کوردەکان (رۆژهەڵاتی کوردستان)،، هومێد،یا ناهومێدی،، لە دەوڵەتی روحانی

Monday, 24/02/2014, 12:00

1942 بینراوە

چاوە دێران دەڵێن:
کوردەکان (رۆژهەڵاتی کوردستان)،، هومێد،یا ناهومێدی،، لە دەوڵەتی روحانی

زۆرتری لێکدانەوەکان پێش هەڵبژاردن واوێدوچوو توند ڕەوەکان بێنە سەرکار. بەڵام حەسەن ورحانی سەرکەوتووی هەڵبژاردنەکان هاتەدەرێ. سەرکەوتنی وی چاکسازی لە نیزامی سیاسی کۆماری ئیسلامی دووبارە زیندوو کردەوە. هیوایەک کە بوو بەهۆی ئەوەی تاکوردەکان لە هەڵبژاردندا بەشداربن ودەنگ بدەن بە کەسێک لە دەرەوەی وتاری رەسمی دەسەڵات. هەر چەند حیزبەکان وچالاکانی کۆمەڵگای کورد لە دەرەوەی وڵات بە یەک دەنگ هەڵبژاردنیان بایکۆت کرد. بەڵام بەرهەمی هەڵبژاردنی پێش هەڵبژاردن هاو دەنگی بەدەست نەهێنا. بەڵکوم وێنەی دەورەکانی رابوردوو تاقمێک باوەریان بە ئاڵوگۆڕەکانی کۆماری ئیسلامی هەبوو. لە بەرانبەردا کەسانێک هاودەنگ بون لە گەڵ کەشو هەوای نوێی. هومێدو نامومێدی بە دەوڵەتی روحانی دوو شێوە کاردانەوەی جیاوازی لە گەڵ خۆی هێنا. هیوادارەکان خواستەکانی خۆیان لە چوارچێوەی ئاڵوگۆڕەکانی یاسای بنەڕەتی بینی. بەڵگەی ئەو تاقمە شێوە بیرکردنەوە بە کەڵک وەرگرتن لە کەشو هەوایەکی کەم وتێپەڕبون لە دروشمی روخانی دەسەڵاتە. لە بەرانبەردا دژبەرانی ئەو پڕۆژەیە هاتنەئارای وەها باسێک بە بەرهەمی سەرکەوتنی دەزگاکانی ئەمنیەتی دەسەڵات دەزانن.چونکە روحانی وەکو ئەوانی دیکە لەراستای پتەوکردنی دەسەڵات هەنگاو دەنێ لە هەمان حاڵدا ئەگەر چاکسازی لە نیزامی سیاسی ئێران رووبدا قازانجێکی بۆ کورد تێدا نابێ. زیاتر لە ٦مانگە دەوڵەتی روحانی رۆڵی سەرەکی هەیە لە دامودەزگاکانی بەڕێوەبەری وڵات (هێزی ئیجڕایی) حولەکانی بۆ گەڕاندنەوەی هیوا بۆ کۆمەڵگای ئێران لە کەمڕەنگکردنی گەمارۆ نێودەوڵەتیەکان دەستی پێ کردووە. ئەوەی تاکو ئێستا دێتە بەر چاوان سازانی (ژنێوە) . بەڵام لە ناو خۆی وڵات هیوایەک بۆ وڵات نەگەڕاوەتەوە.بەڵکوم ڕادەی زەختو زۆر وئیعدام بە رێژەیەکی بەر چاو بەرز بۆتەوە.
هیوادارەکان بە ئاڵوگۆڕی ناو خۆیی وهەروەها ئیمکانی کرانەوەی فەزای سیاسی لە وڵات بە هۆی گەڕانەوەی ئەقڵانیەت بە دەستی هێزی بەڕێوەبەری دەنرخێنن. بەڵام بێ هیواکان کردەوەکانی دەوڵەتی روحانی لە چوارچێوەی باڵانسی هەمە لایەنە دەنرخێنن. باڵانسی هەمەلایەنە یەکێک لە تیئۆریەکانی پەیوەندی ناونەتەوەییە کە لە بنەڕەتدا پەیامی ئاڵوگۆڕی کردەوە دەرە کیەکانی وڵاتانی جیهانی سێهەم لە خۆیدا بەدی دەکا.
