شانۆ جى یه؟

Wednesday, 05/02/2014, 12:00

سه ره تا/
دەبێت ئەوە بڵێین کەشانۆ وقۆناغەکانى لە هەر(ئیپۆکێک-چاخێک)دا لەدەرەوەى دۆگم وبۆچوونەباوەکان هەمیشە پێش قۆناغى خۆى کەوتووە لەڕووى (ئایدیاوترادسیۆنەوە)، ئەمە جگە لەدۆخە کۆمەڵایەتى ومیللى یەکەى واتە چ خوێندنەوەى شانۆنامەوچ بینینى شانۆگەرى یاخود نمایشى شانۆى، گەیاندنى وەرگرەبە جیهانێکى ناشەخێى ولەگەڵ ئەوەشدازمانى تیۆرومەعریفەش تەواوکەرى پڕۆسەکەیە هەروەکو <جولیاکرستیڤا>کەبیریارێکى بولغارى یە دەڵێت:-<زمانى تیورى زمانێکى جیهانى یە>.کەلەدواین جاردا دەبێتە زمانێکى نێودەوڵەتى وترازانە لەجیهانى <لۆکاڵى-ناوچەیى> ...کەواتە گرنگى وبایەخى فێربوونى تیۆرى و بوونى باگراوند ،کارێک دەکات لەزمانى شەخێى وناوچەیى ومەزاجى و...هتد.)دووربکەوینەوە وبگەینە زمانێکى گەردوونى ، کەیارمەتیمان دەدات لەدەرەوەى بوونى ناسنامەى نەتەوەى پێوەربێت .هەروەکونووسەر <د.تغارید بیچون>لەنووسینینێکى دابەناوى <بۆس الفلسفى>دا دەڵێت :-دابڕاندنى لۆژیکى گشتى وتایبە ت ،مرۆیى وگروپى،پێوانەى گەردوونى وکیشوەرى ولۆکاڵى:-بەهۆى دابڕینى تیۆروپراکتیکە لە یەکترى> ئەمەش هەمان ئەو بۆچوونەساغ دەکاتەوە کەپێویستە تیۆرى بخوێنین و بەپراکتیکى تیۆرەکان بگەیەنینەئاکام و هەرئەمەش دەبێتە هۆى پێکەوە لکاندنەوەو ئاشت کردنەوەى تیۆرو پراکتیک چونکە ئەوەتا نووسەرێکى گەورەى
وەکو نیچە دەڵێت:- ئێمەى کۆمەڵى توێژەرکە بەدواى مەعریفەدا دەگەڕێنن خۆمان ناناسین، نەزانین لە بەرامبەر خۆماندا.تائێرە واى بۆدەچم کە ماناومەبەستە سەرەکیەکەمان لەم سەرەتا یاخود پێشە کیە خستبێتە ڕوو بۆیە لێرە بەدواوە بەدواى وەڵامى ماناى شانۆ چى یە؟!دە گەڕێن.
*چەمکى شانۆو پێناسە سەرەکیەکەى/
زۆر گرنگە بزانین پێناسەو شوناسى شانۆ زۆر ئاڵۆزە ،لە نووسەر وسەردەمێکەوە بۆ قۆناغ ونووسەر وسەردەمێکى تر ئاڵوگۆڕو جیاوازى تیابەدى دەکرێت سەرەتائێمە دەبێت بۆئەوەى بەباشى ئەم چەمکانە بناسین دەبێت بگەڕینەوە بۆڕیشە فەلسەفیەکەى واتە بۆسەرەتاکانى سەرهەڵدانى (شانۆ)لە یۆنان، ئەوان بەمانائەمرۆیى وهاوچەرخەکەى (وشەى شانۆ) یان بەکارنە هێناوە!!<ئایا شێوەو ڕووخسارى شانۆو شانۆنامەکان چۆن بوون؟! یاخودبەچیان وتوە شانۆ هەمووئەمانە وچەندەهاپرسیارى تر پێویستیان بە وەڵام دانەوەیە:-وەکو ئەمیرە حمود لە کتێبى <فى مسرح الکبار والێغار >دا دەڵێت:- شانۆ مەبەست لەکارى شانۆیى تەنها بەکارێکى هونەرى هەڵناسێ وەکو گۆرانى یاخود سەما یاخود کارێکى دەستى وەکو <پەیکەرسازى> کەئێمە لێرەدا لەبایەخى هیچیان کەم ناکاینەوە بەڵکو هونەرى شانۆ بەرز دەبێتەوە بەرسەکۆى هونەرەکانى تردا...هەربۆیە گەربڕوانینە مێژووى ژیانى مرۆڤایەتى دەبینین هەرلە زووەوە مرۆڤ ،وەکو دەرویەک بۆ گوزارشت کردن لەکێشە نەبینراوەکان وپەنهانەکانى داڵدەى بۆدراما بردووە ،هەرلەزووشەوە پەیوەندیەکى گیانى <مرۆڤ>ى بە<دراماوە> بەستۆتەوە وگەواهى ئەم ڕستەیەش هەمووئەو سەما درامایى وئاهەنگ وکەشە دیۆنیسیانەبوون بەکۆششى هەزاران کەس کەبەردەوام لەخوڵقاندنى ئەوکەشە درامیانە دا بەشدار دەبوون ، وەک ئەوەى بەبەشدارییان ویستویانە ئەوە بسەلمێنن کە ئەمانە بەشێکن لەو کەشە درامییە یان بەواتایەکى تر ئەوکەشە تەواوکەرى بوونى ئەمان دێت. .
