داواكردنی دەوڵەت و سەربەخۆیی بە پلەی یەكەم ئەركی دەسەڵاتی كوردی خۆیەتی

Tuesday, 27/03/2012, 12:00

د. سالار باسیرە، توێژەری سیاسی و مامۆستای زانكۆ
ئەم رەشەبای راپەرین و شۆڕشانە دەوڵەتە دیكتاتۆرەكانی دیكەش دەگرێتەوە وەك ئێران و توركیا كە لەهاوكێشەی كۆتاییدا بە بەرژەوەندی كوردیش دەبێت، لە بەشەكانی تری كوردستانیش.
داواكردنی دەوڵەت و سەربەخۆیی بە پلەی یەكەم ئەركی دەسەڵاتی كوردی خۆیەتی
ساڵی 1991 لەبار نەبوو بۆ بانگهێشت كردنی سەربەخۆیی و بڕیارێكی نالۆجیكانەیە
سالی 2003 كە دەوڵەتی عێراق لە رووی یاسای نێودەوڵەتیەوە وەك دەوڵەت نەمابوو، دەبوایە دەسەڵاتی كوردی لەبری دروستكردنەوەی عێراق بۆ دەوڵەت، باشتربوو كاریان لەسەر سەربەخۆیی كوردستان بكردایە

دیمانەی ئینتەرنێتی: فەرەیدون بێوار
پرس: ئەو باهۆزە گۆڕانكاری و شۆڕشانەی كە ناوچەكەی گرتۆتەوە، تاچەند دەكرێ بە سوودی كورد بشكێتەوە، یان تاچەند لەبەرژەوەندی كورددا دەبێت، بەتایبەتی بۆ سێ پارچەكەی تری كوردستان؟
د. سالار باسیرە: هەرچەندە ئەو شۆڕش و راپەرینانەی گەلانی ناوچەكە دژ بە سیستەمە تۆتالیتێرەكان پێویست و گرنگە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چارەسەرێكی زۆر تەنكە بۆ كێشەو قەیرانەكانی كۆمەڵگا. هۆكارێكیش لەوەدایە كە ئەم شۆڕش و راپەرینانە وەك پێویست ئاشنا نیە بە كەلتوری دیموكراسی و لەوە ناچێت مۆدێلی چارەسەری قەیرانە ئەتنی و ئاینی و مەزهەبیەكانی وەك پێویست پێبیت. هەر بەگشتی دیموكراسیەت لە ناوچەكەدا كەلتورو رەگی میژوویی خۆی نیە وەك ئەوەی لە ئەوروپادا رویداوە، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە پشتی تێبكرێت، بەڵكو پرۆسەیەكی ئاڵۆزەو هوشیاری سیاسی و كۆمەڵایەتی دەوێت، بەڵام بە پێی ئەم واقیعە چاكسازی و چەسپاندنی دیموكراسی لەسەرەوە بۆ خوارەوە لەم جۆرە وڵاتانە ئەنجام ئەدرێت و ئەمەش روبەروی دەسەڵاتە نوێكانیش دەبێتەوە.
راپەڕینەكانی ناوچەكە ئەگەر هەموشیمان بەدڵ نەبێت، بەڵام دەرگایەكی كردەوە بۆ ململانێ لەگەڵ كێشە سیاسی و ئەتنیەكان و دیاردەكە دەوروژێنێت. یەكێك لەو باشیانەی ئەم شۆڕش و راپەرینانەی ناوچەكەی گرتۆتەوە بریتیە لەشكاندنی ترس لە رژێمە سەركوتكەرەكان، گەرچی خاوەن هێزو پارەو چەك و میلیشیان، بەڵام لەبەردەم غەزەبی گەلدا روخان. ئەم دیاردەیە دیارە شوێنەكانی دیكەش دەگرێتەوە بە عێراقیشەوە، ئیتر زوو یان درەنگ. ئەوەندەی ناعەدالەتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری هەبێت هاوتەریب راپەرین و شۆڕشیش لە گەشەسەندندا دەبێت. ئەم رەشەبای راپەرین و شۆڕشانە زوو، یان درەنگ دەوڵەتە دیكتاتۆرەكانی دیكەش دەگرێتەوە وەك ئێران و توركیا كە لەهاوكێشەی كۆتاییدا بە بەرژەوەندی كوردیش دەبێت، لە بەشەكانی تری كوردستانیش.
