عەبدوڵائۆجەلان : كێن ئەوانەی دەڵێن قۆناخی چەكداری تەواو بووە؟؟

Monday, 22/11/2010, 12:00

ئۆجەلان لە چاوپێكەوتنی ئەم هەفتەیەی لەگەڵ پارێزەرەكانی، دۆزی دادگایی كردنی سیاسەتمەدارانی كورد كە لە ئامەد بەڕێوە دەچێت هەڵسەنگاند. ئۆجەلان دەستنیشانی كورد كە وەك بارمتە مامەڵە لەگەڵ سیاسەتمەدارانی كورد دەكەن و گوتی: ئەو سیاسەتە لە هەمانكاتدا، سیاسەتی "ڕزاندن" و لەناوبردنە.
ئۆجەلان بەو شێوەیە لە هەڵسەنگاندنەكانی بەردەوام بوو: بەر لە ئێستا دەیانكوشتن، بەڵام ئێستا دەیانڕزێنن. ڕووداوەكەی "وەدات ئایدن" لەبەر چاوانە. "وەداتیان" كوشت و ئێستاش دەیانهەوێ " خەتیب دیجلە" لە زینداندا بڕزێنن و بەو ڕێبازە لەناوی بەرن. من خەتیب دەناسم، هیچ سەروكاری لەگەڵ چەكدا نییە. ئەوەی ئەو دەیكات و دەیڵێت، بەتەواوەتی دەكەوێتە چوارچێوەی ئازادی ڕادەربڕین. ڕەشەكوژ كردنی "وەدات ئایدن" لە دەرەوە و ڕزاندنی "خەتیب دیجلە" لە زینداندا، یەك شتن و ئاكامی یەك سیاسەتن. ئەگەر مەترسییەكانی ئەو سیاسەتە نەبیندرێت، هەڵوێستێكی دروست لەبەرامبەر ئەو سیاسەتە وەرناگیرێت.
من ڕەخنەی ئەو لایەنانەش دەكەم كە خۆپاراستن بە زمانی كوردی وەك "عیناد" دەبینن. زمانی دایك، شكۆمەندی مرۆڤەكانە. پێداگیری لەو بابەتەدا، بەواتای پێداگیری دێت لەسەر شكۆمەندی مرۆڤ. ئەوەش بەواتای مان و نەمان دێت و كاریگەری لەسەر هەموو بوارەكانی ژیان دەكات. سیاسەتمەدارانی بە شێوەیەكی ناهەق و نایاسایی دەستگیر دەكەن و وەك بارمتە ڕایاندەگرن. ئامانجیش ئەوە كە تەسلیمیان بكەن. ئەوانەی تەسلیم دەبن بەردەدرێن. ئەوەش وەك هەنگاوێكی ئەرینی نیشان دەدەن و چاوەڕێن گەلی كورد بەوە خۆشحاڵ بێت.
سزای لەسێدارەدانیش لە ڕۆژی 29ی حوزەیران بەسەر مندا سەپێندرا كە لە هەمان ڕۆژدا، شێخ سەعید لەسێدارە درا. ئەو ڕووداوانە بەڕێكەوت نین. لەناوبردنی سیاسی كە لە ئامەد هەتا دێرسیم لە دژی كوردان بەڕێوەچوو، لە 15ی شوباتی 1925دا دەستی پێكرد. هەمان سیاسەت ئەمڕۆش لە ژێر ناوی دۆزی بەناو كەجەكە خۆی دەنوێنێت و بەردەوامە. چاوپێكەوتنەكان لەگەڵ دەوڵەت، دەتوانن ڕێگا لەبەردەم هەندێ پێشكەوتن بكەنەوە. بەڵام من فریوی سیاسەتی سەرقاڵكردن ناخوم و ئەگەر هەنگاوی ئەرێنی بندرێن، كشانەوەی هێزەكانیش لەناودا، من دەتوانم ڕۆڵی خۆم بگێڕم. بڕیاری كشاندنەوەی هێزەكانیش زۆر هەستیارە. من لە ڕاگەیاندنەكاندا لەو مژارەم كۆڵیەوە. هەندێ كەس لە ئەرك و بەرپرسیارییەتی خۆیان دوردەكەونەوەو دەڵێن؛ تێكۆشانی چەكداری، كاتی بەسەر چووە. ئایا چۆن ئەو مافە بەخۆیان ڕەوا دەبینن؟ سەبارەت بە هێزەكانی گەریلا، قەندیلیش بەتەنیا ناتوانی بڕیار بدات. ئەو لایەنانە چۆن شتێكی وا دەڵێن؟ ئەوانەی ئەو قسانە دەكەن، هیچ پەیوەندیان بە هێزەكانی گەریلاوە نییە. دەبێ هەموو كەسێك سەرقاڵی كاری خۆی بێت. با هەموو كەسێك سەرقاڵی ئەو كاری بێت كە لێ بەرپرسیارە. هەندێ كەس دەستبەرداری ئەركەكانی خۆیان دەبن و خۆیان بە هێزەكانی چەكدارەوە خەریك دەكەن، ئەوە كاری ئەوان نییە.
