ده‌ستنیشانکردنی سنووری کوردستان،پێناسه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و گه‌ره‌نتی مانه‌وه‌ی کورده‌

Wednesday, 30/01/2013, 12:00

3748 بینراوە

کوردستانپۆست ئه‌م پرسیارانه‌ی خواره‌وه‌ ئاڕاسته‌ی چه‌ند  نووسه‌ر و که‌سایه‌تیی ناسراو کردووه‌، له‌سه‌ر ئه‌مه‌ به‌رده‌وام ده‌بین و هه‌مان پرسیار بۆ که‌سانی تریش ده‌نێرینه‌وه‌، هیوادارین باس و بۆچوونه‌کان ده‌رگا بکاته‌وه‌ له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ناوچه‌ وازلێهێنراوه‌کان و دیارییکردنی سنووری باشووری کوردستان، له‌ دواجاریشدا ئه‌گه‌ر پێویستی کرد کوردستانپۆستیش له‌و باره‌یه‌وه‌ قسه‌ی خۆی ده‌کات.

پ1: وه‌کو ده‌زانن هه‌رێمی کوردستان ته‌نها پێکهاتووه‌ له‌ سێ شاری کوردستانی باشوور‌: سلێمانی، هه‌ولێر و دهۆک. راتان چییه‌ ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی، که‌ سه‌رکرده‌ی پارته‌کان ئه‌مه‌یان قبوڵ کردووه‌؟

وەڵام: لە راستیدا یەكێك لە قەیران و كێشە پڕ مەترسیدارەكان لە بزاڤى رزگاریخوازیخوازى كورد ئەوەیە، تاوەكو ئێستا خوێندنەوەیەكى ئەقَڵانى و واقعییانە بۆ رووداو و بەسەر هاتەكانى كوردستان لە لایەك، هەروەها بۆ حیزب و سەركردە سیاسییەكانى كوردستان لە لایەكى ترنەكراوە ، هۆكارى سەرەكى ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو توێژەى كوردى كە ناوى رۆشنبیرى لێنراوە ! ئەگەر تەماشاى بزاڤە رزگاریخوازییەكانى دنیا بكەین ، دەبینین لەبەشێكى زۆریان رۆشنبیران، دەورێكى زۆر جیاوازییات بینیوە لەوەى رۆشنبیرى كوردى (ئەگەر بتوانین بڵێین رۆشنبیرى كوردى!) دیویەتى، شۆڕش و راپەڕینەكانى دنیا لەسەر تێزى رۆشنبیران و هزمەندان سەرى هەڵداوە، بۆ وێنە شۆِرشى فەرەنسى ، بەرهەمى عەقلى گەلێك لە زاناو فەیلەسوفى ناودار بوو ، واتە هزرى رۆشنبیران و بۆچوونەكانیان داینەمۆى شۆڕەكان بوە ، كەچى لە ماوەى دوو سەدەى رابردووى خەباتى كوردى ، رۆشنبیرى كورد، لەجیاتى ئەوەى كاربكاو تێزى نوێ بەرهەم بێنێت بۆ ئەوەى میللەتەكەى لەو هەموو شكستە بپارێزێت كە لەسەردەستى چینى فیودالى دارایى و دینى كوردى