ئه‌مه‌ریکا له نێوان گرده‌که و که‌ره‌دێزه‌که‌دا
Wednesday, 22/07/2009, 12:00
به‌داخه‌وه، خۆشمان بێت ترشمان بێت، ووڵاته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا ڕۆڵی سه‌ره‌کی ده‌گێڕێ، له دامه‌زراندن و ڕوخاندنی ده‌سه‌ڵاتدارانی جیهان، کاتێک له به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌ودا نه‌جوڵانه‌وه.
بۆ نموونه هێنانی سه‌دام حسین و ڕوخاندنیشی، یا ڕاگرتنی ڕژێمه‌کانی ئه‌میر نشینه‌کانی که‌نداو، ڕاونانی شای ئێران و هێنانه‌وه‌ی پاشان ده‌رکردنی بۆ یه‌کجاری، ڕوخاندنی حکومه‌ته‌که‌ی عه‌بدولکه‌ریم قاسم له ئیراک...........هتد ئه‌مانه سه‌رجه‌م به دانپیانانی خودی ووڵاته یه‌ککگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا. ڕوخاندنی ڕژێمه‌که‌ی سه‌دام حسێن له 2003 ێدا، باشترین نموونیه‌ی زیندوه.
مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی باسه‌که‌مان پرسیارێکه، که ئایا ووڵاته یه‌کگروه‌کانی ئه‌مه‌ریکا ده‌ستخۆشی له لیستی گۆڕان ده‌کات و دژی که‌ره دێزه‌که ده‌وه‌ستێ؟
ئه‌مه‌ریکیه‌کان هه‌میشه دوپاتی ده‌که‌نه‌وه، که ئه‌وان ده‌ست وه‌رناده‌نه کاروباری ناوخۆی عیراقیه‌کان، ته‌نانه‌ت دوا داخۆێانی ئه‌مه‌ریه‌کان ده‌رباره‌ی که‌رکوک ئه‌وه‌یه که ئه‌وان چاره‌سه‌ری کێشه‌ی که‌رکوکیان لا ده‌ست ناکه‌وێت.
به‌ڵام، ئه‌و جۆره داخۆیانییانه دوورن له ڕاستیه‌وه، ڕاستیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که ئه‌مه‌ریکیه‌کان به ساناترین شێوه ده‌توان چاره‌سه‌ری ته‌واوی کێشه‌کانی خۆرهه‌ڵاتی ناوین و ناوچه‌کانی دیکه‌ی بکه‌ن، نه‌ک ته‌نها کێشه‌ی که‌رکوک.
ئه‌مه‌ریکا نایه‌وێت فوو له مۆمی گرده‌که بکات، به‌ڵکوو دوا توانای خۆی به‌کار ده‌هێنێت، و هه‌وڵده‌دات که چلوره‌ی مۆکه گه‌شه بکات و خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی پێ ببوژێنێته‌وه.
ئه‌وه‌شیان له‌به‌ر خاتری چاویکاڵی کورد نیه، به‌ڵکوو به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مڕۆی ئه‌مه‌ریکایه وا ده‌کات که گرده‌که سه‌ربکه‌وێت، چونکه له‌سه‌رکه‌وتنی گرده‌که‌دا، بازاڕی ئه‌مه‌ریکا ده‌بوژێنێته‌وه.
جگه بوژاندنه‌وه‌ی بازاڕی ئه‌مریکا، به‌سه‌رکه‌وتنی گرده‌که ئاسایشی ئه‌مه‌ریکا، به‌ره‌وه باشتر و سه‌قامگیرتر هه‌نگاو ده‌نێت.
له جێگه‌ی ئێوه ده‌پرسم چۆن، سه‌رکه‌وتنی گرده‌که، چ په‌یوه‌دیه‌کی هه‌یه به ئابووری و ئاسایشی ئه‌مه‌ریکاوه؟
وه‌ڵامه‌کان فره ته‌ورن، یه‌که‌م:
سه‌ره‌تا گازی ڕوسی، ئه‌مه‌ریکه‌یه‌کان و ئه‌وروپیه‌کان له‌به‌ر 2 هۆ نایه‌نه‌وێت، که گازی ڕوسی بکڕن، یه‌که‌م ده‌بینن که تاو ناتاوێک ڕوسه‌کان له پڕ هه‌ڕه‌شه بڕینی گاز ده‌که‌ن، به‌تایبه‌ت له چله‌ی زستاندا، که ڕوسه‌کان داوا ده‌که‌ن نرخی گازه‌که‌یان بۆ زیاد بکه‌ن، ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی دڵه ڕاوکه‌و ناسه‌قامگیری بازڕی ئه‌وروپی.
