كورتەیەك دەربارەى مێژووى پاڵاوگەى نەوت لە سلێمانى

Wednesday, 31/10/2012, 12:00

سامانى نەوت وەك بەرهەمێكى نەتەوایەتى و قەومى زۆر بەرهەمێكى گرنگ و بەئەهیمەتە، بەرهەمێكى ستراتیژى و ئابوورى مەزنیشە و دەكرێ ئەگەر ئەم بەرهەمە باش بەكاربهێنرێت، وڵاتى لە قەیرانى ئابورى پێ ڕزگار بكەیت و گەشەى تەواو بە وڵات بدرێت، ئابورى و پیشەسازى پێ سەربخرێت و پێشكەوتن بەخۆوە پەیوەست بكات، تا ئەم سات و وەختە كورد بەتەواوى نەیتوانیوە سوود لەم بەرهەمە گرنگە وەرگرێ و بەكاربهێنێت:
ساڵى 1992 لە شارى هەولێر و سلێمانى دوو كۆڕ بۆ ئەندازیار (سەردار پشدەرى و باسل خدر) لەسەربوونى نەوت لە كوردستان و چۆنێتى سوود و كەڵك وەرگرتن لەم بەرهەمە گرنگە ڕێكخرا، دواى ئەوەش بەماوەیەكى كەم، كۆمەڵێك لە جیلۆجییەكانى شارى سلێمانى گەشتێكیان بۆ سەر چاڵگە نەوتییەكان لە (شیواشۆك و شاخى سوورخ) شاخە سوور كردوو زانیارى ورد و هەمەلایەنە و گشتگیریان لەسەر دەڤەرەكە و ئەم بەرهەمە كۆكردەوە، پاشان بڕیاردرا ئەندازیار (محەمەد جەزا ساڵح) لەو نێوەندە كار بكات، ئەنجومەنى وەزیرانى حكومەتى هەرێمى كوردستان لە 17/8/1993 فەرمان و بڕیاڕى ئەوەى دەركرد لیژنەیەك بەناوى (لیژنەى پرۆژەكانى نەوت و كانزاكان) لە پارێزگاى سلێمانى و پارێزگاى كەركوك، دەوامى ڕۆژانە لە كارگەى شەكرى سلێمانى بكەن، لە شارى هەولێریش بۆ هەمان مەبەست لیژنەیەكى دیكە پێكهات، ئەرك و ئامانجى ئەم دوو لیژنەیە ئەوەبوو، خۆیان سەرقالأ بكەن بۆ گەڕان و پشكنین و زانیارى كۆكردنەوە لەسەر بیرە نەوتەكانى (شیواشۆك) و خۆیان ئامادە بكەن بۆ دروستكردنى پاڵاوگەیەكى نەوت.
بەفەرمانى سەرۆكى وەزیرانى حكومەتى هەرێمى كوردستان (كۆسرەت ڕەسوولأ عەلى) لە 9/10/1993 كۆمیتەى پرۆژە تایبەتییەكانى لەم فەرمانگە و كەسایەتیانەى حكومەتى هەریم دروستكرا.
1. جێگرى ئەنجومەنى وەزیرانى حكومەتى هەرێمى كوردستان، سەرۆكى كۆمیتەى باڵا.
2. وەزیرى ئابورى و دارایى ئەندام
3. وەزیرى كشتوكالأ و ئاودێرى ئەندام
4. وەزیرى پیشەسازى و ووزە ئەندام
5. سكرتێرى كۆمیتە ئەندازیار (محەمەد جەزا ساڵح) بەڕێوەبەرى نەوت و كانزاكان ، لە وەزارەتى پیشەسازى و ووزە، ناوەندى ئەم كۆمیتەیە، بنكەو شوێنى سەرەكى لەشارى هەولێر دانرا، بە پێى ئەو زنیاریانەى بڵاوكراونەتەوە ئەندازیار (محەمەد جەزا ساڵح) یەكەم ئەندازیار و داهێنەرى بیرۆكەى دەرهێنانى نەوتە لە كوردستاندا ئەوەش بە پێى ئەو بەڵگەیە دەسەلمێنێت كە كەسى ناوبراو بڵاویكردۆتەوە (سەرۆك ئەندازیارى نەوت محەمەدجەزا ساڵح) كە پێشەواو لێپرسراو داهێنەرى ئەم پرۆژە لە مێژووى نەوتى كوردستاندا.
