کاتێک رۆشنبیر تەسلیم بە سیناریۆکان دەبێت بەختیار عەلی وەک نموونەیەک

Sunday, 02/12/2012, 12:00

پێشەکیەکی پێویست:
لە مێژە خەریکی نووسینێکم لەسەر هاوڕێیانی پێشووی رەهەند بەلام لەبەر هەندێ دۆکیومێنت کە هێشتا چنگم نەکەوتوون و هەورەها بەهۆی سەرقاڵی ژیانی خۆشمەوە نەمتوانیوە تا ئێستا تەواوی بکەم. لەوانەشە هەر بەش بەش دایگرم گەر بۆم بکرێ. بێ گومان کاک بەختیار عەلی بەشێکی زۆری ئەو نووسینەی منی داگیر کرووە، وەک هەموان دەزانین ئەو رۆشنبیرێکی دیاری نێوەندەکەیە و کارکردی خۆی لەو نێوەدا هەیە چ بە باش یان بە خراپ. من تەنها لەسەر ئاستە هزری و رۆشنبیریەکان هێڵە سەرەکیەکانی نووسینەکەی خۆمم داڕشتووە. ئەم نووسینەی ئیستام زۆرتر لەسەر ئەو هەڵوێستە سیاسیە کە کاک بەختیار تێی کەوتووە.
کێشەکەی نێوان هەرێم و بەغداد...

لە گۆشەی تایبەتیەکەی خۆی(ژوورێک لە ئاوێنە) لە رۆژنامەی ئاوێنە،، ژمارە ٣٥٢ لاپەڕەی ٥ ، کاک "بەختیار عەلی" وتارێکی لە ژێر ناوی (دەیانەوێ کام کوردستان داگیربکەن) بڵاوکردۆتەوە. ئەم وتارەی من رەخنەیە لە هەندێ بیروڕای سیاسی ئەو لەمەڕ رووداوەکانی ئێستای هەرێم و بەغداد.

کێشەکەی نێوان هەرێم و بەغداد
پوختەی نوسینەکە:
ئەم رووداوە دوورە لەو دیدەی گوایە کورد دەبێ لە بەرامبەر هێزە دەرەکیەکاندا هەموو ناکۆکیەکانی خۆی وەلابنێت و خۆی یەکبخات. رەگەزەکانی ئەم رووداوە، وەک ئەوانی تر لە مێژووی پارتی و یەکێتیدا، خاڵیە لە ئاگاداربوون و بەشداریکردنی خەڵکی کوردستان. ئامانجەکان نەتەوەیی و نیشتمانی نین بەڵکو تەماحی شەخسی و حزبین و لە نیوان دوو هیزی ناسیۆنالیستی بە بنبەستگەیشتوو دەچێتە پێشەوە. بە سوود وەرگرتن لە بزاڤی ئازادیخوازانەی خەڵکی کورد رووداوەکان دەجوڵێنن و لەو نێوەشدا زۆر بۆیان گرنگە خەڵکی رۆشنبیر و قەلەمی ناودارهەڵوێست وەربگرن. بەلام ڕۆشنبیر چ هەڵوێست و قسەی هەبێ یان نەبێ تۆزقاڵێک لە رەوتی رووداوەکان ناگۆڕێ، تەنها ئەوە نەبێت رۆشنبیر تەسلیم بە سیناریۆکان دەکات. کاک بەختیار بە ئاشکرا کەوتۆتە ئەو سەنگەرەوە کە پارتی و یەکێتی دەیانەوێت خەڵک وابیر بکاتەوە و ئاوها هەڵوێست وەربگرێت. " ئەو دەنگانەی کە دەڵێن کوردستان موڵکی کێیە‌و کێ خواردوێتی با ئەوانە بەرگری لێبکەن " راستیەکی حاشا هەڵنەگر و مەعقوڵترە لەوەی کاک بەختیار بانگەشەی بۆ دەکات. شەڕ ببێت یان نەبێت کوردستان هەر موڵکی ئەوانە و ئازادی هەر لە سەرکوت کردندا دەبێت.