چونکه ئه‌وه کاره یه‌کێکه له گه‌وره‌ترین هه‌ڕه‌شه، چونکه زۆر جار پله‌ی سه‌رما له زۆربه‌ی ووڵاتانی ئه‌روروپی ده‌گاته30 پله ژێر سفر.
دوه‌م ئه‌مه‌ریکیه‌کان هه‌روه‌ها ئه‌ورپیه‌کانیش پێیان خۆش نیه که ئابووری ڕوسه‌کان به‌رزبێته‌وه له‌سه‌ر حسابی گیرفانی ئه‌وان، چونکه تا ئێستاش، هه‌ر کاتێک ڕوسه‌کان خۆیان ڕاوه‌شێنن، وه‌ک سه‌رده‌می سۆڤیه‌ت ده‌توانن سه‌ره‌قاڵه‌و سه‌ر ئێشه بۆ جیهانی سه‌رمایه‌داری دروست بکه‌ن.
تائێستاش ئه‌مه‌ریکه‌کان، ناوێرن گرێنتی گه‌شتی ده‌ره‌وه‌ی بۆشای بۆ گه‌شتیاران دابین بکه‌ن، به‌ڵام ڕوسه‌کان به بێ ترس سڵه‌مینه‌وه، وه باوه‌ڕ بوونی خۆیان به ته‌نه‌لۆجی ڕوسی ئه‌و گه‌رنتیه ده‌ده‌ن. که ده‌توانن، گه‌شتیار له زه‌ویه‌وه بگه‌ینه ده‌ره‌وه‌ی ئاسمان، بۆ نموونه سه‌رمانگ، یا مه‌ریخ.
له‌به‌ر ئه‌و هۆیه‌ش، تورکیایان بێده‌نگ کرد، چونکه تورکه‌کان باوه‌ڕیان وایه که نابێت، له خه‌ویشدا باسی کوردو پرسی کوردو خه‌ونه‌کانی کورد بکرێت. دیتمان که بۆ یه‌کمجار نه‌وت له کوردستانه‌وه به‌ره‌وه "نابۆکۆ" به‌ڕیکه‌وه‌ت، هه‌رچه‌ند ئه‌وه نه‌وته‌ی که ناردرایه ده‌ره‌وه له‌زیان زیاتر، هیچ ده‌ست مایه‌یه‌کی بۆ گه‌لی کورد تێدا نیه. چونکه هه‌رێمی کوردستان به‌شه به‌بودجه‌که‌ی دیاری کراوه‌و له‌سه‌دا 17 بودجه‌ی عێراقه، به واتایه‌کی دیکه له هه‌رێمی کوردستانه‌وه، هه‌رچیه‌ک ئاودی و بکرێت، جا ئایا ڕه‌ش یا سپی بێت،گرنگ نیه، گرنگه ده‌بێت ده‌سه‌مایه‌که‌ی ڕه‌وانه‌ی به‌غداد بکرێت.
جگه له‌وه‌ش کۆتای مای بۆ یه‌کمجار، تورکه فاشسته‌کان، دانیان به‌وه‌دا نا که چاره‌سه‌ری سه‌ربازی هیچ سوود به تورکیا ناگه‌یه‌نێت.
هه‌رچه‌ند، تورکیای فاشی خه‌ون به‌وه‌وه ده‌بینێت، که ئه‌وان دان به هه‌رێمی کوردستاندا بنێنن، وه‌به فه‌رمیش ڕێگه به فرۆشتنی سامانه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی کوردستان بدات.
له به‌رانبه‌ریشدا ئه‌مه‌ریکا، هاوکاری تورکه فاشسته‌کان بکات، له قڕکردنی جه‌نگاوه‌ره شۆڕشگێڕه‌کانی په‌که‌که، هه‌روه‌ک چۆن که کۆه‌نه‌په‌رسته‌کانی سیریلانکا ئه‌نجامیاندا دژی به شۆڕشگێڕانی تامیل.