ئەمریكاو ئەوروپاش لە بابەتی چارەسەری پرسی كوردا، من وەكو مرۆڤی هەرە بەكاریگەر دەبینن. "چەڤیك بیر"، كاتێك دیداری لەگەڵ من ئەنجامی دا گوتی، تۆ ئەوانت بردۆتە سەر چیاكان، خۆشت دەبێ بیانهێنییە خوارەوە. هەرچەندە لە كۆكی ئەو قسانەدا هەڕەشەش هەبن، بەڵام باس لە ڕاستییەك دەكات.
من پرسیارێكی بەم شێوەیەش دەكەم ئەو كەسانە كە دەڵێن كاتی تێكۆشانی چەكداری نەماوە كێن؟ دەڵێن قۆناخی(سەردەمی)هێزی چەكداری بەسەرچووە. باشە ئاكەپە دەستبەردارتان دەبێت؟ هەم پارە، دەرفەت و هەمیش هێزیان هەیە. بەڵام ئێوە چیتان هەیە؟ ئەوان هەڵتاندەلوشن. ئێوە چۆن ئەو مەترسییە نابینن؟ ئایا ئێوە ئەو كات دەتوانن وەكو ئێستا بە ئاسانی كاری سیاسی بكەن؟ ئایا دەوڵەت ڕێگاتان پێدەدات بژین؟ ئایا لەبەرامبەر چیدا ئێوە باس لە چەك دانان دەكەن؟ دیارە سیاسەتەكانی ئاكەپە بەپێی پێویستە نەبۆتە مایەی تێگەیشتن. كاتیك ئاكەپە دەڵێت، پێش لە ڕێفراندۆم، با ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی پێشەنگایەتی بكەن، ئەوە بەواتای تێكشكاندنی كوردان دێت. هەندێ لەو ڕێكخراوانەش فرێوی سیاسەتەكانی ئاكەپەیان خواردووە و خزمەت بە پیلانگێڕییەكانی لەناوبردن دەكەن. ئاكەپە، بەپەلە ئەو كەسانەیان نیشانی ڕای گشتیداو گوتیان فەرموو ئەوەتا موخاتەبانی پرسەكە. با هەر كەسیك بە كاری خۆی هەستێت، بابەتێك كە تەنانەت قەندیلیش بەتەنیا ناتوانێت بڕیاری لەسەر بدات، تۆ بە چ مافێك، بڕیار دەدەی؟ ئایا تۆ دامەزرێنەری؟ ئەو هەوڵدانە، دوورە لە ئەخلاق، بێحورمەتییە. ئاپۆ خاوەن ویژدانە، مرۆڤێكی دادپەروەرە. بەڵام لەدۆخێكی بەوشێوەیەدا، هیچ باجێك نادەم.
