، سله‌يمانى،، به گوێيدا ئه‌چرپێنێ و
،، مامه ياره،، له ته‌كيايه‌و
،، ئه‌حه‌ى كوڕنوو،، شتى ئه‌هێنێته‌وه بير و
،، گۆيژه،، له سيحرى چيرۆك و مێژووى
خۆى پێ ئه‌به‌خشێ.
چه‌ندين زنه‌ى به‌هره له‌و سه‌ره‌وه هه‌ڵ ئه‌قوڵين.
دره‌ختێكى ته‌ليسماويى بوو:
له‌يه‌ك كاتدا سێوه لاسووره‌ى په‌خشان و
هێشووه ترێ ى ڕه‌زى ده‌نگ خۆشى و
گوڵه لاولاوى نواندن و
گوڵه به‌ڕۆژه‌ى ڕۆژنامه‌نووسيى ئه‌گرت.
له يه‌ك كاتدا.. خوڕه‌ى چه‌م و، قاسپه‌ى قه‌د پالأ و
ڕه‌نگى ئاسۆ و، شه‌پۆلى چيرۆك و
بۆنى مێخه‌ك به‌ندى كچى دڵدار و
شه‌ماڵى به‌رده‌م مايكرۆفۆن بوو،
ئه‌وه‌نده‌ى گڵۆڵه بڵێسه‌يه‌ك.. وريا بوو
ئه‌وه‌نده‌ى لاوك گه‌رم بوو
ئه‌وه‌نده‌ى حه‌يران نيان بوو
هێنده‌ى مامزێكى چاوشينيش سرك بوو
له‌سه‌رو ده‌مێكدا كه ئه‌م شاره هێشتا،،
وه‌ك كيژى شه‌رمنۆك،، له‌به‌رده‌م هونه‌ردا و
له‌سه‌ر شانۆ به ماتماتووله‌وه.. (1) نزيكى:
ئازاديى ژن و سه‌ربه‌ستيى ڕه‌خنه ئه‌كه‌وته‌وه
نزيكى ژيانى داهێنان و سنوور به‌زاندن ئه‌كه‌وته‌وه
ئه‌و چالاكانه هات و چارشێوى
ده‌م و چاوى شانۆى لادا و په‌نجه‌ى كرد به چاوى
تاريكيى كۆمه‌لێيه‌تيدا و
مۆمى له‌ناو ويژدان و
له‌سه‌ر ناوچه‌وانى ئه‌و ته‌خته پيرۆزه
داگيرساند..
چالاكانه هات و بوو به
سروودى ڕپه‌ڕين.
چالاكانه هات و بوو به
گۆرانيى كۆڕى ئازيزان و تێكه‌ڵ به دوو ئاوان بوو.
ئه‌سپى سياسه‌ت گلاندى
به‌لێم ئه‌سپى هونه‌رى جڵه‌و كرده‌وه
سوارى ئه‌سپى شانۆ بۆوه..
چووه سه‌ر باڵه‌كانى هه‌ڵۆى سرود و
زه‌نگى رۆژنامه‌نووسى لێدايه‌وه
دانه‌ماو، بيرنه‌چۆوه و، خامۆش نه‌بۆ وه..
په‌نجه‌ره‌يه‌كى لێ گيراو ده په‌نجه‌ره‌ى ترى كرده‌وه
رێگه‌يه‌كى بزر كرد به‌لێم چه‌ندين رێگه‌ى ترى دۆزيه‌وه.
چالاك.. يه‌ك كلێو رۆژنه نه‌بوو، يه‌ك باخ نه‌بوو
يه‌ك سه‌رچاوه نه‌بوو، يه‌ك به‌هره‌يش نه‌بوو.
چالاك.. ده‌نگ و ره‌نگ و بۆن و به‌رامه‌ى
ولێتى هونه‌ر و نيشتمانى جوانكارى و
سه‌ليقه‌ى پڕ له ورده‌كاريى بوو.
زه‌نگيانه بوو، ژێى كه‌مانچه‌و، وشه‌ى پاراو و
سروودى ئاگراويى و، ئه‌كته‌رێكى زگماك و، خه‌تيبێكى
هه‌ژێنه‌روو، قوڕگێكى ته‌ليسماويى بوو.
له ((گه‌لاوێژ)) و له ((زه‌نگى كاروانى په‌يام)) و
له لپه‌ڕه‌كانى ((برايى و برايه‌تى)) يش دا
ئه‌ستێره بوو.
كۆڕێك ئه‌وى تيا بووبێ.. به‌رده‌وام گه‌رم بووه.
به‌رده‌وام پڕ له هاژه‌ى پێكه‌نين بووه.
هه‌ر ((سياسه‌تيش)).. پاڵه‌وانى خۆى نییه.
هه‌ر ((حيزبايه‌تيش)).. شه‌هيدى خۆى نییه.
كوردستانى شانۆ و، نيشتمانى هونه‌ر و، چياى گۆرانيى و
جيهانى رۆژنامه‌نووسى و، زه‌رياى زمانه‌وانيش
شه‌هيدانى خۆيان هه‌يه
مۆمى خۆيان هه‌يه
رابه‌رى خۆيان هه‌يه
بۆيه به دڵنيايى يه‌وه ئه‌ڵێم:
((ره‌فيق چالاك)): له مێژووى سه‌وزى هونه‌رى كورددا:
دار سنه‌وبه‌رێكى هه‌ميشه زيندووى ئێمه‌يه
قومريه‌كى چاوشينى ولێتى گۆرانيى ئێمه‌يه
زه‌نگێكى شانۆى ئێمه و
ئاگردانێكى ژوورى كه‌له‌پووروو
گاوسێكى ڕه‌نگينى به‌هره‌و
قه‌ڵه‌مێكى ده‌م به گزنگى زمانى كوردى و
گه‌روويه‌كى زێڕينى سروودى
نه‌ته‌وه‌يى و نيشتمانيى هه‌ولێر
ئه‌م كوردستانه‌يه. 30/ 11/1992
1- ماتماتووله: حه‌زه‌ر
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