***

تەسلیم بوونی رۆشنبیر بە سیناریۆ و هاوکێشە سیاسیەکان مۆرکێکی باوە لە نێو رۆشنبیراندا هەر لە ئاستیە جیهانیەکەیەوە تا دەگات بە ئاستە ناوچەییەکەی. بۆ کەسێکی وەک چۆمسکی کاتێک بە سەردانێک خۆی تەسلیم بە "حەسەن نەسروڵڵا"ی لوبنان دەکات لە ئامانجی هاوسەنگی هاوکێشە سیاسیەکانی ناوچەکەوە بووە وەک خوێنەران و لایەنگرانی چۆمسکی دەیڵێن. بۆ رۆشنبیرانی عەرەبی وەک عبدالرحمن راشد یان عبدالباری عگوان کە نووسەرانی دیوانی مەلەکیەکان و سەرۆکە دکتاتۆریەکانی دنیای عەرەبی و ئیمبراتۆریەتی ئیسلامین بە شانازیەوە زۆر باش لە بەرەکەی دەخۆن چ خۆیان و چ میللەتە عەرەبیەکانیان. بەڵام بۆ رۆشنبیرێکی کورد کە تەسلیم دەبێ بە دەسەڵاتەکەی دەبێ لە کوێدا بوستێتەوە؟
ئێمە وەک کورد کە هەمیشە بە دوای ئازادیەوە بووین هەڵە دەکەین گەر بێتوو لاسایی ئەوانە بکەینەوە چونکە ئەو دەم هیچ جیاوازیەک نابێ لە نێوان راشد و عەگوانیەکان و ئێمەدا. دەسەڵاتە سیاسیەکەمان هەمان ئەو ئەخلاقیات و دەستوری دەسەڵاتە بەکاردێنی کە دەسەڵاتدارەکانی ئەو رۆشنبیرانە چەندان ساڵە پەیڕەوی دەکەن، بەڵام مەرج نیە رۆشنبیرەکانیش هەمان شتی رۆشنبیرەکانی ئەوان دووبارە بکەنەوە. ئێمە لە مێژە لە ئیرادە کەوتوویی و دووروویی ئەوان دەبینین و هەمیشەش جێگەی رەخنەی ئێمە و خەڵکانی ئازادیخوازی ناو وڵاتەکانی خۆشیان بوون، جا بۆیە دەردێکی کوشندە دەبێ گەر ئێمە لەسەر هەمان ئاواز بەڵام بە دەنگە کوردیەکەی دەردەکانی ئەوان دەردخواردی خەڵکانی خۆمان بدەین.
ئەو رووداوەی کە ئێستە لە نێوان هەرێم و بەغداددا لە جەرەیاندایە جگە لە سیناریۆیەک هیچی دی نیە و تێگەیشتن لێی زۆر ئاسانە و پێم سەیرە خەڵکانێک ئاوها تێ بکەون، بەڵام ئافەرین بۆ سیاسەتی حزبی کوردی کە توانیتی ئەم گرفتە بکات بە بابەتێکی گەورەتری میللەتێک. نەک هەر خەڵکە ئاساییەکە بەڵکو کەسە رۆشنبیرە ناودارەکانیش بە دوای خۆیدا بهێنێ و بیانخاتە سەنگەری خۆیەوە. کێشەی ئەسڵی لە نێوان مالیکی و سەرانی هەرێم بە تایبەت سەرۆکی هەرێم دایە لەسەر نەوت و داهات و چۆنێتی گرێبەستەکانی. بەڵگە و قسە و باسە نهێنیەکان لەبەردەستماندا نین تاکو وەک پارێزەرێک لە دادگا بیخەینە روو، بەلام ئەوەندە سەرچاوەی هەواڵ هەن راستیەکانی کێشەکە پیشانبدات. یەک راستی رەها کە هەرگیز ناشاردرێتەوە ئەوەیە کە سەرکردەکانی هەرێم لەگەڵ بنەماڵەکانیان و پارتەکانیان دەبێ باشی تایبەتیان هەبێ لەو گرێ بەست و داهاتە نەوتیانە. دووەم: ئەم کێشانە بەشێکە لە تێکهەڵێکێشەیەک لە هاوکێشە سیاسیەکانی ناوچەکە و دەوروبەر. لە عێراقدا، تورکیا و ئێران لە رێگەی بارزانی و مالیکی یەوە بەرامبەرکێکانی خۆیان ساغ دەکەنەوە.