ووشەى دراما/ وشەیەکى گریکى کۆنە و لەمەیدانى زماناوانى کۆنى گریکیداماناى <کار> یان <کارکردن> ى بەخشیوە وشەکە لە ژینالۆژیاى dramena بووە واتە<شت کاردەکەن> لە بەکارهێنانى زماندا سواوە و بووەتەdramaکارکردن .
هەندێک لەشارەزایانى دراماپێیان وایە کەوشەى دراما لە فەرهەنگى کۆنى گریکداڕوبە ،ڕووىدوومانابۆتەوە یەکەمیان ماناى کار ى گەیاندووە دووەمیان ماناى دیتن بەڵگەش بۆئەمە دەوترێت <دراما> بەمانى (جوتە-دووانە)بە ماناى هاوسەر دێت .لاى ئەرستۆ لە کتێبى هونەرى شعردا ئەو<فعل> فرمانە درامییە دەگەیەنێ کە بنەڕەتى ڕووداوە درامیەکەیە لە فەرهەنگى <ئۆکسفۆرد > وشەى دراما ڕووداوە لەڕێگاى جوڵانەوەو هەڵسوکەوتەوە. مانا زماناوانى یەکەى دراما لەجوڵاندنەوەوە هاتوە ....
*سەرهەڵدانى دراما /
کاتێ دەمانەوێ بزانین کەى وچۆن ولەکوێ دراما سەرى هەڵداوە دەبێت بگەڕینەوە بۆ مێژوو ى شارستانیەتەکۆنەکان لەوانە <عێراقى کۆن ومیێرو گریک> لە هەریەکێ لەم شارستانێتدا دەقە ئاینى یەکان و ووتەکان کراونەتە شانۆو کردەى درامى ،کە لەناو نەخش وپاشماوەو ئاسەوارەکان دا ماون....
*شانۆى یۆنانى / نواندن و سروت
سەرهەڵدانى شانۆى گریکى لەسەدەى 6ى پ.ز دا وە گەدیاردەیەکى ئاینى پوخت بووە و لەسەرچۆنیەتى سەرهەڵدانى بەرەوڕووى سێ تیۆرى سەرەکى دەبینەوە لەوانە :
1) گەڕانەوە بۆئاهەنگى جەژن و نوێژە ئایینیەکانى دیۆنیسیۆس (دیۆنسیۆس خواى شەراب ومەى بووە)،خەڵکەکە سەمایان کردووە وباسیان لەئازارو نەهامەتیەکانى خۆیان کردووە ...یان باسیان لەخۆشى و نهێنى یەکانى خۆیان کردووە وهانى مرۆڤى یان داوە بۆبیرکردنەوە سروشتى ئەم نەقسە : (کەژاوەیان بۆخواوەند هەڵگرتووە و ڕازاندوویانەتەوە وشانازیان کردووە وزەنگیان لێداوەو مەشخەڵیان هەڵگرتووە و دەمامکیان پۆشیوە وجێگایەکیان بۆشانۆ دیاریکردووە و پێیان ووتووە شانۆ) ، لەم جێگایەدا کەپێى ووتراوە شانۆ نواندنیان کردووە وچیرۆک وسەربووردەى ڕابووردوویان گێرابووردوویان گێًراوەتەوە بۆنەوەى نوێ.
