پێگەی كورد لە نێوان ململانێی روسیا و ئەمریكا لەم قۆناغەدا

Saturday, 14/07/2012, 12:00

پێش ئەوەی باس لە كورد و ململانێكانی ناوچەكە و جیهان بكەین پێویستە ئەم پێشهاتە گەورە و هەمەجۆرانەی ناوچەكە و جیهانیش لەبەرچاو بگیرێت ئەگەر هەوڵی بەرچاورونی زیاتر بدەین بۆ دۆزینەوەی دەرئەنجامی هاوكێشەكان و دیاریكردن و خویندنەوەی راستەقینەی پێگەی كورد و مامەڵەكردنی زلهێزەكانی جیهان بەرامبەر پرسی كورد بە پێی ئامانجی ستراتیجی خۆیان لەلایەك و تەكتیكی رۆژانەیان لە بەكارهێنانی پرسی كورد وەك كارتێك بۆ رایی كردنی سیاسەتی رۆژانەیان لە رۆژهەڵاتی ناورەستدا لە لایەكی ترەوە . ئەو بەرچاورونیانەش لەم خاڵانەدا خۆی دەبینێتەوە:
یەكەم \ دەركەوتنی سیاسەتێكی جیاواز لە نێوان روسیا و ئەمریكا لەمەڕ زۆرێك لە پرسە گرنگەكانی جیهان، ئەگەر تا ئەمرۆ زیاتر رەهەندەكان وا دەردەكەون كە ناكۆكیەكان قوڵ نەبونەتەوەبە شێوەیەكی ترسناك، بەڵكو بە روكەشی ماونەتەوە،ئەمەش تا رادەیەك پاش ئەو بوژانەوە و بەهۆش هاتنەوەی روسیا و رێژەیەكی باش لە توندبونی پایەكانی لە نێوخۆ و دەرەوەدا دێت لە دوای زیاتر لە دوو دەیە لە دارمانی بلۆكی سوشیالیستی سۆڤێت و، ئێستا واهەست دەكرێت كە لەدورەوە رواڵەتی نوێبونەوە و هاتنەئارای دووبلۆكی بە شێوە و ناوەرۆكی ترەوە سەهەڵبدات، ئەمەش پاش پەیدابونی هێزێكی ركابەری نوێ ی وەك چین، كە رۆڵی خۆی لە جیهان بە نەرم و نیانی دەگێرێت .
دوەم \ كێشە و گیروگرفتی سوریای پاش سەرهەڵدانی شۆرش و یەكتربرینی بەرژەوەندیە گەورەكان، بوە بە یەكەم وێستگەی دیار و راستەوخۆی سەهەڵدانی ململانێی قورس و دەركەوتنی ئاماژەكان بۆ بیری خۆسەپاندن و خۆتوندكردنی روسیا، وەك هەوڵێك و هەلێك بۆ پاراستنی بەرژەوەندیە تایبەتیە چارەنوسسازەكانی وملدانە ركابەری و كێبركێیەك كە لەم چەند ساڵەی پیشوتردا بوی نەكرابێت، ئەمرۆ خۆی تێدا هەلدەقورتێنێت و وا بە ئاسانی باكی لە دەرهاویشتەكانی نابێت .
سێیەم \ ستراتیجیەتی هەمەلایەنی تێروانینی ئەمریكا بۆ ناوچەكە لە روانگەی بنیاتنانی نەخشەی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەراستەوە، لە بوارەكانی سیاسی و ئابوری و جوگرافی و رۆشنبیری و تەنانەت كۆمەڵایەتیشدا،سیاسەتی ئەمرۆی روسیا ، ئاماژەدانە بە خاڵی سەرەتای دروستبونی بەربەستێكی بەهێز لەبەردەم جێبەجێ كردنی ئەو ئامانجە گەورەیە و،كاریگەری تەنگژەی ئابوری جیهانی لە رۆژئاوا، بەتایبەتی لەسەر پێكانی نیشانە گرنگەكان بە رونی دیارە و، رۆڵی خۆی هەیە لە سیستی مامەڵە كردنی ئەمریكا لەگەل وەزعی ناوچەكەدا .