لەسەردەمى ! لەسەردەمى نوێشدا توێژى بازرگانانى بزاڤى رزگاریخوازى كوردى بكا رزگار بكا ، بۆتە پاشكۆى رووداوەكان و بە شێوەیەكى زۆر ناتەندروست و پشت بەستن بە هەست و سۆزەوە ، گەلێك جاران بەبێ ئەوەى هەست بكات ، بۆتە ئامڕازێك بۆ خزمەتكردنى چینێكى مشەخۆر لەسەر مەسەلەى كورد، كە بەداخەوە بە هەڵە لە فەرهەنگى كوردى ناوى سیاسەتمەدار و سەركردەیان لێنراوە، رۆشنبیرانى كوردى لە ماوەى دوو سەدەى رابردوودا خوێندنەوەیەكى نوێیان پێنەبوە بۆ رووداوەكانى كوردستان، نەیانتوانیوە لە سۆنگە و كرۆكى شكستەكانى راپەڕینەكانى كورد تێبگەن ، لێرەو لەوێ هەندێك جار شەرمنانە نووكە قەڵەمێك بە پێچەوانەى ئاڕاستەى باو كارى كردوە ، بەڵام هە زوو یا سەركوتكراوەو لەناوبراوە، یاخود جلەوى ئیرادەى خۆى لەدەستداوە كەوتۆتە داوى بەرژەوەندییە كەسیەكان، بەداخەوە رۆشنبیرى كوردى ماكینەیەكەى كاراى بەرهەمهێنانى ئەو وەهمانە بووە، كە بازرگانە سیاسییەكانى كوردى كردۆتە سەركردەو پیرۆزى كردووە، بۆتە ئەو دێوجامەیەى كە تاكى كوردى پى فریو چاوبەستەكراوە، بۆ ئەوەى لەپەناى مەسەلەیكى رەواو خەباتێكى پرۆزەوە ، ژیانى خۆى بكاتە قوربانى چەندین بازرگانى سیاسى كوردى ! نیشانداندانى ئەو هەڵەو تەنانەت خیانەتانەى سەركردەكانى كورد كردیووانە ، بە خەباتى رزگاریخوازى و خەبات لە پێناو ئازادیدا ، بە پلەى یەكەم رۆشنبیرى كورد لێى بەرپرسە!
ئیمە لە دووسەد ساڵى رابردوودا رووبارێكمان لە خوینَى گەنجان و مندالەَ هەژارو رۆڵە دڵسۆزەكانى كورد رشتوە .، بەبێئەوەى دەستكەوتێێكى بچوكیشمان بەدەست هێنابێت ، وا سەدەى بیستەم و یەكەمە ، خەریكە مۆدێڵى دەوڵەت_نەتەوە گۆڕەپانى سیاسى جێدەهێلێت بۆ مۆدێلێكى ترى قەوارەى سیاسى ، كەچى ئێمە نەك نەمانتوانیوە دەوڵەت دروست بكەین ، بگرە لە هەندێك پارچەى كوردستان نەمانتوانیوە كەلتورو زمان و مرۆڤ بوونى خۆمان بسەپێنین و بپارێزین ، ئەگەر مێژووى ئێمە ئەو هەموو سیاسەتمەدارە گەورەو ئەو هەموو پالەوان و سەركردە قارەمانەى تیادا بوە ، بۆچى ئێمە لە قوژبنێكى مێژووشدا جێمان نابێتەوە لەو نەتەوانە هەژمار دەكرێین كە لە دەرەوەى مێژودا دەژین!