بۆ ئەوەی هێزەكانی گەریلا، پاشەكشە بكەن، هیچ ڕێكەوتنێك لەئارادا نییەو پێویستە چاوپێكەوتنەكان لە ئیمڕاڵی، بە هەندێ لێدوانی جۆراوجۆر، كۆتایان پێنەیەت. دەتوانین بەو چاوپێكەوتنانەی ئێستا بڵێین، گفتوگۆ. دەتوانین وەك مزاكرەیش ناودێریان بكەن. ناوی چی لێدەنێین زۆر گرینگ نییە. بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد، من ماوەی یازدە - دوازدە ساڵە لێرەوە‌یش تێكۆشان دەكەم. دوابەدوای ئەو دیدارانەی ئەم دوایە، هێدی هێدی لەیەكتر تێدەگەین. دوای یازدە، دوازدە ساڵ، ئێستا بە زمانێك كە لەیەك تێدەگەین و ڕێز لەیەكتر دەگرین، بەیەكەوە قسە دەكەین. ئەوە بە ئاسانی پێكنەهات. ئێمە لێرە لەگەڵ كاربەدەستانی دەوڵەتدا گفتوگۆی واتادارمان هەیە. لەسەر پێوەری ڕێزلەیەكتر گرتن، بە ‌یەكەوە قسە دەكەین. ئەگەر ئەوە نەهاتبا ئاراوە، كۆمەڵكوژی پێكدەهاتن.
من جارێكی تر پێشنیاری دامەزراندنی كۆمیسیۆنی لێكۆڵینەوە لە ڕاستییەكان دەكەم. نێوی ئەو كۆمیسیۆنە گرینگ نییە چی دەبێت، ئەوەی گرینگە ئاكامی كارەكانیەتی. پێشنیار دەكەم كەسانی نێو ئەرتەش، كەسانی مەدەنی، سیاسەتمەداران، ڕۆشنبیر، نوسەر و كەسانی شارەزای نێو گەل، بەشداری ئەو كۆمیسیۆنە ببن. پێویست ناكات هەژماری ئەو كەسانەی لەو كۆمیسیۆنەدان، سنوردار بكرێت. لە ‌نێوان 30 هەتا 50 كەس دەتوانن، تێیدا بەشدار بن. كۆمیسیۆن بە بڕیاری پەرلەمان دانامەزرێت. ئەوە لە ڕووی سیاسی و یاساییەوە ئیمكانی نییە. دەزانن كە لە جیهاندا 16 وڵات كێشەكانی خۆیان بەو ڕێبازە چارەسەر كردووەو وەك نمونەش باشوری ئەفریقا لەبەرچاوانە. بۆ چی پەرلەمان بەگرنگ دەزانم، ئەمەش گرنگی خۆی هەیە. ئەو پرسە ناتواندرێت تەنها بە حكومەت، ئەرتەش، میت و هێزەكانی پۆلیس چارەسەر بكرێت. ئەگەر بڕیاری پەرلەمانی لەپشت نەبێت، پرسەكە چارەسەر نابێت و دژوار دەبێت. ئەوەی گرینگە، بە پێشەنگایەتی پەرلەمان و بە بەشداری زۆر لایەنی تر ئەو كۆمیسیۆنە دامەزرێندرێت. بۆ باس لە كۆمیسیۆن دەكەم؟ لەبەر ئەوەی كەوا بابەتێكە ڕاستەوخۆ ناكەوێتە ڕۆژەڤی كۆبونەوەی پەرلەمانەوە. بۆ ئەوەی بابەتێك بكەوێتە ڕۆژەڤی پەرلەمانەوە، پێویستە سەرەتا لە كۆمیسیۆنەكانی پەرلەمان، هەڵسەنگاندنی لەسەر بكرێت. كاری ئەم كۆمیسۆنەش ئەمەیە كە دەتوانێت لە 30 ساڵی ڕابردوو بكۆڵێتەوە. برای سەرۆك كۆماری پێشوو، تورگوت ئۆزال، هاوژین و كوڕەكەی دەڵێن، ئەو كوژراوە. ئەگەر لەبیرتان بێت، سەرەتا من ئەو تەسبیتەم كرد. براكەی ڕاست دەڵێت، كاتێك دەڵێ، لە دادگا و لە دۆزگەری پەردە لەسەر لایەنە شاراوەكانی ئەو ڕووداوە هەڵنادرێتەوە، پەرلەمان دەتوانێت ئەو كارە بكات. تەنیا بە ڕێگای كۆمیسیۆنی لێكۆڵینەوە لە ڕاستییەكان، لایەنە شاراوەكانی ئەو ڕووداوە ئاشكرا دەبن. ڕووداوەكەی ئەشرەف