هۆی بنە ڕەتی توندی وتیژیەکانی هەیی لە ئێڕاق

Thursday, 16/01/2014, 12:00

2077 بینراوە

دەست بەسەر داگرتنی ناوەندەکانی پۆلیس لە شاری / رومادی / و / فلوجە / وپاشان شەڕی خوێناوی نێوان هێزەکانی دەوڵەتی و چەکدارەکانی سوننە ئایین ئەوەمان ۆێ دەڵێ کە شەڕی نێوان شیعەو سوننە لە ئێڕاق درێژ خایەنی کە لە ساڵی ٢٠٠٦تا ٢٠٠٧وە گەیشتۆتە لوتکەی خۆی. بەڵام ئەو شەڕە بەشێک لە گرفتە بنە ڕەتیەکانە کە لە تەواوی پارێزگاکانی ئێڕاق لە وانەش پارێزگاکانی سەرجەم شیعە نشین کە بونی هەیە. گرینگترین گرفتی حەولی ،مالیکی،کەبۆ قایم کردنی دەسەڵاتی سیاسی خۆیەتی کە لەو ڕێیەدا بۆ کۆنتڕۆڵ و داسەپاندنی هێزی ناوەندی بۆ سەر پارێزگاکانیئێڕاقی کە بونە هۆی ناڕەزایەتی زۆر. توندیو تیژی لە ئەنبار لەو رۆژانەدا بە لابردنی چادرەکانی سوننەکان بە بڕیاری مالیکی لە ٣ی دیسامبر بوو کە ساڵێک لەوەی پێش لە شاری رومادی بۆ دەربڕینی دەنگی خۆ پیشاندانەکانی سوننەکان بووە. چەند رۆژ لەوەی پێش دەست بەسەرکردنی / ئەحمەدەلعەلوانی / یەکێک لە نوێنەرانی سوننە لە پارڵمانی ئێڕاق لە شاری رومادی بووبە هۆی گرژیو ئاڵۆزی.
سوننەکان دەیانخواست بە دانیشتن لەو شوێنە دەنگی خۆیان لە بەر ئەوەی کە پەڕاوێز کردنی کەمینەی سوننە وسەرکوتکردنی سیاسەتمەدارانی سوننە نیشان بدەن. چەکدارەکانی سەر بە قاعیدە لە خۆنیشاندانەکان رۆڵێکیان نەبووە بەڵام ئەو کارەی مالیکی رووبەروو بۆوە لەگەڵ بەرپەرچدانەوەی چەکدارەکانی،حوکومەتی ئیسلامی ئێڕاق وشام .
کێ بەر کێ بۆ کۆنتڕۆڵ کردن :
ئەو گوزاریشانەی کە لە / ئەنبار / بەدەست دێن زۆرن بەڵام روون نین . واوێدەچێ کە چەند ناوچەیەک لەشاریەکانی فلوجە ورومادی لە ژێر کۆنتڕۆڵی چەند چەکدارەکانی سوننە لە حوکومەتی ئیسلامی ئێڕاق وشام دا بن.رێگای پێکدادانی هێزەکانی دەوڵەتی وچەکدارانی سوننە لە رابوردوودا ئامادە کرابوو. دوای دەرکەوتنی هێزەکانی ئامریکا لە ئێڕاق، هێزەکانی سەر بە قاعیدە دووبارە خۆیان رێکخستەوە وهێرشە ترۆریستیەکانی خۆیان بە تایبەت لە بەغدا زۆرترکرد. سوریە یەکێکی دیکەیە لە هۆیەکانی زێدە بونی توندیو تیژی لە لایان گرووپە سوننەکان. گرووپی/ ئەلنوسرە وحوکومەتی شام / کە ناوەندەکەیان لە سوریەیە بە شێوەیەکی کاریگەر لە بەرامبەر ئەڕتەشی بەشار ئەسەد شەڕودەکەن وبۆ کۆنتڕۆڵکردنی ناوچەی زیاتر لە یەکتر لە کێ بەر کێ دان.
درێژەی سیاسەتی مالیکی،کە بۆتە ناڕەزایەتی زیاتری سوننەکان رێگای چالاکی توندئاژۆکانی لە ئێڕاق هەمقار کردوە. سوننەکانی کە خۆیان لە ئێڕاق بە شەریک دەبینن حازرنین ئەو راستیە قەبوڵ کەن کە بە پێی راپرسی وڕێژە کەمینەن، بۆیە هەردسەڵاتێک کە بێتەسەرکار گیروگرفتبۆ دروست دەکەن .نوری مالیکی بە لە پێش گرتنی سیاسەتی پاکسازی بە عسیەکان بۆتە هۆی وەلانانی سیاسەتمەدارانی سوننە. لە راستیدا سیاسەتی ئامریکا دەربارەی هاوکاری لە گەڵ عەشیرەکان وچەکدارانی ژێر کۆنتڕۆڵی وان بە پەراوێزی راگیران کە مەبەستیان شەڕ لە گەڵ ئەلقاعیدە بوو.