چوارەم \ قوتبونەوەی كورد وەك ژمارە و پێگەیەكی دیار لە نێو هاوكێشە گەورەكان و رۆڵی سەرەكی زلهێزەكانی جیهان لە دیاریكردنی ریگەی سەرەكی ناوچەكە و حسابی تایبەتی كوردی بێ دەوڵەت و بەرژەوەندیەكانی، جگە لە یەكدابرانی بەرژەوەندیە هاوبەشەكانی هەندێك لەو زلهێزانە لەگەڵ ئەو وڵاتانەی كە كورد بە سەریاندا دابەشكراوە، بەلەبرچاوگرتنی ململانێی ئیتنی و مەزهەبیەكانی ناوچەكە بە تایبەتی ، بەرێوە دەچێت .
پێنجەم \ تا ئێستا ئاشكرا نەبوە و بەرونی و رەهایی دەرنەكەوتوە ستراتیجی ئەمریكا بەرامبەر پرسی كورد و دوارۆژی گەلەكەی بە چ ئاراستەیەكدایە، جگە لەچەند سەرەداوێكی سیاسی كەم نەبێت، لەوانەش هەوڵی بەردەوامی ئەمریكا بۆ پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری كوردستان و دورخستنەوەی لە زۆر كێشە و سەرئێشەی گەورەی ناوچەكە، كە رۆڵی خۆی هەبوەلە بەرەوپێشبردنی پرسەكەی، بە پێی ئەوەی هەمیشە لە تەكتیكدا جیگەی كورد بە دیاریكراوی روبەری خۆی هەبوە لە حساباتی ئەمریكا و رێنوێنیەكانیدا، لەوچوارچێوەیەشدا یارمەتی زۆری داوە و هەلی باشی خسۆتە پێش كورد لەپێناو تارادەیەك راستەرێكردنی سیاسەتەكانی و دروست نەكردنی بەربەست لەبەردەم جێبەجێ كردن و سەركەوتنی ئەمریكا لە نەخشە و پلانە نهێنی و ئاشكراكانیدا .
پاش وردبونەوە لەو خوێندنانەی پێشەوە، ئینجا دەبێت خوێندنەوەكانی روسیا و ئەمریكا بە جوانی دەرخەین ، بۆ ئەوەی بنەما سەرەكیەكانی وێناكردنی ئەو تێروانینانەەی ئەوان بۆ پێگەی كورد بەرونی پیشاندەین و هەنگاوەكانمان بە ئاراستەی هاوتەریبی بەرژەوەندیەكانی لایەك نەبێت دژ بەئەویتر، یان لەو نێوەندەدا، سیاسەتی خۆدورخستنەوە لە زۆر هەڵوێستی گەورە لە نێو ململانێی زلهێزەكان هەڵبژێرین، ئەگەر بە قازانج بۆ پرسەكەمان بگەرێتەوە .
ئەوەی بە ئاشكرا دەبینرێت كە روسیا لە روانگەی مامەڵەكردنی لەگەڵ بەرژەوەندیەكانی ئەمریكادا لەگەل كوردو كێشەكەی دەجوڵێتەوە و واقعی كوردستان و وڵاتانی ناوچەكە دەخوێنێتەوە، كە بۆچونی خۆی لەمەر پرسی كورد لم قۆناغەدا دەردەبرێت . ئەوەی ئێمە لە دەرئەنجامی هەندێك دەرخستەی سیاسەتەكانی روسیا لەمەر ناوچەكە، دەكرێت بیرویۆچونەكانی بخوێنینەوە، وا رەفتار دەكات كە تا ئێستا راستگۆیی و مافی رەوای كورد و سەرگەردانیەكانی و زوڵمی مێژوو لە میەلەتەكەی لە دەرئەنجامی هەڵەو ناجۆری و نایەكگرتویی خۆیەوە بێت و، لە دەرخستنی راوبۆچونی خۆی لەسەر حەقبونی وەك هەمیشە لە پشتگیری كردنی سڵ دەكاتەوە و راراییەكی زۆری پێوەدیارە، ئەمەش خەتای كوردیشی تێدایە وەك بە بەردەوامی هەڵەكردنی لە سیاسەت و مامەڵەی سیاسی و دیبلۆماسی و رەفتارییدا لەگەڵ دۆست و دوژمنانی لە جیهاندا بە رونی دەردەكەوێت .