مەسەلەی هەڕەشەی سەنتەر و نایۆنالیستی عەرەبی لە بەغداد بەرامبەر بە کورد شتێکی تازە نیە و ناتوانرێ بە فاکتەری سەرەکی دابنرێ لەم رووداوەدا. چ بارزانی و چ مالیکی قازانجی سیاسی و مالی شەخسی دەکەن لەم رووداوەدا. هەردوولا دەیانەوێت خۆیان شەحن بکەنەوە لە لای خەڵکەکەی خۆیان و ئەو کەشە نەتەوەیی و نیشتمانچێتیە دروست بکەن کە یارمەتیدەردەبێت بۆ رەواندنەوەی گەندەڵیە سیاسی و ئیداریەکانیان. مەسەلەکە کەم و زۆر پەیوەندی بە (داگیرکردنی کوردستانەوە) نیە وەک کاک بەختیار دەیڵێت. نە مالیکی دەتوانێ جارێ تر وەک سەدام بێتەوە کوردستان و نە هێزی دجلەکەشی دەتوانێ هەموو ناوچە دابڕاوەکان بخاتە ژێر رکێفی دەسەڵاتی مەرکەزیەوە وەک جاران. وەک هەڕەشە و بووون ئەوە راستە کە هیچ جیاوازیەکی ریشەیی لە نێوان مالیکی و سەدامدا نیە بەرامبەر بە کورد بەڵام ئەمەی ئیستا بەرهەمی فەزایەکی تری سیاسیە و تارادەیەکیش لە گەمەیەکی سیاسی دەچێت. جا رۆشنبیر چ بڵێ و چۆن هەڵوێست وەربگرێ ئەوا ئیرادە و بوونی ئەو حسابێکی بۆ ناکرێ چونکە هەڵایسان و دامرکاندنەوەی رووداوەکە بە دەستی خۆیانە و بۆ بن بڕکی خۆیان دەچێتەوە. جا زۆر گرنگە رۆشنبیر خۆ تەسلیم نەکات بە سیاریۆی دەسەلات بەتایبەت ئەو دەسەڵاتە کوردیەی ئێمە چەندان ساڵە دەیناسین بەرژەوەندی خۆی لە پێش هەر بەرژەوەندیەکی گەل و وڵاتەوە داناوە و هەر واش دەکات.

هەڕەشەی دەرەکی...
