قەیرانی عێراق‌و مانای دیموکراسی‌ تەوافوقی‌

Monday, 14/01/2013, 12:00

قەیرانی عێراق‌و
مانای دیموکراسی‌ تەوافوقی‌
پێکهەڵپژانی دەسەڵاتە لامەرکەزییەکانی عێراق



بۆ تێگەییشتنی دروست لە ڕەوشی ئێستای عێراق‌و قانوونمەندیی قەیران‌و گرژییەکان، پێویستە ئاستی بانگەشەکان‌و بینینی ڕووکەشی مەشهەدی پێکدادان‌و ڕووداوەکان تێپەڕێنین. بۆ نموونە، دەرگیریی‌و ململانێی نێوخۆیی نێو حکومەت‌و دەزگای فەرمانڕەوایی لە عێراق کێشەی سیاسییە نەک کێشەی مەزهەبی، بەپێچەوانەی سیاسەتمەداران‌و ڕاگەیاندنی ڕەسمی‌و ناڕەسمیی سەرجەمی حزبگەل‌و هێزگەلی دەرگیر لە تەنگژەی ئێستا، کە باس‌و خواسی لەسەر سازئەکەن‌و وەکو جەنگ‌و کێشەی نێوان شیعەو سوننە بانگەشەی بۆ ئەکەن. بنەماو واقعیەتی ئەم کێبەرکێ سیاسییە پێکنەهاتووە لە بەریەککەوتنی "شیعەمەزهەبەکان" لەگەڵ "سوننەمەزهەبەکان". جەنگ‌و دەعوایە لەسەر دابەشکردنەوەی دەسەڵات‌و بردنی بەش لە سامانی ووڵات.

قبوڵکردنی ئەم جۆرە لێکدانەوانەو ڕازیبوون بەم تەعبیرانە دوورمانئەخاتەوە لە درککردنی سەرچاوەو ئەسڵی قەیرانەکە. لەڕاستیدا ئەوە حزب‌و هێزە بۆرژواییەکانی شەریک لە دەسەڵاتی عێراقدان کە نەک هەر ئێستا، هیچکاتێک نەیانتوانیوە چارەسەرێکی سیاسی‌ پایەدار بۆ ناکۆکییەکانی نێوانیان بدۆزنەوە. تەنانەت خۆشیان نەیانشاردۆتەوەو بەردەوام بە تەوافوق‌و سات‌و سەودا لەژێر میزانی هێزهاوسەنگی ناوچەیی‌و جیهانیدا ئەو ناکۆکیانەیان یان بەشێوەی کاتی خستۆتەلاوە یاخود پەردەیان پێداداوە لەپێناو ئامانج‌و بەرژەوەندی تایبەتی حزب‌و هێزەکانیاندا. بۆیە ئەبینین ئێستا نۆرەیەکی تری توندبوونەوەی ناکۆکییەکانیان سەریهەڵداوەو پێکهەڵپژانەکان دەستیانپێکردۆتەوە. بەدیاریکراوی دەستپێشخەری ئەم تەنگژەیەی ئێستا بۆ نووری مالکی ئەگەڕێتەوە، چونکە لەگەڵ هەرچی نزیکتربوونەوەی کەوتنی ڕژێمی سوریا، میحوەری ئێران- مالکی‌و حزبی دەعوەی ئیسلامی- ڕژێمی سوریا- حزبوڵڵای لوبنان گورزی گەورەی بەرئەکەوێت‌و دابڕانی کوشندە لەم هیلالە شیعییەدا سەرهەڵئەدات. پێشڕەوی مالکی ئەوە بوو کە بۆشایی دیارنەمانی سەرۆک کۆماری قۆستەوەو هەوڵەکانی چڕکردەوە بۆ یەککاسەکردنەوەی دەسەڵاتەکان لە ناوەند لەژێر چنگی خۆیدا. ئەگەرچی فۆرمی گشتی تەنگژەی ئەمجارە زیاتر لە بەرامبەرکێی نێوان لیستی دەوڵەتی یاساو لیستی عێراقییەدا خۆی ئەنوێنێت، بەڵام دەسەڵاتە میلیشیایی‌و لامەرکەزییەکان بۆیە دەستیانداوەتە یەخەی یەکتر، چونکە ڕیزبەندیی هێزەکان لە ناوخۆی عێراق‌و هاوسەنگیی میحوەرە ناوچەیی‌و جیهانییەکانیش گۆڕانیان بەسەردا هاتووە. بەمپێیە بەتەئکید ئەو تەوافوق‌و ڕێککەوتنانەش لەنێوان حزبگەلی بەشدار لە حکومەتی تەوافوقی دیموکراسی عێراقدا پایدارییان تێکئەچێت‌و سوڕێکی دیکەی جەنگ‌و دەعوای نێوانیان وەکو لەرزوتای پێش رێککەوتن‌و سازانێکی تر سەرهەڵئەداتەوە. قەیرانی ئێستا مانۆڕی دەسەڵاتە لامەرکەزییەکانی پێک‌هێنەری حکومەت‌و فەرمانڕەوایی ووڵاتە لەپێناو دابەشکردنەوەی دەسەڵات‌و بەتاڵانبردن‌و چەپاوڵی بەشی خۆیان لە سامانی دزراوی کۆمەڵگا. ئەم حزبگەلە بۆرژواییانە هاتوون ئاگاهانە ئەم پەردە تائیفیی‌و قەومییە ئەدەن بەسەر ئامانجی کۆنەپەرستانەو پڕۆژە مەیدانییەکانی خۆیاندا هەتا پشتیوانیی ناووشیارانەی چەند بەشێک لە خەڵکی ڕاکێشن‌و سوود لە هێزو ئینێرژی جەماوەری خەڵکی پێکهاتە جیاوازەکان وەرگرن لەم بەرامبەركێیەی ئێستا لەئارادایە لە نێوانیاندا.