ئێمە ناتوانین وەرامێكى وردى ئەو پرسیارە بدەینەوە تاوەكو جوگەكان نەگەڕێنینەوە سەر سەرچاوەكەى خۆیان ، رۆڵى تاكەكان روون نەكەینەوە و خوێندنەوەیەكى زانستیانە نەكەین بۆ ئەو یەكانەى كە دەمانەوێت قسەیان لەسەر بكەین ، تاوەكو ئێمە ماهیەتى یەكەكان ، واتە ماهیەتى بابەتەكان پێناسە نەكەین ، ناتوانین لە كۆى كردارو پرۆسێسەكان تێبگەین ، بۆیە پێم وایە دەبێت ئێمە سەر لەنوێ خوێندنەوە بۆ چەمكەكان بكەین ، بەو پێیەش بێت تاوەكو ئێستا كۆمەڵگەى كوردى رۆشنبیرى راستەقینەوهزرمەندى گەورەى بەرهەم نەهێناوە كە بتوانن تێزى ئەو كۆمەڵگایە بۆ ژیان و خەبات و دەست نیشانكردنى دوارۆژ هەڵبوەشێننەوە ، تاوەكو ئێمە بنەماى ئەو بەناو تێزە كۆن و سواوەیە هەڵنەدەینەوە تێكى نەشكێنین و ئەلتەرناتیڤى بۆ نەدۆزینە وە ، ناتوانین رەوتى ئەو كۆمەڵگایە بگۆڕین وبخەینە سەر سكەى راستەقینەى خۆى ، ناتوانین ئەقڵى كوردى لەو وەهمە دروستكراوانە رزكار بكەین راستیەكان وەك ئەوەى هەیە بۆیان روون بكەینەوە بروون بكەینەوە ، نەك وەك ئەوەى كە دووسەد ساڵە لەۆێگاى هێزى داگیركارى دەرەكى و بازرگانانى شەڕى ناوەكیەوە بۆى وێنا دەكرێت ! ئەو كاتە ئێمە دەتوانین باس لە رۆشنبیرى كوردى بكەین ، كە بتوانن لە دەرەوەى رەوتى باو بیر بكەنەوە ، ئەو كەسانەى كە لەدەرەوەى رەوتى باوو لە دەرەوەى ئەو نەخشانەى كە دووسەدەیە دەكێشرێت بیر دەكەنەوە دەتوانین پێیان بلێین رۆشنبیرى كوردى ، یاخود سەرەتایەك بۆ دروست بوونى رۆشنبیرى راستەقینەى كوردى ، كە لە كاتى ئێستا دا بە داخەوە ژمارەیان زۆر كەمە، ئەگەرچى كاریگەرییان بەسەر كۆمەڵگاى كوردیەوە دیارە ، بەلام نەگەیشتۆتە ئەو رادەیەى كە بتوانێـ گۆڕانكارى گەورە دروست بكات ، رۆشنبیرى كوردى ئێستا لە قۆناغى تیكشكاندنى وەهمەكاندایەو تا ئێستا ئەلتەرناتیڤ و تێزى نوێى بۆ بزاڤى رزگاریخوازى كورد نەدۆزیوەتەوە ، هەركاتێك ئەوەى دۆزییەوە ، ئەو كاتە قۆناغى تێكشكاندن بە كۆتا دێت و كاتى بنیاتنانى قۆناغێكى نوێ لە مێژووى كورد دەست پێدەكات ،
ئەگەر ئێمە چەمكەكانمان بە شێوەیەكى واقعیانەوە وەك ئەوەى هەیە بینى و شرۆڤە كرد ، ئەو كاتە بۆمان دەردەكەوێت ئەو كەسانەى ئێمە بەسەركردەیان تێدەگەین، سەركردەى نێشتمانى نین كە پێ لەسەر داوا رەواكانى خەڵك دابگرن و بستێ خاكى نیشتمان بەهەدەر نەدەن، بەڵكو كۆمەلێك بازرگانن و گرنگ لاى ئەوان بەرەو پێشوە ژوونى پرۆژە بازرگانیەكانیانە ، جا خواى دەكرد ، تەنها لەسەر گردێك ، یاخود لە تاكە دۆڵو زەندۆڵیكى كوردستان دەبوو.
بە پاشكۆ بوونى ئەو توێچە بەناو سیاسەتمەدارو سەركردەیە لە كۆمەڵگاى كوردى ، وایكردوە ، نەك بە تەنها بیر لە چارەسەرى شكستەكاتن نەكرێتەوە ، بگرە پاساویشبیان بۆ بهێنرێتەوە تەنانەت زۆرجارانیش بە سەركەوتنى گەورەى لەقەڵەم بدەن.