بۆ چونێک کە / ئیستیون دێوید / شی دەکاتەوە لە روونمایەکی سیستمیی بۆ دەسەڵاتی نادێمۆکڕاتیک ومانەوەی ئەوان لەسەر پێگەی باڵانس لە گۆڕەپانی ناونەتەوەییە. بۆیە کاتێک کە سیستم لە بواری جیهانیدا تووشی سەرلێشێواوی بووە وپێناسەی هەبونی ئەو کەوتە مەترسی سیاسەتی دەرەوەیی بە پشتیوانی یەکێک لە هاوپەیمانەکانی لە راستای سازان لە گەڵ ئەوانی دیکە هەنگاو دەنێ. ئەگەر وایە مەبەستی سەرەکی پاراستنی سیستم وکەمڕەنگکردنەوەی زەختی ناونەتەوەییە تا چاکسازی لە ناوخۆی وڵات. ئەوەی هەتا ئەوڕۆ لە روحانی ودەوڵەتی وی لە هەمبەر چاکسازی لە ناو خۆ وهەروا چۆنیئەتی هەڵسوکەوتی لە گەڵ کوردەکان (رۆژهەڵات) لە ئێران دەبینین. چالاکی بێ پسانەوەی ناونەتەوەیی وبەردەوامی کەش وهەوای پێش هەڵبژاردن نە لە ناو خۆی وڵات بەرهەمی ئاقڵانەی وەها کەشو هەوایەک بە هێز بونی بەرەی ناهومێدەکان و لاواز بونی بەرەی هومێدوارانە لە دەوڵەتی روحانی.
هیوادارەکان :
هیوادارەکان بە دەوڵەتی روحانی سێ هۆی سەرەکی هەیە،، ئەزمونی سەردەمی خاتەمی،،حەڕەکەتی ئاشتیخوازانە لە کوردوستانی تورکیا (باکور) ،،کەشوو هەوای حاکم لەسەر جوڵانەوەی کوردەکان لە ناوچەکەدا. دەوڵەتی روحانی ئاوا دێتە بەر چاو کە هەڵسەنگاندن نێوان سەردەمی خاتەمی دەبێتە بەڵگە. هیوادارەکان لەسەر ئەو باوەڕەن کە پشتیوانی رفۆڕمخوازەکان لە دەوڵەتی روحانی وهەروا شێوەیەک ها و تەریبی روحانی ورفۆڕمخوازەکان قۆڵ بۆ گەشە پێدانی سیاسی هەڵدەماڵن. بۆیە دەبێ کە کەشوو هەوای تازە وەکو هەلێک ئەژمار بکرێ کە دەبێتە هۆی بە هێز بونی پێناسەی کوردی ،پێویستە کەڵکی لێ وەربگیرێ. ئەگەرهەڵوێستەیەک بۆ تیئۆری پەیوەندیدار بۆ ناسیونالیسم قەبوڵ بکەین و نەتەوە وکۆمەڵگایەکی باوەڕی تاریف بکرێن ئەوەی لە چوارچێوەی پرسدا دێتە ئاراوە لە ناوچەکەدا کە دەتوانی بە شێوەیەکی نومایشی لە تاکەکانی پێویست بە پێناسەی ناوبراو کاریگەری خۆی هەبێ . ئەوەی لە کوردوستانی تورکیە (باکور) لە حاڵی حازردا روودەدا ئەو باوەڕە لە لای کوردەکانی ئێران بە هێز دەکا کە دەکرێ ئەو شێوە خەباتە (مۆدێل) لە ئێرانیش بگاتە ئەنجام. بە مانایەکی دیکە پێداگرتن و وەدواکەوتن بۆ خواستی ناسینی پێناسەی نەتەوەیی وئاشتیخوازانەش لە ناو خۆی وڵات دەتوانێ رۆڵێکی مەزن وبەر چاو بگێڕێ.
ئاڵوگۆڕەکانی ناوچەیی لە ساڵی ١٩٩٠ بە تایبەت لە ساڵی ٢٠٠٣ بە شێوەیەک بووە کە زۆرترین هەل بۆ کوردەکان لە عێڕاق وتورکیەو سوریە رەخساوە. واووێناچێ ئەوەی بۆ ناسنامەی کورد لە لە ناوچەکەدا روودەدا کاریگەری خۆی لەسەر کوردەکانی ئێران نەبێ .و بە هێز کردنی خواستەکان فەکتەرێکی سەرەکین. سەرجەم هیوادارەکان نیوە نیگایەکیان بە کۆمەڵگای مەدەنی وهێزی ئەو کۆمەڵگایە هەیە لە ئێران. بەرهەمی پرسە ماوەکانی سەردەمی خاتەمی وسەرکوتی ناڕەزایەتیەکانی ساڵی ٨٨ی هەتاوی کە لەسەر یەک کەڵەکەبون.
