بانگ هێشتی لیبڕاڵی بۆ جه‌نگاوه‌ری دنه‌ده‌ر
Tuesday, 07/10/2014, 12:00
نووسینی: پاوڵ بێرمان
وه‌رگێڕانی بۆ عه‌ره‌بی: سمیر الیوسف الحیات :
وه‌رگێڕانی بۆکوردی: ڕێبازمحه‌مه‌د جه‌زا
تیرۆرولیبڕالیزم
ئه‌وه‌ی له‌م دوییانه‌دا هانائارێندت پێی هه‌ستا ،ئه‌وه‌بوو که‌وای کرد بزووتنه‌وه تۆتالیتاره‌یه‌کان بکاته موڵکی جه‌ماوه‌ر وکه‌مته‌ر خه‌می نه‌کرد له‌وه‌دا هه‌رچی وپه‌رچی (حوپاله)کان ،زۆڵه‌کان(مه‌نبوژ)ی کۆمه‌ڵگا له‌ده‌سته‌وڕێکخراوه کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیه‌کان "دا جێ بکاته‌وه" هه‌رچه‌نده زۆرینه بێ ده‌نگ و بێ باکن لێی .
کۆی شیکردنه‌وه‌کانی ئارێندت له‌کتێبی "بنه‌ماکانی تۆتالیتاریام " وکتێبه‌کانی تری دا له‌وانه" وپیقه السله" دا بۆ ئه‌وه ده‌ڕواتکه‌جه‌ماوه‌ر شایانی "ئاماده‌کردن وبه‌گه‌ڕخستنن" وده‌که‌ونه پێش بزوتنه‌وه تۆتالیتاره‌کانی له‌دایک بووی کۆمه‌ڵگای مۆدێرن ومه‌حکومن به سه‌ره‌تا ئابووری و کۆی مه‌داره سیاسی وناشرینه‌کان وده‌ست به‌سه‌رداگرتن وسوودوه‌رگرتن له‌قه‌یرانه‌ئابووریه‌کان وداواکاری هاونیشتمانیان .
ئه‌وه‌ی سیاسه‌ت ده‌یکات هاوشێوه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ماڵێکی گشتیه ،ئه‌وه‌ش وه‌کو ئه‌وکۆمه‌ڵگایانه ی که‌دابڕاون له‌چالاکی مرۆیی ده‌رباره‌ی ڕامان وبیرکردنه‌وه‌و دابه‌زاندن (تنحدر) ی بایه‌خ پێدانه مرۆییه گشتیه‌کان له‌سیاسه‌ت و شوێن که‌وتنه‌کانی وڵات وبێ باکی ، ئه‌مه‌ش له‌دایک بوونی بۆشاییه‌که که کۆمه‌ڵگه تۆلیتاره‌کان (شمولیه‌کان) هه‌وڵی داگیر کردنی ئه‌ده‌ن .وه‌ک ئه‌وشیکردنه‌وه یه‌ی که‌به‌ره‌و کلاسیکیه‌تی فیکری سیاسی تازه‌مان ده‌بات له‌نائاماده‌یی نووسه‌ری ئه‌مریکی "پۆڵ بێرمان" که‌هه‌مان فچولی هه‌یه .
گشتگیری وکه‌مینه‌یی له‌فیکردا جۆرێکه له ئایدیۆلۆجیا ،له‌وشه‌ڕه‌ی که‌وڵاته یه‌کگرتووه‌کان دژی تۆقاندن کردویانه ولێک جیاکردنه‌وه‌ئه‌مه‌یه ده‌بێته خاڵی ده‌ست پێکی ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه . بۆئه‌مه‌س نووسه‌ر نه‌هاتووه خوێندنه‌وه بۆناوبانگ وکتێبه‌کانی ئارێندت بکات ،به‌ڵکو به‌ڕه‌غمی ئه‌وه‌هاتووه په‌یوه‌سته بووه به بابه‌ته‌که‌وه.
"بێرمان" هێرش ده‌کاته سه‌ر بانگه‌شه‌ی که‌تواری "واقعی" که‌ئه‌مڕۆ زۆر پێداگری له‌سه‌ر ده‌کرێت وه‌ک هه‌مان پێداگری بۆ ژیانی جه‌نگی دووه‌می خه‌لیج 1991،له‌م جه‌نگه‌دا دژی ڕێکخراوی قاعیده‌وگالیبان وسیستمی به‌عپی عێراقی که‌ئه‌مه‌ش له‌پێناوپاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مریکی و جه‌خت کردنه‌وه له‌مسداقیه‌تی ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کان .جه‌نگی ئه‌مڕۆ وه‌کونووسه‌ر دیالیکتیکیانه لێی ده‌دوێت وه‌کوجه‌نگی ساڵی 1991جه‌نگی ئایدیۆلۆژیایه کجه‌نگی لیبڕالیه‌ت له‌به‌رامبه‌ر جه‌نگاوه‌ر و بزوتنه‌وه‌و سیستمه شمولیه‌کان .لیبڕله‌کان سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر بزوتنه‌وه‌وکیانه شمولیه‌ئه‌وروپیه‌کاندا "نازیه‌ت وفاشیه‌تی "ئیگالیاوئیسپانیا" وشیوعیه‌ت ،له‌م ڕۆشدا به‌سه‌ر کیانێکی شمولی تازه‌دا : تۆتالیتاریه‌تی ئیسلامی .
