داهاتووى نیوان هەرێمى كوردستان و بەغدا (عیراق)

Wednesday, 03/04/2013, 12:00

رابردوى ئاڵۆزى كێشە و گرفتەكان...!

لەو كاتەوە كە عیراق (وەك بەشێك لە دەوڵتی عوسمانی) لە لایەن سوپاى ئینگلستانەوە داگیر كرا ، بە تایبەت پاش جەنگی یەكەمی جیهانی پرسیارى ئەوە هاتە كایەوە پاشماوەى ولایەتی موسل (كە زۆربەى ناوچاكانی كوردستانی عیراق بە كەركوكیشەوە دەگرێتەوە) چی لێ بكرێت و پەیوەندى لە گەڵ عیراقی عەرەبی چۆن بێت ، پرسی كێشەى كورد بوو بە یەكێك لە مەبەستە گرنگەكانی روژهەڵاتی ناوراست كە ووڵاتانی هاوپەیمانی و بە تایبەت ئینگلستان هەوڵی دوزینەوەى رێگا چارەیان بۆى دەدا بە شێوەیەك لە گەڵ پاراستنی بەرژەوەندیە تایبەتەكانی خۆیان لە ناوچەكە بگونجێت (بە تایبەت بە یەكێك لە سەرچاوە گرنگەكانی نەوتی خاو دانرا لە جیهاندا و مەوقیعەكەى گرنگى زۆرى سەربازى و سیاسی هەبو و بە یەكێك لە رێرەوە سروشتیەكانی نێوان ئاسیا و ئەوروپا دەژمێردرێت كە بە نێوان زنجیرە چیاكانی زاگروسدا تێدەپەرێت و زۆرلە سەرچاوەكانی ئاوى ناوچەكەشى تێدایە یان پێیدا دەڕوات و دەتوانرێت بكریتە ئامرازى فشار بەرامبەر یە دەوڵەتانی ترى ناوچەكە ولە روى كشتوكاڵیشەوە بۆ هەموو شێوەیەكی بەرهەمهێنان دەگونجێت ، جگە لە بوونی سامان و كانزاى زۆرى ترى ژێرزەمینی كە گەر بێت و بە شێوەى دروست و لە بەرژەوەندى خەڵَكیدا بەكار بهێندرێت وا بە دەولەمەندترین ناوچە و دەوڵەت دەژمیردرێت گەر ببیتە دەوڵەتێك لە داهاتوو) ، تەنانەت باسی راپرسی كوردى باكورى كوردستانیش كرا بۆ دەستنیشانكردنی چارەنوسی ناوچەكانیان ، هەروەها لە پاش دانوستاندنەكان چەندین بڕیار لەو بارانەوە دەرچوو و هێندێك هەنگاو هەڵنرا بۆ دروستكردنی كیانێكی كوردى لە ناوچەكە و چەند ئەگەر هاتە ئاراوە بەڵام هەم روداوەكانی ناوچەكە و توركیا زۆر بە خێرایی تێپەڕین و هەم ئەو سەردەمە قیادە و سیاسەتمەداران و دەسەڵاتداران و نوێنەرانی كورد نەیانتوانی بە شێوەى دروست و وەك پێویست لەو بارە بگەن و بە شێوەى پۆزەتیڤ بە كارى بهێنن و رۆلی خۆیان ببینن و بە چڕى و ئەكتیڤی و یەك دەنگی هەوڵی داواى پشتگیرى دروستبوونی دەوڵەتی كوردى لە دەوڵەتانی هاوپەیمان بدەن و قەناعەتیان پێ بكەن و دۆستایەتی ئەوان و بەتایبەت ئینگلیز بۆ لاى خۆیان راكێشن و ئەوە بسەلمێنن كە ئەوە لە دژى بەرژەوەندى ئەوانیش نابێت و تواناى دیاڵۆگ و گفتوگوى بابەتیان نەبوو و بگرە بەشی هەرە بە دەسەڵاتی ئەو كاتەى كورد هەوڵیدا دژایەتی دەسەڵاتی ئینگلیزى بكات لە ناوچەكە و بە گژیدا بڕوات و بە زەبرى هیز ئەو مەبەستانە و وویستەكانی یەكاڵا بكاتەوە ، بۆیە ئەو دژایەتی پیش وەقت و جەنگە خۆ بۆ ئامادە نەكراوە زۆر بە نەگەتیڤ بە سەر خۆیان و گەلی كوردیشدا شكایەوە . لە باكورى كوردستان بە شیوەى ئاشكرا پشتگیرى موستەفا كمال ئەتاتورك كرا دژ بە