سەركردەی خاوەن عەقڵیەتی رادیكال ناتوانێت ببێتە پێشەنگی ریفۆرم و گۆڕانكاری مۆدێرن

Saturday, 05/03/2011, 12:00

عەقڵیەتێك لەسەر بنەمای رادیكالیزم و خۆ سەپاندن بیناكرابێت ، بە كومەلیك كەسایەتی بیری كۆن و پشتبەستن بە وروژاندنی هەستی خەلك و دان لە وەترى هەستیاریان و راكیشانیان بو كارى رادیكال و توندوتیژى بیناكرابیت وا ڕیفۆرمی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری پێئەنجام نادرێت ، توانای گۆرانكاری بەرەو پێشەوە و گەشەپێدانی كۆمەڵ بەرەو دیموكراتی زیاتر ، پاراستنی ئازادی و مافی مرۆڤ چاككردنی سیستەمی سیاسی و بەڕێوەبردن و جێگیركردنی پەرلەمانتاریزم ، دانان و چەسپاندنی دەستور و پێشخستنی یاساكان و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان ، ئەكتیڤكردنی ئیدای كاری حكومەت و بەدامەزراوەیكردنی ئۆرگانەكان و جیاكردنەوەی حكومەت لە حیزبی نیە . گەشە پێدانى پەروەردەو زانست و چارەسەركردنى كێشەى لاوان و بە پیرەوەچونى داوا و ویستو پێداویستیەكانیان، بیناكردنى كەسایەتى مرۆڤەكان لەسەر بنەماى هاوكارى و لەیەك گەیشتن و سەقامگیر كردنى مرۆڤدۆستى و ئاشتى كۆمەڵایەتى ،پەرەپێدانى كارە خزمەتگوزاریەكان و نەهێڵانى گەندەڵى و چەسپاندنى شەفافیەت لە كارى داراى و ئابورى گشتى ،دادوەرى لە دابەشكردنى سامان و كەمكردنەوەى جیاوازى و بەرەنگار بونەوەى بێكارى ، گوى نەدان بە نەوەى نوى وەك داهاتووى گەلپەیرەو كردنى یەكسانى ڕەگەزى مێ و نێرو هەموو چینو توێژەكانى ناو كۆمەڵ بەوان ناكرێت .
دیموكراسى ئابورى و پاراستنى بەكارهێنەر ،چاودێرى و پاراستنى تەندروستى مرۆڤەكان و پاراستنى ژینگە ، چارەسەركردنى كێشە و گرفتەنیشتمانى و نەتەوەیەكان و سەقامگیركردنى سیستەمى سیاسى ناو خۆو ئاسایشى نەتەوەیى و هاوكارى لایەنەكان لەگەڵ یەكتر، پەیوەندى دۆستانەى نێو دەوڵەتى و پاراستنى ئاشتى كردنى هەڵبژاردن بە كەلتورێكى دیموكراسى و لەیەكگەیشتن و گەیشتن بە ئەنجام ، لەسەر بنەماى گفتو گۆو دیالۆگ و یەكترقبوڵًكردن بە ئەقڵیەتى وا ئەنجام نادرێت و ناتوانن نەزمى كۆمەڵ ڕاگرن و بە پێچەوانەوە بەرەو ڕووبەڕوبونەوەى یەكتر و لەیەكداترازاندنى دەبەن گەر هێزیان هەبێت و بۆیان بلوێت لەبەر ئەوەى لەسەر ئەو بنەمایە پێكهاتوون و ڕادیكاڵیەت و بیرى خۆسەپاندن لە مێشك و ناخ و دەرونیاندا چەسپیوە .