نا هومێدەکان :
ترۆری سەرکردەکانی کورد وئیعدامی بەدوای یەکدا پڕۆسەی چاکسازی لە ئێران، سەرکوتی حەڕەکەتی سەوز وناسنامەی سیستمی سیاسی کۆماری ئیسلامی هۆ گەلێکن کە بێ هیواکان بە دەوڵەتی روحانی دەیکەنە دەست مایەی بەڵگەکانی خۆیان .پێوانەکانی پەیوەندی کۆماری ئیسلامی وناهومێدەکان دوو لایەنەیە، لەلایەک کۆماری ئیسلامی، لایەنگرانی رفۆڕمی بنەڕەتی بە گرووپێک ناودەبا کە دەخوازن کۆماری ئیسلامی بڕوخێنن. بۆیە بە هیچ شێوەیەک لە گەڵیان ناسازێ. لە هامان حاڵدا بێ هیواکان لەسەر ئەو باوەڕەن کە تەنیا رێگا بۆ گەیشتن بە دێمۆکڕاسی دانانی بەردی بناغەی نیزامێکی دێمۆکڕاتیک وسکولارو فدڕاڵە کەدەتوانێ ئاسایەشی نەتەوەیی بۆ کورد دابین بکا.ئەوەی کە بەرەی ناهومێدەکانی قایم کردووە پێداگری کۆماری ئیسلامی لە مەڕ خۆ دوور کردنەوە لە ئاڵوگۆڕەکانی دێمۆکڕاتیک و دژایەتی کردنی دێمۆکڕاسییە.
بەڵگەی سەرەکی ناهومێدان ئەوەیە کە دەسەڵات حازر نییە هەنگاوێک بۆ لای نزیکانی خۆی هەڵگرێ، چۆن ئامادەیە کە کوردان قەبوڵ کا. لە هەمان حاڵدا ئەگەر قەرار بێ ئالوگۆڕەکان پێک بێن ،ئەو ئاڵوگۆڕانە ناگرێتەوە سەر ویستوخواستی پێناسەکان لە ئێران. لە کۆتاییدا ئەوەی کە ئەو رۆژانە رای گشتی کۆمەڵگا ی کوردی مژوڵ کردووە جوابێکە بەو پرسیارەکە؟ ئایا دەبێ دڵ بە پەیا مەکانی روحانی بدرێ وچاوەڕوانی لێ بکرێ؟ یانژی ئەویش وێنەی ئەوانی دیکە تەنیا لەفکری نەجاتی کۆماری ئیسلامی دایە! وحەولەکانی دەگەڕێتەوە بۆ زەمانەتی مانەوەی نیزام .(و: ئەو بۆ چونە سەتە لەسەت راستە) واوێدەچێ لە گوزەری زەمان جوابی ئەو پرسیارە بداتەوە. بەڵام ئەوەی کە ئاشکرایە کە کۆماری ئیسلامی بە هیچ شێوەیەک ناخوازێ کە کوردەکان بگەنە سیستمی بەڕێوەبەری خۆیان. بە کەڵک وەرگرتن لە کەشو هەوای ناوخۆیی ، ناوچەیی وناونەتەوەیی لەراستای پاراستنی بەرژەوەندی هەیی بارودۆخی کوردوستان هەنگاو دەنێ.
بارودۆخێک کە بە قازانجی هیچ یەک لە لایەنەکانی پەیوەندیدار بە قازانجی کوردلە ئێران نییە. لە هەمان حاڵدا دیار نییە کە، بەردەوامی ئەو بارودۆخە دەگاتە لێک نزیک بونەوەی کوردەکان یا گێژاوەیەک دەبێ لە باشترین رێکار لە مەڕ هاوپەیمانی.

لە نوسینی: حیسام پیش دەست،، مامۆستای زانستی سیاسی لە زانکۆی هەولێر.
وەرگێڕانەوە بۆ هەنگوین زمانی کوردی: جەعفەر کەریمی .
لە رووپەڕی ،بی،بی،سی،، بۆ،، رووپەڕی کوردستانپۆست.