ئه‌وکیانه تۆتالیتاره له‌حزبی (به‌عپ)و وڕێکخراوی قاعیده‌و گالبان وبزووتنه‌وه‌ی حه‌ماس وجیهاد و حزب اڵڵه وئه‌وانی تردا خۆی ده‌نوێنێت.وه‌له‌و بزوتنه‌وه وحزبه علمانی و نه‌ته‌وه‌یی یاخود دینی ولاده‌ر که‌ته‌به‌نای ئه‌وپه‌ڕی توندووتیژی و پاڵپشتی کردن(تحچ) ی کوشتارو نابووتکردنی "خود"دان .به‌لام چۆن ئه‌م بزووتنه‌وه‌جیاوازانه دروست بوون،وه‌کوبزوتنه‌وه‌یه‌کی گشتگیر ؟ ئه‌وکیانه چۆن پێک دێت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وکیان و بزوتنه‌وه‌تۆتالیتاریانه‌ی که‌له‌ماوه‌ی سه‌ده‌ی بیستدا له‌ته‌واوی ئه‌وروپا به‌شێوه‌ی جیاواز ده‌رکه‌وتن؟له‌ڕاستیدا وه‌ڵامی هه‌ریه‌که له‌وپرسیارانه ،وه‌ڵامێکه ده‌وڵه‌مه‌نده به هۆی نووسه‌ران وده‌باره‌ی شیکردنه‌وه‌ی کلاسیکی بیریاری ئه‌ڵمانی "هانائارێندت" بۆتۆتالیتاریزم و سه‌ره‌ولیژی نرخی بیر ،نووسه‌ر دێت وله‌سه‌ر هاوشێوه‌ی خه‌یالی ڕۆمان زۆرتر خۆی ده‌به‌ستێته‌وه به ڕاستیه مێژوویه‌کانه‌وه وه‌ک له‌وه‌ی میتۆدی لێکۆڵینه‌وه‌یی بێت ، له‌ڕووی ئابووری وکۆمه‌ڵایه‌تی وسیاسی یه‌وه.
به‌ده‌ستی ئێمه خێراییه‌ک له‌و نێوانه‌دا هه‌یه ،هه‌روه‌کو نووسه‌ر خۆی ده‌لێت : "له‌ڕه‌چه‌ڵه‌کدا پێکهاته‌یه‌که له‌بیرگه‌راییه‌کاندا (النزعات الفکریه)ی رۆمانتیکی وفیکری ماتریاڵی ناحه‌زانه (المحادی) لیبڕاڵی وبزوتنه‌وه‌ی شۆڕش گێری و ئه‌نارشیستی یه ڕووسی وئه‌مریکیه‌کان به‌ده‌ر له‌وکۆمه‌ڵه‌یه‌ی که‌خۆیان درکاند.له‌کۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌وسه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست ،نووسه‌ر له‌ژێر ناوی دڵخۆش وخۆشگوزه‌رانه‌کان{الفچفچائی } دا کۆی کردونه‌ته‌وه وله‌هه‌مان کاتدا (نچیر) بانگ هێشتن بۆ نه‌هیلیزم وتیرۆر و تۆتالیتاریه‌ت و قبوڵکردنی موماره‌سه‌کردنی تووندوتیژی بێ پاڵنه‌ر به‌بێ بڵدبوونه‌وه(اڵاعداد) ی شێوه‌یه‌ک بۆ مه‌رگ و خۆ کوشتن ،به‌ڵکودوور که‌وتنه‌وه لێی که ڕه‌ت کردنه‌وه‌ی بزوتنه‌وه‌و کیانه شمولیه‌کان "فشت وسادت- به‌ره‌وپوکانه‌وه‌چوون" ، له‌دوای جه‌نگی یه‌که‌می جیهانی له‌شه‌پۆله‌فیکریه‌کان وگروپه بچوکه تیرۆریستیه‌کاندا.