بدلیس، كوشتنی 9 گەریلا هەروەها تەقینەوەكەی مەیدانی تەقسیم لە ئەستەمبول هەن. ئەو ڕووداوانەی باسم كردن، تەنیا لەچوارچێوەی كاری ئەو كۆمیسیۆنەدا، پەردەیان لەسەر هەڵدەدرێتەوە. بۆ ئەوەی ڕاستییەكان ئاشكرا ببن، پێویستە ئەو كۆمیسیۆنە لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی پێشوو "تانسۆ چیلەر"، سەرفەرمانداری پێشوو، "دۆغان گورەش"و هەموو ئەو كەسانەی پەیوەندیان بەو ڕووداوەوە هەیە، گوێیان لێبگیرێت. دەبێ گوێ لە منیش بگرن. منیش بە ئاشكرا بۆچوونی خۆمیان بۆ باس بكەم. بۆ ئەو بابەتە، پێویستە سەرەتا حكومەت بڕیار بدات. پێویست ناكات ئاكەپە چاوەڕێی دوای هەڵبژاردنەكان بكات. من لەو باوەڕەدام كە هەموو پارتە سیاسییەكان پشتیوانی لەو پێشنیارە دەكەن. ئەو كۆمیسیۆنە، دەكەوێتە چوارچێوەی كاری پەرلەمانەوە، ئاكامی هەڵبژاردنەكان كاریگەری لەسەر دانانێت. داوا دەكەم كە بە زوترین كات ئەو كۆمیسیۆنە دابمەزریت و داواش لە بەدەپەش دەكەم كە بۆ ئەو ئامانجە، تێبكۆشێت.
من گرنگی دامەزراندنی ئەو كۆمیسیۆنە لە مژاری وەلانانی چەكەكان بە گرینگتر دەزانم. بریاری وەلانانی چەكەكان، هەڵوێستیكی پرنسیپییە. بۆ ئەوەی چەكەكان وەلا بنرێن، پێویستە ڕاستییەكان ئاشكرا ببن و ئاشتییەكی كۆمەڵایەتی پێكبێت. ئەگەر كۆمیسیۆنەكە بە بەرپرسیارییەكانی خۆی هەستێ، ئەو كات لە مژاری چارەسەریدا پێشكەوتن بەدی دێت. ئەوكاتیش بۆی هەیە، هێزەكان پاشەكشە بكەن. ئەگەر ئەو كۆمیسیۆنە دروست نەكرێت، ئەم پرسە چۆن چارەسەر دەبێت؟ بەرپرسیاریەتیم لە ‌بەرامبەر گەل و مێژوو هەیە، هەر بۆیە من ئەو شتانە باس دەكەم. كاتێك ئەو وشیاریانە دەدەم، بە ‌شێوەیەكی زۆر ساویلكە هەڵوێست دەگرن و دەڵێن، ئۆجەلان هەڕەشە دەكات. من تەنیا ئەركی وشیاركردنەوە، بەجێ دێنم.
لەم سەردەمەدا، ئاكەپە بە دوو كارەكتەر، دەجوڵێتەوە. ئێمە خزمەت بە زۆردارییەتی ئاكەپە ناكەین، ئەركی ئێمە ئەوە نییەو فریوی پیلانەكانیشی ناخۆین. من كۆمار پارێزم، كۆمار پارێزییەكی دێموكراتیك بە ئەساس دەگرم، نە هەژمۆنی 80 ساڵەی جەهەپە و نەش هەژمۆنی 8 ساڵی ئاكەپە پەسەند دەكەم، من لە دژی هەر دوكیانم و هەردوكیان ڕەت دەكەمەوە.
من خۆبەرێوەبردنی دیموكراتیكی وەكو مۆدێلێكی خۆبەرێوەبردنی دیموكراتیك بەناو دەكەم وهەروەها پێویستە ‌دەستووری خۆ بەرێوەبردنی دیموكراتیك بنووسرێ. هەر چەندە بابەتی خۆبەرێوەبردنی دیموكراتیك لە پرۆسەی دۆزی دادگای كردنی ئامەد دا كەوتە رۆژەڤەوە بەڵام تەنها بە مژاری زمان سنووردار كرا. دەبێ خۆبەرێوەبردنی دیموكراتیك لە هەموو بوارەكانەوە بخرێتە رۆژەڤەوەو پێویستە لەو چوارچێوەیەدا ئەنجامی سیستەمە دیموكراتیكیەكانی جیهان، فەلسەفەی سیاسەت هەروەها خۆبەرێوەبردنی دیموكراتیك هەڵسەنگاندنی لە سەر بكرێت.