لە كوردستاندا حیزبە گەورە و باڵادەستەكان بە حوكمى ئەوەى لەبارى نائاسایى و لەسایەى دیكتاتۆرزمى ڕژێم دامەزراون یان پاش هەرەسى (1975)دامەزراونەتەوە و نەیانتوانیوە لە هەلومەرجى دیموكراسى و ئازادى و ئاشتیدا خەبات بكەن و ناچاربون بەشێوەى نهێنى كار بكەن و سەركردایەتی جوڵانەوەی چەكداری بەرامبەر بە دڕندەترین ڕژێمی جیهان بكەن ، لەهەمان كات بەهۆی بیڕی توندڕەوانە و رادیكالیزمی ئەو سەردەمە و پڕچەك بوونی هەموو لایەك و یەكتر قبووڵنەكردن و نەبوونی ئەزموون لەكاری دیموكراسی زاڵبوونی ئەقڵیەتی شۆڕشگێڕی شاخ و تەنها ماف بەخۆدان بۆ سەركردایەتی كردنی بزوتنەوەكە و هەوڵدانی سڕینەوەی لایەنەكانی تر ، بۆیە دەستدانە چەك لەگەڵ وەدەركەوتنی كەمترین ناكۆكی لە ناوخۆ لەگەڵ لایەنەكانیش بۆ چارەسەركردن و لابەلاكردنی .
نەبوونی دەرفەتی دیموكراسی و هەڵنەبژاردنی هیچ لایەنێك لەلایەن گەلەوە تابزانرێت زۆرینە كامەیانی قەبوڵە و پێكهاتنی سەركردایەتیەكان لەزۆرینەی ئەوكەسانەی كە لە ڕێڕەوی جەنگ و ڕوبەڕوبونەوەی ڕژێم و لەسایەی چەكدا هاتبوونە كایەوە و بە بیرێكی توندڕەوانە لەسەرئەوە ڕاهاتبوون بەپێی بارودۆخی ئەوكاتە كە كێشەوگرفت و ناكۆكیەكان بەهێز و زەبری چەك یەكاڵا بكەنەوە ، سەركردە مەیدانیەكانیش بارەكەیان توندتر دەكرد .
لێرەدا دێمەسەر ئەوەی ئایا مەبەستی ریفۆرم و گۆڕان كە لەلایەن گروپێكی تایبەت و چەند كەسایەتیەكی سەركردایەتی یەكێتیەوە بانگەشەى بۆ دەكرێت و بەشێكی زۆریان ڕۆیشتنەدەرەوەیان هەڵبژارد تاچەند بڕوایان پی َهەیە و لەناخیانەوە هاتووە و لە هەڵوێست و كردار و هەڵسوكەوتی ڕۆژانەیاندا ڕەنگیانداوەتەوە و خۆیان كاری پێدەكەن و تاچەند دەتوانن ببنە پێشەنگ و ئاڵا هەڵگری (.)و بەڕاستی كاری بۆبكەن و زۆربەیان لەوئاستە ئەوكارەیان پێئەئەنجامبدرێت ؟
جكە لەوەى كۆمەلە وەك باڵێكی یەكێتی لە سەرەتاى حەفتاكانی سەدەى پێشوو لەسەر بناغەی رادیكالیەتی ماركسیزمی ئەو سەردەمە و لە كاتی فشار و راپڵوسینی سیاسی و كۆمەڵایەتی و نەتەوایەتیدا پێكهاتبوو و یەكسەر كەوتەروبەروبونەوە ، بیریشی لە سەر بنەمای جۆرێك لە جۆرەكانی دیكتاتۆریەت و خۆسەپاندن و بیرۆكەی حیزبی پێشڕەو بە ئایدولۆژیەتی توندرەو و رابەرایەتیكردنی تاكلایەنە بیناكرابوو و زوچر لە سەركردایەتی و كادیرە بنەڕەتیەكان و ئەندامانی لەسەر ئەوە پەروەردە و گۆشكرابوون و ئەو رێبازەیان هەڵگرتبوو و تەنانەت لەناوخۆی كۆمەڵە و یەكێتیشدا بەو شێوەیە رەفتاریان دەكرد و چەند رەوتی جیاشی تێدابوو ، بۆیە زۆرجار ناكۆكی دەتەقیەوە (هەرچەند كۆمەلە لەو سەردەمانەدا رۆڵی گەورەى بینی بەرامبەر بە درَندەیی رژێم و بۆ پەرەپێدانی شۆرش و بەرزكردنەوەى وورەی خەڵك و بڵاوكردنەوەی روحیەتى خۆراگرتن ، بەڵام ئەوە ئەو راستیانە ناشارێتەوە ، گەرچ لەوكاتەدا هەموو لایەنەكان هەوڵی خۆسەپاندنیان دەدا و زیاتر بارودۆخەكە ئەوەى خوڵقاندبوو .