وه‌ک ئه‌وه‌ی نووسه‌ر ده‌یگێڕێته‌وه ،دوای کۆتایی جه‌نگ ،بووبه گۆمێکی خوێناوی ته‌واو وله‌ده‌ست دانی ژیاری لیبراڵی ومسداقیه‌تی وڕێگه خۆشکردن له‌به‌رده‌م بزووتنه‌وه تۆتالیتاره‌کانی که‌له‌ئه‌وروپا بڵاوبوونه‌وه و به‌دوای ده‌سه‌ڵات ی به‌ده‌ر له‌وڵات هات .
نووسه‌ر ناسله‌مێته‌وه(لایتورع)له‌مێژووی سیاسی وئاڵۆزله‌سه‌ده‌ی بیست دا ،به‌ڵکوئه‌وه مێژووی بزووتنه‌وه تۆتالیتاره‌کانی سیسته‌می لیبڕالیه وبۆ مێژووی تێپه‌ڕبوپه‌رت وه‌کو مێژووی بزووتنه‌وه‌و گروپه تیرۆریستیه‌کان له‌ڕووسیای قه‌یسه‌ری وهه‌تا ڕۆمانه‌کانی دیستۆفسکی وهه‌ندێک دژایه‌تی(مزاعم) یه‌کانی نیچه.
قورس نیه سه‌ربار خستنی حزبی به‌عپی عێراقی وڕێکخراوی قاعده‌و گالبان وحه‌ماس وحزب اڵڵه وئه‌وانی تر له‌حزبه ئیسلامیه توندڕه‌وه‌کانی تر که‌ده‌عم له‌وڵاتان وه‌رده‌گرن ،سه‌ربازی ومه‌ده‌نی ، بڵاو ده‌بنه‌وه له‌نێوان (که‌راچی وخه‌رگوم) بۆکیانێکی تۆتالیتاری ، به‌ڵکو داده‌نرێت به‌نمونه‌ی ئه‌وکیانه‌ی وێنه‌یه‌کی هاوشێوه‌ی کیانه تۆتالیتاره‌کانی که ناسراوه له‌ئه‌وروپای سه‌ده‌ی بیست دا.
تێگه‌یشتن له جینالۆژیای یه‌ک فیکری هه‌تا ئه‌گه‌ر گروپه کان جیاوازیش بن هه‌موویان یه‌ک هۆکاریان هه‌یه . ئه‌وبزووتنه‌وئیسلامیه توندڕه‌وانه که کۆبوونه‌ته‌وه هه‌ر ئه‌وه‌یه که حزبێکی نیشتمانی علمانی به‌دیاری کراوی حزبی به‌عپ ڕه‌چه‌ڵه‌کێکه شیمانه ده‌کرێت له‌بزووتنه‌وه ئه‌وروپیه نهیلیستیه‌کان و ناحه‌زه‌کانی لیبڕالیزم دا .
بزووتنه‌وه ئیسلامی ونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ، له‌گوته‌وکرداریاندا به‌رجه‌ستکردنی دژایه‌تی و به‌ڵگه‌گرتن (دعاوی) وبانگهێشتن(دعاوی) ی بیریاره‌کانیاندا وه‌ئه‌وانه‌ش به‌دیاری کراوی "سید قوگب و مشیل عفلق" نووسه‌ر به‌ته‌واوی تائه‌وپه‌ڕ (متجاور)ی بایه‌خی پێداون ،هه‌روه‌کو ئه‌وه‌ی که‌دڵیان پڕی بوو له‌دژایه‌تیوته‌ئویلی میتۆده‌کان له‌فیکری عه‌ده‌میه‌تی ئه‌وروپای دژه دژه لیبڕاڵیه‌کاندا . ئه‌وانه هانی شوێنکه‌وتووه‌کانیان ده‌ده‌ن به‌ره‌و مه‌رگ وخۆکوشتن ، که‌وه‌ڵام دانه‌وه‌یانه بۆ ئه‌ومه‌یله ی هه‌یانه بۆ ئه‌وفیکره.
بێگوومان ئه‌وه گونجاوه له‌گه‌ڵ خه‌یاڵگه‌ی نووسه‌ری ئه‌وگوته‌یه ! وه‌له‌ڕاستیدائه‌م کتێبه ده‌ستپێکی ڕاهێنانه له‌‌کاری خه‌یاڵگه‌ی دروستکار ،له‌وێدا په‌یوه‌ندیه‌که‌قورس وهه‌تامه‌حاڵ ده‌بێت . ئه‌م پاره‌ش گه‌یاندنێکی تونده.ئه‌وه‌ڕهێنانێکه بۆ هه‌موان نیه ، هه‌روه‌کوبه‌رگری کردن وبه‌ڵگه‌هێنانه‌وه ودنه‌دان (تحریچ)که‌پۆڵ بێرمان شانازی پێوه‌ده‌کات ،چه‌پی لیبراڵی وجاسووس پێویستی به‌به‌ڵگه‌هێنانه‌وه هه‌یه بۆ پشتگیری کردن له جه‌نگ له‌دژی قاعده‌و گالبان یاخود سیستمی عێراقی یان هه‌ر بزووتنه‌وه‌یه‌کی تر به‌وه‌ی سوورن له‌سه‌رئه‌وه‌ی ئامانجی جه‌نگی ئه‌مریکی به‌رده‌ومه ده‌دوێن.