به‌ڵام ئه‌مه‌ریکا له دیدێکی دیکه‌وه، ڕیالیستانه‌تر ده‌ڕوانێته ڕه‌وشه‌که‌و ئه‌وان باوه‌ڕیان وایه که شۆڕشگێڕانی په‌که‌که بونی خۆیان سه‌لماندوه‌و په‌که‌که ڕیشه‌ی خۆی له ناو دڵی نه‌ته‌وه‌ی کوردا چاندوه، ئه‌مه‌ریکیه‌کان ده‌زانن کاتێک ڕێخراوێک ڕیشه‌ی خۆی له دڵی خه‌ڵکدا بێت ، له‌ناوبردنی ئه‌سته‌مه، بۆیه ئه‌مه‌ریکا فشار بخاته سه‌ر تورکه فاشسته‌کان،چونکه ئه‌مه‌ریکا ده‌زانێت، که جه‌نگاوه‌رانی په‌که‌که هه‌رده‌م ده‌توانێت خۆی بپارێزێت و به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مه‌ریکاش بخاته مه‌ترسیه‌وه‌و هێج نه‌کات ده‌توانێت، لوله نه‌وته‌کان بته‌قێنێته‌وه، چونکه شۆڕشگێره‌کانی په‌که‌که توانیان که چالاکی خۆیان بگه‌ینه ده‌رییای ڕه‌شیش، به‌م دوییانه.
هه‌روه‌ها بۆیه‌که‌مجاره، له مێژووی تورکییای فاشستدا، فه‌رمان ده‌ربکات که ناوی کوردی بگه‌ڕێته‌وه بۆ ته‌واوی گوند و شارو شارۆچکه‌و چیاو گرده‌کانی که ناویان گۆراوه بۆ تورکی، بکرێنه‌وه به کوردی.
له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا، تورکیای فاشی سوره که په‌یڕه‌ی بیرکردنه‌وه‌ی ئه‌وان بکرێت، واتا بیر له ناوبردنی پکه‌که بکرێته‌وه.
هه‌رچه‌ند، ئه‌و بیرکردنه‌وه‌یه‌ی ئه‌مریکا بۆ ئه‌قڵیه‌تی فاشستی تورک کارێکی سانا نیه، چونکه ئه‌گه‌ر، تورکیای فاشی ڕاست ده‌کات، ده‌توانێت،که کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر بکات، کاتێک تورکیای فاشی، ملیدا بۆ چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد، ئه‌وسا تورکیای فاشی کاری به‌سه‌ر ئه‌وه‌وه نامێنێت، که گه‌لی کورد کام پارت، یا ڕێخراو ده‌کاته ڕێبه‌ری خۆی، جا چ ده‌ته‌په بێت ، یا په‌که‌که.
بۆیه ئه‌مه‌ریکاو هاوپه‌یمانه‌کانی، بڕیاری کۆتای خۆیانداوه که ده‌ست له گازی ڕه‌وسیا هه‌ڵبگرن و سه‌رگه‌رمی پڕۆژه‌ی نابۆکۆ بن. ئه‌مه‌یان هۆکاره ده‌ره‌کیه‌کان.
له‌لایه‌کی دیکه‌شه‌وه، به بۆچون، یا ئه‌وه‌ی که‌له ڕۆژنامه‌کان و مه‌دییاکاندا بڵاو ده‌بێته‌وه، بودجه‌ی هه‌رێمی کوردستان له سه‌دا17 ده‌ی سه‌رجه‌م هه‌موو بودجه‌ی عێراقه، له سه‌دا 17 له نێوان 7 تا9 ملیارد دۆلاره، 7 تا 9 ملیارد دۆلار ته‌نها بۆ دوو شاره، سلێمانی و هه‌وڵێر.
پسپۆڕان ئکۆنۆمیستان ئه‌و بودجه له پاش ڕوخاندنی سه‌دامه‌وه به نزیکه‌ی 30 ملیارد ده‌خه‌مڵێنن.
به‌ڵام خه‌مڵاندنی من زۆر له‌وه زیاتره، چونکه گومرگی ئیبراهیم خه‌لیل، هه‌روه‌ها فرۆشتنی نه‌وتی ڕه‌ش که زیاتر له 18 ساڵه درێژه‌ی هه‌یه به تورکیا، به ئێران، به‌سوریا، به چرکه نه‌وه‌ستاوه.
بۆیه، به باوه‌ڕی من له‌پاش ڕوخاندنی سه‌دامه‌وه له نزیکه‌ی 50 ملیارد دۆلار، به‌رهه‌می ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی کوردستان بوه، ده‌توانین چاو له قاچخیه‌کان بنوقێنن، به‌ڵام به‌ڵگه‌و فاکتامان له‌به‌رده‌ست دایه که نزیکه‌ی30 ملیارد دۆلار گه‌یشتۆته گیرفانی هه‌ردوو مافیاکه‌ی کوردستان(به‌باوه‌ڕم و له‌ڕستیشدا مافیاو گه‌نده‌ڵ ئاڵوه‌ڵناوێکی ئێجگار بچکۆله وه دۆستانه‌یه،چونکه هیچ مافیایه‌ک به‌م شێوه‌ی ئه‌مانه‌یه‌یان نه‌کردوه، ته‌نانه‌ت مافیاکانی ئیتالیا له ئه‌مه‌ریکا، کاریان بۆ ئیتالییایه‌کان دۆزیه‌وه، به‌ڵام له‌سایه‌ی ئه‌و دوو جانه‌وه‌ری کوردستانه‌وه، دوو کورد له هیچ جێگایه‌کدا پێکه‌وه نایانکرێت پێکه‌وه.