لە پاش راپەرینیش كە كتوپڕ رویدا ، خەڵكی رێكخراو پێشمەرگەى یەكێتی و لایەنەكانی تریش هاتنە ناو زۆرینەیەكی نارێكخراو و چەكدارێكی زۆری پێشووى رژێم و كارمەندانی بێشومارى دامودەزگاكانی و پەیوەستبوونی ئەمانە بەلایەنەكانەوە و گرتنەخۆى ئەوان بۆ ئەو هەموو خەڵكە و وەرگرتنی هەموو كەس ، لە ئەنجامی یەكەم ئەزمونی هەڵبژاردنی ئازادانە تارادەیەك زۆریان قەوارەیان دەركەوت و جەماوەر برَیاری خۆیدا بۆ متمانە بە لایەنێك ، هەرچەند لایەنەكان لەوكاتەدا ئیمكانیاتی گەورەیان لە بەردەست نەبوو بەڵام خەڵك بە جۆش و خرۆشەوە بەشداری دەنگدانیان كرد ، هەموو شێواز و ئامرازێكیش تا فشارى سیاسی و كۆمەڵایەتى و دەرونیش بەكارهێنرا ، دەركەوت هێشتا عەقلیەتی شاخ و بیرى رادیكال و دەسەڵاتى سەركردە سەربازی و توندرەوەكان لەناو لایەنەكاندا زۆرینە و زاڵبوو لە كاتەدا . بە رەواڵەت ئازادی و دیموكراسی و یەكترقەبوڵكردن هەبوو بەڵام لەناو هەموو لایەنەكان زۆرینەیەك نەگەیشتبوە ئەوباەوڕە و لەلایەن چەند كەسایەتی و گروپی رادیكال و خەڵكانی خاوەن بەرژەوەندى بۆ ئەو بارەنائاساییە هاندەدران و پشتگیریان لێدەكرا .
بەو هۆیەی ئەو گروپانە لەناو لایەنێكدا پێگەی بەهێز و گرنگیان هەبوو و بڕواى پتەویان بەیەكترقەبوڵكردن نەبوو ، بۆیە ناكۆكی و ئاڵۆزیەكان بەرەو چارەسەركردن نەدەرۆیشتن بگرە توندتر دەبوون .
پارتی دەمێكە سیاسەت و رێبازى دیارە و دەیان ساڵە لەسەریدەڕوات و بە پێی هەلومەرجی نوێ بە هیندیك مەبەستدا رویشتوە و بە دیدى خۆی بەشێكی گۆڕیوە و لە هەشتاكانەوە بە ئاشكراهیچ گروپێك لەناویدا روبەروى سەرۆكایەتی و سەركدایەتی نەبوتەوە و ئەویان قەبوڵە .وەك حیزبیكى كونزەرڤاتیڤى میانرەو لە سەر سەركدایەتیكردنی بنەماڵە.