گەر تەنها ١٠ ساڵی رادروو بە پێوانە وەرگرین، کوردستان رۆژانە لەبەردەم هەڕەشەی دەرەکی ئێران و تورکیادا بووە، ئەو هێرشانەی تورکیا و ئێران دەیکەنە سەر هەرێم و سنورەکانی لە هیچ عورف و عادەتێکی سیاسی نێودەوڵەتیدا بوونی نەبووە و نیە. لە لایەک، تورکیا جارناجارێ هێرشی سەربازی گەورە ئەنجام دەدا و یەکبینەش بە فڕۆکە بۆردەمانی خاک و ئاوی وڵات دەکات و مرۆڤەکانی لەگەڵ زەویدا دەسوتێنێ. لە لایەکی تر، ئێران هەمیشە بە تۆپبارانەکانی زەوی و بەرووبومی سنورەکانی کوردستان دەسووتێنی و چەندان گوندی دەربەدەر کردووە و بگرە بە چەندان فەرسخ هاتۆتە ناو خاکی هەرێمەوە. ئەمانە هەڕەشەی دەرەکی نین بەڵام تەنها و تەنها ئەو هیزی دجلەیە هەڕەشەی دەرەکیە وەک کاک بەختیار ناوی دەبات بەوەی "کوردستان لەبەردەم هەڕەشەی دەرەکیدایە". هەرێمی کوردستان سێ شارە و بەردەوام سنورەکانی ئەو سێ شارە لە ژێر رەحمەتی تۆپ و بۆمباران کردنی دوو وڵاتدایە بە هەڕەشە دانانرێت بەڵام مادامەکی ئەو هێزی دجلەیە سەرۆکی هەرێمەکە دژیەتی ئیتر ئەوە دەبێ بە "هەڕەشەی دەرەکی" لە قەڵەم بدرێت.
گەر مەسەلەکە بەتەنگەوەهاتنی کەرکوک و خەمی ناوچە دابڕاوەکان بێت ئەوا لە مێژە کەرکوک فرۆشراوە و هەرگیز نابێت بە شارێکی کوردستانی وەک سلێمانی و هەولێر و دهۆک. لە بەڵگەنامەکانی وەزارەتی دەروەی ئەمریکادا کەشف بوو کە خودی سەرۆکی هەرێم دەستبەرداری کەرکوک دەبێ گەر بێتوو تورکیا واز لە دەسەلاتەکەی هێنێت. ئەم بەڵگەیە ئێستاش لە سایتی ویکیلیکسدا هەیە و هەندێ لە سایتە کوردیەکانیش بڵاویانکردەوە. ئەمە وەک بەڵگە، وەک سیاسەتیش هەموان دەزانین ئەوەندەی پارتی و یەکێتی لە یەک دەیەی تەواودا گورزیان لە کەرکوک وەشاندووە بەهۆی ململانێ نابەجێکانی خۆیانەوە بەعس و مالیکیەکانیش هەرئەوەندەی گورزیان لێداوە.

ئایا مالیکی هێرش دەکاتە سەر ئێمە یان بۆ شێخ جەعفەر و ئاشتی هەورامی ؟
کاک بەختیار عەلی دەڵێت"مالیکی هێرش ناکاتە سەر کوردستانەکەی ئاشتی هەورامی و شێخ جەعفەر بەڵکو هێرش دەکاتە سەر کوردستانە ئەبەدیەکەی ئێمە." رێک بە پێچەوانەی ئەم قسەیەوە مالیکی بە پلەی یەکەم هێرش دەکاتە سەر ئەو کوردستانە کە ئاشتی هەورامی و شێخ جەعفەر دەیبەن بەڕێوە. مالیکی وەک ناسیۆنالیستێکی چاوی ئەوە نابینی ئاشتی هەورامی وەک ناسیۆنالیستێکی کورد سەرچاوەی وزەی کوردستانی لەبەردەستدابێت و بەرایی بەوەشدا نایات شێخ جەعفەر وەک هێزێکی سەربازی ئەو سەرچاوەیەی وزەیە بپارێزێت. ئەمە شەڕی ئەسڵی ناسیۆنالیستەکانە، شەڕی سەردارێتی ئابوری و پاوانخوازی سیاسی.
