دوای هەڵبژاردنی مانگی ئازاری رابردوو گەمەی حزبە بچووكەكان تەواو بوو

Sunday, 23/05/2010, 12:00

*كێشەی حزبی سۆسیالیست ئەوەیە حزبێكی بنەماڵەییە و كاكە حەمە و براكەی دەستیان بەسەردا گرتووە
* سیاسەتی سازش و بەشداریی هەر هەنگاوێك لەگەڵ دەسەڵاتدا میسداقییەتی حزبی شیوعی دابەزاندووە
*ئەوەی زیاد لەهەر هۆكارێك زەحمەتكێشانی لاواز كردووە ئەو جیابوونەوانە بووە لەریزەكانیدا روویانداوە
*بەبڕوای زۆرینەی چاودێرانی سیاسیی كەوتنی بزووتنەوەی ئیسلامی كەوتنێكە هەستانەوەی بۆ نییە

حزبە بچووكەكان هەر لەقۆناغی شاخەوە تا بە ئەمڕۆ دەگات، پاشكۆی سیاسەتی هەردوو پارتی سەرەكیی "پارتی، یەكێتی" بوون، بەردەوام لەو پەڕاوێزانەدا گەمەیان كردووە كە ئەو دوو حزبە بۆیان دروستكردوون، حزبە بچووكەكان بەدرێژایی تەمەنیان خوڵقێنەری هیچ واقیعێك نەبوون، كاریگەرییان بەسەر دۆخەكانەوە تا راددەی نەبوون لاواز و نادیار بووە. بەكورتییەكەی لەوەتی ئەو حزبانەی لە ئەدەبیاتی سیاسیی كوردییدا ناویان بەحزبی بچووك دەركردووە، بوونیان هەیە، نەیانتوانیوە لەو بارودۆخە پاشكۆییە دەربچن، یان بەمانایەكی دیكە نەیانتوانیوە رێچكەیەكی تر بدۆزنەوە و دۆخێكی تر ئامادە بكەن جیا بێ لەوەی پارتی و یەكێتی دەیخوڵقێنن.
لەهەڵبژاردنەكانی هەژدە ساڵی رابردوودا، لە گەمەی دەنگداندا ئەوە دەركەوتووە هیچكام لەو حزبانە بەچارەگی ئەو بودجەیە كاریگەرییان نییە كە مانگانە لە حكوومەتی هەرێمی كوردستانی وەردەگرن، بەڵام هەردوو پارتی سەرەكیی یارمەتی مانەوەیان پێداون بەوهۆیەی لەشەڕی یەكتردا بەكاریانهێناون، پاشان بۆ ئەو مەبەستەی دەنگەكانی دەرەوەی ئەوان ئیحتوا بكەن، بەڵام وەختێك بزووتنەوەیەكی وەك گۆڕان سەرهەڵدەدات و هەموو ئەو دەنگە ناڕازییانە دەخوات كە لەو دوو حزبە سەرەكییە تۆراون، ئیدی رۆڵ و گەمەی حزبە بچووكەكان بەرەو كۆتایی دەڕوات، چوونكە چیدی ئەوان ناتوانن ئەو بۆشاییە بۆ دەسەڵاتی سیاسیی لەكوردستاندا پڕ بكەنەوە، بەپێچەوانەوە بوونەتە بارگرانی بەسەر شانی هەردوو پارتییە سەرەكییەكەوە.
لەهەڵبژاردنی رۆژی 7-3-2010 ئەو راستییە بەروونی دەركەوت كە تێكڕای دەنگی حزبە بچووكەكان نەگەیشتە ئەندازەیەك كورسییەكی پێ بەدەستبهێنرێت، ئەمەش لەلایەكەوە ئەو وەهمە چەند ساڵییەی پووچەڵ كردەوە كە ئەوان دەتوانن ئیحتوای دەنگە ناڕازییەكان بكەن، لەلاكەی تریشەوە سەلماندی سەردەمی زێڕینیان تەواو بووە، چوونكە ئەوە شەڕی ناوخۆی كوردستان و ململانێی ناتەندروستانەی پارتی و یەكێتی بوو خوێنی مانەوەی بەدەمارەكانیان دەبەخشی، بۆیەكا هەنووكە ئەو قۆناغە كۆتایی هاتووە و رەنگبێ ئەوە حەتمییەتی مێژوویی بێت كە جارێكی دی ئەو رۆژگارە زێڕینە بۆ حزبە بچووكەكان نەیەتەوە.
حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستان
حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی "محەمەدی حاجی مەحموود" خۆی بەدرێژكراوەی بزووتنەوەی سۆسیالیستی و حزبی سۆسیالیستی پێَشوو دەزانێت و پێیوایە تاكە میراتگری ئەو حزبەیە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەر رەگوریشەی مێژوویی ئەم حزبە، بۆ بزووتنەوەی سۆسیالیستی دەگەڕێتەوە كە یەكێك بووە لە سێ باڵە سەرەكییە پێكهێنەرەكەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان. دواتر ئەم باڵە لە ساڵی 1978 لە یەكێتی جیادەبێتەوە و لەزستانی ساڵی 1979 وەك حزبێكی سەربەخۆ "حزبی سۆشیالیستی یەكگرتووی كوردستان" خۆی رادەگەیەنێت. ئەو حزبە نوێیە لەسەرەتادا چەند سەد چەكدارێكی هەبوو كە هەریەك لە"مەحموود عوسمان و رەسوڵ مەمەند" سەركردایەتیان دەكرد و هەر زۆر زووش لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان چووە هاوپەیمانییەوە "بەرەی جوت".
میهردادی ئیزەدی لەكتێبەكەیدا "چەردە باسێك لەبارەی كوردانەوە" دەربارەی ئەو حزبە نووسیوویەتی "زۆر جار تاوانی فڕاندنی ئەو رۆژئاواییانەی لەعێراقدا كاریان دەكردو دوایی گۆڕینەوەیان بەپارە، خراونەتە ئەستۆی حزبی سۆشیالیستی كوردستان. جگە لەمە حزبەكە چەندین هاوپەیمانیی لەگەڵ گەلێك حزبی عێراقی و كوردستانیدا بەستووە، بەتایبەتی پ.د.ك و نەیاریی و دژایەتی لەگەڵ ئەوانی بەتایبەتی ی.ن.ك و كۆمەڵەی عێراقیدا كردووە". ح.س.ك لەقۆناغی شاخدا بەوە تاوانبار دەكرا دەستی هەیە لە راورووت و تاڵان و بڕۆ و سەرانە سەندندا، ئەگەرچی ئەمە بەشێكی پەیوەندیی بە ئیدعاكانی یەكێتییەوە هەبوو، بەڵام بەشەكەی تر دوور نەبوو لەراستییەوە. ح.س.ك لەسەرەتای دەیەی هەشتاكانەوە تا كۆتایی ساڵی 1986 و سەردەمی دروستبوونی بەرەی كوردستانی لە شەڕێكی خوێناوییدا بوو لەگەڵ یەكێتیدا، هەر لەو شەڕانەدا ئەو حزبە بەشێك لە سەركردە و كادرە سیاسییەكانی خۆی لەدەستدا و ژمارەیەكی زۆریش لەهێزەكانی پێشمەرگەی شەهید بوون.
لەقۆناغی شاخدا و لەساڵی 1985 یەكێك لەگرنگترین ئینشقاقەكان لە ح.س.ك دا روویدا، ئەویش جیابوونەوەی حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان بوو بەسەركردایەتی "قادر عەزیز". لەپاش راپەڕینیش ح.س.ك وەك یەكێك لە لایەنە سەرەكییەكان یان هێزی سێیەمی كوردستان هاتە گۆڕەپانەكەوە، كەچی لەهەڵبژاردنی مایسی 1992دا بەلیستی یەكگرتوو لەگەڵ "پاسۆك"دا نەیتوانی یەك كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنێت، ئەمەش قەیرانی بۆ دروستكرد و هەنگاوەكانی یەكگرتنی لەگەڵ پارتی گەلی دیموكرات بەسەرۆكایەتی سامی عەبدولڕەحمان خێراتر كرد، بەڵام حزبە نوێیەكە "حزبی یەكگرتن" نەیتوانی خۆی لەقەیران و كێشەكانی دەرباز بكات، باشترین رێگاچارەیان ئەوەبوو بڕیاریاندا لەگەڵ پارتی یەكبگرن لەساڵی 1993. ئەوەبوو زۆرینەی سەركردەكانی ح.س.ك بە "محەمەدی حاجی مەحموود"یشەوە چوونە ناو پارتییە و رەسوڵ مەمەند و هەندێك لەهەڤاڵەكانی بۆ ناو یەكێتی چوون. لەهاوینی ساڵی 1993 ح.س.ك كە "د.مەحموود عوسمان" ساڵێك بوو بەجێهێشتبوو، لەگۆڕەپانەكەدا نەما و لەناو پارتی و یەكێتیدا بەتەواویی توایەوە.