ى ن ك لە دامەزراندنێوە تا ئێستا چەند گۆڕانی بەسەرداهاتووە لە پێكهاتە و بەرنامە رێباز و سیاسەت و دروشم و هەیكەلیەت و كرداریدا،چەند باڵی جیاواز بە رێبازی جیا بوون بەیەك ، باڵێكی چەپی توندرەو كە لە زۆربەدا بە بیرێكی نیوچە ماركسی رادیكال گۆشكرابوو ، بەو هویەی دەسەڵاتی ناو سەركردایەتی لە بنەرەتدا بڕواى بەوە نەبوو خۆى هەڵوەشاندەوە و بەوە قایلبوو كە ى ن ك ببێتە حیزبێكی سۆشیال دیموكرات و خۆى تێدابتوێنێتەوە ،دەریشكەوت بیئەوەى بەتەواوەتی لە بیرە كۆنەكە گەیشتبن و لە زۆربەدا بیرى سوشیال دیموكراتیشیان دەرك كردبێت بەڵام بە هۆی بارودۆخی جیهان و هەلومەرجی نوێ و بونیان بە كەمینەیەكی چەند سەد كەسی لەناو زۆرینەیەكی دەیان هەزاریدا ، كۆمەڵیك لە سەركردە و كەسایەتیە باڵاكانی ناو كۆمەڵەى كۆن كە بەرەواڵەت ئەوەیان وەرگرتبوو و لە ناخەوە بەوە قایل نەبوون و بە راستیان وەرنەگرت و لە بیرى سۆشیال دیموكراتیش نەگەیشتبون ، هەرچۆن پێشتریش لە بیرى ماركسی هێندی دروشمیان وەرگرتبوو ، بە شێوازیتر ململانی ناوخۆیان دەستپێكردەوە و ئامرازى جیاجیایان بەكارهێنا و بەشێك لەوانە گروپگەریان هێنایە ئاراوە كە بنەماى گەندەڵیەكانی دروستكرد و هەلپەرستی و لەیاسادەرچون و دیاردەكانی تر لەپەنایدا گەشە و تەشەنەیانكرد. لە شەڕى ناوخۆى نەوەتەكانیش ئەوانە توندرەوترین گروپ بوونە كە كەمتر ئامادەى ئاسایكردنەوەى بارودۆخ و دیالۆگ و سازش و وازهینان لە هێندێ مەرجی لایەنیتریان نەبوە لە پێناوى سەقامگیربونی ئاشتی لە سەر حیسابى بەرژەوەندی حیزبی ، بەنابەدڵیش رازیبونیان پیشانداوە بەرامبەر بە رێككەوتنی یەكێتی و پارتی و بە سەردانواندنیشیان لەقەڵەم داوەو ئەوە یەكێك لە هۆكارە بنەرَەتیەكانی ناكۆكی بوە لە گەڵ وویستی دەسەڵات و كۆمەڵیك مەبەستیتر كراوە بە پاساو و بیانوو لەلایەن ئەوانەى بە داڵەكان (ێقور) ى ناو یەكێتی ناسرابوون و چەندین كەلێن و كەمووكورَى و لایەنی لاوازیش بەكارهێنرا كە لە راستیدا بەشێكی زۆرى ئەوانە خۆشیان گەر خەولقێنەریشی نەبوبێتن وا بەشداربونە و وویستی ریفۆرم و گۆڕانیان بەكارهێناوە بۆ قایمكردنی شوێنى خۆیان و هەوڵی جڵەوەگرتنەدەستی مەیلی خەڵك و شەقامی كوردی بۆ ریفۆرم و بێزارى لە كۆمەڵیك دیاردە و هەوڵى ئاراستەكردنی بەرەو رادیكالیزم پێش خەمڵاندنی لەسەرخۆ و دور لە هەڵچون ،بەو هۆیەى تەنها ئەو گوتارە دەزانن و ئەوەیان لارونە گەر ئەو نارەزایی و ئۆپۆزسیۆنە بە رێگاى سروشتی خۆى برَەخسێت زۆرى ئەوانیش دەخاتە پشتسەرەوە و هەوڵی گۆرانكارى دەدات بە شێوەى شارستانی مۆدێرن وبەكەسانی خاوەن بیركراوە و دور لە ئالۆزى و هەڵچون و بە رابەرایەتی كۆمەڵێك كە خۆیان بەشدارنەبوبێتن لە تەنگوچەلەمەكان و بەشێك نەبوبێتن لە دەسەڵات و سودمەند نەبوبێتن و كۆمەڵێك ئیمتیازیان بەدەستنەهێنابێت و خاوەن سروشتی سیاسی و كەسایەتی رادیكال نەبن كە مەبەستەكانیان بە سەپاندن یان بەرەنگاربونەوە