لە میسر دوای كودەتا دیموكراسی لەڕێگەی كۆپتەرەوە هەڵدەسەنگێنرێت

Thursday, 18/07/2013, 12:00

1439 بینراوە

پێش ئەوەی بچینە ناو بابەتەكەوە سوپای میسر دوای كودەتاكەی بەسەر سەرۆكی هەڵبژێردراودا لە ڕێگەی ناردنی كۆپتەرەكانەوە بۆ گۆڕەپانی خۆپیشاندانەكان دەیەوێت ڕێژەی خۆپیشاندەرانی لایەنگرانی سەرۆكی لە كار لادراو بزانێت، لە هەموو جیهاندا دیموكراسی بەم شێوەیە هەڵنەسەنگێنراوە، بەڵام لە میسردا لەبەر ئەوەی كۆشكی كۆماری بەدرێژایی میژووەكەی دەرگای بۆ سەرۆكانێك واڵا بووە كە سوپا پاڵپشتی لێكردوون، بۆیە هەربەزووی دەرگای بەڕووی سەرۆكێكی هەڵبژێردراودا داخست، چونكە ئەقڵیەتی بەڕێوەبردنی وڵات بۆ زیاتر لە شەش دەیە هەر بەدەست كەسانی سەربازیەوە بووە ،چاودێرانی سیاسی ئەم خاڵەیان لە لا وون بوو كاتێك بەخۆشحاڵیەوە لێدوانیان دەدا سەبارەت بە گۆڕانكاریەكان لە دوای ڕوخانی مۆبارەك، ئێستا با بچینە سەرناوەرۆكی بابەتەكە؛ كۆماری میسری عەرەبی لە ساڵی "1953"زاییندا دامەزرا، دوای كودەتای ئەفسەرانی ئازادیخواز بەسەر ڕژێمی پاشایەتی مەلیك فاروقدا كە بەهەمان شێوەی ئێستا كاتێك مەلیك فاروق (محمد نجیب)ی وەكو وەزیری بەرگری دەستنیشان كرد هاوشێوەی دكتۆر موحەمەد مورسی كە (سیسی) وەكو وەزیری بەرگری دەستنیشان كرد واتە هەمان سیناریۆی كودەتا دوای شەش دەیە دووبارە دەبێتەوە بۆیە ئەو ووتەیە زۆر ڕاستە كە مێژوو خۆی دوبارە دەكاتەوە؟
بەڵێ‌ لە وڵاتی فیرعەونەكاندا و دوای دروستبوونی كۆماری میسری عەرەبی سەرۆكێكی(نامۆ بەئەقڵیەتی چەندین ساڵەی سەربازی وڵات) لەسەر كورسی دەسەڵات دانیشت بێئاگا لەوەی كە دیموكراسی لە میسردا جێگیربوونی مەحاڵە لەبەر دوو ڕەهەند كە یەكێكیان دەرەكییە و ئەوی تریان ناوخۆیییە. ڕەهەندی دەرەكی خۆی لە بەرژەوەندی چەند وڵاتیكدا دەبینیەوە كە كەوتوەتە مەترسیەوە ئەگەر گەلی میسری ئازاد بێت لە بڕیاری سیاسی خۆیدا ئەو وڵاتانەش (سعودیە، ئیمارتی عەرەبی، دەوڵەتی ئیسرائیل) لەبەر ئەوەی ئەم وڵاتانە جگە لە ئیسرائیل بنەماڵە فەرمانڕەوایەتیان دەكات بۆیە ڕاستەوخۆ دەكەونە بەرلێشاوی گەردەلولی دیموكراسیەوە. هەرچی ئیسرائیلیشە گرفتی سینای بۆ دروست بوو كە دوای چل ساڵ ئاڵای میسری شەكایەوە و گەمارۆی سەركەرتی غەزە كە هەموو جیهان نەیتوانی بیشكێنێت، بەڵام دوای ئازادی گەلانی میسر لە دەست ڕژێمی دیكتاتۆری دەروازەی رەفەح بەڕووی فەلەستیندا كرایەوە و هاتوچۆ ئازادكرا، بەجۆرێك ئیسرائیل ووتی حۆسنی مۆبارەك خەزێنەیەك بوو بۆ ئیسرائیل ئەمە ڕەهەندی دەرەكی، هەرچی ڕەهەندی ناوخۆییە ئەوا لە سیستەمی بەڕێوەبردنی وڵات و ئەقڵیەتی سەربازی سەركردەكانیدا خۆی دەبینێتەوە كە بەدرێژایی فەرمانڕەوایەتی شەست ساڵ وڵات لە ژێر یاسای (باری نائاسایی) بەڕێوە دەبرا. نمونەیەكی زیندوو بۆ كەسێك كە خۆی بەئازادیخواز دەزانێت بەدرێژایی دەسەڵاتی مۆبارەك وەزیری دەرەوە بوو دواتر ئەمینداری گشتی كۆمكاری عەرەبی ئەویش (عەمروموسایە) ئێستا ئاڵای ئازادی بەرز دەكاتەوە بەمەرجێك خۆی بەشدار بووە لە دەسەڵاتێكی پۆلیسیدا بە درێژایی سی و پێنج ساڵ. لێرەوە مورسی كرایە قوربانی یەكەم وێستگەی ژیانی دیموكراسی لە میسردا بەجۆرێك لایەنگرانی بەخۆپیشاندانی مەدەنی بەفیشەك وەڵام درانەوە لە لایەن هێزە ئەمنیەكانەوە بەشێوەیەك كە سوپاش بێلایەنی خۆی لە دەستدا.
