هەرێمى كوردستان لەبەردەم ئەگەرى گۆڕاندا .

Monday, 06/06/2011, 12:00

د.پشتیوان عبداللە .بەختیار شارەزورى
گۆڕانكارى لە سەر ئاستى گشتى پێداویستیەكى مێژوییە و ئەكرێت لەسەر دەستى نەوە دواى نەوە ڕوبدات بە پێ ى پاشخانى ڕۆشنبیرى هەر كۆمەڵگایەك , خۆ ئەگەر بە مانا (فۆگۆیاما) یەیەكەى بڵێین دیموكراسى كۆتایى مێژوە لە ڕوى فكرى سیستمى حوكمڕانیەوە ئەوا بە مانا (لۆك)كەى لیبرالیەت ڕۆحى ئەو گوِرَانكارى و دیموكراسیەتەیە ئا لێرەوە ئەگەر لە دواى جەنگى جیهانى دوەمەوە 11ستَێمبەر بە گەورەترین كارەسات و گۆڕانكارى ناو بهێنین ئەوا بۆ خۆى ئەم كارەساتە بەریەككەوتنى دوو بۆچون بوە كە نەتوانرا بە گفتوگۆ كار بۆ چارەسەركردنى بكرێ ئەوا دوا جار بوە جەنگى گەرم , لەم نێوەندەدا و لە دواى ئەم ڕوداوەوە هاوڵاتى سڤیل هیچ كاریگەرى نەبوو لەسەر ڕوداوەكان بگرە ئەمریكا ڕاستەو خۆ مامەڵەى لەگەڵ سەرانى دەسەڵاتدا دەكرد كە ئەو كات خۆى پشتگیرى كردبوون ئیتر هەركەسێك و گروپێك لە دەسەڵاتدا بونایە ڕاستەوخۆ مامەڵەى لەگەڵ دەكرد بە پێ ى پاراستنى بەرژەوەندیەكانى ئەوانەشى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا حوكمڕان بوون دریژ كراوەى شەڕى سارد و ناتۆ و وارشۆ بوون بەڵام لە دواى دەرچونى پیرۆسترۆیكا گلانسۆس ئەم حوكمڕانانە وەك خۆیان مانەوە و بگرە بونە دیكتاتۆر پاشان لە دواى دەركەوتن و جێگرتنەوەى ئێران وەك ڕوسیا مل ملانێكان فۆرمێكى ترى وەرگرت هەموو ئەمانە نەی توانى حوكمێكى یاساى و لیبرالیانەیان هەبێت و تاك تێدا خاوەنى ماف و ئەركى خۆى بێت ئا لێرەوە لە هەرێمى كوردستاندا كاتێك شۆرش گێڕەكان لە شاخەوە دێنە ناو شار بە هۆى گۆڕانكارى گەردەلولى بیابانەوە ئیتر دەبنە فۆتۆى حكومڕانیەكانى جیهانى عەربى و ئێرانى دەبێتە حوكمى بنەماڵە و خێڵ و مێگەلى ناتوانن لە مفهومى شار و خەباتى دیموكراسیانە تێ بگەن وەك ئەوەى شۆڕش لە پێناو درێژەدان بوبێ بە دەسەڵاتى شۆڕشگێڕەكان بۆ ئەبەدى بەڵام دواى هاتنە سەر حوكمى ئۆباما سیاسەتى ئەمریكا بە دو ئاراستە كار دەكات كە مامەڵكردن بوە لەگەڵ دەسەڵات و شەقام كار كردن بۆ دیموكراسى ئەڵبەت لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا دەوڵەت بە مەفهومە یاساییەكەى بونى نیە یەكەیەكى ئۆرگانى گرێدراوە پێكەوە دەركەوتنى شۆڕشى كۆمەڵایەتى بۆ داواى دیموكراسى و دەوڵەتى یاسایى لە تونسەوە دەست پێ دەكات و كە بە شۆڕشى بەریەككەوتنى شارشتانیتەكان ناو دەبرێ لە ڕێگەى تۆڕەكانى ئەنتەرنێتەوە بەتایبەت فەیس بوك و تیوتەر ئیتر ئەمە قۆناغ بە قۆناغ دەست پێ دەكات لە تونسەوە بۆ مسر و بۆ یەمەن و بۆ لیبیا و سوریا ئەڵبەت لەم نێوەندانەدا ئەمریكا ترسى زۆرى لە بزوتنەوە توند ڕەوەكانى ئیسلامى هەیە كە ئەمە لە لیبیادا بە ئاشكرا دەردەكەوێت كە بۆ ئەوەى قائدە نەچێتە ناو یاریەكەوە تا ئاستێك دەوەستێت ئەمریكا وەك پێویست نەوێرا پشتگیرى لە شۆڕشگێڕەكان بكات تا كوشتنى ئوسامە بن لادن تا قائدە لاواز بكات نەتوانێت ئەو یاریە بكات لە دواى ئەمەوە دەست پێ دەكاتەوە لە لایەكى ترەوە مل ملانێكانى ئێران و ئەمریكا لەم گۆڕانكاریانەدا بە نزیك بونەوە لە هاوپەیمانەكانى ئێران و سنورى ئێران دەورى ئێران و ئەمریكا زیاد دەكات ئێران هەوڵ دەدات لە ڕێگەى شیعە وە بچێتە ناو بەحرەین ئەمریكاش پاڵپشتى خۆپیشاندەرانى سوریا و یەمەن بكات ئا لێرەوە عیراق بۆ خۆى سروشتى سیاسى جیاواز ترە چونكە دیكتاتۆرێك ڕوخاوە ئێستە ئەمریكا سەرپەرشتى