زۆرجار روسیا دەپرسێت، ئایا كورد لەسەر حەقە، دواتر بیر لەوەدەكاتەوە كە فاكتەری كورد چۆن كاریگەری دەبێت لەسەر روداوەكان و بە قازانجی كێ دەشكێتەوە و، سەرئەنجام رێگایەك دەگرێتە بەر كە بە زەرەری كورد دەكەوێتەوە، پاش خوێندنەوەی ململانێكەی لەگەل رۆژئاواوە . ئەگەر وردتر باسی بكەین، دواتر روسیا كورد و رۆژئاوا یان رونتر كورد وئەمریكا بەتایبەتی بەیەك چاو دەخوێنێتەوە،پێش ئەوەی بە تەنها مامەڵەی لەگەڵدا بكات وەك بەشێك لە سیاسەتی ئەمریكا تەماشای دەكات نەك وەك میلەتێكی سەربەخۆی خاوەن ماف، لەم قۆناغەشدا بیركردنەوەی دورمەودای روسیا بە ئاسانی ناخوێنرێتەوە و، كەوا دیارە بۆ جێبەجێ كردنی سیاسەتەكانی نیازەكانی بە شێنەیی دەردەخات و دوارۆژ و ستراتیجیبیركردنەوەی بە تەڵخی دەردەكەون . ئەوەی مامەڵەی ئێمەی لەگەل روسیا قورس كردوە ئەوەیە كە روسیا وابیر دەكاتەوەكە ئەمریكا هەرچۆنێك بێت و بیەوێت كورد دەجوڵێنێتەوە و كوردیش هەمیشە لە خزمەت سیاسەت ئمریكادا دەبێت ،و ئەمەش لەگەڵ تێروانینی روسیا وێك نایەتەوە لە خزمەت بەرژەوەندیەكانی نابێت جوت نابێت (ئەمە راست بێت یان هەڵە قسەی ئێرە نیە) باشترین بەڵگەش بۆ روسیا لە بۆچون و هەوڵدانی ئەمریكادا دەبینرێت بۆ جوڵاندنی كورد لەرێگای دژایەتی تەوەری ئیران و روخاندنی سوریا و متمانە سەندنەوە لە مالكی وەك دوو هاوپەیمانی بەهێزی ئێران . لەو نێوەشدا وا باس دەكرێت كە حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی پارتی دیموكراتی كوردستان (ئەگەر بۆی بكرێت) رۆڵی نوێنەرایەتی شەرعی سەرجەم كورد بگێرێت چ لە عیراق یان سوریا تەنانەت لە توركیاش، كە ئەمەش وای لەپارتی كردوە لە حالەتی نەشوەدا بژێت و خەون بە ئیمبراتۆریەتی گەورەی كوردستانەوە ببینێت . روسیا وای دەبینێت كە ئەمریكا ئێستا بریارێكی وایداوە كە بەجدی رۆڵی كورد كارابكات و،ئەمەش بە رونی لە كێشەی سوریاوە دەردەكەوێت و دانانی عبد الباست سیدا بەسەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی سوریا بەڵگەی ئەو بۆچونەیە بۆ روسیا، ئەمە جگە لە رازیبونی ئەمریكا بە دۆزینەوەی ئەڵتەرناتیڤی نزیكتر لەخۆی بۆ حوكمی عیراق كە لە مالكی بۆ ئەو باشتر بێت وەك روسیا وای دەبینێت و، لەم بارەشەوە هیچ بەڵگەیەك ناخاتەبەردەست ، لەوانەشە بەهەڵداچوبێت ،مالكی یەكی نەدۆست نەدوژمن لە یەكێكی نادیار بۆ ئەمریكا باشترە. بەڵام دەركەوتنی هەوڵی بە فیدراڵی كردن و بەعیراق كردنی سوریا و خودموختاری كوردستانی رۆژئاوا، روسیای پەشێوكردوە و پەستیەكی لە