بەرهە می ئەو سیاسەتە بارودۆخی ئەمنی ئێڕاقی بەرەو خراپی ڕاگواست. نوری مالیکی پەیتا پەیتا سیاسەت مەدارانی سوننەی دوور کردەوە کە یەکێک لە وان / تارق هاشمی / جێگری سەرۆککۆماری پێشوو(تاڵەبانی)و رەفیع عیسەوی وەزیری دارایی دەتوانین ناو بەرین. مالیکی ناتوانێ لە رێگای هێز پارێزگاری لە ئەنبار بکاو کۆنیڕۆڵی بکا.ئەو نەتوانای زێدەکردنی هێز وهێزی نیزامی خۆی وەکە ئامریکا لەساڵی ٢٠٠٨ هەیە نە نەرمی نواندنی سیاسی ئامریکای لە بەرانبەر عەشیرەکان وچەکدارەکانی ژێر دەسەڵاتی ئەوان دا هەیە.
مالێکی نەتەنیا بۆ چارەسەری کێشەکان پارێزگای ئەنبار، بەڵکوم بۆ تەواوی پارێزگاکانی دیکەی ئێڕاق کە لە کۆنتڕۆڵی دەوڵەتی وی ناڕازین حەوجێی بە رێگا چارەیەکی سیاسی هەیە. لە ساڵی ٢٠٠٩ هەتا هەڵبژاردنی شوڕای پارێزگاکان،بەڕیوەبردنیان وەئەستۆی پارێزگا بوو،بەڵام ئەوان لە چوکترین خودموختاری لە رێیەدا بێ بەش بون. ئەگەر چی هەرکام لە پارێزگاکانی ئێڕاق بە رێژەی دانیشتوانی بەشێک لە داهاتی ساڵانەی تەواوی وڵاتی هەبووە بەڵام زۆرینەی داهات لە رێگای وەزیرانی دەوڵەتی ناوەندی دەبوایە بگاتە دەستی وان. تەنانەت پارەیەک کە دەبوایە لەو پارێزگایە خەج کرابا لە بەغدا دەماوە. وپارێزگاکان بە وەدەست هێنانی ئەو پارەیە دەبوایە حەولێکی زۆر بدەن .
شەڕێکی هەستیار :
بەرهەمی ئەو سیاسەتە نەبونی داهاتە لە زۆرینەی پارێزگاکانی وڵات کە تژیەن لە گرفتی ئەمنیەتی کە دەبنە هۆی کەمبونەوەی دووبارەسازی . زۆر بونی داهاتی نەفتی ئێڕاق هیچ کاریگەریەکی لە خۆی نیشان نەداوە. شەش شوڕای پارێزگای ئێڕاق لە چەند هەلدا حەولیانداوە کە بەشێوەیەکی لە شێوەکان خودموختاری وەکی کوردوستانی ئێڕاقیان بۆ بڕەخسێ کە بە پێی یاسای بنەڕەتی ئێڕاقی ئیزنی پێدراوە.بەڵام دەوڵەتی ئێڕاق هەموو جارێک پێشی بەو شوڕایانە گرتووە. هەرچەند وادیارە لەوەی زیاتر ناتوانێ پێشیان پێ بگرێ. هەڵبژاردنەکانی پارڵمانی ئێڕاق قەرارە لە مانگی/ ئاوریل / بەڕێوە بچێ، دەتوانێ بەشێوەی شەڕێکی هەستیار بگا. کە لە و شەڕەدا ئەو کەسانەی کە لایەنگری سیاسەتی کۆنتڕۆڵی مالیکین وڕێژەی رۆژ لە گەڵ رۆژی زێدەی سوننەکان وشیعەکانی کە هیوادارن خودموختاری وەکو کوردوستانی ئێڕاق بە دەست بێنن پێکەوە دژ بەیەک رادەوەستن .
شەڕێک کە ئێستا لە پارێزگای ئەنبار هەیە تەنیا کێ بەرکێیە لە نێوان کەمینەی سوننەو دەوڵەتی ناوەندی کە زۆرینەی شیعەن یان شەڕی نێوان چەکدارانی قاعەدەو ئەڕتەش و پۆلیسی ئێڕاق نییە.بەڵکوم دەتوانێ یەکەم هەنگاو بێ بۆ بەدەستهێنانی جۆرێک خودموختاری ناوچەیی لەسەراسەی ئێڕاق.

لە نوسینی: مارینا ئۆتاوی ،، مامۆستای پلەبەرزی ناوەندی لێکۆڵینەوەی/ وددروویلسون / .
وەرگێڕانەوە بۆ هەنگوین زمانی کوردی: جەعفەر کەریمی
لە رووپەڕی، بی،بی،سی،،، بۆ رووپەڕی کوردوستان پۆست
١٦/١/٢٠١٤