دەكات و ئێران كاریگەرى بەرچاوى تێدا هەیە وە هەم لە ڕوى جیوپۆلەتیكیشەوە جیاوازە بۆیە ئەم جۆرە خۆپیشاندانە لە سەرانسەرى عێراقدا ناو بە ناو كراو بەڵام نەبوە شۆڕشێكى سەرتاسەرى بە هەرێمى كوردستانیشەوە لە كاتێكدا ئەو دەسەڵاتانەى كە زیاد لە 10 ساڵ حكوم دەكەن و دەسەڵاتیكى گەندەڵە بە حوكمى ئەم گۆڕانە دەبێت یان چاكسازى بكرێت یان دەركرێن ئەگەرلە هەرێمى كوردستاندا دواى دروست بونى ئۆپۆزسیۆن و ناڕەزایەتى سەرتاسەرى خەڵك بەرامبەر ئەم جۆرە حوكمە خێڵەكی گەندەڵە هەرێمى كوردستانیش ڕو بە ڕوى ناڕەزایەتى شەقام ڕاى گشتى بویەوە بەڵام بە هۆى پێكهاتى دەسەڵاتێكى سەركوتكەر و پۆلیسیەوە نەتوانرا گشتى بێتەوە ئەمە بۆ ئەمریكا مایەى جۆرێكى ترە لە یارى چونكە هەرێمى كوردستان پێگەیەكى گرنگە بۆ ناو عێراق و سنورەكانى لەگەڵ ئێراندا بۆیە تا دەسەڵات لە سوریاو لیبیا نەڕوخێ كار لە ناو عێاقدا ناكات وەك پێویستى ئەو گۆرَانكاریە , ئا لێرەوە لە هەرێمى كوردستاندا كاتێك دەبێتە سەربازگەیەكى گەورە دەیەوێت دەرفەتێك بداتە دەسەڵاتەكان و كاتەكانیش درێژ بكاتەوە بۆیە لە كاتى بەرزبونەوەى ناكۆكى نێوان دەسەڵات و شەقام دەیەوێت ڕوڵى ئێران زیاتر نەبێت لەوەى كە هەیە و بالانسێك لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا دروست بكات بۆیە دەرفەتێك دەداتە دەسەڵات تا بزانێت دەسەڵاتى 20 ساڵەى دوو خێڵەكە دەگاتە كوێ وە كاتەكەیش درێژ بكاتەوە بۆیە گڵۆپى سەوز بۆ پارتى و یەكێتى هەڵدەكات بەڵام سنوردار تا هاوسەنگى هێزەكانى هەرێم ڕابگرێ (چونى هێزەكانى پارتى و یەكێتى بۆ دارشمانە و چاودێرى كردنى توندى فڕۆكەكانى ئەمریكا لە سنورەكان بە تایبەت هەڵبجەى شەهید و پارستنى ئۆپۆزسیۆن لە ئەگەرى هێرشى دەسەڵات و گوشار خستنە سەردەسەڵات بۆ چاكسازى) نمونەى هاوسەنگ ڕاگرتنى ئەم یاریەن بە دیوێكى تردا ئۆپۆزسیۆن بۆ ڕەوینەوەى دۆخى داگیركارى سەربازى مەحكومە بەوەى ئەم دانوستانە بكات و دەسەڵات بۆ وەستانى ئەو داڕوخان و ئەو هەرەسەى كە لەسەر ئاستى متمانە و پێگەى جەماوەرى توشى بوە مەحكومە بەوەى ئەم یاریە بكات ئەگینا بە دیوێكى تردا نە ئۆپۆزسیۆن باوەڕى بە چاكسازى دەسەڵات هەیە و پێى وایە قۆناغى شۆرششگێڕەكان تەواو بوە و دەبێت نەوەیەكى نوێ بێتە ناو یاریەكەوە نە دەسەڵات كە گروپێكى بچوك حكوم دەكەن دەیەوێت دەستبەردارى ئیمتیازاتەكانى بێتەوە بۆیە بە ڕاى زۆرێك لە لێكۆڵەرەوان هیچ ئامانجێكى نابێت ئەگەر بەشدارى حكومەتى بنكە فراوانى ئینتیقالیش بكەن وە بكەونە بەردەم هەڵبژاردنەكان چونكە پارە و چەك لاى هەر كامیان هەبوو دەتوانێت گرەوى هەڵبژاردن بباتەوە ئەگەر نەكەوێتە دەست حكومەتێك كە بتوانێت یاسا و داواكارى گشتى و پەرلەمان و چاوەكانى چاودێرى ئەكتیڤ بكات ئەمەش لە ئێستاى پارتى و یەكێتیدا زەحمەتە چونكە داهاتى گشتى لە ژێر دەستى پارتى و یەكێتیدایە ئا لێرەوە دەسەڵات لەبەردەم دو ڕێگادایە یان دەبێت باوەڕ بەوە بهێنیت كە پارە و چەك لە ژێر دەستێكى بێ لایەنى ئەمیندا بێت واز لە ئیمتیازات و گوشار و گەندەڵى بهێنن بچنە بەردەم دادگا یان دواى تێپەڕبونى كات گرەو لەسەر ئەسپى تۆپیو و مەرگى خۆیان دەكەن یان دەبێت ڕوبەڕوى شۆڕشێكى كۆمەڵایەتى و شەقام ببنەوە دەكەونە ژێر ئەو حوكمەى كە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى گرتوەتەوە لە هەموو ڕوەكانەوە پشكى شێر و براوە ئۆپۆزسیۆن دەبێت كە ئەمە حكومى سیاسى و گشتى ئەو یاریەیە كەدەسەڵات ڕو بەڕوى بوتەوە .
