شرۆڤه‌یه‌ک له سه‌ر توندوتیژی سیاسی (به‌شی چواره‌م)
Tuesday, 15/06/2010, 12:00
له به‌شی سێهه‌م دا باسمان له پێنج پرێنسیپ کرد که به پێی وان توندوتیژی سیاسی به‌ڕه‌وایه. له‌م به‌شه‌دا ڕاوه‌سته لهسهر ڕوانگه‌ی کاڕل شمیت ده‌که‌ین. مه‌به‌ست له شرۆڤه‌کردنی ڕوانگه‌ی کاڕل شمیت، تێۆریسیه‌نی ئاڵمانی نازی گوزاره له قه‌بووڵ کردن یان نه‌کردنی فه‌لسه‌فه و ڕامانی وی ناکا و پێویسته که‌س به هه‌ڵه لێم تێنه‌گا. به‌ڵام هه‌ر وه‌ک که هیچ باوه‌ڕم به‌خه‌باتی تاک ڕه‌هه‌ندی نیه و له‌و باوه‌ڕه‌دا نیم که خه‌باتی تاک ڕه‌هه‌ندی هه‌رگیزو هه‌رگیز باری ئازادی کوردستان هه‌ڵگرێ، هه‌ر به‌و ڕه‌نگه‌ش هیچ باوه‌ڕم به بیر کردنه‌وه و نیقاشی تاک ڕه‌هه‌ندی نیه و له‌و باوه‌ڕه‌دام که بیرکاری تاک ڕه‌هه‌ندیش مرۆڤ نا‌گه‌یه‌نێته ده‌رئه‌نجام و ئاکامێکی قووڵ و به ناوه‌رۆک. له‌م به‌شه دا فه‌لسه‌فه‌ی کاڕل شمیت له سه ر سیاسه‌ت و توندوتیژی شرۆڤه ده‌که‌ین، به‌ڵام له به‌شی داهاتو دا چاو له ئیمانوێل كانت ده‌که‌ین که به ته‌واوی له دژی ڕوانگه‌ی کاڕل شمیت ڕاده‌وه‌ستێ.
له په‌رتوکی به‌ناوبانگی خۆی دا به نێوی 'چه‌مکی سیاسی'، کاڕل شمیت سیاسه‌ت گرێ ده‌دا به جیاوازی نێوان دۆست و دوژمن و له‌و باوه‌ڕه‌دایه که جه‌وهه‌ر و ناوه‌رۆکی سیاسه‌ت توندوتیژیه و ئه‌گه‌ری شه‌ڕ به‌رده‌وام له ئارا دایه و شه‌ڕ وه‌کو بژارده‌یه‌ک هه‌میشه له سه‌ر مێز ده‌مێنێته‌وه. له ناو سیسته‌می شمیت دا چوار که‌رتی جیاوازمان هه‌یه که بریتین له:
1. که‌رتی ئابوری، که بریتیه له قازانج و زه‌ره‌ر.
2. که‌رتی ئه‌یستاتیک، بریتیه له جوانی و ناشیرینی.
3. که‌رتی ئه‌خلاق، بریتیه له باش و خراپ.
4. که‌رتی سیاسی، بریتیه له دۆست و دوژمن.