لەدوای چەند مانگێك و هەر لە ساڵی1993 جارێكی دیكە بڕیاری دروستكردنەوەی ح.س.ك لەلایەن محەمەدی حاجی مەحموودەوە درا و حزبەكە دیسان راگەیەندرایەوە، بەڵام حزبێكی بچووكتر لەوەی جاران، ناوچەیی تر لە حزبی جاران، بەنیازی وەرگرتنی هاوكاریی لە تاڵەبانی و یەكێتی پێی نایە مەیدانەوە، هەرچەندە حزبە نوێیەكە لەماوەیەكی كەمدا تووشی شەڕ بوو لەگەڵ پارتی، بەڵام بەهۆی پشتگیریی یەكێتییەوە نەهێڵدرا ح.س.ك لەگۆڕەپانەكەدا بسڕدرێتەوە. ئیدی لەوكاتەوە محەمەدی حاجی مەحموود سەركردایەتی حزبەكە دەكات و ناوەكەشی بۆ سۆسیالیست دیموكرات گۆڕاوە. لەماوەی چەند ساڵی رابردوو بە دەستی دەرەكیی "پارتی و یەكێتی" چەند ئینشقاق و جیابوونەوەیەك لە ریزەكانی ئەو حزبە روویداوە كە تەواو لاواز و شەكەتیان كردووە.
كێشەكانی حزبی سۆسیالیست دیموكرات، ئەوەیە حزبێكی بنەماڵەییە و كاكە حەمە و براكەی و خانەوادەكەی دەستیان بەسەردا گرتووە و سەرچاوەی بڕیار و دارایی هەر تەنیا خۆیانن، هەروەها حزبەكەیان كردووە بەپارتیێكی ناوچەیی و وای لێهاتووە بەشارەزووردا دەناسرێتەوە، لەلایەكی تریشەوە سەركردایەتییەكی تۆكمە و بەئاگا و خاوەن كاریگەریی نییە، بۆیە ساڵ لەدوای ساڵ بەرەو بچوكبوونەوەی زیاتر دەڕوات و تەنیا لەسەر ئەو مێژووە دەژی كە ناوی حزبی سۆسیالیست هەیبووە، ئەگەرنا حزبەكەی كاكە حەمە لەوە زۆر بێتواناترە لەدۆخێكی وەك ئەمڕۆدا تەنانەت ئەو 10 هەزار دەنگە بهێنێت كە لەهەڵبژاردنی مانگی ئازاردا هێنابوونی.
حزبی شیوعی كوردستان
حزبی شیوعی كوردستان لە ساڵی 1993 دامەزراوە، بەڵام ناكرێت ئەم حزبە لە مێژوویەكی دوور و درێژ داببڕین كە سەرەتاكەی دەگەڕێتەوە بۆ 31-3-1934 "واتە رۆژی دامەزراندنی حزبی شیوعی عێراق"، تەنانەت زۆربەی مێژوونووس و رۆژنامەوانانی بیانی كە دوای شۆڕشی ئەیلوول هاتوونەتە كوردستان و مێژووی ئەو ماوەیەیان یادداشت كردووە، حزبی شیوعی عێراقیان بەپارتیێكی كوردیی ناساندووە، بەو هۆیەوەی زۆرینەی سەركردایەتی و لانی زۆری پێشمەرگەكانی ئەو حزبە لە كورد پێكهاتبوون. حزبی شیوعی عێراق لە هەندێك ماوە مێژووییەكاندا نەك لەگەڵ بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورددا نەبووە، بەڵكوو دووجار بەزەقی لە پەنا رژێمەكانی عێراقدا دژایەتی شۆڕشی گەلی كوردی كردووە. جاری یەكەمیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی قاسم بەتایبەت لەنێوان 1961-1963 كە سەرەتاكانی شۆڕشی كورد بوو، حزبی شیوعی لەگەڵ رژێمی عێراقدا لەیەك سەنگەردا بوو. جاری دووەمیش ساڵی 1973 بوو كە لەگەڵ حزبی بەعسدا لەناو هاوپەیمانێتییەكدا بوون بەناوی بەرەی پێشكەوتنخواز.