لێرەوە دێینە سەر ناوخوى هەرێمى كوردستان و جۆرى یاریەكان داواكارى هێزەكان و دەسەڵات:
میزوى كۆن و هاو جه ر خى مرۆفایه تى به شیوه یه كى سه ره كى بریتى یه له میزوى ململانیى نیوان جه ما وه ر و ده سه لات. ئه م ململانییه ش یا ن له بیناو باشتر بوونى یارودۆخى زیا ن و كوزه ران و جاكسازى یووه وه یان بۆ كۆرانكارى ره ك و ریشه یى بووه له ریكاى شۆرشه كۆمه لایه تیه كانه وه. ئه م كیشمه كیش و ململا نییه به شیوه یه كى به رده وا م و وه ك دیارده یه كى هه میشه یى بوو نى هه یه و هیج كۆ مه لكایه ك لیى به ده ر نیه ، ته نا نه ت له و كۆمه لكایا نه ش كه سیسته مى ده سه لات و حوكم ئه و به رى دیموكراسى یه. له زۆر كات دا ئه م ململا نییه لاواز و نا به ر جا وه وه هه ندیك كاتیش هه یه تو ند و به رجا و و هه ستبیكراو، به شیوه یه كى ریكخرا و یان عه فه وى. را به رین و شۆرشه كا ن نموو نه ى یه رزترین و تووندترین شیوازى ئه م رووبه روبونه وه ى نیوان جه ما وه ر و ده سه لاتن .
ئه وه ى جیكاى سه رنج و تیروانین و با سه ئا یا شتیك هه یه به نا وى ده سه لا تى خۆمالى و ده سه لاتى جه ما وه رى له ئه مرۆى جیها ندا.ره نكه ئه م تیروانین وبیرۆكه یه را ست بوبیت و ئه رزیه تى هه بو بیت له سه ره تا و ناوه ره ستى سه ده ى رابردوودا ، له كه ل سه رهه لدان و سه ركه وتنى بزوتنه وه میللیه كان. به لا م زوو یان دره نك ما هیه تى ئه م ده سه لاته خۆما لى و خه لكیا نه بۆ جه ما وه ر روون بۆوه و ئه م ده سه لاتا نه له یه كه م ساته كانى ته مه نیا ن رووبه رووى نا ره زایه تى جه ما وه رى بوونه وه.
واته ئه وه بوو به شتیكى روون و ئاشكرا كه له دونیاى سیا سى و هزرى سیا سى دا شتیك بوونى نیه به ناوى ده سه لاتى خۆیى و خۆمالى و خه لكى. ده سه لات ده سه لاته و جه ما وه ریش جه ما وه ر ، دوو جه مسه رى جیا له یه ك و به دوو ئاراسته ى بیجه وانه ى یه ك. وه ئه م دوو جه مسه ره له ململا نیى به رده وامن. له كۆمه لكا دیموكراتیه كاندا ره نك بیت بۆشایى یه كى زۆر كه وره له نیوان به رزه وه ندیه كانى جه ما وه رو ده سه لات و ئۆبۆزسیۆن دا نه بیت.
وه هه روه ها له هه ندیك ده ورانى میزوویى مومكینه ده سه لاتیك متما نه ی لاى زۆربه ى جه ما وه رهه بیت و خۆى به نوینه رى راسته قینه ى جه ما وه ر بزانیت و ته نانه ت له بریاره جاره نووس سازه كانیش دا رابرسى به خه لك نه كات.له میا نه ى هه لسوكه وت و به رخوردى له م جه شنه دا وه له كه ل تیبه ربوونى كا تدا ، قلیش ده كه ویته نیوان ده سه لاتیكى له م جه شنه و جه ما وه ردا. لیره شه وه نا ره زایه تى جه ما وه رى لیره و له وى ده ست بیده كا ت. به رخوردو به رجه كردارى ده سه لات یا ن جاو بیخشانه وه ى سیا سه ته كا نى ده بیت و وه لام به داخوازیه كانى جه ماوه ر ده بیت بۆ له ده ست نه دا نى متما نه و ده سه لا ته كه ى وه یان هیز و سه ركوت به كارده هینیت وه له ریكا ى ده زكاكانى راكه یاندنیه وه هه ولى جه وا شه كردنى جه ما وه ر ده دات.
جه وا شه كردن و خه له فاندنى جه ما وه ر له زیر نا وى ده سه لاتى خۆمالى و خه لكى تا راده یه كى زۆر و به ربلاو ته نها له فه رهه نكى سیا سى حزبه تقلیدى و ده سه لا ته تۆ لیتا ریسته كا نى به شیك له وولاتانى دووا كه ووتوو و زۆربه ى وولاتانى خۆرهه لاتى نا وه را ست دا بونى هه یه. ده سه لاتى كوردیش له كوردستانى عیراق له 20 سا لى رابردوودا سیاسه تیكى جه واشه كارانه ى له م جه شنه ى بیاده كردووه.
ئه م ده سه لاته خۆى له شوینى جه ما وه ر دانا وه و هه موو شتیكى به نا وى جه ما وه ر و خه لكه وه كردووه ته نا نه ت له مه سه له جا ره نوس سازه كانیش دا.
دیا ره سیا سه تى جه واشه كارى و بیده نك كردنى خه لك له زیر بیانووى هه مه جه شن و جیا توا نى ده نكى ناره زا یه تى خه لك بۆ ما وه یه كى دریز كب بكا ت وه دریزه به ده سه لا ته كه ى بدات. به لام جۆ ریك له ئاكاهى سیا سى لاى خه لك دروست ده بیت وه نا ره زا یه تیه كا ن روو له زیاد بوون ده بن و سه رو سیما ده كرن ده سه لات به ته واوى و به روونى سه رووسیما راسته قینه كه ى خۆى نیشا ن ده دا ت وه ریكا ى سه ركوت كردنى ده نكه نا را زیه كان هه لده بزیریت له برى بیا جونه وه به سیا سه ته كا نى و ئه نجا م دا نى جا كسا زى.
خا لى وه رجه رخا نى بنه ره تى بۆ بیوانى ووشیارى كۆمه لا یه تى و سیا سى كۆمه لكا داكۆكى كردنه له ئا زادى. ئه م وه رجه رخانه له كۆمه لكا ى ئیمه هه ستى بیكرا له كه ل تیرۆركردنى رۆزنا مه نوس زه رده شت عوسمان. وه دواتر یش خۆ بیشا ندا نه كا نى دز به یا سا ى خۆ بیشا ندان.