میسری دوای مەلیك فاروق ئاودێر كرا بەئەقڵیەتی سەربازی، بۆنمونە كاتێك (جمال عدولناسر) دەسەڵاتی گرتە دەست ڕاستەوخۆ قەدەغەی فرە حزبی كرد بە یاسایەك بە جۆرێك كە میسر دەبێت تەنها لە لایەن حزبێكەوە بەڕێوە ببرێت بۆیە بەهاتنی جمال عبدوالناسر ئازادی خنكێنرا و دیموكراسی پێچرایەوە و هێزی سەربازی زاڵكرا بەسەر لۆژیكی ئەقڵدا، بەداخەوە ئێستا كەسانێك دەبینرێت وێنەی ئەو پیاوە بەرز دەكەنەوە بێئاگا لەوەی كە خنكێنەری ئازادی فرەیی لەسەر دەستی ئەو پیاوە بووە. دوای ئەم سێیەم سەرۆك میسری گرتە دەست كە بەهەمان شێوە پلەی سەربازی هەبوو ئەویش (محمد ئەنور ساداتە) كە لەسەر هەمان ڕێچكەی پێشوو دژی ئازادیەكان بوو بەجۆرێك دەستورێكی عورفی دانا كە بۆ ماوەی چل ساڵ میسری پێوە گیرۆدە بوو، سادات لە ساڵی "1981"دا لە كاتی نمایشێكی سەربازی سوپاكەیدا كوژراو و دوای ئەو سەرۆكی چوارەم هاتە جێگەی كە ئەویش (محمد حۆسنی مۆبارەك) بوو كە ماوەی فەرمانڕەوایەتی بەدریژترین ماوە دادەنرێت لە مێژووی میسردا كە چل و یەك ساڵی خایاند. ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كە خوێنەری بەڕێز ئاشنا بكرێت بەو نەهامەتیانەی كە میسر گیرۆدەی بوو لە سەردەمی ئەودا بەوەرگرتنی پۆستی سەرۆككۆماری هەموو جومگەكانی ژیانی سیاسی لە خۆیدا قەتیس كرد بۆ نمونە (دانای سەرۆكوەزیران، وەزیرەكان، پارێزگارەكان، ڕاگری كۆلیژەكانی زانكۆ) بەجۆرێك هاوڵاتیانی میسر لەژێرحوكمی عورفیدا بوون بەدرێژایی فەرمانڕەوایەتی مۆبارەك تا شۆڕشی گەلانی میسر، بەپێی یاسای میسر سەرۆك كۆمار موچەی ساڵانەی تەنها (48000) دولار بووە، بەڵام سامانی مۆبارەك چەندین میلیاری تێپەڕاند بەجۆرێك ئەمە تەنها یەك خوێندنەوەی بۆ دەكرێت ئەویش ئەوەیە كە لە قووتی خەڵكی دزراوە و ژمارەی بانكی خۆی و بنەماڵەكەی پێ پڕ كراوەتەوە لە بانكەكانی جیهاندا. دەرخستنی كەموكورتیەكانی فەرمانڕەوایانی میسری پێش شۆڕرشی گەلان بۆ زانینی ڕاستیەكانە لە لایەن خەڵكیەوە بەشێوەیەكی بابەتیانە دوور لە دەمارگیری حزبی و ئایدیۆلۆژی؛ چونكە لە هەرێمدا هەندێك نوسەر و ڕۆشنبیر پەیدابوون تەنها ڕووداوەكان لە چاوی حزبەكەیانەوە دەبینن بۆیە دەبێت گواستنەوەی ڕووداوەكان پیشەییانە بێت لایەنە تاریك و شاراوەكانی رووداوەكان بەباشی بخرێتە ڕوو.