یونانی و ئینگلیز و هاوپەیمانەكانیان و لە باشوری كوردستانیش نەتوانرا سیاسەتی دروست پەیڕەو بكرێت و دۆستایەتی و هاوپەیمانی لە گەڵ ئینگلیز دروست بكرێت گەر بۆ كاتی و تا جێگیربوونی ئەو كیانە كوردیەش بێت و پشتگیرى بەرپەرسە ناوچەیەكانی ئینكلستان لە عیراق و ناوەندیشیان بۆ دروستبوون و چەسپاندنی دەوڵەتێكی كوردى لە ناوچەكە راكێشرێت و ئەوە بەوان بسەلمێندرێت كە دروستبوونی ئەو كیانە لە بەرژەوەندى خۆشیانە . بە ناوى ئایینەوە بە ناراستەوخۆ پشتگیرى لە توركیا دەكرا ، لە كاتێكدا كە ئینگلستان و فەرەنسا و زۆرى نوینەرانی ئەوروپا سڵیان لە هەڵوستی ئەو كاتەى دەوڵەتی توركی تازە پێكهاتوو دەكردەوە بۆ یەش لە هەڵسوكەوت و ئاراستەى جموجوڵی كورد دەترسان و لێی بە گومان بوون بۆیە لە جیاتی ئاخافتن لە گەڵ كورد بە راستەوخۆ لە گەڵ توركیا كەوتنە گفتوگۆ و پاش ئەوەى كیشەكانیان لە گەڵ ئەوان بەرەو چارەسەر رویشت بیرۆكەى دەوڵەتی كوردیان پەراوێز خست ، بارى سەربازى كوردیش ئەوە نەبوو بتوانێت بەرنگارى ئینگلیز و سوپاى عیراقى ئەو سەردەمە ببێتەوە ، سەركردایەتی كوردیش لەو كاتەدا نەیتوانی عەشیرەت و تیرەكانی كورد بە لاى خویدا راكێشێت و یەكیان بخات ، بە چەندین كردار و رەفتار و هەڵوێستی نا بابەتی لە گەڵ ئەو تیرانە و بەشێك لە سەروك عەشیرەتەكان و سیاسەتی ئینگلیز بۆ راكێشانی ئەوان بە لاى خۆیدا و ترساندنیان و دانی ئیمتیاز لە هەمان كاتدا ئەوانی كردە بەرهەڵستكارى جولانەوەكە و لاى كەمی پشتگیرى نەكردنی و نەبینینی روڵى پشتیوان بۆى ، ئاستی روشنبیری و هەستی نەتەوایەتیش ئەوەندە بە هێز نەبوو كە بتوانێت تەعبیئەى خەڵك بكات بۆ مەبەستە نەتەوایەتیەكان و هیچ حیزبێكی بەهیزیش لەو كاتە پێك نەهاتبوو ، نەتوانینینی ئەو سەركردایەتیە بۆ راگرتنی بالانسی ناوخۆى كوردستان و هەڵسوكەوت بە شێوەى عەشایرانە پەرەسەندنی ناكۆكی عەشایرى زیاتر كرد ، بۆیە لە كاتی تەقینەوەى ناكۆكیەكان و جەنگ لە گەڵ ئینگلیز و سوپاى عیراق لەبەر لاوازى و پوكەڵ (هەش) بوونی پەیوەندى لەشكر و سەركردایەتی كورد لەگەڵ خەڵك و عەشیرەتەكان و بەگژدا چونی چەند عەشیرەت بو ئەو كیانە و هەڵەى تەكتیكی ئەو كاتەى قیادەى كورد كە هەڵوێستی دروستی ئەنجام نەدا و بە شێوەى عاتفی و بە پەلە كردارى كرد هەلی بە دەوڵەت بوونی كوردستانی لە دەستدا و جوڵانەوەى كوردى توشی شكست هێنا و بە تەواوەتی ناوچەكانی كوردستان بەسترانەوە بە عیراقەوە و جولانەوەى كوردستانی توركیاش غەرق بە خوێن بوو . پاش ئەوەش تا دوایەكانی سەدەى بیستەم قیادەكانی كورد چەند هەلیان لە دەستدا بۆ گەیشتن بە كۆمەڵێك ئامانج لەو كات و قۆناغانەى كە رژێمە دەسەلاتدارەكانى بەغدا لاواز بوون ، چونكە لە سیاسەتدا ئەوە دروست نیە كە یان هەموو شت یان هیچ و نەكردنی سەوداكارى گونجاو و تەنها نواندنی توندى لە هەڵوێست .