پرس: بەپێچەوانەی كردارەكانی حزبەكانی ئۆپۆزسیۆن، ئەوەی كە لە پاش رووداوەكانی 17 شوباتی 2011 نواندیان، یان بەیانە 7خالەكەی گۆڕان، هەندێك لە سیاسەتوانان و رۆشنبیران پێوایە ئەوكات باشترین دەرفەت بوو بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆن داوای سەربەخۆیی كوردستان یان كۆنفیدراڵی یان بە بڕیاری سیاسی داوای گەڕانەوەی ناوچە دابڕێنراوەكان بكات، كەچی ئۆپۆزسیۆن لەبری ئەمانە خەریكی جونینەوەی كێشە ناوخۆییەكان بوو. رای بەرێزتان لەم بارەوە چییە؟
د. سالار باسیرە: داواكردنی دەوڵەت و سەربەخۆیی بە پلەی یەكەم ئەركی دەسەڵاتە، هی دەسەڵاتی كوردی خۆیەتی، چونكە ئەم خاوەنی بڕیارو كەرەستە پێویستەكانە. خاوەنی زۆرایەتیە لە پەرلەمان و حكومەتی بەدەستەو لەسەر ئاستی بەغداش شەریكە لە دەسەڵاتدا، هەروەها خاوەن نوێنەرایەتیەكانە لە دەرەوە. ئەمە پێویستیەكی سیاسی و نەتەوەییە بۆ كورد و پەیوەندی بە ئاسایشی نەتەوەییەوە هەیە، هەربۆیە دەبێت ئاماژە بەوەش بدەم جگە لەدەسەڵات ئەركی هەموانە بە رۆشنبیران و ئەكادیمیستەكان و...تاد. هەروەها بە ئۆپۆزیسیۆنیشەوە، بەڵام ئەم دوو لایەنە هەتا ئێستە خاوەن ستراتیجیەتێكی هاوبەش نین سەبارەت بە پێویستیە نەتەوەیی و نیشتمانیەكە. ئایا هیچ پەیوەندیەك لەنیوان 17ی شوبات هەیە بە مەسەلەی سەربەخۆیی كوردستانەوە وەك لەپرسیارەكەتاندا فۆرمەلە كراوە؟ بەبیرورای من پێش داواكردنی سەربەخۆیی پێویستە كێشە ناوخۆییەكانی كوردستان چارەسەر بكرێن، ئەمانە وەك سەقامگیری و دیموكراسی و ئاسایشی نەتەوەیی و ژێرخانی ئابوری و پیادەكردنی لامەركەزی، بە چارەسەركردنی ئەم شتانە ئەو كاتە دەكرێ بوترێ داوای سەربەخۆیی كوردستان لە شوێنی خۆیدایە. واتا زەمین خۆشكردنی دەوێت، دۆزینەوەی لۆبی دەوێت. من لەگەڵ دەوڵەتی كوردیم بەڵام لەگەڵ دەوڵەتێكی ستەمكار نیم.
پرس: هەمیشە دەوترێت سەركردایەتی كورد "كە مەبەست لێی پارتی و یەكێتی ئەوكاتە بە سەركردەكانی ئێستای بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە" لە ساڵی 1991 و 2003 باشترین دەرفەتیان لەدەستدا بۆ سەربەخۆیی كوردستان. بەڵام لە سەرەتای بەهاری عەرەبی ئەوە ئۆپۆزسیۆن یان باشتر بڵێین بزوتنەوەی گۆڕان بوو بە خوڵقاندنی قەیرانی ناوخۆیی "مەبەستمان لێی پەردەپۆشكردن و بێدەنگ بوون نییە لە مەسەلەكانی گەندەڵی و خراپی سیستمی سیاسی و ناعەدالەتی و تاوانباران و..." و سەرقاڵكردنی حكومەتی هەرێم پێوەی، دیسانەوە كورد ئەو شانسەی لەدەستدایەوە كە هەنگاوێك لە مافەكانی بچێتە پێشەوە. هەڵسەنگاندنی ئێوە لەم بارەوە چییە؟
د. سالار باسیرە: بەبیرورای من دەرفەتی ساڵی 1991 لەبار نەبوو بۆ بانگهێشت كردنی سەربەخۆیی و بڕیارێكی نالۆجیكانەیە، بەڵام ساڵی 2003 دوای روخانی رژیمی بەعس كە دەوڵەتی عێراق لە رووی یاسای نێودەوڵەتیەوە وەك دەوڵەت نەمابوو، دەبوایە دەسەڵاتی كوردی كە بریتین لە یەكێتی و پارتی وەك دوو حیزبی قائید لەبری دروستكردنەوەی عێراق بۆ دەوڵەت و دواتر دەبینین چۆن مامەڵەمان دەكەن، باشتربوو كاریان لەسەر سەربەخۆیی كوردستان بكردایە. لە ریفراندۆمێكدا یەك ملیۆن و سێ سەد هەزار واژۆ كۆكرایەوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان، بەڵام دەسەڵاتی كوردی نەیگەیاندە بەغداو كاری بۆ بەیاسایی كردنی نەكرد. سەبارەت بە بەشەكەی تری پرسیارەكەتان باشتر وایە ئاراستەی ئۆپۆزیسیۆن خۆی بكرێت.