2) درامادەگەرێتەوە بۆ نوێژو نزاکان کەلەسەر گۆڕى پیاوە مردوو بەناوبانگەکان دەکران و لێیان دەپاڕانەوە بۆئەوەى ئاگایان لەزیندووەکان بێت.هەرلەم رۆژانەدا قوربانى کراون بۆمردووەکان و چیرۆکیان بۆگێراونەتەوەو گۆرانیان بۆووتوون پێیان ووتوون (دیپرامب یان دیپرامبۆس)
3) درامازاد ە و بەرەنجامى دواپلەى گۆڕانکارى ئەومۆسیقاو گۆرانى و ئاواز وسەماکردنانەیە کەمرۆڤى کۆن دەرى بڕیوون تالاسایى سروشتیان پێبکاتەوە جگەلەوەش جۆرە رۆچوونێکى دەروونى بووە.
دەرەنجامە گشتیەکان /
دراما دەرەنجامى هەرکام لەو تیۆرە پشت راست کاتەوە کێشەنیە کێشەکە لە م خاڵەدانەدایە کە وا بەڕیز لێى دەدوێین :-
1) کەش وسروتى ئاینى رۆڵى گرنگیان گێڕاوە لەد روست بوونیاندا (کەزۆر پێش ئاینەکان کەوتوون).
2) مەست بوون ئەڵبەتە شەراب هێما ى خواوەندان یانەى هەیە و سەرحاڵ بوون یەکێکى ترە لەپێویستیەکانى .
3) بوونى نهێنیەک کە لە بوون و هەبووندا خۆى دەنوێنێت ، واتە کێشە خوودى نهێنیەکەیە ...
4) سەماکردن یەکێکى ترە لە پێویستیەکانى ئەوشانۆیە .
5) پۆشینى دەمامک ..
6) کەژاوە ..زەنگ ...مەشخەڵ
7) لەسەرووهەموویەوە بوونى جێگایەکى دیاریکراو بۆکارى شانۆیى .
بوونى چیرۆک و ڕووداوێک بۆگێڕانەوە ..
9) مۆسیقاو ئاوازو گۆرانى و لاساییکردنەوە...
*بەگشتى دەتوانین بلێین بەکۆى ئە مانەیان گوتووە شانۆ!!بەڵام شانۆ خۆى چییە؟
بەڵام پێش ئەوە باڕوونکردنەوەیەکى پێویست بدەین ،شانۆ بێجگەلەوەى کەلەسەرەوە ژماردمان پێکهاتبوو لە:-
- (دیالۆژ) کەلەنێوان دووکەسدا لەهاتووچۆدابوو .
- (کۆرس) پێکهاتبوو لەچەند کەسانێک کەناوبەناو گفتوگۆى ئەکتەرەکانیان دەبڕى و دەستیان بەگفتو گۆو سرود ووتن دەکرد ..
شێوەى شانۆى یۆنانى /
لەنێوان شانۆو بینەرانى دانیشتوو لەسەر مدرجەکان بەشێوەیکى نیو بازنەیى (جوقە) کاریان دەکرد ..دیکۆرى ئەم شانۆییە جێگیرە لەزۆربەى کاتەکاندا لەگەڵ هەندێک لەتووخمەکان کە دەجوڵێن بەشێوەیەکى هونەرى وەکو وێنەى زەخرەفى و ....هتد کەدیوارى شانۆ وەکو شەڕگە یان قوربانگەو ..هتد یان ناوکۆشک یان سەربازگەیەکى گریکى یان شوینێکى پیرۆز وەکو پەرستاگاو ..تاد
*تێبینى بەشێوەیەکى گشتى شانۆى گریکى تواناى معنوى وجوانسازى زۆربووە و درکیان بەکێشەکانى ئەوئیپۆکە کردووەو زۆربەجوانى دەربڕینیان لێ کردووە ...مرۆڤیان غەمبارکردووە و وایان لێکردوون بە ژیانى رۆژنەوەى ببەستنەوە و کێشەى خەڵک وحکومەت بووە ...بەپێویستیان زانیووە ...نەک بۆکات بەسەربردن وەک مۆدیچلى رۆژهەڵاتى کە لەکۆرسەکانى داهاتوودا زیاترى لەبارەوە دەڵێین ....