رادەبەدەری پێوەدیارە، ئەو هەوڵانەش بۆ روخانی ئەسەد و رۆڵی كورد لەو بارەدا بە دەسیسەی ئەمریكا لەقەڵەم دەدات . روسیا جەختی لە پاراستنی بەرژەوەندیەكانی خۆی لە یەكپارچەیی سوریا و مانەوەی رژێمی سوریا یان هەر رژێمێكی تر ئەو بەرژەوەندیانە وەك خۆی بپارێزێت، دەكاتەوە، لەبەر ئەوەی سوریا بە تاكە پێگەی پاراستنی بەرژەوەندیەكانی دەزانێت . گۆرینی كارتی كورد بە تایبەتی و دیاریكراوی بۆ حاڵەتێك كە وەك هێزێكی جوڵێنەری جۆكەرئاسا بەكار بێت لە پێناو دابەشكردنی ئەو وڵاتانە ، وە ك روسبا لەو باوەرەدایە كە لە قازانجی ئەمریكا و هاوپەیمانێتیەكانیەتی بە تەنها، بە تایبەتی لە دارشتنەوەی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا بەكاریدێنێت، لەو نێوەندەشدا سیاسەتمەدارانی كورد لە ئامادەباشیەكی هەرەمەكی و كاڵفامیدان، بێ هیچ حسابێك لەبەشداریكردن لەو سیناریۆیانە هیچ قسەیەكیان نیە، بەو ئامانجەی خەونە دێرینەكەیان بێتەدی و بگەنە ئاواتی خۆیان .
روسیا لەهەمان كاتدا وا بیردەكاتەوە كە جۆڵاندنی كورد بەو ئاراستەیە بە ئاقارێكیدا دەبات كە لایەن و هێزە دەرەكیەكان بەكاری بێنن بۆ وروژاندنی كێشەی ترسناك بۆ ناوچەكە و تەنهالە قازانجی ئیسرائیل دەبێت. بەڵام لەم بارەدا زۆرێك لە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا وەك تورك و عەرەبە سونەكان پێگەیان كز دەبێت ئەگەر كورد ببێتە یاریچیەكی سەرەكی و، كەس لەو باوەرەدا نیە بەو ئەگەرانە رازی بن كە پێگەی كورد تا ئەو ئاستە بگات لەناوچەكەدا لە توندو قایمبون ، گەیشتن بە سەربەخۆیی راستەقینەو دامەزراندنی دەوڵەتی خۆی ئاسان بكات .
ئەگەرچی بە پێی شیكردنەوە و توێژینەوەكان، بۆچونەكانی روسیا هەندێك حەقیقەتی تێدایە بەڵام سیاسەتی ئەمریكا كتومت بەو شێوەیە نیە كە روسیا دەیخوێنێتەوە، وەك زۆرینەی لێكوڵەرەوان بۆی دەچن و چاودێران و سیاسەتمەداران دەیبینن، بەڵكو پێچەوەانەوەی ئەو بۆچونە بە بەڵگەوە دەسەلمێنن . ئەمریكا جگە لەوەی زۆرینەی بیركردنەوەی مەشغوڵی دەربازبونە لە و تەنگژە ئابوریە جیهانیە و، تا ئەمرۆش نەكەوتۆتە سەر رێگەی سەپاندنی سیاسەتی نەخشەی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەراست و، ئەو ئامانجەی بۆ ماوەیەكی تر هەڵپەساردوە و، لە پلانە دورمەوداكانیدا ئیستێكی كردوە و بەنەرم و نیانی مامەڵە لەگەل پێشهاتەكاندا دەكات و، لەو نێوەندەشدا ئەمرۆ كارتی كورد بەو شێوەیەبە كاریگەر نابینێت بەو شێوە نەیجوڵاندوە كە روسیا بۆی دەچێت و، بۆ مەبەستێكی تر ئیدعای دەكات .