ئەم فەرمانەش لە لایەن بەڕێز كۆسرەت ڕەسوولأ عەلى 9/1/1995 دەركراوە- سەرچاوە ڕۆژنامەى كوردستانى نوێ ژمارە (1911) دووشەممە 26/7/1999 پرۆژەكەش بۆ ڕەزامەندى ساڵى 1992 1993 ڕەزامەندى لەسەر بەدەستهاتووە.

- گرنگى دامەزراندنى پاڵاوگەى نەوت لەشارى سلێمانى
ئەم پاڵاوگەیە بۆچى دروستكرا؟ وەڵامى ئەم پرسیارە چەند هۆیەكى هەبوو، یەكێك لەو هۆیانە پاش ساڵى 1992 فشارو گەمارۆى ئابوورى خراپ بووە سەر كوردستان لەلایەن حكومەتى بەعسەوە و سووتەمەنى تەواوى لە نەوت و گاز و غاز و بەنزین نەئەنارد بۆ شارى سلێمانى بە تایبەتى و شارەكانى ترى كوردستان بە گشتى، كەمى كارەبا و ووزە بوو، هەم بۆ ناوچەكە و دەڤەرەكە، زۆربەى زۆرى كارگەكان بەهۆى سوتەمەنییەوە لەكاركەوتبوون و وەستا بوون، هۆكارى گرنگى سیاسى و ئابوورى و كۆمەڵایەتیشى لە پشتەوە بوو وەك بەرزبوونەوەو گران بوونى نرخى سوتمەنیەكان، نەبوونى جێگرەوەیەك بۆ بەرهەمى نەوت، لە لایەكى ترەوە كارگەى شەكرى سلێمانى بەهۆى شەڕى ئێران عێراقەوە لەكاركەوتبوو وە زۆر كەرەسەى باشى بەكارهاتووى تێدابوو تا لە دروستكردنى ئەم پاڵاوگەیەدا بەكاربهێنرێت و سوودى لێوەربگیرێت، هۆكارێكى تریش ڕووكارى سیاسى و سەربازییەوە دوور بوو لەناوچەى شەڕو مەترسى هەڕەشەى لەسەر نەبوو، جگە لەوەى زۆرێك لە كەرەسە پێویستەكانى پاڵاوگەى نەوت لەم كارگە لەكار كەوتووەدا دابیندەكرا، تێچوونى مادى كەمتر بوو لە چاو جێگاو شوێنەكانى تردا بۆ دروستكردن و دابینكردنى پاڵاوگە، هەروەها تێچوون و گواستنەوەى نەوتى خاو بە تەنكەرو ناردنى پاش پاڵاوتن بۆ كۆگاو شوێنەكانى تر ئاسان و لەبار بوو. جگە لەوەى زۆر پێویستى تر، وەك كۆمپێرێسەر و بۆیلەر و ماتۆڕات و بۆرى و كارەبا و ئاو مولیدە و تەنكى گەورەى سێ ملیۆن لیترى سوتەمەنى هەبوو وە دابینكرابوو. پاش ماوەكانى تر لە نێو كارگەى شەكردا هەبوو. لە وڵاتانى پێشكەوتوو و خاوەن نەوتدا بۆ دامەزراندنى پاڵاوگە، لە جێگایەكدا نەخشە دادەنرێ، لە جێگەى تردا دروستدەكرێ و لەلایەكى ترەوە لە شوێن و زەویدا جێبەجێ دەكرێ و بە پلانى گونجاو ئیشى پێ دەكرێت، بەڵام لەلاى ئێمە بە پێچەوانەوە نەخشە و پیلان و جێبەجێ كردن و دامەزراندن و كاركردنى پاڵاوگە لە لایەن ئەندازیاران و تەكنیكارانەوە هەمووى لە یەك جێدا چووە بوارى دامەزراندنەوە ئەویش سلێمانى و كارگەى شەكرەكە بوو. هەر بە فەرمانى ئەنجومەنى وەزیران 23/10/1997، پاڵاوگە خرایە گەڕ، لەسەعات (15,10دەقیقەى شەوى 20/1/1998)، بەرهەمەكانى ، لە گازوایل، نەوتى سپى و بەنزین جگەلەوەش نەوتى خاو نەوتى ڕەش بەرهەم هات.