شمیت پێمان ده‌لێ که ئه‌و چوار که‌رته به ته‌واوی جیاوازن و نابێ تێکه‌ڵ یه‌کتری کرێن. بۆ وێنه له که‌رتی ئابوری دا که قازانج و زه‌ره ر و ڕکابهری ئابوریمان هه‌یه، تۆ نابێ که‌رتی ئابوری تێکه‌ڵ که‌رتی سیاسی که‌ی که دۆست و دوژمن هه‌یه و به‌و پێیه دوژمنی سیاسی جیاوازه له گه‌ڵ ڕکابهری ئابوری. شمیت هێرشێکی زۆر توند ده‌کاته سه‌ر لیبڕاڵه‌کان و ده‌ڵی لیبڕاڵه‌کان پێیان وایه که دوژمنی سیاسی ده‌توانرێ له ڕێگای بازه‌رگانیه‌وه بکرێ به ڕکابهری ئابوری. له ڕوانگه‌ی شمیت دا دوژمن ناکرێ به ڕکابهری ئابوری، چونکه دوژمن بوونه‌وه‌رێکه که له هه‌وڵی پاکتاو کردنی تۆ دایه و مهترسیهکی به‌رده‌وامه بۆ سه‌ر هه‌بوونی تۆ و ئه‌گه‌ری شه‌ڕ له گه‌ڵ وی به‌رده‌وام له ئارادایه. بۆ وێنه هه‌نوکه ده‌بینین که سه‌رکردایه‌تی کورد له باشووری کوردستان ده‌خوازێ له رێگای بازه‌رگانیه‌وه تورکیه بکا به دۆستی خۆی . له ڕوانگه‌ی شمیته‌وه ئه‌وه هه‌وڵێکی هه‌ڵه‌یه و دوژمن ناکرێت به ڕکابهری ئابوری. دوژمن بوونه‌وه‌رێکه که مهترسیهکی ده‌ره‌کیه و له دۆخی جه‌مسه‌ری دا شه‌ڕ و پێکدادان له گه‌ڵ وی دا دێته ئاراوه. به‌و پێیه پێویسته دۆست و دوژمنی خۆت بناسی و نه ته‌نیا تێکه‌ڵ به یه‌کیان نه‌که‌ی به‌ڵکو له گه‌ڵ که‌رتی ئه‌یستاتیک، ئابوری و ئه‌خلاقیش دا تێکه‌ڵیان نه‌که‌ی. پێویست ناکا که دوژمن ناشیرین، خراپ یا به زه‌ره‌ر بێت و ئه‌و تایبه‌تمه‌ندانه له که‌رتی سیاسی دا نین. له که‌رتی سیاسی دا ته‌نیا دۆست و دۆژمن هه‌یه و دوژمن بوونه‌وه‌رێکه که له بیر پاکتاو کردنی تۆ دایه و ئه‌گه‌ر خوازیاری سیاسه‌ت کردنی، ده‌بێ به باشی بیناسی و له گه‌ڵ دۆست دا تێکه‌ڵی نه‌که‌ی!
شمیت ده‌ڵێ جه‌وهه‌ری سیاسه‌ت توندوتیژیه، به‌ڵام ئایا به‌ڕاستی جه‌وهه‌ری سیاسه‌ت توندوتیژیه و به بێ توندو تیژی، سیاسه‌ت ناکرێ؟ پێویسته هه‌ندێک لهسهر چه‌مکی 'جه‌وهه‌ر' قوڵبینه‌وه و شرۆڤه‌ی له سه‌ر بکه‌ین. 'جه‌وهه‌ر' به‌واتای چی دێت و کاتێک که شمیت ده‌ڵێ جه‌وهه‌ری سیاسه‌ت توندوتیژیه، ئه‌و دێڕه گوزاره له چی ده‌کات؟ هێگل ده‌ڵیت که 'جه‌وهه‌ر' به‌واتای شتێکی هه‌تا هه‌تایی دێت و گوزاره له تایبه‌تمه‌ندیه‌کی نه‌گۆڕ و هه‌میشه‌یی هه‌بوونه‌کان ده‌کات. که‌واته به پێی ئه‌وڕوانگه‌یه توندوتیژی تایبه‌تمه‌ندیه‌کی هه‌تا هه‌تایی و نه‌گۆڕی سیاسه‌ته. به‌ڵام ئایا به ڕاستی ئه‌و ڕوانگه‌یه ڕاسته و توندوتیژی تایبه‌تمه‌ندیه‌کی هه‌تا هه‌تایی و نه‌گۆڕی سیاسه‌ته؟ چاوپێدا خشانێک به سه‌ر مێژووی مرۆڤایه‌تی دا و به تایبه‌ت مێژووی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین که ئێمه وه‌کو کورد تێدا ده‌ژین و هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفالمان بینیوه و ده‌بینین که داگیرکه‌رانی کوردستان چۆن بۆ له ناوبردنی گه‌لی کورد یه‌کیان گرتووه و هه‌موو ڕێکاره‌کانی توندو تیژیان تاقی کردۆته‌وه، تا هه‌ندێک په‌رده له سه‌ر ڕاستی ئه‌و ڕوانگه‌یه لاده‌دات. به درێژایی مێژوو توندوتیژی به‌شێک له سیاسه‌تی داگیرکه‌رانی کوردستان بووه و بۆ ته‌سلیم کردنی گه‌لی ئێمه هه‌موو چه‌شنه توندوتیژیه‌کیان په‌یڕه‌و کردووه. به درێژایی مێژوو هه‌موو ڕۆژێک، هه‌موو به‌یانیه‌ک خۆره‌تاو هه‌ڵاتووه، ئه‌دی چ گارانتیه‌ک هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی که سبه‌ینێ به‌یانی خۆره‌تاو هه‌ڵنه‌یه؟ به‌و پێیه ئه‌دی چ گارانتیه‌ک هه‌یه که سیاسه‌تی سبه‌ینێی داگیرکه‌ران به‌ری له توندوتیژی بێ؟
سائۆڵ کریپل ده‌لێت که 'جه‌وهه‌ر' به واتا‌ی 'پێداویستی' (زه‌روره‌ت) دێت. که واته کاتێک که شمیت ده‌ڵێ، جه‌وهه‌ری سیاسه‌ت توندو تیژیه، توندوتیژی ده‌بێته پێداویستی (زه‌روره‌ت)ی سیاسه‌ت. به‌ڵام ئایا به ڕاستی توندوتیژی پێداویستی سیاسه‌ته و به بێ توندوتیژی سیاسه‌ت ناکرێ؟ ئه‌گه‌ر ئه‌و ڕوانگه‌یه ڕاسته ئه‌دی بۆچی ئێمه ڕۆژانه ده‌بینین که زۆر وڵات و لایه‌ن به بێ په‌یڕه‌و کردنی توندوتیژی، سیاسه‌تی خۆیان ده‌که‌ن؟ لێره‌دا پێویسته باس له ڕوانگه‌ی سارتۆری که‌ین که سیاسه‌ت دابه‌ش ده‌کا به سیاسه‌تی دێمۆکراتیک و سیاسه‌تی نادێمۆکراتیک. ئه‌گه‌ر جه‌وهه‌ری سیاسه‌تی نادێمۆکراتیک توندوتیژی بێت، له ڕوانگه‌ی سارتۆری دا جه‌وهه‌ری سیاسه‌تی دێمۆکراتیک ئاشتی و ئارامیه. سارتۆری ده‌ڵێ سیاسه‌ت بریاکار و ئاڵتێرناتیوه بۆ توندوتیژی و کاتێک که سیاسه‌ت دێمۆکراتیکه، هیچ پێویست به توندوتیژی ناکات. سارتۆری ڕوانگه‌یه‌کی به هێزی هه‌یه و هه‌روه‌ک که ڕۆژانه ده‌بینین، له وڵاتانی دێمۆکراتیک دا به بێ به‌کار هێنانی توندو تیژی سیاسه‌ت ده‌کرێ. به‌ڵام کام یه‌ک له ده‌وڵه‌تانی داگیرکه‌ری کوردستان دێمۆکراتیکن و کامیان تا ئێستا که‌مترین مه‌یلی چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کوردیان نیشان داوه؟ که‌واته ڕوانگه‌ی شمیت له جێگای خۆی دایه..!