چارەسەركردبێت و خەڵكانی وا ناكاتە پێشەنگ كە لە پێناو هێندێ وویست و بەرژەوەندى كاتی و لەدەستدانی كۆمەلێك پایەگا ئامادەنەبوبێتن بچنە ژێرباری رێككەوتنێك كە كۆتایی بە جەنگی كوشندەی ئیستنزافى ناوخۆ و بارى نائاسایی بهێنێت و ئاشتی و رۆیشتن بەرەو سەقامگیركردنی دیموكراسی بهێنێتە كایەوە ، تەنانەت گەر بە شێوەى كاتی دەسەڵات رادەستی هەرچ لایەنێكیش بەتەنها بكرێت و بە خراپە بەكاریبهیندریت ، وا لە هەڵبژاردنەكانی تر و ئیرادەی گەل جێگیر دەبێت ,ئەگینا ئەوەیان قەبوڵدەكرد ولای هەموومانیش ئاشكرایە كە ئەم دۆخە ئازادەی كە هەڵبژاردنی ئەمجارەی كوردستانی تێدا ئەنجامدرا دەرئەنجامێكی ئەو رێككەوتننا مەیە وە بەرهەمێكی كارەكانی دوای ئەوەیە,نەوەك ئەنجامی رادیكالیەت وروحی موغامەرە وتوندی ئەوەان ,كە رەنگە گەر بەشێكی جەماوەر شوێنی وویست ومەرامەكانیان بكەویت وا یان توشی شكستی بهێنن یان شەقامی كوردی توشی پارچەپارچە بوون بەرەو بكەن وتوند وتیژی ببەن یاخود بارەكە بە رەو دیكتاتۆریەت پاڵپێوە بنێن, بۆیە بە پێی عەقلیەت وشێوەی بیركردنەوە ورابردوی زۆریان لە توانایاندا نیە ببنە پێشەنگ و رابەرایەتی چاكسازی وگوڕانی ناو یەكێتی یان ئوپۆزیونێكی مۆدێرن سەردەمی تۆلەرانسی خاوەن گوتاری واقیعی بكەن ,لەبەر ئەوەی هەر خاوەن عەقلیەتە رادیكالە كۆنەكەن وبە كتوپڕ ناگۆڕێن وخەسلەتی خۆسپاندن لە ناخیاندا چەكەرەیكردوە رە گوریشەی داكوتیوە .چون عەقلیەتی خوسەپاندن لە میشكی سەركردەكانى دەسەت چەقیبەستوە و ئامادەنین بو لیبوردن لە هیندیك لە بەرژەوەندیەكانیان لە پیناوى كەمیك خاوكردنەوەى بارەكە و كەمكردنی نارەزایەكانی جەماوەر لە دەموچاویان كەناشیرین بوە و خەلك هەموو ئەگەریكی ترى قەبولە تەنها لە پیناوى نەمانی ئەوان !
كەواتە بیری نوێ وخواستی ریفۆرم وگۆڕان بە رێڕەوی ئاسایی خۆیدا بڕوات وئاراستە بكرێت باشترە چ لە ناو حیزبەكاندا وە یان لە ئۆپۆزیۆن وشەقامی كوردیدا بۆ ئەوەی ئەنجامی پۆزەتیفی هەبێت وبگاتە ئاگام ئەوەش بە عەقڵیەتی رادیكالی بەسەر چوو ناكرێت وهەموو هەوڵدانێكی لەوبابەتە وویستی نوێخوازی وچاكسازی وداهاتووی بەرەوقەیران دهبات وروبەروی شكستی دەكات ,نەوەكانی نوێ پێویستە بڕواننە ریبازێك كە پاش نەمان وداماڵینی عەقلیەتی عەسكەرتاری وبیرۆكەی خۆسەپاندن دێتە كایەوە و بە خەلكی خاوەن ئەقلیەتی سەردەمانە و بیرى فراوان دەكریت و چیدى پشت بە ئەقلیەتی گوشكراوى قوتابخانەى كون نەبەستن .
[email protected]

1) لێرەدا تەنها لە روانگەى فیكری و هەڵویستی سیاسی و برَوابوون بە دیموكراسی و هاوكارى و قەبوڵكردنی لایەنی تر مەبەستەكان باس دەكەم ، نەوەك هەڵسووكەوت و كردار و رەفتاریان و تێوەگلانی زۆریك لەوانە لە گەندەڵى و كارى تر یان چ كارێكیان بۆ ریفۆرم و چاكسازى و پاكسازی ئەنجامداوە بەوانەشەوە كە لەو كاتەى لەناو ى ن ك و دەسەڵاتبوون ، لە كۆمەڵیك نوسینیتر ئاماژەم بە هێندێكیان داوە