پ2: پارته‌ کوردییه‌کان وا پیشان ئه‌ده‌ن که‌ مادده‌ی 140 ناوچه‌کانی تری کوردستانی باشووه‌ که‌ بریتییه‌ له‌ که‌رکوک و خانه‌قین و سنجار و هتد ده‌خاته‌وه‌ سه‌ر حکومه‌تی هه‌رێم. ئایا ئێوه‌ راتان چییه‌ ده‌رباره‌ی ئه‌مه‌؟

وەلام: بەر لە هەموو شتێك دەبێت ئەو راستییە بزانین كە كێشەكى قووڵى سیاسى و جوگرافى و نەتەوەیى ، كە تەمەنى زیاتر لە هەشتا ساڵ بێت ناتوانرێت لەرێگاى دەقێكى یاسایى مردوودا چارەسەر بكرێت ، دەقێك كە لە ساتەوەختێكى مێژوویدا دارێژرا ، لایەنى بەرامبەر ، واتە لایەنى عەرەبى بە شیعەو سووننەوە ، جگە لە مەبەستى كات وەدەسخستن و تێپەڕاندنى قەیرانەكان و لە دەستدانى هەلە مێژووییەكەى كورد مەبەستێكى تریان نەبوو ، ئەمەش ئەوە دەەیەنێت ، كە مادەى140 جگە لە فریودانێكى كورد زیاتر نەبوە ، هاوكات جگە لە خستنەمەزادێكى ترسنۆكانەى خاكى كوردستان نەبووە!
لە رووى بەراوردەوە مادەى 140 زۆر لە دەقەكانى پەیماننانەى سیڤەر1920 نزیكە، ئەگەرچى ئەو پەیماننامەیەكى نێودەوڵەتى و ئەمەش دەقى دەستوورێكى كەرەنك بێت لە روانگەى زانستى بەراوردكاریدا زۆر دروست نەبێت ، بەڵام لە رووى ئامانج و قۆناغەوە زۆر لەیەكتر نزیكن !!! پەیماننامەى سیڤەر ، ئەو پەیمانننامەى كە زۆر لە نووسەرانى كورد بەشان و باڵبیان هەڵداو تا ئێستاش بە شان و باڵیدا هەڵدەدەن ، لە راستیشدا جگە لەفریودان و بەنجكرنێكى مەسەلەى كورد زیاتر نەبو و ، لەو قۆناغەدا پڕوپاگەندەى ئەوە دەكرا كە كێشەى كورد لەرێگاى رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و كۆمەڵگاى نێودەوڵەوتى بە شێوەیەكى یاسایى و ئاشتیانە چارەسەر دەكرێت ، بۆیە هەرگیز نابێت كورد پەنا بۆ خەباتى چەكدارى ببات ، تاوەكو ساڵى 1923 ئەو قەوانە لێدرایەوە ، دواتریش لۆزانى بەسەر داهات، دواى ئەوە كورد بە ئاگاهاتەوە ، بەڵام شەمەندەفەرەكە بەجێى هێشتبوو ، قۆناغى نێوان لۆزان و سیڤەر ، ئەو قۆناغە كە دەبوایە كورد خەمى خۆى بخوات ، كەچى ساویلكانە بەو بەڵێنانە باوەڕى كرد ، بۆیە لە ماوەى 1920-1923 هیچ راپەڕیكى نەخشە بۆداڕ ێژراوى كوردیمان بەۆچاو ناكەویتَت ، دواى ئەوەش راپەڕین سوودى نەماو جگە لە بەكوشتدان و وێرانكردنى ماڵى كورد نەیتوانى رۆلێكى تر بگێرێت ، چونكە داڕشتنەوەى نەخشەى سیاسى ناوچەكە بە كۆتا هات و جێگایەك بۆ كورد نەكرایەوە ، ئەو راپەرینانەى دواى 1923 روویاندا ، جگە لە ماڵویرانى نەیانتوانى رۆڵێكى تر ببینن ، هەر لە راپەرینى شێخ سەعیدەوە بگرە تا دەگاتە راپەرینى ئارارات و دەرسیم ، ئیسَتاش ئەگەر سەیرى مادەى 140 بكەین لە كاودانێكى نێودەوڵەتى نزیك لە كاودانى سیڤر دارێژرا، كورد هەمدیس فریوى خواردەوە ، سەركردایەتى كورد نەیتوانى لە هاوسە نگى هێزو گۆڕاانكارییەكانى ئەو قۆناغە تێبگات ، بۆیە هەمان ئامڕازى كۆنى لەسەردەمى نوێدا بەكارهێنا ، كەئەمەش بوە سۆنگەى لەدەستدانى هەلیكى تۆى گەورەیى مێژوویى!
دوایى نزیكەى 8 ساڵى بەسەر دەرچوونى مادەى 140 ، ئێستا حكومەتى عیراقى نەك هەر ئەو مادەیە جێبەجێ ناكات ، بگرە كار لەسەر ئەوە دەكات كە ناوچەكانى ترى هەرێمى كوردستانیش بگەرێنێتەوە ژێر دەسەڵاتى مەركەزى ، ئەو لەشكركێشییەى ئەم دوااییەى عیراق، ئامانجى سەرەكى ئەو خالەیە كە ئاماژەم پێكرد ، ئێستا لایەنى سوننەو شیعە ، سەربارى هەموو ململانێییەكیان ، هەردوولایان راشكاوانە دژایەتى خۆیان بۆ ئەو مادەیە دەردەبڕن و بە مردوویى لەقەڵەم دەدەن ، بۆیە ئەگەر واتێبگەین ئەو ناوچانە لە رێگاى دیالۆگ و مادەى یاساییەوە دەگەڕینەوە سەر هەرێمى كوردستان، ئەمە جگە لە ساویلكەییەكى سیاسى ناتوانین ناوى هیچى ترى لێ بنێین!

پ3: راتان چییه‌ ده‌رباره‌ی ده‌ستنیشانکردنی سنوری کوردستانی باشوور؟ بۆچی نه‌ پارته‌کان، نه‌ ئۆپۆزیسیۆن به‌ گۆاڕنیشه‌وه‌، هه‌روه‌ها نه‌ نووسه‌ران، هیچیان باسی ئه‌وه‌ ناکه‌ن که‌ پێویسته‌ سنوری کوردستان دیاری بکرێت و حکومه‌تی کوردیی له‌ کوردستاندا دابمه‌زرێت، نه‌ک ته‌نها له‌ سێ شاردا؟