- گرنگى ئەم پاڵاوگە لە سلێمانیدا بۆچى؟!
وەك گوترا بەرهەمهێنانى نەوت و پاڵاوتنى زۆر گرنگە و نەوت بەرهەمێكى گرنگى ستراتیژى و زیندوى نەتەوەییە، بەڵام دروستكردنى پاڵاوگەى نەوت بەدەست و بازوو هزرى شارەزایى كورد، زۆر گرنگ بوو بۆ دەڤەرەكەمان بەتایبەتى سلێمانى، چونكە پێشتر كورد هیچ تەجرووبە و تاقیكردنەوەیەكى بۆ دەرهێنان و دروستكردنى پاڵاوگە نەبوو، ئەگەر هەشی بووبێ زۆر كەم و كالأ و كرچ بووە. بەڵام لە سایەى حكومەتدا و بە هیمەتى شارەزایان و ئەندازیاران و تەكنیكارانى كورد توانرا ئەم پاڵاوگەیە لە سلێمانى دابمەزرێت و بۆ مێژوو دەورو ئەهمیەتێكى گرنگ ببینى كە خۆیى لە پووختەى ئەم چەند خاڵەدا دەبینێتەوە:
1. لەم پاڵاوگەیەدا چەندین كرێكارو شارەزاو ئەندازیارو تەكنیكار چوونە بوارى كردن و كۆمەڵێك خێزان لەبێكاریى و نەبوونى ڕزگاركرا.
2. توانرا بەهۆى پاڵاوتنى بەرهەمى نەوتەوە، خەڵكى كوردستان سوودمەند بن و بڕێكى باش كەڵك لە سووتەمەنیەكانى وەك: نەوت و بەنزین و گازوایل و نەوتى ڕەش وەربگرن.
3. هەرزان بوونى بەرهەمى نەوت و كەمكردنەوەى فشارى حكومەتى بەعس كە ئەم پاڵاوگەیە دەورێكى باشى لەكاتى فشار و گرانیدا بینى.
4. وەگەڕ خستنەوەى كارگەكان بەهۆى بەرهەمى نەوتى ڕەش و گازو نەوتى خاوەوە وەك: كارگەى جگەرە و توتن، كارگەى چیمەنتۆ، كارگەى خشتەكان، حەمامەكان ، كارگە بچووكەكان.
5. هەر بەهۆى ئەم پاڵاوگەیەشەوە وزەى كارەبا چالاكى و جوڵەى تێكەوتەوەو، گازوایل و نەوتى ڕەش بۆ وێستگەكانى كارەباو مۆلیدەكان دابینكرا.
6. پاڵاوگەى نەوتى سلێمانى دەورێگى گرنگى بینى بۆ دابینكردنى نەوتى ڕەش بۆ كارگەى قیرو بۆ ئاوەدانكردنەوەى ڕێگاوبان و شەقامەكان.
7. فشارێكى سیاسى بۆ سەر حكومەتى مەركەزى و ڕژێمى بەعس بوو.