پرس: ئێستا زۆر بە گەرمی باسی ئەگەری بە دەوڵەتبوونی كوردستان دەكرێ، (هێشتا نەوتراوە مەبەست لەكوردستان كوێیە؟ هەر 4پارچەی كوردستان؟ یان هەرێمی كوردستان، جگە لە كەركوك، یان باشووری كوردستان؟) بەتایبەتی ئیسرائیلییەكان و هەندێك ناوەندی ئەوروپیش ئاماژە بەوە دەكەن كە جگە لە سیستمی سیاسی تەنانەت جوگرافیای سیاسی ناوچەكەش دەگۆڕێت. دەمەوێ بپرسیم: لەئێستادا بەدەوڵەتبوونی كوردستان، چ هەر 4پارچە یان هەر بە تەنیا هەرێم، تاچەند مومكینە و ئامادەسازی سیاسی و كۆمەڵایەتی بۆ كراوە چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی و چ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی؟
د. سالار باسیرە: جگە لەباشوری كوردستان بەدەوڵەتبوونی سێ بەشەكەی تری كوردستان لەم قۆناغەدا واقعی نیە. فاكتەرە ناوچەیی و نیودەوڵەتیەكان لەبار نیە بۆی. ئەوە شتیكی ترە ئەگەر لەسایەی سیاسەتی دەرەوەی رۆژئاوا بەتایبەت ئەمریكا لە گۆڕینی جوگرافیای سیاسی ناوچەكە لەبەرژەوەندی نەك تەنیا كورد بەلكو بەگشتی بۆ ئەو ئەتنی و گەلانەی دیكەش كە چارەنوسیان وەك كورد وایە بگەڕێتەوە. لەوانەشە چارەسەری دۆزی كورد لە بەشەكانی كوردستان بۆ دوارۆژ وەك یەك نەبن. یەكێكان بە خودموختاری و ئەوەی تریان بە فیدرالی و یەكێكی دیكەیان بە دەوڵەت كۆتایی بێت، بەڵام ئەمە تەنیا بۆ قۆناغێك لە قۆناغەكان. ئەم داخوازییە نەتەوەییە پرۆسەیەكی دورودرێژە. تەنانەت كورد نەیتوانیوە بەرەیەكی سیاسی لەنێوان بەشەكانی كوردستان پێك بهێنێت یان كۆنگرەیەكی نەتەوەیی لەسەر ئاستی بەشەكانی كوردستان ئەنجامبدات. دەبینین رێگاكان لەسەر ئاستی نیوخۆ و نێودەوڵەتی هیشتا سەخت ودورودرێژە.
پرس: ماوەی 2ساڵ دەبێت باس لە بەستنی "كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان" دەكرێ لە نێوان پارت و رێكخراو و كەسایەتییەكانی هەر چوار كوردستان بۆ گەڵاڵە كردنی نەخشەرێگەیەك بۆ چارەسەری پرسی كورد.
تۆ چۆن لەبەستنی ئەم كۆنگرەیە دەڕوانێت و ئومێدت بە دەرەنجەمەكانی و جێبەجێكردن و یەكریزی كورد هەیە؟
د. سالار باسیرە: كوردستان و گەلەكەی لەلایەن كۆلۆنیالیزمی نیوخۆوە داگیركراوە. تەنانەت دەسەڵاتی ناوەند لەعێراق هەمان مامەڵە دەكات، لەگەڵ ناوچە دابڕێنراوەكان (داگیركراوەكان). دوژمنانی كورد هەمیشە لەهەوڵی ئەوەدا بوون كورد و نیشتمانەكەی وەك وڵاتێكی دابەشكراو لەیەكتر دابڕن و لێرەدا ستراتیژیەتی هاوبەشیان پیادەكردووە، گەرچی ناكۆكیش بووبن لەگەڵ یەكتردا. هەربۆیە كوردیش پێویستی بە ستراتیجیەتی پێچەوانە هەیە، كە یەكەم هەنگاوی نەتەوەیی و نیشتمانی بۆی بریتیە لە كۆنگرەیەكی نەتەوەیی راستەقینەو لێرەدا بەرژەوەندی گشتی بخرێتە پێش بەرژەوەندیەكانی حیزب و بنەماڵەو سەرۆكەوە.

ئەم دیمانەیە لە ژمارە 150ی رۆژنامەی پرس بڵاوكراوەتەوە.