دەشێت ئامانجەكان بەرە بەرە و بە چەند قوناغ بەدەست بهێندرێت و هەمووى لە یەك كاتدا نەدرێت و لە هەر قۆناغێكی ترى نوێدا بەشێكی ترى بسەپێندرێت ، دەشیا كە بەشێك درا زەمینە بۆ بەشێكی تر خۆش بكرێت و جەماوەرى بۆ ئامادە بكرێت و هەوڵی پشتگیرى ناوخۆیى و دەرەكی بۆ مسوەگەر بكرێت تا هەوڵى هەنگاوى تر بنرێت .
لە پاش روخانی رژیمیش لە بەر ئەوەى ئامادەكارى بۆ بارودۆخی نوى نەكرابوو و بەرنامەى دانەنرابوو و هەڵوێستی دروست دەستنیشان نەكرا و ئەوە لە بیركرا كە كەركوك و ئەو ناوچانە لە بەر بونى سامانی نەوت و مەوقیعیەتی ئیستراتیژى لە ناوچەكە و بوونی وەك شارێكی تێكەلاو زۆر لە لایەنە ناوخۆیی و دەرەكیەكان وا بە ئاسانی ئامادە نین دەستی لێ هەڵگرن و قەبوڵ ناكەن وا بە سادەیی بخرێتە سەر هەرێمی كوردستان و لە مەودا ستراتیژیە دورەكەى تێدەگەن ، بۆیە دەبێت كارى زۆر وورد و دریژخایەن و هەمە لایەنەى زیرەكانەى بۆ بكرێت ، لە بەر ئەوەش مەبەستی كەركوك و زۆر لە ناوچە دابڕاوەكان وەك خۆى مایەوە و تا ئێستا هیچ چارەسەرێكی گونجاوى بۆ دانەنراوە . دەشیا و ئێستاش دەبێت بە چەند هانگاو و قوناغ ئەو ناوچانە بێنە سەر هەرێم ، من هەر ئەوە بۆچونم بوە لەو لێكولینەوەی پێشكەشم كرد لەو كۆنگرەى كە لە سەر كەركوك لە لندن لە 2002 بە هاوكارى (مركز كربلا) لەو كاتە ئەنجامدرا (1)
كورد دەیتوانی دوا بە دواى روخانی رژێم لە بەغدا زۆر كار ئەنجام بدات بە تایبەت لە سەرەتادا و بە فشارى سیاسی وا لە لایەنەكان بكات دان بەو واقیعەدا بنێن لەو ماوەى كە تەنانەت لە روى سەربازیشەوە لە بەغدا لە هەموو لایەنەكان بەهێزتر بوو دەیتوانى لە روى سیاسی و بە بەكارهێنانی مەوقیعەكانى فشارى گەورە بكات لە سەر سەركردایەتی سیاسی عیراق و لە پەرلەمانیش بۆ چەسپاندنی زۆر یاسا لە دەستور بە بەرژەوەندى كورد ، لەو كاتەشی كە هیزەكانی ناو عیراق ناتەبا بوون و كورد رۆلی دروستكەرى بالانس هەبوو دەیتوانی كار بكات بۆ چەسپاندنی هێندێك بڕیار لە بەرامبەر هاوپەیمانێتی لە گەڵ لایەنەنە عیراقیەكان و ئەنجامدانی یارى سیاسی بە شێوەى دروستی گونجاو ، لە رێككەوتننامەكانی بەغدا و هەولیر دەیاتوانی بە دیاڵوگی ژیرانە كۆمەلێك لەو خاڵانە بچەسپێنێت و نوێنەرانی كە كفتوگۆ دەكەن لە ئاستی ئەركەكانیان بن ، خاڵە بنەرەتیەكان بوروژێنن و خۆیان بە خاڵە لاوەكیەكان نەخڵافێنن .