تا کاتێک ئەم تەعبیری "شیعە"و "سوننە"یە لەم کێشمەکێشە دوورنەخەینەوە، هەتا ئەم ئاڵاو پێکهاتە تائیفییانە نەخەینەلاوە ناتوانین نیشانی بدەین کە کێشە لەسەر دەسەڵات لەلایەن باڵە جیاجیاکانی بۆرژوایی بەشدار لە دەسەڵات‌و حوکمڕانیی عێراق هیچ پەیوەندییەکی نییە لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی هاوڵاتیان‌و باوەڕو بێباوەڕیی مەزهەبیی ئەوانەوە. هێزو حزبگەلی دەرگیر لەم بەرامبەرکێیەدا سەر بە بزووتنەوە سیاسییەکانی بۆژواناسیونالیستی‌و بۆرژوائیسلامییەکانن، کە سوود لە درزو کەلێنی مەزهەبی‌و قەومیی مەوجود وەرئەگرن‌ کە لەڕووی مێژووییەوە خودی ئەم جووڵانەوانە لە جەستەی کۆمەڵگادا هەڵیانکەندوون، وە هەر ئەوانیش ڕۆڵی سەرەکییان بینیوە لە قووڵترکردنەوەیاندا. لە ڕووی مێژوویی‌و قانوونمەندییەوە ئەحزابی بۆرژوایی دەرەنجامی ئەم دابەشبوونە قەومی‌و مەزهەبییانە نین، بەڵام ئەوان ئەتوانن لەم درزو قەڵشتانەی کە خۆیان لە نێوان خەڵکیدا کێشاویانە ئینێرژی بەدەستبێنن. حزبگەلی خاوەن دەسەڵات‌و فەرمانڕەوا خوڵقێنەرو دووبارە بەرهەمهێنەرەوەی ئەم کەلێنانەن لەنێو هاوڵاتیاندا.