حزبی شیوعی لەقۆناغی شاخدا، چەند ساڵێكی سەرەتای لێدەربچێت هاوپەیمانی سەرەكیی پارتی بووە، دوای رووداوی پشتئاشان، شیوعییەكان بەتەواویی چوونە ژێر چەتری پارتییەوە و لەهەندێك حاڵەتدا وەك ناوچە و رێكخراوی پارتی دەردەكەوتن، لەپاش راپەڕین، كاتێك حزبی شیوعی كوردستان وەك حزبێكی سەربەخۆ لەهەناوی حزبی شیوعی عێراق هاتە دەرەوە، هاوپەیمانی و نزیكایەتییان لەگەڵ پارتی زیاتر گەشەی سەند، بەتایبەت دوای ئەو رووداوە خوێناوییەی لەنێوان حزبی شیوعی و یەكێتیدا روویدا و دوو سەركردەی ناسراوی تێدا شەهید بوو "شەهید سۆران عوسمان، غەریب هەڵەدنی"، ئاستی پەیوەندییەكانی پارتی و شیوعی پەرەی سەند، وای لێهات شیوعییەكان لەگۆڕەپانەكەدا وەك نزیكترین دۆستی پارتی دیموكراتی كوردستان دەركەوتن. لەبواری ئینشقاقدا حزبی شیوعی دوای راپەڕین دوو ئینشقاقی گەورەی تێدا روویداوە، یەكەمیان جیابوونەوەی شیوعییە كوردستانییەكان بوو بەسەركردایەتی "ئەبو حیكمەت، محەمەد حەلاق" كە دواتر "پارتی كاری سەربەخۆ"یان پێكهێنا. جیابوونەوەی دووەمیش دوای پرۆسەی ئازادیی عێراق روویدا، وەختێك كۆمەڵێك كادری پێشكەوتووی ئەو حزبە هاتنە دەرەوە و "كۆڕی تێكۆشان"یان راگەیاند بەمەبەستی چاكسازیی لە حزبی شیوعیدا، بەڵام ئەو كۆڕە زۆر زوو لە حزبی شیوعی دووركەوتەوە و ئێستا لە پارتی چەپی كوردستاندا خۆیان بینیوەتەوە.
حزبی شیوعی كوردستان لە دوای راپەڕینەوە كۆمەڵێك هەڵەی كوشندەی كردووە، ئەم هەڵانەش بوونەتە هۆی دابەزینی بنكەی جەماوەریی ئەو حزبە، لەسەردەمی شەڕی ناوخۆدا حزبی شیوعی بێ هەڵوێستترین لایەنی سیاسیی بوو لەكوردستاندا بەرامبەر بە رەوشی خراپی مافی مرۆڤ و راكێشانی سوپای دەوڵەتانی داگیركەر بۆ كوردستان، ئەم سیاسەتەشی بەناوی بێلایەنییەوە رووپۆش كردبوو. بەپێچەوانەوە لە هەندێك ماوەدا بەسوودی پارتی كاری دەكرد. حزبی شیوعی لە دوای راپەڕینەوە بەناوی قۆناغی رزگاری نیشتمانیی و كۆمەڵێك پاساوی عەنتیكەوە وازی لە هەر رەخنەگرتنێك لە كەموكوڕییەكانی دەسەڵاتی كوردیی هێنا و لەوەش خراپتر بووە هاوبەشیان لەهەموو كابینەكانی حكوومەتدا، سیاسەتی سازش و بەشداریی هەر هەنگاوێك لەگەڵ دەسەڵاتدا میسداقییەتی ئەو حزبەی دابەزاندووە، لەلایەكی ترەوە جۆرێك لە جیاوازیی چینایەتی لەنێوان سەركردە و جەماوەری ئەو حزبەدا دروستبووە.
تەنانەت كار گەیشتۆتە ئەو ئاستەی فایلدار لەناو مەكتەبی سیاسیی ئەو حزبەدا هەیە، نەك ئیجرائاتی لەگەڵ نەكراوە بەڵكوو نەیارەكانیشی دەمكوتكراون و دەرپەڕێنراون. بەكورتی سەرباری هەر مێژوویەكی پرشنگدار كە ئەندام و كادرەكانی خوارەوە دروستیانكردبوو نەك سەركردەكان، سەرباری هەموو بانگەشەیەك بۆ ئازادیی و دادی كۆمەڵایەتی و داكۆكیی لەچینەكانی خوارەوەی كۆمەڵ، حزبی شیوعی پشتی كردە مێژوو و بەرنامە و بانگەشە سیاسییەكانی خۆی، تا ئەو راددەیەی بووەتە حزبێكی پەڕاوێزیی و ناكاریگەر و لاوازی گۆڕەپانەكە. بۆیەكا هەڵبژاردن لە دوای هەڵبژاردن دەنگەكانی كەم دەبێتەوە، لە هەڵبژاردنی بیست و پێنجی حەوتی ساڵی رابردوودا بەهاوپەیمانێتی چەند لایەنێكی چەپ و بەپێی پرنسیپی قەرەبوو یەك كورسی پەرلەمانی كوردستانی بەركەوت و لەهەڵبژاردنی ئەمساڵیشدا تەنانەت بە قەرەبووش كورسییەكی بەرنەكەوت. ئەمەش مانای ئیفلاسیی تەواویی ئەو حزبە و سەركردایەتییەكەی دەگەیەنێت كە دەبوو بەلایەنی كەمەوە هە زۆر زوو سەركردایەتی دەستیان لەكار بكێشایەتەوە. بەبڕوای من لێرە بەدواوە رۆڵی حزبی شیوعی كوردستان دەچێتە قۆناغێكی ترەوە كە قۆناغی سیسبوونەوە و مالئاواییكردنە لە بەشدارییكردن لە نەخشاندنی وێنا سیاسییەكانیدا.
حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان
حزبی زەحمەتكێشان لەرۆژی 12-12-1985 لەبەرئەنجامی جیابوونەوە لە حزبی سۆشیالیستی كوردستانی ئەوسا، بەسەركردایەتی "قادر عەزیز" راگەیەندرا. زەحمەتكێشان وەك حزبێكی چەپی ماركسیی و بەهەڵگرتنی كۆمەڵێك دروشمی سیاسیی نەتەوەیی و چینایەتی پێی نایە ناو گۆڕەپانی خەباتی شاخەوە، ئەوە دەبینرا زەحمەتكێشان باڵی مودێرن و راقی ناو حزبی سۆشیالیست بوو، بۆیە وەك حزبێكی پێشكەوتنخواز و خاوەن گووتارێكی سیاسیی روون و رادیكاڵانە دەركەوت. لە قۆناغی خەباتی شاخدا حزبی زەحمەتكێشان یەكێك بوو لەو حزبانەی شەڕی براكوژیی نەكرد یان بابڵێین مێژووی لەدایكبوونی كەوتە كۆتاییەكانی شەڕی براكوژیی هێزە كوردستانییەكانی ئەوێ رۆژێ، لەبەرئەمە وا دەبینرا زەحمەتكێشان حزبێكی مۆدیل جیاوازە و لەسەر بنەمایەكی جیاوازیش دامەزراوە.
دوای راپەڕینی ساڵی 1991، حزبی زەحمەتكێشان وەك یەكێك لە حزبە دیارەكانی سەر گۆڕەپانی كوردستان دەركەوت، لە بواری راگەیاندن و كاری سیاسییەوە لە پێشەنگی حزبە سیاسییەكانی كوردستان بوو، بەهۆی ئەم كاریگەرییەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەمایسی 1992 بەوپەڕی دڵخۆشییەوە لیستی هاوبەش و هاوپەیمانێتی لەگەڵ گرێدا، لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكەشدا زەحمەتكێشان و یەكێتی بەیەكەوە ئەنجامێكی باشیان بەدەستهێنا، ئەگەرچی پارتی چەند هەزار دەنگێك پێشكەوتبوو، بەڵام ئەو ژمارەیە نەیدەتوانی هاوكێشەكە بگۆڕێت بەبێ ویستی یەكێتی كە وەك وتمان زەحمەتكێشان هاوپەیمانی بەهێز و سەرەكیی بوو. زەحمەتكێشان لەم رۆژانەدا بەچەرخی زێڕینی خۆیدا تێدەپەڕی، لەپەرلەمان بەشداربوو، سكرتێری حزبەكەش پۆستی وەزارەتی كشتوكاڵ و ئاودێریی پێدرابوو، بەمەش پێش بزووتنەوەی ئیسلامی و حزبی سۆشیالیستی دایك كەوت، چوونكە ئەو دوو هێزە لەو هەڵبژاردنەدا بەتەواوەتی تێكشكان.