پاشان دەڵێت "ئەم دوژمنە هێرش ناکاتە سەر ئەو کوردستانە کە موڵکییەتی تایبەتی پارتی‌و یەکێتییە، بەڵکو پەلاماری کوردستانی زمان، کوردستانی خەیاڵ، کوردستانی یادەوەری، کوردستانی ژینگە دەدات." ئا لێرەدا کاک بەختیار جیاوازی ناکات لە نێوان ناسیۆنالیزم وەک مەبدئە گستیەکەی و ناسیۆنالیزم وەک جۆرەکانی. ئەوە دروستە کە ئیمکانی نیە حوکمی مالیکی قبوڵ بکەی بەڵام ئەو شتانەی ئەو ئاماژەی پێداون، کە بە مانای ئازادی دێت، هەموویان زۆر بە خراپی پەلاماردراون لە لایەن خودی ناسیۆنالیستی کوردیەوە. ئەوەی لە سایەی دەسەڵاتی یەکێتی و پارتیدا بە زمانی کوردی و خەیاڵی مرۆڤی کورد و ژینگەی کوردستان کراوە رژێمە داگیرکەرە ناسیۆنالیستە عەرەبیەکان هەر ئەوەیان پێ کردووە.
کوردستان هیچ شتێکی تێدا نەماوە بۆن و بەرامەی جارانی لێ بێت. کوردستان وەک کۆمەڵگەیەک و وەک مرۆڤەکانی ناوی تێکشکاوە بەسەریەکدا کە لە هیچ دەورەیەکدا وای لێ نەهاتووە. لە کوردستاندا ئازادی بە مانا ژیانی و فراوانیەکەی بوونی نیە تاکو بڵێم مالیکی لە ناوی دەبات. ئازادی لە کوردستان نیە تاکو ئێمەش بڵێین با هەر هیچ نەبێ پارێزگاری لەو ئازادیەی خۆمان بکەین. لە کوردستان یەک جۆرە ژیان هەیە: ژیانی حزب، ئەم ژیانە بۆتە مەبدەئی خەڵکانی مۆدێرن و دیموکراسیخوازی وعلمانی، بۆتە شەرع لای ئیسلامی، بۆتە ویژدان و ئەخلاق لای قەڵەم بەدەستان و نووسەران. بۆتە ماستاو لای ماستاوچیەکان. بۆیە مالیکی هێرش ناکاتە سەر ئەمانە و ناشتوانێ بیکات چونکە پێش ئەو نەیانتوانیوە ئەمە بکەن بەڵکو هێرش دەکاتە سەر ئەو ناسیۆنالیستە کوردەی کە سامانی وڵاتەکەی لە لایە. ئەگەر مالیکی کوردستانی داگیر کرد کار لەهەر تاکێکی ئەو وڵاتە دەکات و پەلاماری ئەو ئازادیە سەرکیانە دەدات کە پارتی و یەکێتیش تا هەر پەلاماریان داوە بەڵام ئەم رووداوە سیناریۆیەکە و خۆیان خوڵقاندویانە و مەبەستەکەش لێی رەواندنەوەی ئەو بێزاری و توڕەییەی خەڵکە و گۆڕینێتی بە کەشێکی نیشتمانپەروەری و کوردستانچێتی، گەر شەڕیش بوو ئەوا هەر باشترە بۆ ئەوان.

نازیەکان و جەنگی جیهانی دووەم...
گرفت لە دیدی کاک بەختیاردا بۆ مێژوو ئەوەیە کە مێژوو تەنها لە رووداوەکاندا دەبینێتەوە لە کاتێکدا مێژوو هۆکارەکانی پشت رووداوەکانە، ئەو هۆکارانەی رووداوەکانی جەنگەکان دروست دەکەن. هیتلەر دەیویست دەست بەسەر هەموو ئەوروپادا بگرێ. سەرجاوە و کتێبەکان زۆر هەن لەم بارەیەوە گەر کەسێک بیەوێت راستی رووداوەکانی جەنگی جیهانی دووەمی بۆ دەربکەوێت. لەگەڵ ئەوەی هەندێ جار رەنگی رووداوە سیاسیەکانی ئەوندە تۆخن زەحمەت دەبێ ژێرخانەکەی ببینی. یاخود هەندێ جار مەودای سیاسی رووداوەکان ئەوەندە دوورن زۆرچاو ناتوانن ئاسۆ راستەقینەییەکانی ببینن. هەروەها، ناسیۆنالیزم هەرناسیۆنالیزمە بەڵام زەمەن و مەکان و چەند و چۆنێتی رووداوەکان رەنگ و روویەکی تر نەک هەر بە سیامی بەڵکو بە جۆری ئامانجەکانیشی دەبەخشن. لێکچواندنی مالیکی و ناسیۆنالیستە عەرەبە عێراقیەکەی بە نازیزم و هیتلەر بەراوردێکی ناحەزە لە باسێکی ئاوهادا بۆ سیناریۆی رووداوێکی لەم جۆرە.