خودى جونه سه ره وه ى ئا ستى ووشیارى خه لك و نه ها مه ته كه له بووه كا نى 20 سا لى را بردوو وه سه ر هه لدا نى شه بۆلى شۆ رشه كا نى وولاتا نى عه ره بى ، بون به هه وین بۆ نا ره زایه تى به ر فراوانى خه لكى كوردستان له 17 شوبات.




نى شه قا مى كوردى جولا

هه فده ى شوبا ت سه ره تاى ده ست بیكردنى میزویه كى نوئ بوو له كو ردستا نى عیراق. بۆ یه كه م جار خه لكى كوردستا ن بویرانه ها تنه سه ر شه قا م و داواى جاكسازى ره ك و ریشه ییان كرد له ریكه ى خۆبیشا ندان و كردبوونه وه ى جه ما وه رى هیمنا نه وه. ئه م بزوتنه وه له سه ره تا دا خۆ رسكا نه ده ستى بیكرد و دواتریش جۆریك له ریكخراوبونى سه روسیما بیدا.
كه ر سه یریكى رابردوى سیا سى و جه ما وه رى كوردستا نى عیراق بكه ین ده بینین له رابردودا شتیكى ئه وتۆ نه بوه بۆ جا كسا زى یا ن كۆرینى ده سه لات له ریكه ى شه قا مه وه وه دوور له كۆنترۆلى حیزبه كوردیه كان به سه ر ئیرا ده و ویستى خه لك. حیزبه كوردیه كان هه میشه كا ریا ن كردووه له بینا و ها ندانى كه نجا ن و لا وا ن بۆ روكردنه شا خه كان و به یوه ست بوون بییا نه وه له جیا تى ئه وه ى كه كا ر بكه ن له بینا و جولا ندنى شه قا م و كۆ رینى ده سه لات له ریكا ى نا ره زا یه تیه جه ما وه ریه كا ن. هۆى سه ره كى ئه م سیا سه ته شیا ن ده كه ریته وه بۆ ئه وه ى بتوا نن جله وى ویست و ئیرا ده ى خه لك كۆنترۆل بكه ن وه به ئا را سته ى به رزه وه ند یه كا نى خۆیا ن به رن.
ته نا نه ت دواى به ده سته وه كرتنى ده سه لات له به ها رى 1991 هه مان سیا سه تیا ن به رده وامى بیدا و ته رویج كرده وه. هه موو ریكا یه كیان كرته به ر له بیناو له بینا و نه هیشتنى رو حیه تى شۆرشكیرا نه ى نه نجا ن و لاوا ن و دوو ر خستنه وه یا ن له دونیا ى سیا سى و به شدا ریكردن له زیا نى سیا سى دا. له كه ل ئه و هه موو كا ره سا ت و نه ها مه تیه ى به سه ر خه لكیا ن هینا و با سا و بیا نو هینا نه وه یا ن بۆى ، وه له ریكه ى دوورخستنه وه ى لاوا ن له زیا نى سیا سى ، جۆ ریك له رق و قین به را مبه ر سیا سه ت و سیا سه تكردن دروست بوو. له زیر كا ركردى هه موو ئه ما نه دا ئینتما ى نیشتما نى لا ى كه نجا ن و لاوا ن به به رده وا مى روو له كز بوون بوو. ئه م حیزبه ده سه لاتدا را نه ى كورد به یا میا ن بۆ كه نجا ن ئه وه بووه كه مومكین نیه له ده ره وه ى ئینتما ى سیا سیت به ئیمه هیج كا م له خه ون و هیوا كا نت بینه دى.
ئه مه بووه كارنا مه ى سیا سى ئه حزابى كوردى بۆ كه نجا ن و لاوا ن. ئه م با رودۆخه به رده وام بوو تا وه كو له دا یك بوو نى بز ووتنه وه ى كۆران و هه لبزا ردنى 25 7- 2008 . له زیر كا ركردى میدیا سه ریه خۆ كا ن و بزوتنه وه ى كۆرا ن كه نجا ن د ینه وه نا و زیا نى سیا سى و ئینتما ى نیشتما نیا ن بته و ده بیته وه.
ده توا نین بلیین 17 شوبا ت خا لى وه رجه رخا ن و ده ستبیكردنى یه كه م شۆ رشى كۆ مه لا یه تى بوو له كوردستا نى عیراق.

كو ردستا ن : یه ك هه ریم یا ن دوو هه ریم
له ده ورا نه شۆرشكیره كا ندا بۆ كۆرینى ململا نیكا ن بۆ ئا ستیكى به رزتر له بینا و به دیهینا نى جا كسازى و ریفۆرم وه یان كۆرینى ده سه لات زۆر كرنكه كه شوین و كات، ده سه لا تى سیا سى و بیكها ته ى كۆ مه لایه تى ، بارودۆخى نا وخۆ و نا وجه یى و جیها نى له به ر جا و بكیریت.
ئه وه ى خه لكى كوردستان رووبه رووى بۆته وه و ململا نئ ى سیا سى له كه ل ده كا ت ده سه لاتیكى یه ك جه شنه نیه ، به لكو دوو ده سه لاتى جیایه كه هه ر یه كه یا ن خه سله تى تا یبه ت به خۆى هه یه، وه هه روه ها بیكها ته ى كۆ مه لا یه تى نا وجه كا نى زیر كۆنترۆلى ئه م دوو ده سه لا ته جیا ن له رووى بیكها ته ى كۆ مه لا یه تیه وه ، هه رجه نده دا خوازى و دروشمه كا نى خه لكى زیر كۆ نترۆلى ئه م دوو ده سه لاته جونیه كن و له یه ك جیا نین.
