چەمكى ((كوفرى گەورە)) زاراوەیەكى تێولۆژیا و لاهوتییە ووڵامێك بۆ (شوان ئەحمەد)

Wednesday, 14/07/2010, 12:00

یاسین لەتیف

لە ژمارە (585) ڕۆژنامەى (ڕۆژنامە) سێشەمە ڕێكەوتى 8 / 6 / 2010 (شوان ئەحمەد) بابەتێكى نووسیوە لە ژێر ناو نیشانى ((ئەو هەڵە گەورەیە چۆن بە سەر گۆڤارى (سەرچاوە) دا تێپەڕى ؟)) هەرچەندە ناونیشانى بابەتەكەى ئاراستەیە بۆ گۆڤارى سەرچاوە ، بەڵام لە ناوەڕكدا تایبەتە بە ڕاست كردنەوەى هەڵەیەكى هزرى و میتۆدى من كە بابەتێك بوو بە ناو نیشانى ((فۆكۆ یاما ، لە كۆتایى مێژووەوە بۆ پاشگەز بوونەوە لە ئەنگیزەى كۆنسێرفاتیزمە نوێیەكان)) ، لە گەڵ ئەوەشدا هێرشێكى توندو تیژ دەكاتە سەر ڕەوشى ڕۆژنامە نووسى و نووسین لە كوردساندا و هەڵەكەى منیش بە (كوفرى گەورە) لە قەڵەمدەدات . هەرچەندە شوان ئەحمەد لە نێوەندى ڕۆشنبیرى كوردستاندا وەكو ڕۆشنبیرێكى عەقڵانى و ((ڕۆشنگەرو ڕێنسانس)) خواز ناسراوەو دەیناسین زۆرێك لە نووسین و وەرگێڕانەكانى تایبەتن بە ڕەخنە گرتن لە عەقڵى دۆگماو ڕەهاگەرى و هەژموونى بیركردنەوەى تێولۆژیانەو بە سیاسەت كردنى ئایینى ، زۆربەى تێكستە وەرگێڕاوەكانى بریتین لەو تێكستانەى كە هى بیرمەندانێكى پێشكەوتووخوازو هەڵگرى پەیامى عەقڵانى و ڕۆشنگەرین ،بەڵام مەخابن لەم نووسینەیدا زاراوەیەكى بە كارهێناوە كە لە ئەندێشەو بیركردنەوەكانى كولتورى لاهوتیدا بە كار دەهێندرێت . ئاشكرایە كوفرى گەورە زاراوەیەكى ئایینیە و بكەرى تاوانى لەم چەشنە بە پێى ڕاڤەكەرانى لاهوتیەت و دەسەڵاتى ئایینى كردارێكى ناوازەیەو لە بەرانبەردا كەمترین سزاى تاوانبار لە ((مەقنەسەدانى)) گەردنێتى ، یان بەو مانایەى سڕینەوەى فیزیكى ئەو بوونەوەرەى كە كوفرى گەورەى بە زاردا هاتووە بە پێى لۆژیك و دنیابینى دادگاى ئایینى كە پیاوانى لاهوتییەت بۆ كوفر كەران بە ڕێیدەخەن . من بە شێوەیەكى ڕاشكاوانە ڕایدەگەیەنم و دانیپێدا دەنێم هەڵەیەكى هزریم كردووەو داواى لێبوردن لە ستافى گۆڤارى (سەرچاوە) و خوێنەرانى گۆڤارەكەو هەوادارانى ستراكچرالیزم و گەورە فەیلەسوفى فەرەنسا ((كلۆد لیڤى شتراوس)) دەكەم و ، هەروەها زۆر سوپاسى شوان ئەحمەد دەكەم بۆ ئەو ورد بینییە و كە پەى بەو هەڵە هزریە بردوەو ئاشكراى كردووە ، هەرچەندە بە كوفرانیەكى گەورەم لە قەڵەمدەدات . لە ڕاستیدا نووسینەكەى من تایبەت بوو بە ((فۆكۆ یاما)) و گرایشى كۆنسێرفاتیزم لە ئەمریكا ، بەڵام لە ناوخنى بابەتەكەم لە چەند ڕستەیەكدا هاتومەتە سەر (لیڤى شتراوس) لێم بووەتە(كلۆدلیڤى شتراوس) چونكە پەرتووكى ((ئەمریكالە بەردەم چوارڕێیاندا)) سەرچاوەى سەرەكى بابەتەكەم و بناغەى نووسینەكەم بوو، لە لاپەڕە (72)ى پەرتووكى ناوبراو لە باتى (لیۆ شتراوس) نوسراوە (لیڤى شتراوس) ، سەربارى ئەوەش ئەو هەڵە هزریە بە سەرمدا تێپەڕى نەدەبوا بەو چەشنە بوایە كە بوو . بێگومان هەردوو بیرمەندى ناوبراو پتر سەرقاڵ بوون بە توێژینەوەى زانستییەوەو كەمتر گرنگیان داوە بە سیاسەت ، (كلۆدلیڤى شتراوس) لە سەرەتاوە یاساى خوێندوە لە زانكۆى پاریس دواتر