هۆشیاری ته‌ندروستی بۆ تاکی کورد به‌شی (13) سه‌رئێشه سه‌ره‌تاییه‌کان
Wednesday, 27/04/2011, 12:00
سه‌رئێشه سه‌ره‌تاییه‌کان (Primary) ده‌کرێن به 4 به‌شه‌وه
1- Tension-headach
.Cluster-headach - 2
Trigeminusneuralgie -3
.Migraine - 4
خوێنه‌ری به‌رێز ..
. بۆ ئه‌وه‌ی باسه‌که دوور و درێژ نه‌بێته‌وه، پێم باشتربوو هه‌رجاره‌ی باسی به‌شێکیان بکه‌ین.
1. سه‌رهێشانی گرژی(Tension-Headaches)ئازارێکی سووک یان مام ناوه‌ندییه که هه‌موو سه‌ر ده‌گرێته‌وه به شێوه‌ی هه‌ست کردن به فشارێك(واته تێپه‌ڕبوونی زه‌خت یان پاڵه‌په‌ستۆ)له هه‌ردولای سه‌ره‌وه ، هیچ هه‌ستێک به لێدان(Pulsation) له سه‌ردا نا‌که‌یت ، به چالاکی نواندن((جوڵه و کارکردنه‌وه)زیاد ناکات. که هاتیش ڕه‌نگه له 30 ده‌قیقه‌وه تا 7 ڕۆژ بخاێنێت.
تووشبۆکه حه‌زبه رووناکی زۆر و ده‌نگه ده‌نگ ناکات، ئه‌م جۆره سه‌رئێشانه‌ش ڕشانه‌وه وتێکچوونی له‌گه‌ڵدا نییه.
هه‌ندێ که‌س له ساڵیکدا له نێوان 4جار تاکوو 10 جار ده‌یگرێ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو له مانگێکدا تا 15 جار تووشی بوو ئه‌وا ئه‌وکاته پێی ده‌لێن سه‌رهێشانی کرژی به‌رده‌وام.
هۆکاره‌که‌شی زیاتر بۆ ڕه‌قبوون یان گرژبوونی ماسولکه‌کانی شان ومل ده‌گه رێته‌وه ،شه‌ویلگه وده‌وری سه‌ریش ده‌گرێته‌وه. ئه‌م گرژبوونه‌ش واده‌کات ڕێزێبتۆره‌کانی ئازار له سه‌ردا چالاک بن و راده‌ی هه‌ستیاری مه‌رکه‌زی(Central sensibilation) له سه‌ردا زیادتربێت وئاسانتر هه‌ست به ئازار بکرێت. له لایه‌کی تریشه‌وه فشاری کار(stress) وجیڕکردنه‌وه‌ی ددان له خه‌ودا بێ ئه‌وه‌ی ئاگای له‌خۆ بێت (Bruxismus) به‌هۆی ناڕه‌حه‌تی ده‌روونی یه‌وه هۆکارێکی ترن بۆ ئه‌م جۆره سه‌ر هێشه‌یه.
ئه‌م جۆره سه‌رهێشانه زیاتر ئه‌وکه‌سانه هه‌یانه یان ده‌یگرن:
که ترسیان لێ ده‌نیشێ یان ترسنۆکن له به‌رامبه‌ر زۆر شتدا.
غه‌مباریان هه‌یه یان غه‌مگینن (جۆرێک له که‌ئابه). یاخۆت که‌م ده‌خه‌ون یان خه‌ویان شێواوه. یاخۆت ده‌رمان زیاد له پیویست ده‌خۆن.
بۆ نزیک بوونه‌وه‌شمان له دیاریکردنی (Diagnostic) یان پۆلێن کردنی:.پێویسته فشاری خوێن(پاڵه‌په‌ستۆی خوێن) بپێوین، چونکه به‌رزبوونه‌وه‌ی ده‌بێته هه‌ستکردن به هه‌مان جۆری سه‌رئێشه.
.ئایا چ جۆره ده‌رمانێک ده‌خوات (هه‌ندی ده‌رمان کارتێکردنی لاوه‌کی واته تاسیرجانبی وه‌ک سه‌رهێشان دروست ده‌که‌ن)
.به‌په‌نجه فشار ده‌خه‌یته سه‌رماسوولکه‌کانی شه‌ویلگه (جوینی خواردن) ،که ئایا هه‌ست به ئازار ده‌کات یان نا.
چاره‌سه‌ریی:ئه‌گه‌ر سه‌رهێشانێکی به‌رده‌وام نه‌بوو ئه‌وا ئه‌سپیرین یان پاراسێتامۆڵ له 500 تا 1000 ملگرام ده‌خۆیت.
ئه‌گه‌ر سه‌رهێشانی به‌رده‌وامیش بێت: ده‌بێت وه‌رزش و جووڵه‌ی ڕۆژانه بکه‌یت و فشاری کارت که‌م بکه‌یته‌وه و له که‌م خه‌وی دوورکه‌ویته‌وه. هه‌روه‌ها له به‌کارهێنانی ده‌رمان به خه‌ڵه‌تی دوورکه‌ویته‌وه و وه‌ک گۆڵه‌به‌ڕۆژه په‌لاماری نه‌ده‌یت.
باشتره که گروپی ده‌رمانی Antidepressiva بدرێت به‌وانه‌ی، که به‌رده‌وام ئه‌م جۆره سه‌رئێشانه‌یان هه‌یه، چونکه به‌زۆر خواردنی ده‌رمانه‌کانی تری ئازار ده‌بنه هۆکار بۆ نه‌خۆشی تر.
هه‌روه‌ها چاره‌سه‌ری فیزیایی(Physiotherapie)ش زۆربه‌که‌ڵکه.
هه‌ندێ جاریش چاره‌سه‌ری سینی واته(Akupunktur) گوایه ئه‌م جۆره سه‌رئێشه که‌م ده‌کاته‌وه.
دوای ئه‌و باره گرژ و و بێزارکه‌ره‌ی، که له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتیی کوردییه‌وه به سه‌ر هه‌ولێرو سلێمانیدا سه‌پێنراوه بۆچه‌ند باره‌بوونه‌وی سه‌رهێشانی خه‌ڵکی به‌شه‌ره‌فی کوردستان ،ڕێگا به‌تووڕه‌بوونی خۆم ئه‌ده‌م وه‌ک هه‌زاران تاکی تری ئه‌م نیشتیمانه.
هیوادارم که گرژی و سه‌رئێشان و ئه‌و باره‌گرییه‌ش که باڵی کێشاوه به‌سه‌ر کوردستانی باشووردا له سایه‌ی دوو بنه‌ماڵه‌ی نۆکه‌ریی ئێران و تورکیا و داگیرکه‌ران، لێتان دوورکه‌وێته‌وه.
دکتۆر ناسر سۆرانی
پزیشکی تایبه‌تمه‌ندی چاو و پزیشکی گشتی
ئه‌ندامی یه‌کێتی دکتۆرانی سویسرا
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