ئه وه شتیكى به لكه نه ویسته كه له هه ریمى كوردستا ن دوو ئیداره و دوو ده سه لات هه یه، ده سه لاتى با رتى (نا وجه ى زه رد) وه ده سه لاتى یه كیتى (سه وز) وه جیا وازى نیوا ن ئه م دوو ناوجه یه هه م له رووى ده سه لا تى سیا سیه وه وه هه م له رووى بیكها ته ى كۆ مه لایه تى خه لكه كه ى جیا وازى نیوان ئه م دوو نا وجه یه به قه د جیا وا زى نیوا ن دوو وولا تى وه ك لیبیا و میسر وایه.
.
.
له كا تیكدا ئەم دو حیزبه ده زا نن رووبه رووى نا ره زا یه تى خه لك ده بنه وه ، له كا تیكدا كه سه رده م سه رده مى جه نكى سا رد نیه و سه ر ده م سه رده مى بۆ ست لیبرا تیزمه (لیبرا لیزمى نوئ)، وه خه لك ئا ما ده نیه بشتیوا نى له حزبیكى خیله كى بكا ت كه كا رنا مه ى سیا سى و به رنا مه ى كا ر كردنیا ن به شیوه یه كى سه ره كى بۆ با را ستنى به رزه وه ند یه كا نى بنه ما له یه. ئه م حزبانه دین بۆ كۆ كر دنه وه ى جۆریك له خه لك بۆ ئه وه ى دا كۆ كیا ن لیبكا ت وه بیده نكردنى خه لكى نا را زى جه ند سیا سه تیك به یره و ده كه ن:
1- كه نده لكر دنى خه لك و دروست كردنى تویزیكى مشه خۆرو كه نده ل. 2 - تر سا ند ن و تۆ قا ند ن و ئه شكه نجه و تیرۆر
3- كرد نه وه ى ده زكا یه كى كه وره ى مید یا یى بۆ جه وا شه كرد نى را ستیه كا ن و خه لك
4- ئیحتوا كردنى ئه حزا بى سیا سى
5- دروست كردنى ده یه ها ریكخرا وى به نا و بیشه یى و جه ما وه رى بۆ ئیحتوا كردنى نا ره زا یه تى تویزه جیا جیا كا نى كۆ مه لكا.
6- سیا سه تى بیكا ر كردنى كه نجا ن و لا وا ن وه نیشا ندا نى ئه وه ى تا كه ریكا ى به دیها تنى هیوا و ئا ما نجیا ن ئه وه به ئه ندا م بوو نه له با رتى و یه كیتیدا.
7- دا ما لینى تا ك و كۆ مه لكا له به ها مرۆ یى یه كا ن وه كو دلسۆزى، دلبا كى، ها ورییه تى، خۆ شه ویستى. وه واى كرد كه تا كه كا نى كۆ مه لكا به رزه وه ندى خۆیا ن له بیش به رزه وه ندى كشتى دابنین.
8- دوورخستنه وه ى كه نجا ن له زیا نى سیا سى و هه ولدا ن بۆ كزكردن و له نا وبردنى رۆحیه تى ئینتما ى نیشتما نى.
.
دواى سه رهه لدا نى بزوتنه وه ى كۆران فشا ر بۆ سه ر یه كیتى زیا تر بوو وه ئه م فه زا ئا زا ده ش فراوا نتر بوو.
لیره دا ده كریت بووتریت كه جیا وازى نیوا ن نا وجه ى زه رد و سه وز له رووى ده سه لا تى سیا سى و بیكها ته ى كۆ مه لا یه تى به قه د جیا وا زى نیوا ن لیبیا و میسر ه. ئه م جیا وا زیه زۆر كرنكه له به ر جا و بكیریت كا تیك بیر له خۆ بیشه ندا ن و شۆ رش، جا كسا زى و كۆرانكارى ده كریت. هه ر ئه ما نه ش فا كته رى سه ره كى بوون كه بۆ جى خۆبیشا ندا نه كا نى كور دستا ن لۆ كا ل ما نه وه و سه رتا سه رى نه بونه وه.

مو ئه سه سا تى ده وله ت یا ن ده سه لاتى ئه حزا ب
ئه وه ى له هه ریمى كوردستا ن دا بوو نى نیه دا م و ده زكا سه ره كى و بنه ره تیه كا نى ده وله ته له ده زكا كا نى یا سا دا نا ن و جیبه جیكر دن و دا دوه رى. ئه وه ى به نا وى حكو مه ت و به رله ما ن نا وى ده به ن ته نها هه یكه له و له نا وه رۆك دا به تا ل و بئ توا نا و نا جا لا كه . ئه م ده زكا یا نه سه ریه خۆ نین و وه ك هه ر ئۆ ركا نیكى ترى حیزبه با لا ده سته كا ن كا ر ده كه ن. نا سا ندنى ئه م ده زكا یا نه وه ك حكو مه ت و به ر له ما ن ته نها بۆ كه و جا ندنى خه لكه و شا ردنه وه ى وا قعیه تى به ریوه بر دنى كۆ مه لكا یه له لا یه ن ده زكا سه ر كو تكه ره كا نى حزبى حا كم و ملیشیا كا نیا ن. ئه م حز با نه بۆ به رده بۆش كردنى ده سه لا تى حز بی له مه زیا تر ده رۆن و نو زه نده ى حكو مه ت و به ر له ما ن ده كه ن وه ك ده ست كه وت و ئه ز موون.