زەحمەتكێشان، لەدوای راپەڕینەوە لە زۆربەی پێشهات و رووداوەكاندا هەڵوێستی هەبووە، ساڵی 1996 بەشداریی شەڕی ناوخۆی كوردستانی كردووە و یەكێك بووە لە هاوپەیمانە سەرەكییەكانی یەكێتی لە چوارچێوەی "هاوپەیمانی دیموكراتی كوردستان" كە سۆسیالیست و دیموكراسیخوازان و پارێزگارانیشی تێدا بوو. لەبواری ئینشقاقدا چەند جیابوونەوەیەكی زۆر تێیدا روویداوە، وەك جیابوونەوەی بەشێك لە سەركردایەتی ئەو حزبە و پێكهێنانی "بزووتنەوەی میللیی" كە "عەبدولخالیق زەنگەنە" سەركردایەتی دەكرد و دواتر چوونە ناو پارتییەوە. یان جیابوونەوەی بەشێكی تر لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسیی و سەركردایەتی لەكاتی ئامادەكارییەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرەتای ساڵی 2005 كە زەحمەتكێشان بە لیستی سەربەخۆ بەشداریی دەكرد. جیابووەوەكان ماوەیەك بەناوی "رەوتی نیشتمانی"یەوە كاریان كرد و پاش هەڵبژاردن چوونە ناو یەكێتییەوەو سەركردەی هەرە ناسراویان "د.سەردار" كرایە بەرپرسی مەڵبەندی ئاكرێی یەكێتی. جیابوونەوەی سێیەم كە رەنگە كاریگەترین ئینشقاق بێت، لە سەروەختی هەڵبژاردنی پاردا روویدا و بەشێكی بەرچاو لە مەكتەبی سیاسیی و سەركردایەتی هاتنە دەرەوە و بەهەمان ناوی زەحمەتكێشانەوە كار دەكەن و پارتی و یەكێتیش بەرەسمی لەگەڵ ئەو لایەنە وەك زەحمەتكێشان مامەڵە دەكەن و دادگای بەرایی سلێمانیش لەم هەفتەیەدا ناوی "زەحمەتكێشان"ی بەخشی بەم باڵە "باڵی مەكتەبی سیاسیی".
وەك دەبینین هەر سێ ئەو جیابوونەوەیە لە ریزەكانی حزبی زەحمەتكێشاندا بە هۆی رۆڵی پارتی و یەكێتییەوە بووە، هەر هەمووشیان لەسەروەختە هەستیارەكاندا بوون، وەك كاتی پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردن، بەڵام جیابوونەوەی ئەمجارە بەحوكمی ئەوەی دەستەی جیابووەوە ناوی "زەحمەتكێشان"یان بردووە، كاریگەرترە چوونكە پێدەچێت دواجار دادگای تەمیزی هەرێم بڕیاری یەكلاكەرەوە لە بەرژەوەندیی باڵی مەكتەبی سیاسیی بدات. بەشێوەی گشتیی ئەوەی زیاد لەهەر هۆكارێك زەحمەتكێشانی لاواز كردووە، ئەو كۆمەڵە جیابوونەوەیە بووە بەپلەی یەكەم، بەپلەیەكی تریش هەندێك ئەدائی خراپ و سوود وەرنەگرتن لە دەرفەتەكان و هەڵكەنران لە هەولێر و بادینان بەهۆی شەڕی ناوخۆوە، رۆڵیان هەبووە لە لاوازكردنی ئەو پارتییەدا، پاشان سیاسەتی دوژمنایەتیی دوو حزبە سەرەكییە لەگەڵیدا بەنۆرەی خۆی كاریگەریی هەبووە. بۆیە دەبینین زەحمەتكێشان ساڵ لە دوای ساڵ بەرەو لاوازیی زیاتر رۆیشتووە، ئەگەرچی لە هەڵبژاردنی ساڵی 2005 وێڕای ئینشقاقیش توانی لەسەرووی بیست هەزارەوە دەنگ بهێنێت و بەئیستحقاقی خۆی كورسییەكی پەرلەمانی كوردستان بباتەوە، بەڵام لەهەڵبژاردنی ئەمساڵدا بەهەردوو باڵەكەوە نەیانتوانی لە 5 هەزار دەنگ بەولاوە دەنگێك زیاتر بهێنن.