هەڵویستی لایەنە كوردیەكان پاش روخانی رژیم :
لایەنە كوردیەكان هەر لە مەبەستی ناوچە دابڕاوەكان تا هەڵویست لە حكومەتی نوێ لە بەغدا و كار و كردار نە خۆیانیان بۆ ئامادەكردبوو و نە توانیان ئیدارەى ململانی و هاوكارى لە گەڵ دەسەڵاتی بەغدا و هێزە سیاسیەكانی ناو عیراق بە شێوەى دروست بەریوە بەرن.
یەكەمجار لە كاتی رزگاركردنی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانی ئێستا دەبوو بە شێوەیەكی دیكە هەڵویست بكرێت ، ئەوەش هاوئاهەنگی بۆ رویشتنە ناو ئەو شۆینانە بە بەرنامە و شێوەى رێك و پێك و نەهێلانی تاڵانكردنی شوێنە گشتیەكان بە قەناعەت پێكردنی ئەمریكیەكان پێش وەخت بۆ ئەو مەبەستە و بە هاوكارى ئەوان و دانانى لیژنەى هاوبەشی هەر وزارەتێك لە گەڵ مەفرەزەیەكی چەكدار بۆ رۆشتنە ناو ئەو فەرمانگانەى سەر بەو وزارەتەن و گرتنەبەرى رێ وشوێنی ئەمنی و ئیدارى گونجاو بۆ نەهێلانی تالانكردن و سوتان و دەستبەسەرداگرتنی كەرەسەكانی و تسلیم كردنی لیستی ئەو كەرەسانە بە وزارەتەكان وەك مومتەلەكاتی حكومەتی هەرێم و دانانی ئیدارەى هاوبەش و بانگكردنی كارمەندانی ئەو جێگایانە بۆ بەرێوەبردنی كار ، لە بەر ئەوەى بارەكە لە گەل 1991 زۆر جیاواز بوو بەو هۆیەى وزارەت و دام و دەزگاى حكومەت لە هەرێم هەبوو و دەتوانرا زۆر بە ئاسانی ئەو كارە ئەنجام بدرێت و تەنانەت یێش پروسەكەش زانیارى تەواو لە سەر كارمەندانی ئەو فەرمانگانەش بە دەست بهێندرێت كە باشن جا كورد یان توركمان یان عەرەب بن و پێشنیارى خەڵَكی وەك ئێمە لەبەرچاو بگرێت كە لەو كاتە لە دەزگاكانی حكومەت بووین ، بەڵام نەكرا (2) . دەتوانرا هەر لەو ماوەیە هیزى چەكدار تا بەرزایەكانى حەمرین بجولێندرێت و جێگیر بكرێن بە رەزامەندى سوپاى ئەمریكا و هاوئاهەنگى و رێككەوتنی پێشتر لە گەڵیان لە سەر ئەوە یان سەپاندنی وەك واقیع بەڵام هەڵوێستی زۆر نەرمانە و دوستانە و مروڤانە لە گەل نەتەوەكانى دانیشتوى ئەو شوینانە بە شێوەیەك بكرێت كە مەیل وسۆزیان بە لاى كورددا راكێشرێت بۆ ئەوەى لە هەموو هەڵوێست و كردارێكی داهاتوو پشتیوان بن یان لاى كەمی دژ نەبن ، لە هەمان كات دەبوو لە ناو كەركوك رێگا بە هاوولاتیان بدرێت و هان بدرێن بۆ كڕینی خانووى عەرەبە هاوردەكان كە ئەو كاتە دەرویشتن و بە ئاسانی بە شێوەى ئاسایی دەیانفرۆشت و خواخواستەیان بوو كەس لەوانی بكرێت و ئەبوایە لەوەدا قەرزیش بەوهاوولاتیانە بدرێت یان لایەنەكان خۆیان بیكڕن و بیدەنە هاوولاتیان بە ئاسانكارى و نرخی گونجاو و بە شێوەى یاسایی و ئەو كاتە ئەوە جێگیر دەبوو ، بەڵام ئەوەش نەكرا و بە شێوازى زۆر هەڵە و پێچەوانەوە هەڵوێست كرا ، ئەوەندەش كاربەدەستان و دەوروبەر و دارودەستەكانیان تاڵانیان كرد و دەستیان بە سەر كەرەسەى گشتی