نووری مالکی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەمێژە کەڵکەڵەی یەککاسەکردنەوەی دەسەڵاتەکانی لە ناوەنددا کەوتۆتە مێشکەوە. ئەو چەندین مانگ پێشتر لەبەرنامەیدا بووە کە بەر لە کەوتنی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد لە سوریا مێخی دەسەڵاتی فەرمانڕەوایی خۆی لە بەغدا وەها بچەقێنێت کە هیچ دژەلایەنێک بە ئاسانی نەتوانێت لەسەر کورسی دەسەڵات بیکێشێتە خوارەوە. ئەگەر لەیادتانبێت هیچکاتێک مالکی دانینەناوە بە فیدڕاڵییەتدا لە عێراق. فۆرمی فیدڕاڵییەت لە عێراق خۆشی جگە لە کۆمەڵێک دەسەڵاتی لۆکاڵی‌ لە دەستی میلیشیاگەلی ڕەنگاوڕەندا کە بە کردەوە جۆرێک لە حوکمی لامەرکەزی لە ناوچەی ژێر دەستیاندا جێبەجێئەکەن هیچی تر نییە. لامەرکەزییەتێک کە ڕێوشوێنی ئیداری‌و چۆنێتی هەموارکردنی بەشێک لە دەسەڵات‌و سەروەت‌و سامانی ووڵات لە دەستی حزب‌و تاقمێکی چەکداری سیاسیدا ڕەسمییەت‌و شەرعییەت پێئەدات. ئەوەشی وەکو ووشدارییەک لەپاڵ پەکخستن‌و دواخستنی مادەی ١٤٠دا بۆ دەسەڵاتی لامەرکەزی هەرێمی کوردستان بەدەستەوە گرتووە، هەروەها وەکو جۆرێک لە ئیحتواکردنی ڕەقیبە عەرەبەکانی خۆی بەتایبەتی لیستی عێراقییەو هێزە سوننەکان بەکاریهێناوە لە شکڵی کێشەی نێوان عەرەب‌و کورددا بەتایبەت لەسەر ناوچە کێشەلەسەرەکان. بەڵام لەگەڵ هەرچی خێراتربوونی ئەگەری کەوتنی ڕژێمی سوریادا، وە بەهۆی نەخۆشکەوتنی جەلال تاڵەبانی سەرۆک کۆمارەوە کە ڕەنگ بوو کۆسپ بێت لە بەردەم ئامانجەکانیدا، مالکی دەستی دایە جێبەجێکردنی نەخشەکەی‌و فەرمانی دا بە پەلاماردانی یەکەی پاسەوانەکانی رافع العیساوی بە ئامانجی ئەوەی بە دەردی گارق هاشمی بەرێت‌و لە مەیدانی سیاسی بیکاتەدەرەوە. بەڵام رافع العیساوی‌و جیناحەکەی دەسبەجێ کاردانەوەی هێرشبەرانەیان نیشانداو لە پارێزگاکانی جێگانفوزیان دەستیاندایە سازکردنی خۆپیشاندان‌و گردبوونەوەی گەورەو بەردەوام. لە پارێزگای ئەنبار دەستیانپێکردو بە خێرایی ناوچەی عەرەبە سووننەنشینەکانی تەنییەوە تا موسڵ‌و کەرکوک. پێئەچێت سەعاتی سفری مالکی لەجێی خۆیدا نەبووبێت وە تەقدیری بۆ ئامادەگییەکانی دژبەرەکانی دروست ئەنجامنەدابێ‌و بەکەم حسابی بۆ کردبێتن. چونکە باڵی رافع العیساویش بە پشتبەستن بە پشتیوانیی تەوەری دەوڵەتانی تورکیا- سعودیە- قەتەر زەمینەی بۆ دژەپەلاماری بەرفراوان بینییەوەو ڕاستەوخۆ دەسبەکاربوون لە بەرامبەر بە ئامانجەکانی مالکیدا.