بەرژەوەندی هەنوكەیی ئەمریكای ئەمرۆ، خۆی لە راگرتنی هاوسەنگی هاوكێشەكاندا لە ئاستێكدا دەبینێتەوە كە تاماوەیەك سەقامگیری ناوچەكە بەرقرار بێت پێش ئەوەی هیچ بەرنامەیەكی دورمودای بخاتە گەر. ئەگەر لەو ماوەیەشدا هەندێك رژێمی ناوچەكە سەرنگون بن كاروانی پلانەكانی بە ئاسانی ناگۆرێت و بە هێمنی بەرێوەدەچن . ئەگەر چی تا رادەیەك سیاسەتی ئەمریكا لەمەر كورد گۆڕانێكی ئەوتۆی بەسەرداهاتوە، بەڵام بەرژەوەندیەكانی لەوە گەورەترن كە كورد وەك تاكە هێزی جوڵێنەر و تاك بەكار بێنێت و پشت لە هاوپەیمانەكانی تری بكات یان هیچ نەبێت لە كورد زۆر گرنگتر مامەڵەیان لەگەڵدا نەكات .لەم كاتەدا ئەو هاوپەیمانێتیە دێرینەی لەدەست خۆی نادات ، بەڵام گۆڕینی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەراست و ئاستی پێداگیری لەسەر جێبەجێ كردنی تا ئەمرۆ بە رونی دەرناكەوێت كە حسابی لەسەر بكرێت و هەموو هاوكێشەكان گۆڕانی گەورەیان بەسەردا بێت و لەو بەینەشدا، هە لی گەیشتنی كورد بەو رێگەیەی كە بیگەیەنێتە دوامەنزڵگە گەورەكە نەهاتۆتە ئاراوە . بەڵام تێروانینی ئەمریكا بۆ ناوچەكە بە شێوەیەكە كە ئەولەویاتی زۆرتر و گرنگتری لە بەردەستدایە كە بە لایەوە زۆر گرنگترە لەو جۆرە مامەڵە و پەیوەندیەی لەگەل گوردا دەیكات . ئەوەی دڵخۆشكەرە كە ململانێی نوێی جیهان و روداوەكانی ناوچەكە قورسایی زیاتر بە كورد دەبەخشێت نەك رەفتار و بۆچون و سیاسەتەكانی ئەمریكا، ئیستغلال كردنی ئەم هەلە دەكەوێتە سەر خوێندنەوەی راست و دروستی كورد بەخۆی و عەقڵیەتی بەریوەبردنی وڵات و پیادەكردنی دیبلۆماسیەتی هەمەجۆری سەردەمانە لەگەڵ جیهاندا .