بزووتنەوەی ئیسلامی
بزووتنەوەی ئیسلامی لەدەورانی پێشوودا ناسراوترین و دیارترین و بەنفوسترین هێزی ئیسلامی سیاسیی بوو لە باشووری كوردستاندا، ئەم بزووتنەوەیە ساڵی 1987 دوای راپەڕینی جەماوەری هەڵەبجە و لەتەنیشت ئەزموونی بزووتنەوەی پەیوەندیی ئیسلامیی دامەزرا. "ئیدریس سیوەیلی" لە كتێبەكەیدا بەناوی "رەوتی ئیسلامی لە باشووری كوردستان" دەربارەی دروستبوونی بزووتنەوە نوسیووێتی (دوای خۆنیشاندانی هەڵەبجە لە 13 مایسی 1987 ژمارەیەكی زۆر لەزانایان و كەسایەتی و جەماوەری هەڵەبجە و دەوروبەری بەرەو ئێران كۆچیان كرد، كە هەندێ لەسەركردەكانی ئیخوانیان لەگەڵدا بوو، بەگەیشتنیان بەئێران لە 24-5-1987 لەژێر ناوی "كۆمەڵەی زانایانی كۆچەری" بەیاننامەیەكیان دەركرد و شۆڕشی چەكدارییان راگەیاند. ئەم بەیاننامەیە سەرەتایەك بوو بۆ راگەیاندنی پارتێكی نوێ، لەوكاتەدا بزووتنەوەی پەیوەندیی ئیسلامی تاكە پارتی ئیسلامی چەكداری گۆڕەپانەكە بوو، لەلایەن شێخ عەبدوللەتیف واژەیی رێبەرایەتی دەكرا، سەركردەكانی ئەم پارتە پێشوازیان لە كۆمەڵەی زانایانی كۆچەری كرد و لەسەر كاری چەكداری هانیان دەدان. لەحوزەیرانی 1987 لە شاری سنە كۆبوونەوەیەك كرا و تێیدا بڕیاری راگەیاندنی بزووتنەوەی ئیسلامی بەرێبەرایەتی شێخ عوسمان عەبدولعەزیز درا). بەمشێوەیە بزووتنەوەی ئیسلامی لەكوردستان عێراق وەك پارتیێكی ئیسلامی نوێ و جیهادیی پێی نایە گۆڕەپانەكەوە كە هەر زۆر بەزوویی گەشەی كرد.
بەو پێیەی بزووتنەوە چەند هێزێكی چەكداریی دروستكرد و پەلاماری بنكە سەربازییەكانی عێراقیان دەدا و دواتریش لەساڵی 1988 بەشداربوون لە ئازادكردنی شاری هەڵەبجە توانیان ناوبانگێكی زۆر پەیدا بكەن، لەناو شارەكانیش رێكخستنەكانی بزووتنەوە چالاك بوون و توانیان بە ئەندازەیەكی باش گەشە بكەن. لە دوای راپەڕین بزووتنەوە گەشەیەكی بەرچاوی كرد و جێی بەئیخوانەكان لێژ كرد، لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 1992 نزیكەی 50 هەزار دەنگێكی هێنا، ئەوەش بۆ یەكەمجار بوو لەكوردستاندا حزبێكی ئیسلامی بەو قەبارەیە دەربكەوێت. بزووتنەوە بەدرێژایی ساڵانی دوای راپەڕین چەند جەولەیەك شەڕی قورس و دەستە و یەخەی لەگەڵ یەكێتی كرد، ئەمەش هێندەی تر بەهێزی دەكرد. لەپاش یەكگرتنی لەگەڵ بزووتنەوەی راپەڕینی ئیسلامی و گۆڕانی ناوەكەی بۆ "بزووتنەوەی یەكبوونی ئیسلامی" هێندەی تر بەرەو گەشانەوە رۆیشت، بەڵام وەرزی درەوشانەوەی بزووتنەوە تازەكە كورت بوو. چوون دەستەیەكی فراوان بەرابەرایەتی "عەلی باپیر" لێی جیابوونەوە و لەژێر ناوی "كۆمەڵی ئیسلامی" درێژەیان بەكاردا، مەلا كرێكار و گروپەكەی "ئیسلاح" لە بزووتنەوە یاخی بوون، هێزی دووی سۆران و بەشێكی زۆری باڵی سەربازیی بزووتنەوەكە بەرە ئاقارێكی توندتر و ئەلقاعیدە رۆیشتن و گروپی "جوندولئیسلام"یان دروستكرد. ئیدی بزووتنەوە بەتەواوەتی لاواز بوو.