دروستکردنی هێزەکانی دیجلەو جووڵاندنی ئەو هێزانە بۆ ناوچەکانی کەرکوک لەلایەن مالکییەوە بە ئامانجی خوڵقاندنی بارگرژی‌و کێبەرکێ لەگەڵ هەرێمی کوردستان‌و هێزی پێشمەرگە هەر بۆ ئامانجی زەمینەسازکردن بوو لەپێناو عەمەلیکردنەوەی کەڵکەڵەی مەرکەزی کردنەوەی دەسەڵات لە بەغدا. چونکە نووری مالکی نە مەبەستی بوو شەڕ ئەنجام بدات لەگەڵ هەرێم وە نە لەتواناشیدا بوو شەڕێک ئەنجام بدات. ئامانجی سەرەکی مالکی لە بەرامبەرکێ لەگەڵ دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان، پتەوکردنی جێگاوڕێگای خۆی بوو لە بەغدا. مالکی نەک هەر بە دژی کوردستان هیچی پێنەدەکرا، بەڵکە دەسەڵاتی بەسەر بەشی زۆری بەغدای پایتەختیشدا نەئەشکایەوە. دژبەری مالکی لە جەنگی دەسەڵاتدا تەنیا ئەیاد عەللاوی نییە، بەڵکو موقتەدا سەدرو ئەحمەد چەلەبی‌و عمار حکیم‌و دەستەو تاقمی دەوروبەری عەلی سیستانیشە. لە ئێستاداو لەم هەل‌ومەرجەی عێراقدا هیچ ئاسەوارێک لە فەرمانڕەوایی دەوڵەت بەسەر قەڵەمڕەوی سەرانسەری ووڵاتدا بەدیناکرێت. بەڵام کۆمەڵێک لە دەسەڵاتی لۆکاڵی‌و میلیشیایی لە چوارچێوەی سیستمێکی حکومەتیی تەوافوقیدا لەژێر ناوی بێناوەرۆکی "دیموکراسی تەوافوقی" لە حاڵەتی پێکهەڵپژان‌و پێکنەهاتنی هەمیشەییدا تێهەڵکێشکراون‌و ژیانی سیاسییان پڕە لە گرژی‌و ناکۆکی. بەمپێیە "لامەرکەزی" لە دەسەڵاتدا تایبەتمەندیی سەرتاسەریی دەسەڵات‌و حوکمڕانییە لەسەر جوگرافیای سیاسیی ئەمڕۆی عێراق. ئەمەش خۆی بنەماو گەوهەری ئەسڵیی قەیرانە نەبڕاوەکانی فەرمانرەواییە لەعێراقدا.

بەرەی نوری مالکی ئەگەرچی هەندێ پاشەکشەی بەسەردا سەپێنراوە، چونکە لەجێی پیلانی بەدەردی گارق هاشمی بردنی رافع العیساوی، هەوڵی تیرۆرکردنی ئەدات. لەلایەکی تریشەوە مالکی کە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانەو دەسەڵاتی تەنفیزی‌و قەزاییشی لەژێر دەستدایە، دژبەرەکانی لەڕێگای "پارلەمان" یان ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە سەرقاڵی سەندنەوەی متمانەن لە مالکی‌و لە هەوڵی پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای دیاریکردنی ماوەی سەرۆکایەتیەکاندایە لەگەڵ یاسای لێبوردنی گشتی، بەڵام مالکی تاکتیکێکی نوێی گرۆتەپێش بۆ هەڵوەشاندەوەی پارلەمانی عێراق‌و باسی هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەکات، ئەویش بۆ ئامانجی ئەوەی دەسەلاتەکانی خۆی لەئێستادا وەکو حکومەتی کاربەڕێکەر ڕەسمییەت پێبدات‌‌و نەخشەو پلانەکانی بۆ لەکارخستنی دەسەڵاتە لامەرکەزییەکان، یان لانیکەم کاڵکردنەوەیان‌و بەهێزکردنی دەسەڵاتی مەرکەز لەژێر دەستی خۆیدا لە بەغدا بکاتە ئەمری واقع.