لە ساڵى 1932 بڕوانامەى لە فەلسەفەدا بە دەست هێناوە ، لە فەترەیەكى زەمەنى دیاریكراودا لە ئەمریكادا بووە و سەربارى ئەوەى لە ساڵى 1934 لە برازیل لە زانكۆى (سان پاوڵۆ) وانەى ئەنسرۆبایلۆژیاى ووتوەتەوە لە سەروبەندى هەرەسهێنانى پاریس لە جەنگى جیهانى دووەم كۆچى كردوە بۆ ئەمریكاو لە نیویۆرك نیشتەجێبووە،دیسان سەرقاڵ بووە بە وانە ووتنەوە لە قوتابخانەیەكى نوێى توێژینەوەى كۆمەڵناسى بە ناوى (new school for soci roman jakobson) لەو ماوە زەمەنیەداپەیوەندیەكى هزرى پەیدا كردوە لە گەڵ هەندێك لە بیریارانى ئەمریكا بە تایبەتى لە گەڵ (ڕۆمان یاكۆبسن)و پێشڕەوایەتى كردوە بۆ گرنگیدان بە (بونیادگەرى زانستى زمان) و بەشدارى كردوە بە ووتارێك بە ناوى((شیكردنەوەى بونیادگەرى سەبارەت بە زانستى زمان و ئەنسرۆبایلۆژیا)) لە ساڵى 1945 لە گۆڤارى بازنەى نیویۆركدا بڵاوى كردۆتەوە) journal of the circle of new york (. بایەخدانى بە بونیادگەرى زانستى زمان بە فەزیلەتى (ڕۆمان یاكۆبسن)ى ئەمریكى بووە ، تەنانەت گرنگیو سرنجى داوەتە لێكۆڵینەوەكانى (دى سوسیر) سەبارەت بە زانستى زمان . دواى كۆتایى هێنانى جەنگى جیهانى دووەم لە ئەمریكا گەڕاوەتەوە بۆ فەرەنساو سەرقاڵ بووە بە توێژینەوە زانستەكانى لە بوارى ئەنسرۆبایلۆژیادا ، وانە گەلێكى زانستى لە زانكۆكانى ئەمریكا ووتوەتەوەو خوێندكارگەلێكى زۆر لە زانست و زانیاریەكانى سودمەند بوون ، لێك چونێك هەبووە لە نێوان ئەو فەرمان و ئەركانەى بونیادگەرى لیڤى شتراوس بە ڕێى خست لە نێوان (ڕۆشنبیرە فەرەنسیەكان) لە ساڵى 1956 ـ 1958 ئەو ئەركو فەرمانانەى بونیادگەرى كە(بارسونز parsons (ئەنجامیدا لە نێوان(زاناكانى كۆمەڵناسى لە ئەمریكا) لە چلەكان و پەنجاكانى سەدەى ڕابردوو . لە ڕووى زانستى بەراوردكاریەوە هەردووكیان یەك ئامانجیان هەبووە ، هەردووكیان گەیشتنە پلەیەكى بەرزى بە ناوبانگ لە ماوەیەكى ڕێژەیى سیاسى پاریزراودا و دیسان هاوكاریش بوون لە خوڵقاندنى شۆڕشێك لە بوارى چالاكى ئەكادیمیدا . كەواتە زۆرێك لە بیرمەندانى ئەمریكى سودیان لە زانست و زانیاریەكانى (كلۆد لیڤى شتراوس) وەر گردووە ، لە كۆتایدا دووبارە داواى لێ بووردن لە هەموو لایەك دەكەم و زۆر سوپاسى (شوان ئەحمەد) دەكەم بۆ سرنج و تێبینیەكانى ، هەرچەندە ئەو داواى سزادان و دادگاى من و گۆڤارەكە دەكات ، ئەویش لە دۆخێكدا كە كەمترین سزابێت ، بەڵام گەر سزاكەش سامناك بێت و بە پێى چەمكى ((كوفرى گەورە)) مەگەر خۆى بزانێت چیمان لێ دەكات . بێگومان ئێستاشى لە گەڵدابێت من هەمیشە(شوان ئەحمەد)م بە خاوەن عەقڵ و پەیامى (ڕێنسانس و ڕۆشنگەرى) كورد ژماردووە لەم قۆناغ و سەردەمەمانداو ، هاوشانم كردوە لە گەڵ بیرمەدانێكى وەك و(د. حەمید عەزیز، د.محەمەدكەماڵ ، فوئاد مەجید مسرى و ..... هتد) بەڵگەیش بۆ ئەم قسانەم كە ئەوم لە نوسینێكمدا نرخاندوە ئەو بابەتەیە بە ناو نیشانى ((فەلسەفە و ئایین ،جێوازیەكان و پێكدادانەكان)) لە ڕۆژنامەى (شارستانى) ژمارە 80 ى تشرینى دووەمى ساڵى 2008 بڵاو بۆتەوە .