دوای پرۆسەی ئازادیی عێراق بزووتنەوە بەرەو بێهێزییەكی تەواو رۆیشت، دۆخی ئەو حزبە بەرەو لەیەك هەڵوەشاندنەوەی زیاتر دەڕۆیشت، بەڵام جارێكی دیكە لە ساڵی 2008 بەرابەرایەتی ئیحسانی مەلا عەلی و د.محەمەد بازیانی، بەهاوكاریی پارتی خۆیان رێكخستەوە، دەوترێت پارتی خەمخۆری یەكەمی ژیاندنەوەی بزووتنەوە بووە و د.بازیانیش هەر لەلایەن پارتییەوە پشتگیریی لێدەكرێت، بەڵام هەڵبژاردنی ساڵی رابردوو تاراددەیەك ئومێدی پێ بەخشین، چوونكە توانیان دوو كورسی پەرلەمانی كوردستان بەدەستبهێنن، كەچی لەهەڵبژاردنی ئەمساڵدا لە 5 هەزار دەنگێك زیاتریان نەهێنا، كە سەلماندی دەنگەكانی پاری ئەو حزبە هی خۆی نەبوون بەڵكوو دەنگە تۆراوەكانی كۆمەڵ و یەكگرتوو بوون. ئێستا بزووتنەوە حزبێكی بچووكە و بەبوونی دوو حزبی تری ئیسلامی بەهێز كە نزیكەی 450 هەزار دەنگیان هەیە، هیچ رێگەیەك بۆ گەشەكردنی نەماوەتەوە، مەگەر ئەوە نەبێت بڕیاری یەكگرتن لەگەڵ یەكێك لەو دوو هێزە بدات كە ئەمیش مەحاڵە.
بەبڕوای من هۆكارەكانی شكستی بزووتنەوە زۆرن، بەڵام سیاسەتی خۆبەستنەوە بە ئێران و زاڵبوونی دەسەڵاتی بنەماڵەگەریی، ئینشقاقە یەك لەدوای یەكەكان، كۆنبوونی گووتار و فۆرمی هەڵسووڕان و تازە نەبوونەوە لەگەڵ بارودۆخە نوێیەكاندا، لەگرنگترین ئەو هۆكارانە بوون، ئەو حزبە ئیسلامییەیان لەترۆپكەوە بۆ ئەو چاڵە گەورەیە پەلكێش كرد، بۆیە بەبڕوای زۆرینەی چاودێرانی سیاسیی كەوتنی بزووتنەوە كەوتنێكە هەستانەوەی بۆ نییە.
رێگەی حزبە بچووكەكان بۆ كوێ؟
هەڵبژاردنی رۆژی حەوتی ئازاری رابردوو سەرلەبەری واقیعی سیاسیی و پارسەنگی هێزی لەسەر هەردوو ئاستی كوردستانی و عێراقی گۆڕی، بە ئەزموون دەركەوت حزبە بچووكەكان گەمەكەیان كۆتایی پێهاتووە و روو لەپووكانەوەی زیاترن نەك بەپێچەوانەوە. ئەم هەڵبژاردنە ئاوێنەیەكی روون بوو، كە نیشانیداین ئەم مۆدیلە لە سیاسەت و حزبایەتی ناتوانێت وەڵامدەرەوەی واقیعی نوێی كوردستان بێت، ئەوەی نیشانداین رێگایەك بۆ ئەم حزبانە نەماوە، تاوەكوو بەهێزبن "ئەگەر پێشووتر بەهێزبووبن"، چوونكە بینیمان پێویستیی سیاسیی و كۆمەڵایەتی نوێی كوردستان یارمەتی مانەوە و دروستبوونی كۆمەڵێك هێزی داوە كە ئەم حزبە بچووكانە نین. سەرهەڵدانی گۆڕان و گەشەكردنی لەماوەیەكی خێرادا سەلماندی حزبە بچووكەكان ئەو ئەڵتەرناتیڤە نین كە خەڵكی كوردستاندا بەدوایدا دەگەڕێت، هەروەك ئەو هێزە دەسەڵاتدارەش نین هیوای پێوە ببەستنەوە. بەبڕوای من هیچ رێگایەك لەبەردەم ئەم حزبە بچووكانە نەماوە بۆئەوەی ببنە هێزی سەرەكیی و خاوەن بڕیاری سیاسیی. یان ئەوەتا دەبێت وەك رێكخراوی مەدەنی و گروپی فشار كاربكەن یاخۆ دەبێت بڕیاری توانەوە و چوونە ناو حزبە گەورەكان بدەن، ئەمە دوو رێگایە و رێگای سێیەم هەر ئەو رێچكەیەیە كە ئێستا گرتوویانەتە بەر و رۆژ لە دوای رۆژ پێی بچووكتر دەبنەوە.
تێبینی:نامانەوێ باسی پارێزگاران و دیموكراسیخوازان و پارتی كار و هەندێك حزبی تر بكەین كە هەر تەنیا بارەگایەك و ناونیشانێكی گەورەن و لەواقیعی حاڵدا و لەئازادترین زەمینەی هەڵبژاردندا لە چەند سەد دەنگێك زیاتر ناتوانن هیچ دەنگێكی تر بهێنن. ئەوانە جێی باسی ئێمە نین، چوونكە بوون و نەبوونیان هەر یەك شتە.
[email protected]