له‌به‌رئه‌وه‌ی سوور بوون له‌ده‌ر جه‌نگ شتێک نیه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری یان به‌که‌تواری پێویستی ئاسایشی دیاری کراو هه‌روه‌کو دژه‌تۆتالیتاریه‌ت له‌پێناو لیبرالیه‌تی گه‌ردوونی دا که‌ده‌فعی ده‌کات .یه‌که‌م : له‌پێناو تۆمه‌تی دانه‌پاڵ بۆ پۆل به‌ندکردنی ڕاست ڕه‌وه‌کان وپۆزه‌تیڤیسته‌کان ودرۆئاشکراو دیاره‌کانی ئیداره‌ی ئه‌مریکیه .دووه‌م : بۆ کورت کردنه‌وه‌ی هه‌ڵوێستی هاوڕێ چه‌په لیبڕالیه‌کان ،ڕاپه‌ڕینه‌کانی جه‌نگ ،له‌ڕوانگه‌ی کورت بیبین له‌ڕووی تێگه‌یشتنی که‌تواری سیاسییه‌وه.
نووسینی ئه‌م کتێبه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چه‌ندمانگێک پێش ئه‌م نووسینه له‌کاتی جه‌نگی دژی عێراق وله‌سێبه‌ری مه‌زنه به‌رهه‌ڵستکاره‌گه‌ردوونیه‌کانی جه‌نگ ،لێره‌دا نووسه‌ر خۆی ده‌دات به‌ده‌سته‌وه‌له‌پڕوپاگه‌نده ودنه‌دانی وته‌وزیفی ڕیتۆریکای ووتاری کورت ناکاته‌وه له‌ڕیچواڵێکدا به‌ڵکوبه‌وه‌رگرتنی خه‌یاڵاندنی سویلکانه دژی جینالۆجیاومه‌رگی نووسه‌ر وچه‌پی لیبڕڵیه له‌سنوری له‌سنوری بوونه زه‌عیم دا ،لانی که‌م ،ئه‌وخۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانه ،هه‌تا گه‌ڕانه‌وه‌ی پێویسته وه‌رگیراوبێت له‌دیارده‌یه‌ک به‌دیاری کراوی به‌ڵکوبه‌هۆیه‌که‌وه که ئه‌وه‌خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانێکی فیکری وسلوکی تۆتالیتاره‌کانه که‌ئه‌وه ڕیتۆریکایه‌کی دنه‌دراوه وبه‌کاردێت له‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی قاوقیڕدا هه‌رجه‌ماوه‌رێکی بزووتنه‌وه‌تۆتالیتاره‌کان وتاڕاده‌ی ڕه‌ئی "ئارێندت " و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی هه‌وادارانی وهه‌ڵگران ووه‌رگرانی ووتار بێژوو پشت گیر ودڵسۆز ی ئه‌وخه‌یاڵه‌ساویلکانه‌یه که‌سووره له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی بیره‌کان و بزووتنه‌وه دوور له په‌رێزه‌کانی مه‌کان وسروشتی ،به‌ڵکو په‌یوه‌ندیه‌کی دڵنیا یی یه وه‌کو به‌شیک له‌هه‌ریه‌کێک وه‌له‌گه ڵ ئه‌وه‌يشدا ڕه‌تکردنه‌وه‌ی جۆراوجۆر بۆ ژینالۆژیایه‌ک که‌ئه‌وخه‌یاڵاندنانه بنچینه‌ی بیری تۆتالیتاریه وواعیزی فێرکاری و وه‌سێتی ڕه‌فزکردنه‌وه‌ی ته‌واوی ده‌وڵه‌تو کۆمه‌ڵگه‌یه‌و له‌نێوان حزبی سیاسی وگه‌ل وه‌له‌نێوان حزب وسه‌رۆکی حزب ،گوته‌وکردار ،حه‌قیقه‌ت وخه‌یاڵ : هه‌موویه‌کێک خوێنه‌رێکی هه‌یه "ستالین "یاخود" هیتله‌ر " یان
" مۆسۆلینی" یان " پۆڵ بوت"یان "سدام حسێن ". بڕوانه ئه‌مانه چه‌ند شایسته‌ن به لێبڕاڵی ،پۆڵ بێرمان دژی تۆتالیتاریه‌ته له‌خۆیدا پێش ئه‌وه‌ی هانی دژایه‌تی بدات له‌ده‌ڤه‌ره جیاوازه‌کانی جیهاندا !
4/2/2009
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