بۆ نموو نه ئه كه ر سه یر ى هه لسه نگاند نى یه که ی ئا گا هی ئیکۆنۆمیسته کا ن بۆ دیموکراسی بكه ین، یه كیك له بنه ما سه ره كیه كا ن بۆ بیوا نه ى دیموكرا سى جا لا ك بوو نى حكو مه ته. وه بۆ یبوا نه و هه لسه نكا ندنى جا لا كبوو نى حكو مه ت بشت به (12) خا ل و فا كته ر ده به ستیت كه ئه ما نه ن:
1- ئا یا نوێنه ری هه لبژێردراوی خه لك سیا سه تی خكو مه ت دیاری ده كه ن؟
2- ئا یا ده ستور ده سه لا تی با لا ی سیاسی یه وه ده سه لا تی به سه ر هه موو به شه كا نی حكو مه ت دا ده روات؟
3- ئا یا سیسته مێكی چا لا كی هه لسه نگا ندنی كا روبا ره كا نی حكومه ت له ئا رادا یه؟
4- حكومه ت سه ربه خۆیه له ده ست تێوه ردان و ده ور و كا رگردی میلیشیا و ده زگا كا نی ئا سا یش؟
5- ‌هێزه بیا نی و ده ره كیه كان سیا سه ت و جا لا كی حكو مه ت دیاری نا كه ن؟
6- گروپی تایبه تی ئا بوو ری ،ئا ینی وه یان گروپی به هێزی ناوخۆیی ناتوانن ده وری به هێزی سیا سی ببینن؟
7- ئا یا میكا نیزمی ته واو هه یه بۆ دلنیابون له به ر پرسیه تی حكومه ت سه با ره ت به ئه لیكترۆدی هه لبژاردن؟
8- ئا یا حكومه ت ده سه لاتی ده روا ت به سه ر هه موو ولات دا؟
9- ئا یا چا لاكیه كا نی حكومه ت روون و كرا وه یه وه ها وولا تیان ده ستیان ده گات به زانیا ریه كان؟
10- گه نده لی له كۆمه لگا دا چۆن ده بینرێت؟
11- ئا یا كا رمه ندا نی حكومی و به شه كا نی گشتی توانای جێبه جێ كردنی بریار و سیسا سه ته كانی حكومه تیان هه یه؟
12- چۆ نیه تی تێروا نینی خه لك بۆ را ده ی زال بونیان به سه ر ژیان و چا ره نو سیان وه را ده ی فه را هه مبونیان له ئا زا دی؟
ئه كه ر له م (12) بر سیا ره وردبینه وه وه وه لا مى یه ك به یه كیا ن بده ینه وه ، وه لا مى هه ر هه موو ئه و برسیا را نه نیكه تیفه سه با ره ت به حكو مه تى هه ریم. وه بۆ مان به دیا ر ده كه ویت و روون ده بیته وه كه ئه وه ى نا وى حكو مه تى هه ریمه وولات نا با ت به ریوه وه خا وه ن هیج ده سه لا تیك نیه. ئه ى كه وا ته كئ هه ریمى كوردستا ن ده با ت به ریوه؟
ئه وه ى كوردستا ن ده با ت به ریوه ده زكا كا نى با را ستن و زا نیا رى و هیزى عه سكه ر تا رى با ر تى و یه كیتین كه له لا یه ن بنه ما له ى با رزا نى و تا له با نى كۆنترۆل كرا وه. یا سا و ریسا كا نى ئه م ده زكا یا نه نه نو سرا وه به لا م بۆ هه موو ما ن روون و ئا شكرا یه كا بریتى یا له بارا ستنى یه رزه وه ند یه كا نى ئه م دوو بنه ما له یه و ما نه وه یا ن له ده سه لات. سیا سه ت و به ر خو ردى ئه م دوو ده زكا یه بر یتین له تر سا ند ن و تۆقا ندن ، ئه شكه نجه دا ن و تیرۆر (كه سا یه تى و جه سه دى) ، و كه نده ل كردنى كه سه كا ن و كۆ مه لكا. له ریكا ى بیا ده كردنى ئه م سیا سه تا نه تا ئیستا له ده سه لا ت ما و نه ته وه.
خۆ بیشا ندا نى هیمنا نه و جا كسا زى: 17 ى شوبات و روودا وه كا نى دواتر ، خۆبیشاندا ن و كردبونه وه جه ما وه ریه كا ن كه زۆربه ى شا رو شا رۆجكه كا نى نا وجه ى زیر ده سه لا تى سه وزى كرته وه خا لیكى ووه رجه رخا ن بوو له میزووى كوردستا نى عیراق وه سه ره تا ى ده ست بیكردنى یه كه م شۆرشى كۆمه لایه تى بوو له م به شه ى كوردستا ن. كردبوونه وه جه ما وه ریه كه ى مه یدا نى ئا زادى سله یمانى بوو به هه وینى شۆرشكیرانه بۆ خۆیبشاندا ن له شارو شارۆجكه كانى ترى كوردستان. ئه م كردبوونه وه جه ما وه ریا نه له سه ره تا دا بوون به فشا ریكى كه وره بۆ سه ر ده سه لات، به لا م دوواتر نا ره زا یه تیه كا ن له شیوه ى كردبوو نه وه ما نه وه وه نه یان توا نى به ل بها ویزن بۆ نا وجه كا نى زیر ده سه لاتى بارتى فشا رى یا ن یه سه ر ده سه لا ته وه كه متر بۆوه. لیره دا ده مه ویت ئا مازه به دوو خا لى كرنك بكه م: ئا یا خۆ بیشا ندانى هیمنا نه وه یا ن ئه وه ى بیى ده ووتریت شۆرشى سبى ئه كه رى سه ركه وتنى هه یه له كوردستاندا؟ وه ئا یا داواكا رى جاكسازى داوا یه كى دروسته؟ نا ره زایه تى جه ما وه رى له وولا ت و زیر سا یه ى ده سه لاته تۆ لیتا ریسته كا ندا ئه و كا ته ئه كه رى سه ركه و تنى هه یه كا تیك له شیوا زى كردبونه وه ى جه ما وه رى لۆكا ل و نا وجه یى دیته ده ره وه وه ده بیت به نا ره زا یه تیه كى سه رتا سه رى له شیوازى ریبیوا ن و خۆیبشا ندا ن یا ن ما نكرتنى كشتى به جۆریك كه كا روبارى بازار و ئیدارى و ئا بوورى بوه ستینیت و ئیفلیجى بكات. هه ر له به ر ئه مه ش بینیما ن كا تیك خه ریك بوو خۆ یبشا ندنه كا ن ته شه نه بكا ت بۆ نا وجه كا نى زیر كۆنترۆلى با رتى (خۆیبشا ندا نى 18 ى نیسا نى هه ولیر كه ده سه لا تى با رتى توو شى هیستر یا و شله زا ن كرد) وه ئه نجو مه نى كا تى بر یا رى دا كه ئارا سته ى خۆ بیشا ندا نه كا ن بكۆریت له كه ل به رز كردنه وه ى دروشمى رووخا نى هه ر سئ ده سه لاته كه ى هه ریم ، ده سه لات دركى به ترسیكى بیبا یا ن كرد و له شكركیشى كرده سه ر سله یما نى و ئا بلوقه ى سه ریازى دا و ده ستى كرد به ر ره شبكیرى وه به زه بر و سه ركوت كۆتا یى به خۆبیشا ندا نه كا ن هینا. له زیر رۆشنا یى ئه و قسه و با سا نه ى بیشوو وه خه سلیه تى سیا سى و عه قلیه تى عه سكه رتا ریا نه ى ده سه لاتى ملیشیا یى كوردى ئه كه رى سه ركه وتنى خۆ بیشا ندا نى هیمنا نه ئیجكا ر كه مه به تا یبه تى ئه كه ر سه رتا سه رى نه بیته وه وه كا رو با رى وو لا ت تووشى ئیفلیجى نه كا ت.ئه ى ئا یا داواكارى جاكسازى داواكاریه كى دروسته ؟ده كریت جاكسازى و ریفۆرم به رامبه ر به ده سه لاتیك به رز بكریته وه كه له سه ر بنه ماى دام و ده زكاى ده وله تى و ده ستوورى فه رمانره وا یى بكا ت ، به لام ئه م ده سه لا ته كه م و كۆرى هه بیت و له ریكا ى جا كسا زى و ریفۆرم ده رفه تى با ش بوو نى هه یه. به لا م هه روه ك ئا ما زه م بیكرد هه ریمى كوردستا ن كرا وه به دوو هه ریمى سه وز و زه رد ، حكو مه ت بئ توا نا یه و به رله ما ن له لا یه ن حزبه وه قۆرخ كرا وه. ئه وه ى له كوردستا ن بریار ده دا ت دوو بنه ما له و ده زكا كا نى باراستن و زانیا رین وه ملیشیا كانیا ن له ئا سا یش و بیشمه ركه جئ به جئ كه رى ئه و بریارانه ن. ئه م ده سه لاته جاك ده زا نیت له كه ل ئه نجا مدا نى بجوكترین جا كسا زى ده سه لا ته كه ى له ده ست ده دات له به ر ئه وه به ئا سا نى نا یه ته زیر با رى ئه نجا مدا نى جا كسا زى. جا كسا زى بۆ ئه ما ن بر یتى یه له رووخا ن.
ئۆ بۆ زسیۆن له نیوان شه قا م و به ر له ما ن دا
ئه وه ى شتیكى روون و ئاشكرا یه له هه موو ئه و وولا تا نه ى ئۆبۆزسیۆنى تیایه ، كا رى سه ره كى ئۆبۆزسیۆن خستنه رووى هه له و سیا سه ته جه وته كا نى ده سه لا ت و خستنه رووى سیا سه ت و به رنا مه ى خۆى ، وه بزوا ندنى شه قا م وه هه ولدان بۆ به ده سته وه كرتنى ده سه لات. له و وولا تا نه ى كه ئۆبۆزسبۆن له به رله ما ن به شداره ئه ركى سه ره نى بریتى یه له:
1- خه با تى به رله ما نى.
2- خه با تى جه ما وه رى و یشتیوانى كردن ووه یا ن رابه را یه تى كردنى نا ره زایه تى شه قا م.
دیا ره له كاتیكدا حزب با لا ده سته و به رله ما نى قۆرخ كردووه شتیك به نا وى خه با تى به ر له ما نى و ململا نئ ى ده ستوورى ده رفه تى زۆر سنووردا ر ده بیته وه. هه ر له م تیروا نینه وه بوو بزووتنه وه ى كۆرا ن له به یا ننا مه (7) خا لیه كه ى نا وه راستى مانكى یه ك داواى هه لوه شاندنه وه ى به رله ما نیشى كرد. وه له و به یا ننا مه یه دا داوا له خه لكى كوردستا ن ده كا ت كه بشتیوا نى له دا وا كا رى و به یا ننا مه كه ى بكه ن. سه یر له وه دا یه تا ئیستا ئۆ یۆزسیۆن كه متر له بیویست ده ستى بردووه بۆ خه با تى جه ما وه رى و بزواندنى شه قام. خه لك ها ته شه قا م و خۆ بیشا ندا نى كرد، قوربا نى درا ، ئازارو ئه شكه نجه درا كه جى ئۆبۆزسیۆن له نا و ئه و به رله ما نه ى كه خۆى دا واى هه لوه شا نه وه ى ده كرد نه ها ته ده ره وه. له برى ئه وه ده بوا یه را سته وخۆ یشتیوانى له شه قا م بكردا یه.