به‌ڵام، ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی که بزانیت، تاوانی مه‌لای و جه‌لالیه که دووکورد هه‌ڵناکه‌ن، پێکه‌وه له تاروگه‌ش، ده‌بینن که په‌که‌که به‌سه‌دان هه‌زه‌ران کۆده‌کاته‌وه هیچ شه‌ڕه جه‌قۆیه‌کیش نابیسترێت، به‌ڵام ئاهه‌نگی باشووریمان نه‌بیسوه که به‌چه‌قۆ که‌می که‌م دوو سێ که‌سێ تێدا قه‌سابی نه‌کرادبێت).
30 ملیارد سه‌رمایه‌یه‌که، مایکل جاکسۆن نزیکه20 ساڵ، وه‌ک مه‌یموون هه‌ڵپه‌ڕی، به‌رهه‌مه‌کانی له سه‌رجه‌م جیهاندا ده‌فرۆشرا، جگه له سه‌رجه‌م تێڤیه‌کانی هه‌موو ولاتانی جیهان، هه‌روه‌ها ڕادێۆکانیش، که‌چی ته‌نها 2 ملیاردی کۆ کرده‌وه.
30 ملیارد دۆلار سه‌رمایه‌یه‌که که‌ده‌توانێت کێشه‌ی بێکاری هه‌ر 4 پارچه‌ی کوردستان چاره‌سه‌ر بکات، جگه‌له‌وه‌ش به‌و سه‌رمایه گه‌وره ده‌تواندرێت کوردستان بکرێت به به‌هه‌شتێک که ئاینداره‌کان خه‌ونی پێوه ده‌بینن، نه‌یان کرد، سه‌رجه‌م ئه‌و سه‌رمایه گه‌وره‌یه شوێن پێی ونکراوه.
ئه‌وه‌ش له‌دیدی ئه‌مه‌ریکاوه مه‌ترسیه‌کی گه‌وره‌یه، بۆسه‌رئاسایشی خودی وولاته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا.
کۆنسونڵی سوید له ئه‌فغانستان، ڕاسته‌خۆ بێپێچو پانه له‌که‌ناڵی 1 سویدیه‌وه ووتی: چاره‌سه‌ر کردنی کێشه‌ی تالیبانی ئه‌فگانی به چه‌ک ناکرێت، به‌ڵکوو به‌دابینکردنی سه‌رتا کار بۆ خه‌ڵکه‌که‌ی پاشان هه‌وڵی بوژاندنه‌وه ئابوری ووڵات، ته‌نها چاره‌سه‌ره.
جگه له‌وه‌ش، ده‌بینن له ووڵاتانێک که‌له خه‌می گه‌له‌که‌یاندان که خه‌ڵکه‌که‌یان کاریان نیه، خه‌ڵکه‌که‌ی خۆیان سه‌رگه‌رم ده‌که‌ن، به خوێندنه‌وه، ته‌مه‌نت هه‌رچه‌ند بێت، گرنگ نیه. گرنگه که مرۆڤ ده‌سه‌ته‌وه‌ستان دانه‌نیشت. زۆربه‌ی زۆری سه‌ر ڕه‌شه‌کان یا بیانیه‌کانی ئه‌وروپا، بێکاران، به‌تایبه‌تی له وولاتانی ئه‌ورپی، له قوتابخانه‌وه ده‌یان نێرن بۆ قوتابخنایه‌کی دیکه، ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که له ماڵ دانه‌یشێت و تووشی گۆشه‌گیری و بیرکردنه‌وه نه‌بێت، کاتێک مرۆڤ بگاته ئه‌و ئاسته‌ی که بیر بکاته‌وه، ڕق و کینه له‌ده‌رونیدا ده‌ڕوێت، که ڕق و کینه‌ش له ده‌رونی مرۆڤدا ڕوا، ئه‌و کاته بیر له تۆله ده‌کاته‌وه. بیر کردنه‌وه له تۆڵه‌ش ئاسایشی ووڵات ده‌خاته مه‌ترسیه‌وه.
ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێننه‌وه بۆ ڕێخراوی ئازادی به‌خشی فه‌له‌ستینی، چونکه لێچوانێ هه‌یه، له نێوان کێشه کورد و کێشه‌ی فه‌له‌ستینه‌کان، له هه‌ندێک ڕوه‌وه، ده‌بین سه‌رمه‌یه‌کی بێشومار ڕوی کردۆته فه‌له‌ستین. به‌ڵام ئه‌و سه‌رمایه به ته‌نها بۆ گیرفانی خودی یاسر عه‌ره‌فات بوه.
کاتێکیش یاسر عه‌رفات مرد، میراته‌که‌ی به‌ر ژه‌نه‌که‌ی سوها و کچه نۆ ساڵانه‌کی که‌وت، که ده‌کاته ڕۆژانه نزیکه‌ی نیو ملێۆن کردۆنی سویدی.
http://www.aftonbladet.se/nyheter/article245797.ab
جگه له‌وه مانگانه، یاسر عه‌رفات نزیکه‌ی 700000 کرۆنی سویدی، بۆ هاوسه‌ره‌که‌ی ڕه‌وانه کردوه، که‌له پاریس ده‌ژی. به‌ڵام 95 له‌سه‌دی خه‌ڵکی فه‌له‌ستین له‌سه‌ر زبڵدانه‌کان ده‌ژین.
له ئه‌نجامی ئه‌و چه‌ته‌ییه‌ی یاسر عه‌رفاتدا، حه‌ماس گه‌شه‌ی کردو، بوو به هێزێکی جێپێقایم.
کورد ئاشقی زرم وزۆپان نیه، ئه‌گینا ده‌مێک بوو که ئیسلامی سیاسی ئه‌و بۆشاییه‌کان قۆستبۆوه‌وه، له ئه‌نجامدا ده‌بوونه هێزێکی له‌بننه هاتوو، هه‌رچه‌ند تورکیاو ئێران، ته‌نانه‌ت عه‌ره‌بستانی سعودیه توانی جێپێخۆی له کوردستاندا بکاته‌وه.
به‌ڵام خۆشبه‌ختانه، ئه‌و مه‌رجانه‌ی که ئیسلامی سیاسی دروست ده‌کات و ده‌یکاته به‌ڵای گیانی خۆی، ڕێژه‌یه‌کی ئێجار که‌می پێکهاته‌ی نه‌ته‌وه‌که‌ماندا جێگه‌ی ده‌بێته‌وه، ئه‌گینا ده‌مێک بوو،خۆته‌قێنه‌ران و به‌ڕێکردنیان بۆ به‌هه‌شت بازاڕی گه‌رم بوو.
به‌کورتی ئه‌مه‌ریکا ده‌یه‌وێت،که دانیشتوانی کوردستان له ئه‌گه‌ر دروست بوونی ئیسلامی سیاسی بۆ یه‌کجاری بنبڕ بکات.
که‌واته، ئه‌وه‌ی که لیستی که‌ره دێزه‌که ئه‌نجامی ده‌دا، کات و ژینگه ده‌دات، به گه‌نجانی که بێکاربن، که بێکاریش بوون، وه‌ک حه‌ماس ده‌بنه کێشه‌یه‌ک چاره‌سه‌ریان ئاسان نابێت.
هه‌روه‌ک گوتمان ئه‌مه‌ریکیه‌کان یه‌ک به‌یه‌کمان ده‌ناسن به‌هۆی سیخوڕی مرۆڤ هه‌روه‌ها سیخوڕی سه‌ته‌لایت، ئه‌وان ده‌زانن که‌لیستی گۆڕان توڕه‌ی خه‌ڵکه به‌شمه‌ینه‌ته‌که‌یه و ده‌بێت پشگیری بکرێت، تا حه‌ماس دروست نه‌بێت، تا له گیزه گیزی ئه‌یبڕم نایبڕمی گازی ڕوسی بۆ ئه‌وروپا ڕزگاریان ببێت. هه‌روه‌ها ئه‌وان دڵنیان که کاتێک بازاڕی کوردستان بوژایه‌وه، ده‌بێته هۆی کڕینی ته‌کنیک و ته‌کنه‌لۆجیای ئه‌مه‌ریکی و جیهانیش، ئه‌وان ئاداگارن که کورده گه‌نجه‌کان ناتوانێت نه ماسنجه‌ر نه کۆمه‌ڵی پرۆگرامی په‌یوه‌ندی کردن هه‌یه، که بۆ گه‌نجان یارمه‌تی ده‌ره‌و سه‌گه‌رمیان ده‌کات، به‌کار بهێنن.
بۆیه ئه‌مریکا فوو له مۆمی گرده‌که ناکات، پشتی که‌ره دێزه‌که به‌رده‌دات.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