به له به‌رچاوگرتنی ئه‌و به‌ڵگانه با بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ر بانگه‌شه‌که‌ی شمیت و بزانین که ئایا به ڕاستی توندوتیژی جه‌وهه‌ری سیاسه‌ته؟ داوه‌ری کردن له سه‌ر ئه‌م مژاره بابه‌تێکی ئاسان نیه! به‌ڵام له‌وانه‌یه جه‌وهه‌ری سیاسه‌تی دێمۆکراتیک توندوتیژی نه‌بێت و هه‌روه‌ک سارتۆری ده‌ڵیت سیاسه‌ت بریاکار و ئاڵتێرناتیوی توندوتیژی بێت. ئه‌وه ڕاسته به‌ڵام خۆ هیچ یه‌ک له داگیرکه‌رانی کوردستان بڕوایان به دێمۆکراسی نیه و جوهه‌ری سیاسه‌تی وان توندوتیژی بووه و له چوارچێوه‌ی ڕوانگه‌ی شمیت دا هه‌ڵسووکه‌وتیان له گه‌ڵ گه‌لی کورد دا کردووه. ئه‌ی ئه‌گه‌ر جه‌وهه‌ری سیاسه‌تی داگیرکه‌ران توندوتیژی بووه، جه‌وهه‌ری سیاسه‌تی کورد چیه؟ له خۆ شیرین کردن، خۆ به چکوله زانین، ته‌سلیم بوون و بانگه‌شه‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نی زیاتر جه وهه‌ری سیاسه‌تی کلاسیکی کوردی چی بووه...؟؟ سیاسه‌توان و به ناو سه‌رکرده‌ی کوردی له گه‌ڵ لایه‌نی تورکی داده‌نیشێ، رێزدار موراد قه‌رایڵان که ته‌واوی ژیانی خۆی بۆ ئازادی کوردستان ته‌رخان کردووه، ده‌کا به درۆزن و به‌و چه‌شنه هه‌ستی ملیۆنان کورد زامدار ده‌کات. ئه‌دی ئه‌گه‌ر جه‌وهه‌ری سیاسه‌تی کلاسیکی کورد خۆ شیرین کردن و خۆ به که‌م بینین نیه، به درۆزن ناوزه‌دکردنی ڕێبه‌رانی ڕاسته‌قینه‌ی کورد بۆ مرۆڤێکی تورک، گوزاره له چی ده‌کات؟
زۆرم پێ جوانه کاتێک که شمیت سیاسه‌ت گرێ ده‌دا به جیاوازی نێوان دۆست و دوژمنه‌وه. به بێ ناسینی دۆست و دوژمن چۆن سیاسه‌ت ئه‌کرێ و ئه‌گه‌ر بکرێت ده‌ره‌نجامه‌که‌ی چی ده‌بێت و سیاسه‌توان و به‌ناو سه‌رکرده‌ی کوردی تا چ ئاستێک دۆست و دوژمنی خۆی ده‌ناسێ؟ ئه‌و که‌سانه‌ی که ده‌یان کوت ئه‌ردۆغان کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر ده‌کات و با 'ته‌شویق'ی که‌ین، ئایا به‌ڕاستی دۆست و دوژمنی خۆیان ده‌ناسن که هاتوون له سه‌ر چاره‌نووسی گه‌لی کورد خه‌ریکی سیاسه‌ت کردنن ؟ ئه‌وکه‌سانه‌ی که باراک ئۆباما و جۆ بایدێنیان لێ ببو به مێهدی زه‌مان و ده‌یان کوت جۆ بایدێن ئێراق ده‌کا به 3 پارچه‌و کوردستان ئازاد ده‌کا، تا چ ئاستێک دۆست و دوژمنی خۆیان ده‌ناسن و چ زوو په‌یماننامه‌ی ئه‌لجه‌زیره و کۆمپلۆی ساڵی 1999 یان له بیرکرد؟ ئه‌وانه هه‌موو مژارگه‌لێکن که پێویسته به باشی لێیان تێبگه‌ین و به بێ شڕۆڤه‌یه‌کی قووڵ و فه‌لسه‌فی ئیزنی سیاسه‌ت کردن به‌خۆمان نه‌ده‌ین!
له‌م به‌شه‌دا باسمان له ڕوانگه‌ی کاڕل شمیت کرد له به‌شی پێنجه‌م دا باس له ڕوانگه‌ی کانت ده‌که‌ین که ده‌ڵێ دونیا به‌ره‌و ئاشتی و سه‌قامگیری هه‌تا هه‌تایی ده‌چێت و توندوتیژی کۆتایی پێدێت. چاوڕوان بن....
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