وەلام: دەستنیشانكردنى سنوورەكانى باشورى كوردستان پێویستى بە ئیرادەیكى سیاسى كوردى هەیە ، كە تا ئێستا ئەو ئیرادە بوونى نییە ، بەهۆى ئاڵۆزى مەسەلەسیاسەكانى ناوچەكە ناسەقامگیرى هاوسەنگى هێز لەناوچەكەدا ، هاوكات بەهۆى پێشینەیەكى مێژوویى پڕ لە نهێنى و گوماناوى و نەبوونى سەركردەى سیاسى راستەقینەو كارامە ئەو ئیرادە سیاسیە نەهاتۆتە ئارا، عەقلییەتى سیاسى سەركردایەتى كورد تاوەكو ئیسَتا لە قۆناغى شەرى سارددا دەژى !!! تاوەكو نەوەیەكى ترى نوێى سەركردایەتى لە هەوێن و هەوێزێكى تر، جیا لەو هەوێنەى ئێستا هەیە لە دایك نەبن ، ئیرادەى سیاسى كوردى راستەقینە لەدایك نابێت !
سەركردایەتى ئێستاى كورد ، سەركردایەتى قۆناغێكى كلاسیك و قۆناغى دۆڕان و شكستەكانە، ئەو سەركردایەتییە ناتوانێت سەركەوتن بەدەست بێنێت ، باوەركردن بەوەش كە ئەوانە دەتوانن سەركەوتن بەدەست بێنن و سنورى كوردستان دیارى بكەن و هەموو خاكى كوردستانى باشور بگەرێنەوە ناو هەر هەرێم ، باوەركردنێكى ناتەندروست و بۆچوونێكى نەزۆركە ، تاوەكو خوێنێكى نوێ نەیەتە ناو بزاڤى رزگاریخوازى كوردى و سەردەمى نوێ، سەركردەى نوێ نەهێنێتە بەرهەم ، ئێمە ناتوانین باوەڕ بەوە بكەین كە خاكى دابڕاوى كوردستان دەگەرَینرێتەوە سەر كوردستان ، لێرەدا مەبەستم بە تەنیا سەركردەكانى دەسەڵات نییە ، بگرە سەركردەكان ئۆپۆزسیۆنیش لە هەمان تەوەردا دەخولینەوە،هەر بۆ نمونە ئەگەر تەماشاى بانگەشەى هەڵبژاردنەكانى عیراقى ساڵى 2010 بكەین ، دەبینین ئۆپۆزسیۆن دەسەلات لە مامەڵەكردنیان لەگەل بەغدا شتێكى نوێیان پێ نەبوو ، هەردوو لا پێداگرییان لەسەر جێبەجێكردنى مادەى 140 دەكرد ! ئیمە پێویستە لەو قۆناغەدا درك بەو راستیە بكەین كە ئۆپۆزسیۆنیش لە كوردستان لە قەیران دەژیت ـ چۆن دەسەڵاتێكى نوێ و هاوچەرخ بەرهەم نەهاتوە ، ئۆپۆزسیۆنەكەشمان ئەقلیەتێكى سیاسى كۆنە و پەیامى نوێ و ئەلتەرناتیڤى نوێى پێ نییە ، واتە هەر كۆنەكەیەو هەوڵیداوە جلێكى نوێ بپۆشیت ، بۆیە پێویستە لەكوردستان بیر لە دامەزراندنى ئۆپۆزسیۆنێكى هاوچەرخ بكرێتەوە كە پەیامێكى نوێ و ئەلتەرناتیڤیكى هزرى نوێى پێبێت ، بە بێ پەیام و ئەلتەرناتیڤى هزرى نوێ ، ناتوانرێ كۆمەڵگەى كوردى لەو چەق بەستوییە سیاسى و ئابورى و كۆمەڵاتییە دەربهێنرێت، واتە پیویستمان بە هێزێكى ترى نوێ هەیە ، كە بەشێوەیەكى واقعى تواناى ئەوەى هەبێت و باوەرى بەوە هەبێت كە پێویستە كار لەسەر دیاركیكردنى سنوورى هەرێمى كوردستان بكرێت و ناوچە كوردییەكان بگەرێنریتەوە سەر خاكى نیشتمان، نەك وەكو موزایەدەیەكى سیاسى لە كاتى هەلبژرانەكان و لەكاتى قەیرانەكاندا بەكار بهێنریت بۆ فۆیودان و لەخشتەبردنى راى گشتى لەكوردستان ، پێم وایە ئێٍستا كوردستان و كۆمەڵگەى كوردى لە ژانى لەدایك بوونى هێزێكى نوێدایە ، كە بتوانێت هەڵگرى پەیامى نوێ و رەنگدانەوەى سەردەمى نوێ بێت.