ئەگەر وردتر لە سیاسەتی ئەمریكا بدوێین، دەبێت لە مامەڵەكردنی ئەمریكا بەرامبەر ركابەرە مەزهەبیەكانی ناوچەكەوە بروانین و پێگەی كورد لەو روانگەوە دیاری بكرێت ،و ئینجا رۆڵی كورد كاریگەری هەڵویستەكانی بخوێنینەوە. راگرتنی هاوسەنگی هێز لەنێوان ئەو دوو بۆچونە ئاینی سیاسی عەقیدی كۆمەڵایەتی ئابوری و فكریە، خاڵێكی گرنگە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا لە دەرچون بە دەرئەناجامێك كە ناكۆك نەبێت لەگەڵ بەرژەوەندیە هەمەلایەنەكانی ولاتانی هاوپەیمانی لە ناوچەكە و جیهاندا، بە تایبەتی لە بواری كەرتی نەوت و ئابوری ناوچەكە و جیهان بەگشتی و چارەونوسی خەڵكانی ناوچەكە. بۆیە كوردیش لەو هاوكێشەیەدا جێگەی خۆی دەبێت و لە لایەنی ئابوریشەوە بە پشت بەستن بە دەوڵەمەندی خاكەكەی و سامانە سورشتیەكانی و كانزا گرانبەهاكانی لە ستراتیجیەتی جوگرافی پێگەیەكی زۆر قورسی دەبێت. ئەمە ئەگەر ئەمریكا بیر لە ئیسرائیلێكیكەم مەسرەفتریش بكاتەوە هاوشان لەگەڵ گرنگی پێگەی جوگرافی كوردستان لە ناوچەكەدا.
وەك دەزانین ئەمرۆ ئابوری سیاسەت بەرێوەدەبات و چاوتێبرینی ئەمریكاش بۆ ئەم بەشەی جیهان و كوردستان بە تایبەتی، چەندین ئاماژەی نوێ هەن كە جارێك زوە بە بیسەلمێنین ئەوەمان بۆ رون دەكەنەوە كە روانینی ئەمریكا گۆرابێت و بە بەرژەوەندی كورد شكابێتەوە ،مامەڵەی كۆمپانیا گەورەكانیش كە پشت بە بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان دەبەستن و كاریگەری و قسەی خۆیان هەیە لە سیاسەتیشدا ،پێداگیری ئەمریكا دەردەخات لە ملنەدانە هەرەشەكانی ناوەندی عیراق و هەرەشەكانی و، ئامانجەكانی ئەمریكاش تا حەدێك رون بۆتەوە،لەوێشەوە زۆر تێروانینی نهێنی تر هەن پێویستە ستونە شاراوەكانی بدۆزرێنەوە بۆ رۆچونە تونێڵی دۆزینەوەی پلانەكانی ئەمریكا .
بۆیە دەكرێت بە رون و ئاشكرا بڵێین، پێگەی كورد لە ململانێكانی رۆژهەلات و رۆژئاوا بەگشتی و روسیا وئەمریكا بەتایبەتی كەوتۆتە قۆناغێكی ترەوە كە دەرخستەو رەهەند و دورایی نوێ لەخۆ دەگرێت و یاریچی سیاسی بلیمەتی دەوێت كە بە قازانج بۆ گەلی كوردستان بیگەرێنێتەوە .
ئەوەی زۆر گرنگە لم ململانێیەی سەردەمەدا، بیركردنەوەیە لەخاڵی گەرانەوە و ، دەبێت ئەگەرەكان هەمیشە لەبەرچاوبن و هێلكەكان بە یەكجار نەخرێنە یەك سەبەتەوە و، لە نێو زلهێزەكانیشدا بە دوای قازانج و دۆزینەوەی رێگەی راستدا بین كە هاتنەدی بەرژەوەندیەكان مسۆگەر بكرێت بۆ گەیشتن بە ئامانجە گەورەكان و بەدیهێنانی خەونی دێرینی گەلی كوردستان . ئەمەش كێ دەیكات و بە چ سیستمێك دەبێت، قسەی زۆر هەڵدەگرێت، بەڵام ئەوەی لای من رونە ،بەم شێوە بیركردنەوە و عەقڵیەتەی دەسەڵاتی ئەمرۆی كوردستان، ئەم بارە قورس و گرانە هەڵناگرێت و پێویستی بە چاكسازی و پاكسازی و گۆڕانكاریەكی هەمەلایەن دەكات .