دەرەنجام، تابلۆی گشتی هاوکێشەی سیاسەتی ئەمڕۆی عێراق ئەکرێ لە دوو جەمسەری سەرەکیدا خۆی بنوێنێت، یەکەمیان جەمسەری سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقە کە لەژێر چنگی نوری مالکی‌و لیستی دەوڵەتی یاسادایە، دووهەمیان جەمسەری پارلەمان یان ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە کە ئوسامە نوجێفی لە لیستی عێراقییە لە سەرۆکایەتیدا ڕاوەستاوە. واتە ئەم دوو جەمسەرە کە خۆی پایە بنەڕەتیەکانی فەرمانڕەوایی بۆرژوایی عێراقی لەسەر بنیان نرابوو، ئێستا گۆڕاون بۆ دوو بەرەی سیاسی دژ‌و بەرهەڵستکاری یەکتری. ئەمەش بەواتای هەرەسی دیموکراسی تەوافوقی تائێستا دێت لە عێراقدا. گەییشتنی کاری حکومەت‌و فەرمانڕەواییەتییەک بەم جێگایەش هیچ مانایەکی تری نییە جگە لە گڕگرتنی ناوجەرگەی دیموکراسی تەوافوقی‌و نۆرەیەکی تری قەیرانی فەرمانڕەوایی ووڵات. بە واتایەکی تر، ئەکرێ وەکو شکستی پرۆسەی سیاسی تائێستای عێراق ناوی لێبنرێت‌و ووڵات شۆڕبووبێتەوە بۆ نێو تەنوورەی جەنگ‌و پێکدادانی سەربازی‌و جەنگی حکومەتە لامەرکەزییەکان کە ئێستا هەر یەکە لە ئاوازێک ئەخوێنێت!

من وای بۆ ئەچم، دەسەڵاتی کوردی لە هەرێمی کوردستان لەم قەیرانەدا لەنێو دووڕێیانێکدا دێت‌و ئەچێت، لەئاستی بەریەککەوتنی میحوەرە ناوچەییەکانداو هێندەی پەیوەست ئەبێتەوە لەگەل بژارەی پارتی دیموکراتی کوردستاندا بەسەرۆکایەتی بەرزانی وەکو ناوەندی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان، کورد زیاتر مەیلی بەلای تەوەری تورکی- سعودیە- قەتەردا هەیەو لەو ڕووەوە کە ئەمریکاو ناتۆش پاڵپشتی ئەم میحوەرەن بەڕای من بژارەیەکی دروست ترە بۆ دەسەڵاتی بۆرژوایی کوردی. بەڵام لە ئاستی هاوسەنگیی ناوخۆیی عێراق‌و ڕیزبەندیی حزب‌و هێزە سیاسییەکانیدا هەم پارتیش‌و هەم یەکێتیش بەدژی مەترسی تاکڕەویی نوری مالکی‌و نەخشە ئاگرینییەکانی بۆ یەککاسەکردنەوەی دەسەڵاتەکان لە بەغدا بە پشتیوانیی بێدریغی ڕژێمی ئێران لێی، زیاتر لایەنی دیالۆگ‌و ڕێگاچارەی سیاسییان هەڵبژاردووەو لە هەمانکاتیشدا بەحوکمی هاوسنووریی کوردستان لەگەڵ بەرەی هێزگەلی سوننەنشینەکان هاوسۆزیی زیاتریان لەگەڵ بەرنامەکانی لیستی عێراقییەو گەرمڕاگرتنی خۆپیشاندانی شارو ناوچە سوننییەکاندا نیشانداوە بۆ گوشاردانان لەسەر بەرەی لیستی دەوڵەتی یاسا بە ئامانجی پەکخستنی سیاسەت‌و ئامانجەکانی.