ئەوەی کاک بەختیار پێی وایە "شەڕی ناسیۆنالیستەکان هەمیشە شەڕی سیمبولیکە" و نمونەی نازیەکان دەهێنێتەوە لە جەنگی جیهانی دووەمدا گوایە "کاتێک نازییەکان لە جەنگی جیهانیدا پەلاماری میللەتانی تریان دەدا، لە بەر سامان‌و سەروەتەکانیان نەبوو، بەڵکو لەبەر ئەوەبوو بیسەلمێنن دەتوانن هەموو میللەتانی دونیا بکەنە کۆیلە، بیسەلمێنن مرۆڤی ئەڵمانی باڵاتر‌و ئەوانی تر بچوکترن" دوورە لە راستیەوە چونکە چ ئەو جۆرە ناسیۆنالیستە و چ جەنگی جیهانی دووەم ئەوەمان پێ ناڵێن . "ئێدوارد کار" لە کتێبی (مێژوو چیە) دەڵێت " ئەوە گۆمانی تێدا نیە کە هیتلەر جەنگەکەی هەڵگیرساند بەڵام ئەمە هەموو شتێک روون ناکاتەوە." هۆکارەکانی هەڵایسانی جەنگی جیهانی دووەم لە لایەنە رووکەشیەکەیدا پەیمانی ڤێرسای و هاتنە سەرکاری هیتلەر بوون بەڵام لە ناوەڕۆکدا پەیامێکی ئابوریانەی لە خۆ گرتبوو. ئاسانترین پرسیار لە خۆمانی بکەین ئەوەیە بۆچی هیتلەر دەیویست هەموو ئەوروپا بخاتە ژێر رکێفی خۆیەوە؟ ئایا هەر بۆ رەونەقی سیبولیک و زەوقی رەگەزی ئاری؟ ئەوە دیارە کە دیوەیست ئەوروپا داگیربکات بۆ ئەوەی دەست بەسەر هەموو سەروەت و سامانی ئەوەوپادا بگرێ. لە ڤێرسایدا غەدرێکی ماڵی گەورە لە ئەڵمانیا کرا بەوەی خەسارەی جەنگەیان خستە ئەستۆی، لە بەرامبەردا نازیزم بەرهەم هات و هتلەر ویستی ئەو غەدرە بگەڕێنێتەوە شوێنی خۆی زۆر بە زیادەوە، هەر ئەم زیادەرۆێیەش قوڕی کرد بەسەر هیتلەردا. جەنگی جیهانی دووەم (٤١٤) بلیۆن مارکی رایخی، ئەو دەم دراوی ئەڵمانی پێی دەوترا مارکی رایخ، کەوت لەسەر ئەڵمانیا و هەمەدیسانەوە خەسارەی جەنگەکەیان خستە ملی، وە ئەم قەرزە لەسەر شانی مایەوە تاکو مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٠ چونکە دوو ساڵ لەمەوپێش ئەڵمانیا دوا فلسی قەرزی جەنگی جیهانی دووەمی دایەوە. پرسیار ئەمەیە لە کاک بەختیار: باشە مەعقوڵە تەنها بۆ سیمبولیک ئەم هەموو زەرەرە گەورەیە لە خۆت بدەی؟ دەکرێ ئەم هەموو زەرەرە تەنها بۆ سەپاندنی رەگەزی ئاری بێ بەسەر ئەوانی تردا؟