كیشه ى ئۆ یۆزسیۆن له وه دا بوو كه نه یتوانى له كا تى بیویستى جاره نوس ساز خۆى یه كلا بكا ته وه ، ئه وه بوو قاجیكى له به رله ما ن بوو وه قا جیكى له خۆبیشا ندان، ده یویست هه م له نال بدات هه م له مزمار. له م نیوه نده دا به هیواى ئه وه بوو كه ده سه لات داواى دانوسان بكا ت بۆ بیكهینا نى حكو مه تى سه ربه خۆى ئینتقا لى ته كنۆكرات. هه روه ك بیشووتریش وتم بیكهینا نى حكومه تیكى له م جه شنه سه ره تا ى كۆتا یى دوو حزبه حا كمه كه ى كوردستا ن. جو نكه حكو مه تیكى له م جه شنه ریكا ده كریت له ته داخولى هیزه كا نى نا وخۆ و ئا سا یش و بیشمه ركه به به رزه وه ندى یه كیتى و با رتى له كارو بارى ناوخۆى هه ریمدا به تایبه تى له كاتى هه لبزاردنه كا ندا، ریكا ده كریت له سیا سه تى ترساندن و تۆقا ندن و نانبرینى خه لك، ریكا ده دا ت به كه مبینى هه لبزاردنى ئا زاد وه ریكا ده كریت له فرت و فیل و ته زویر له هه لبزاردنه كا ندا وه هتد. حه تمه ن ئه كه ر هه لبزا ردن بكریت له فه زا یه كى له م جه شنه دا ده سه لا ت ده بیت به كه ما یه تى و ده سه لات له ده ست ده دات وه ئۆ بۆ زسیۆن ده بیت به زۆرینه و ده سه لا ت ده كریته ده ست.
هه ر له به ر ئه مه ش ئه لته رناتیفى ده سه لا ت بیكهینانى حكومه تى بنكه فرا وا ن و هه لبزاردنى بیش وه خت. یر سیا ر لیره دا ئه وه یه ئا یا ده سه لا ت به فعلى ئا ما ده یه بۆ بیكهینا نى حكو مه تى بنكه فراوان؟
با بزانین حكومه تى بنكه فراوان جى یه و جۆن بیك دیت ؟ له سا یه ى حكو مه تیكى له م جه شنه دا ئیستحقا قى ئۆ بۆزسیۆن جى یه؟
دیا ره بۆ بیكهینا نى حكو مه تیكى بنكه فرا وانى نیشتما نى له شوینى حكو مه تى لیستى كوردستانى ده بیت:
1- ئه م حكومه ته ى ئیستا هه لوه شیته وه 2- هه ر لایه نیك ده سه لا ت و ئۆ بۆزسیۆن به بئى زما ره ى كورسیه كا نى به رله ما ن بۆ ستى وه زا رى و سیا دى وه ربكرن.
3- هه لبزاردنى بیشوه خت بكریته وه له كه ل كۆرا نكا رى جۆنایه تى له هه لبزاردنى داها توو
ئۆ بۆ زسیۆ ن ما فى خۆیه تى به بئ ى زماره ى كورسیه كا نى له به ر له ما ن (37 كورسى له كۆى 111كورسى) كه ده كا ته (1/3) كورسیه كانى به رله مان، له كۆى (21) بۆ ست و وه زا ره ت (18 وه زاره ت له كه ل بۆ ستى ئا زانسى باراستنى هه ریم، جیكرى سه رۆك وه زیر و سه رۆك وه زیر) (7) بۆست و وه زاره تى به ركه ویت. له م (7) وه زاره ته ش ده بیت له كۆى (9) بۆستى سیادى (3) بۆستى سیادى به ركه ویت.
بۆ سته سیادیه كان بریتین له (ناوخۆ،بیشمه ركه، ئازانسى باراستنى هه ریم،داد،خویندنى بالا،نه وت،دارایى، جیكرى سه رۆك وه زیران و سه رۆك وه زیران).
ئا یا ده سه لات ئاما ده یه وه زا ره تى داد و ناوخۆ و خویندنى با لا بدا ت به ئۆ بۆ زسیۆن. دیا ره ئه م (3) وه زا ره ته زۆر كرنكه له ده ستى ئۆبۆزسیۆن بیت.ئه م (3) وه زا ره ته ده توا نن ئه م كۆرانكا رى یا نه بكه ن:
- داد: دادكا یى كردنى هه موو ئه و كه سا نه ى كه خه لكیا ن كوشتوه ، بریندار كردووه یا ن ئا زار دا وه. وه هه روه ها لیكۆ لینه وه له هه موو ئه و كه سا نه ى كه نده لیا ن كردووه
- ناو خۆ: ده رهینا نى هیزه كا نى نا وخۆ له ده ستى حزب وه به كا هینا نیا ن له بینا و به رزه وه ندى كشتى.
- خو یندنى بالا: با را ستنى سه ربه خۆ یى زا نكۆ و بر ینى ده ستى حزب.
وه به ر له وه ى خۆبیشا ندانى بیشوه خت بكریته وه ده بیت :
- هه لبزاردنى داهاتوو با زنه یى بیت. كور دستا ن ده بیت دابه ش بكریت به 111 نا وجه ى هه لبزاردن.
هه لبزاردنى با زنه یى كه مبینه كا نى هه لبزاردن تا راده یه ك له ركا به رى حزبایه تى ده رده هینیت وه ده یكات به كامبینى لۆكا ل وه له نیوا ن كاندیده كاندا. ئه مه جكه له وه ى خه لك ده توانن نوینه رى را سته قینه ى خۆیا ن راسته و خۆ هه لبزیرن.
- سه رزمیرى كشتى خه لكى كوردستان بكریت بۆ ئه وه ى له هه ر نا وجه یه كى هه لبزا ردن زما ره ى ده نكده را ن بزانریت. ئه مه ش ده ر فه تى ته زویر له هه لبزا ردن دا كه م ده كا ته وه.
- هه لبزاردنى داهاتوو ده بیت له زیر جا ودیرى ریكخراوه جیها نیه كا ن ئه نجا م بد ریت.
ئه مه یه حكو مه تى بنكه فرا وا ن به م شیوه یه بیت وه هه لبزاردنى بیشوه ختى دا ها توو به م جه شنه ئه نجا م بد ریت ئه كه ر نا ده سه لا ت ته نها ده یه ویت ئیحتوا ى ئۆ بۆزسیۆ ن بكا ت وه بۆ شا یى بخا ته نیوان شه قا م و ئۆ بۆ زسیۆن.