پێویستە دەستووری خۆ بەرێوەبردنی دیموكراتیك ئامادە بكرێت و" یاسا ناسانیش دەتوانن پشتیوانی لێ بكەن". من لە بەرگری نامەكانمدا بە بەرفراوانی باسم لە خۆبەرێوبردنی دیموكراتیك كرووە، باسم لە 6 لایەنی ئەو سیستەمە كردوە. واتا لایەنی یاسایی، ئابووری، سیاسی، كلتووری، كۆمەڵایەتی، ئاسایشی و پاراستن. ئەو 6 لایەنە دەتوانڕێ زیاتریش بكرێ. هەر بەشەی دەتوانرێ بە رۆژ، حەفتە، تەنانەت مانگیش گفتووگۆیان لە سەر بكرێ. نابێ مرۆڤ باسكردن لەو مژارانە بە ماوەیەكی كورت سنووردار بكات و خەفەیان(بیانخنكێنێت)بكات.
من بۆ سەرخستنی ئەو پرۆژەیە بانگەوازی دەكەم كە كە لە دوو ڕووەوە گوڕ بە خەبات بدرێ. ئەوەی یەكەمیان پێویستە ناوەندی ئەو خەباتە لە ئامەد بێت و لە هەماهەنگی لەگەڵ كۆنگرەی كۆمەڵگای دیموكراتیك كەجەدە(كۆنگرەی كۆمەڵگای دیموكراتیك)كار بكرێت بۆ ئامادە كردنی دەستوورێكی بنچینەی خۆبەرێوەبردنی دیموكراتیك. بۆ ئەو مژارە دەتوانن كەڵك وەربگرن لە بەشی:" خۆ بەرێوەبردن یان دەستووری بنجینەی ساڵی 1921 و قسەكانی مستەفا كەمال كە سەبارەت بە مافی خۆبەرێوەبردنی كوردان كردبوونی. ئەوەی دووهەم: ناوەندەكەی لە ئەنكەرە بێت و لەگەڵ هێزە ‌دیموكراتیكخوازەكان كار بكرێت بۆ نووسینی دەستوورێكی بنچینەی دیموكراتیك.
بۆ خاڵی یەكەم پێشنیار دەكەم كە بە پەلە كۆنفرانسێك بۆ ئەو دەستوورە رێكبخرێت. هەروەها پێشنیاریش دەكەم كە لە ئاستی شارەكان دا "كۆنسەی شار" لە سەرتاسەری كوردستاندا دابمەزرێن. لە كۆنسەكانی شاردا دامەزراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، سەنعەتكار، دووكاندار، لاوان، ژنان هەروەها نوێنەری هەموو چین و توێژەكان دەتوانن بەشدار بن.
من بۆ بەستنی 7هەمین كۆنفرانسی كورد كە بڕیارە لە پەرڵەمانی ئەوروپا بەرێوە بچێت، ئەم پەیامە دەدەم. "لە مێژووی 150ساڵەی ئەو خاكە بە هۆی سیاسەتەكەیانەوە رێیان لە بەردەم كۆمەڵكوژ كردنی چوار گەل كردەوە. ئازادی گەلانیان بۆ بەرژەوەندیە ئابووریەكانیان كردە قوربانی. لەو رووەوە بەرپرسیاریەتیەكی ئەوروپا هەیە. پێویستە ئاوڕێك لە ڕابردووتان بدەنەوە‌. ئەگەر بە شێوەیە نەبێت ناتوانن بە هیچ شێوەیەك قەرەبووی مێژوو بكەنەوەو خۆتان لە بەرپرسیارەتی ئەو كۆمەڵكوژیانە رزگار بكەن.
سڵاوی خۆم ئاراستەی هەموو ئەو كەسانە دەكەم كە لە تەندرووستی من دەپرسن و بە تایبەت سڵاوم ئاراستەی گەلی دێرسم دەكەم.