8. توانرا بەهۆى دابینكردنى نەوتەوە، زۆربەى ژینگەو دارستانەكان لە سوتان ڕزگار بكرێت.
9. داهاتێكى گەورە بوو بۆ حكومەتى هەرێمى كوردستان.

- شەڕى ناوخۆ و ئاستەنگەكانى گەشەنەكردنى ئەم پاڵاوگەیە لە سلێمانى
هەر كاتێك شەڕ پەیدا بوو، زۆر ئەستەمە دەوڵەت و گەل بتوانێ بیر لە پرۆژەى ئابورى وەبەرهێنانى بكاتەوە، چونكە شەڕ مەواى بیركردنەوەو نەخشەو پلان بەرەو ئاسۆیەكى لێلأ و بەرتەسك دەبات، بۆیە شەڕو پێكدادان لەناو كوردیشدا بەتایبەتى شەڕى ناوخۆ بەرنامەى ئابوورى و سیاسیەكانى كوردى لەبار بردوە و تێكى شكاندووە، جگە لەوەش دەرهێنانى نەوت و دامەزراندن و دروستكردنى پاڵاوگەى نەوت پێویستى بە ئابوورى و چاوەدێریەكى بەهێزو بەتوانایە هەیە تا بچێتە بوارى جێبەجێكردنەوە، چونكە شەڕ بە تاقیكردەوە دەریخستووە، دەتوانێ بەشێكى زۆرى ئابوورى و داهات بۆخۆى بباو هەڵیلووشى و لەم نێوەندەشدا تەنیا گەل و ڕۆڵەكانى باجى گەورە دەدەن، دەركەوت شەڕى ناوخۆ بەدەر لە شەڕى دوژمنانى سەرەكى، توانیوێتى داهاتێكى گەورە بەهەدەر بداو گەل و ئابورى بە خۆیەوە مژۆلأ و سەرقاڵبكات . كاتێك شەڕى ناوخۆ هەڵگیرسا شەڕ توانى، ئەم پاڵاوگەیە دوابخات و بەهۆى شەڕەوە گیروگرفت لە پەیداكردنى كەرەسەى نەوتدا دوابخات و وەك پێویست نەتوانرێ كەرەسەكانى بۆ دابین بكرێت، هەر بۆ ڕاستى ئەم بۆچوونەشمان ساڵى 1994 بۆ ماوەى زیاتر لە (6) مانگ لە ئەنجامدان و جێبەجێكردنى پێداویستییەكانى پاڵاوگە، پرۆژەى پاڵاوگە كارەكانى دواكەوت چونكە وایەرى لەحیم و بۆرى و شتە وردەكانى تر بەدەست نەدەكەوتن و دابین نەدەكران، ئەمەش پرۆژەكەى پەكخست و لەوادەى خۆیدا تەواونەكرا جگە لەدەست تێوەردانى هەندێ كەسولایەنى و دژایەتى كردنى ئەم پرۆژەیە بەتایبەتى وەزیرى پیشەسازى وزە، بە بیانووى دابینكردنى خەڵوزى بەردین و پروپاگەندەكردن بۆ ئەم كارە، گورزى توندى لەم پرۆژەیەدا.
هەروەها سەیركردنى هەندێ لێپرسراو بۆ پرۆژەكە وەك كارێكى لابەلاو سادەو ئاسایى، جگە لەوەى چەندین كێشەى هونەرى و كارگێڕى و دەرونیان بۆ دروستدەكردن، هەروەها حكومەتى عێراقیش گیروگرفت و گوشارى سەربازى دەخەیتە سەر بیرە نەوتەكانى تەق تەق و تۆ بارانى ناوچەكەى دەكرد، چونكە تاكە سەرچاوەو دابینكردنى نەوتى خاو لەو كێڵگانەوە دەكرا ئەمەش كێشەیەكى گەورەى دروستكردبوو جێگەى مەترسیش بوو.