دوكتۆر مورسی هەڵەی زۆر بوو لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا بەجۆرێك خەڵكی هەستیان بەفەرامۆشكردن دەكرد لە وتارەكانیدا كاتێك ڕووی لە گەلی میسری دەكرد هەروەك نەیتوانی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لە خۆی كۆبكاتەوە لەسەر شێوازێك كە هەمووان پێی ڕازی بن. دیارە دۆخی سیاسی میسر دەستێوەردانی دەرەكی زۆر لە پشت بوو بۆ شكستهێنانی دەسەڵاتی ئیخوانەكان كە خۆی لە دوكتۆر مورسیدا دەبینیەوە، بەڵام دەبێت هەموو كەسێك ئەم پرسیارە بكات كاتێك كە سندوقەكانی دەنگدان پێوەر بن بۆ شەرعیەت ئیتر بەهیچ جۆرێك ڕەوا نییە لەژێر هەرناوێكدا بێت كودەتا بكرێت بەسەردەسەڵاتدا پێش تەواوبوونی كاتی یاسایی ماوەی دەسەڵاتەكە بۆیە هەموو ئازادیخوازێك ئەوە بزانێت كە ئەوەی لە میسر ڕوویدا بەرامبەر بەدەسەڵاتی مورسی كودەتایە؛ چونكە شەرعیەتی لە لایەن زۆرینەی خەڵكەوە پێبەخشرابوو نەك هێزی سەربازیەوە چاودێرانیش دەڵێن دیموكراسی لە میسردا لە لایەن سوپاوە لە گۆڕنرا؛ چونكە یەكێك لە پایە گرنگەكانی دیموكراسی هەڵبژاردنە؟
ئەو نوسینەی نوسەر دەیەوێت بینوسێت دەبێت پەیامی گەیاندنی ڕاستیەكان بێت بەخوێنەران نەك چەواشەكردنیان لە پێناو دەركەوتن لە شاشەی تیڤیەكانەوە. ڕاستیەك هەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا بەگشتی ئەویش ئەوەیە كە كاربەدەستانی وڵات و سەركردە سیاسیەكان نامۆن بە دیموكراسی و بەخۆركەی دەسەڵاتەكانیانی دەزانن بۆیە دژایەتی هەڵبژاردن ناكەن ڕاستەوخۆ؛ بەڵكو دژایەتی دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەكەن لێرەوە قەیران دەست پێدەكات، ئەگەر لەبەرئەوە نەبێت كەڕتوشێك بەدەسەڵاتیان بدەن لەژێر ناوی دیموكراسیدا ئەوا هەرگیز نەیاندەهێشت باسی هەڵبژاردن بكرێت، بۆیە ڕووداوەكانی دوای هەڵبژاردن قوربانی زۆری لێدەكەوێتەوە لە وڵاتدا، بەجۆرێك لایەنی دۆڕاو لە پرۆسەی هەڵبژاردندا سەرۆكەكەی بەفریادڕەس ناودەبات ئەگەر لە كایەی سیاسی دوور بخرێتەوە.
قەبوڵكردنی ژیانی دیموكراسی ڕووی ڕاستەقینەی دەسەڵاتە دیكتاتۆر و پاوانخوازەكان ئاشكرا دەكات، بۆیە وەكو گرۆپێكی یەك تیمی دەسەڵاتە قۆرخكارەكان وەكو تیمێك كار دەكەن لە ناوچەكەدا بۆ بەرگرتن بەكرانەوەی گەلان بەڕووی دیموكراسیدا و سەرقاڵكردنی گەلان بەشەڕی ناوخۆ و پاشاگەردانی و حزبێنە لە وڵاتدا. میسریش وەكو هەر وڵاتێكی تری ناوچەكە خۆری ئازادی بەڕوودا هەڵهات دوای ڕژێمێكی دیكتاتۆری بۆیە كۆبونەوەی ڕقی چەندین ساڵە و نەبونی خزمەتگوزاری و بێكاری ئەمانە و چەندین كەم وكورتی تردەبنە هۆی ئالۆَزی لەو وڵاتدا، لە سەردەمی مۆبارەكدا میسر كەوتە ژێر قەرزێكی كەم وێنە لە جیهاندا كە (27) میلیار دولاری تێپەڕاند، هەروەك لە ڕاپرسیەكی گۆڤاری (باردی) ئەمریكیدا هاتووە كە مۆبارەك بەپلەی حەڤدەهەمین دیكتاتۆر دێت لە جیهاندا.
سوپای میسر بەم هەنگاوەی میسری گێڕایەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەمی پێش شۆڕشی میسری كە مۆبارەك بەمیراتی بۆی بەجێهێشتبون ئەویش ئەوەیە كە میسر لە ڕیزبەندی بیست و پێنجەمین وڵاتدا دێت لە جیهاندا لە ڕووی گەندەڵیەوە.
دەبێت بۆچون و ڕوئیای ئیسلامیەكانیش نوێ بكرێتەوە بەوەی كە گرتنەدەستی دەسەڵات بۆ فەراهەم هینانی خۆشگوزەرانی هاوڵاتیانە و گێڕانەوەی مافی هاوڵاتیبوونە دوور لە ئایدیا و بیری تەسكی حزبایەتی. لەوانەیە ئەگەر ئەمجارە چانسی دیموكراسی تاقی بكرێتەوە لە میسردا هاوكێشەی سیاسی لەو وڵاتەدا بگۆڕدرێت؛ چونكە لە كۆتایدا هەر دەبێت ئیرادەی گەلان سەربكەوێت بەسەر لۆژیكی هێز و تۆقاندندا.