هەرچی بە ناوخۆی هەرێمی کوردستانیش بەندئەبێتەوە لە ئاستی حزبەکانی دەسەڵات‌و حزبگەلی ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژواییدا، بەرامبەر بە قەیرانی ئێستای عێراق، ڕێکەوتنی سیاسی‌و گردبوونەوەیان لەدەوری پڕۆژەی "کوردبوون"و تەعبیری پاراستنی ماڵیی کوردی بەرامبەر بە داگیرکاریی عەرەبەکان گوایا لە پرسی کەرکوک‌و ناوچە جێگاناکۆکییەکانیان هەڵبژاردووە. ئەمەش لە یەکلیستیی کوردو تەواوی حزبە کوردییەکاندا خۆی بینیوەتەوە کە هەمویان بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردنی پارێزگاکانی عێراق ئەکەن. هەموو ئەمانەشیان بەمەبەستی ڕاگرتنی سۆزی کوردبوون‌و هەستی قەومی کوردیی خەڵکی کوردستان بەدەستەوەگرتووە بەرامبەر بە گوایا ئەو کێشە مەزهەبییەی لە نێوان "شیعەکان"و "سوننەکان"دا هەیە. بە ئامانجی ڕاگرتنی پشتیوانی‌و سۆزی سادەو ناووشیاری هاوڵاتیانی کوردستان لە دەوری پڕۆژە سیاسییەکانی خۆیان وەکو حکومەتی هەرێمی کوردستان‌و دەسەڵاتی خۆجێیی کوردی لە چوارچێوەی حکومەتی "فیدڕاڵی"و پێکهاتەی دەسەڵاتە لامەرکەزییەکانی عێراقدا.

ئەم هەڵوێست‌و بژاردەیەی سەرجەمی حزبگەلی بۆرژوایی کوردی ناتوانێت پەیوەست ببێتەوە بە چاوەڕوانی‌و ماف‌و خواست‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستانەوە. چونکە سیاسەتەکان‌و ئامانجەکان‌و تەنانەت جیاوازی‌و شەڕو سازان‌و تەوافوقیشیان لەگەڵ حزبە ئیسلامی‌و قەومییەکانی عێراقیدا تەنیا لە گۆشەنیگای ڕاگرتنی دەسەلاتی ئەم حزبە بۆرژواییانەوە بووە بەسەر سەری خەڵکی کوردستانەوە. ئەم حزبانە لە پڕگێژاوترین دەورانەکانی قەیرانی دەسەڵات‌و حوکمڕانیی عێراقدا هاتوون لە سەرووی ئیرادەی خەڵکی کوردستانەوە بڕیاریانداوەو جیابوونەوەی کوردستان‌و سەربەخۆییان بە ژیانکردن لەچوارچێوەی عێراقی قەیرانگرتوودا گۆڕیوەتەوە. چونکە لەوێدا زەمانەتی مانەوەی خۆیان لە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستاندا ئەبیننەوە. بەمپێیە مانۆڕو بانگەشەو بەشداری‌و بایکۆتی سەرجەمی حزبە بۆرژواییەکانی کورد بە ئۆپۆزیسیۆن‌و دەسەڵاتیشەوە لە پرۆسێسی سیاسی عێراقداو بەتایبەتیش لەم تەنگژەیەی ئێستادا، تەنیا لە ڕوانگەی بەرژوەندی ئەو حزبانەو چینی بۆرژوازی‌و دەوڵەمەندانی کوردستانەوە بووەو ئەبێت. زۆربەی هەرە زۆری خەڵکی کوردستان لەم نێوەدا ئیرادەیان زەوتکراوەو خواستی سەربەخۆیی‌و جیابوونەوە لەعێراق‌و بنیاتنانی کیانێکی ئازادو سەرفراز کە هیواو ئامانجی دەیان ساڵەیان بووە سەرکوتکراوە، وە لەلایەن ئەم حزبانەوە گۆڕاوە بۆ کارتی گوشار بۆ شەریکبوون لە دەسەڵاتی ناوەندو درێژەدان بە مانەوەیان لە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستاندا.
١٤کانوونی دووهەم٢٠١٣