و تایبەتدا گرت خەڵَكی تر نەیكرد(بە هەموو لایەنەكانەوە كە ئێستا لە دەسەڵاتن یان لە دەرەوەى دەسەڵات و ئۆپۆزسیونن) . ئەوەندەى هەوڵی دەستبەسەردا گرتنی پارە و كەرەسە و شتە گشتیەكان بۆ مەرامی تایبەتی درا ئەوەندە بە تەنگ ئەو مەبەستانە و داهاتووى ئەو ناوچانە نەهاتن كە ئاماژەمان بۆ كردوە . لە گەڵ توركمان و عەرەبەكانیش كە مابونەوە یان هەر خەڵكی ئەو ناوچانە بوون و ماوەیەكی زورە لەوێ نیشتەجێن رەفتارى دروست نەكرا و ترسێندارن و وایان لێكرا بیر لەوە بكەنەوە ئایا ئێستا كە بەشێك نین لە هەرێم بەو شێوەیە رەفتار لە گەڵ بەشێكیان دەكرێت ئاخۆ ناوچەكانیان بێتە سەر هەرێم دەبێت رەفتاریان لە گەڵ چۆن بێت ، ئەوەش تا رادەیەك لە یاد كرا كە بمانەوێت و نەمانەوێت زۆرى ئەو ناوچانە بەشی نەتەوەى تریشی تێدایە و مەبەستەكان تەنها بە زەبر و یەكلایەنە چارەسەر ناكرێت و دەبێت بە قەناعەت و راكێشانی ئەو خەڵَكەش لەو ناوچانە بۆ پشتگیرى هەنگاوى لەو بابەتە بێت بۆیە ئەو هەلە لە دەستدرا ، گەر لە سەرەتا ئەو واقیعە بچەسپێندرایە و رەفتارى دروست لە گەڵ عەرەب و توركمانی ئەو ناوچانە بكرابایە وا سەوداكرنی ئێستا لە سەریان زۆر ئاسانتر دەبوو . لەو كاتەش دەتوانرا بە تێكرا لە گەل توركمان و عەرەبەكانی مابونەوە لە كەركوك بە شێوەى تر مامەلە و هەڵسوكەوت بكرێ و ئەو كەسانە لە دەسەڵات دانرێت كە لە ناو خەڵكی گەرەكەكان ناسراو وخۆشەویستن و بە راستی نوێنەرایەتیان دەكەن و كار بۆ ئەو شار و ناوچانە دەكەن و لە ناو خەڵكی ناوچەكان بە فیعلی پێگەی جەماوەرى و كۆمەلایەتیان هەیە و كیشەكان دەزانن و لەو خەڵكە دەگەن و دەتوانن بەلاى خۆیاندا راكێشن نەوەك بە دروستكردنی ئورگان بۆ بەخشینەوەى پارە و ئیمتیاز بە شێوەى نادروست كە لە جێگەى خۆیدا نیە و رولی پوزەتیڤیشی نەبینا گەر بە پێچەوانەوە خەڵكیشی توڕە و ئیستیفزاز نەكردبێت (3)
ئایا كێشەى ناوچە دابڕاوەكان گەیشتوەتە بن بەست ، یان بریارى 140 بە شێوەى ئۆتوماتیكی كلیلی چارەسەرە؟
بە بۆچونی من كێشەكە وەك سەرەتا سادە نەماوە و زۆر ئاڵۆز و قورستر بوە و فاكتەرى دەرەكى و ناوخۆى زۆرى بۆ زیاد بوە و لایەنە كوردیەكان لە سەرەتاوە كەمتەرخەم بوون و بە شێوەى دروست و گونجاو لە گەڵ ئەو مەبەستەدا مامەلەیان نەكرد و بە شێوەى بابەتیانە نەیانروانیە گرفت و تەگەرەكان و لەو مەبەستانە لەو كاتانەى پێویست نەبوو فشارى زۆریان دەكرت و لە مەبەستە بنەڕەتیەكان شل بوون و وەك دەریشم بڕى بە شێوەى هەڵە لە گەڵ خەڵَكانی نەتەوە و مەزهەب و كەمایەتە ئاینیەكانیش هەڵسووكەوتیان كرد و لە دانانی بەرپرس و كاربەدەستان نتوانرا ئەوانە دانرێن كە نوینەرایەتی خەڵكی شارى كەركوك و گەرەكەكانی دەكەن و شارەزان لە تەبیعەت و لایەنەكانی ژیانی ئەو خەڵكە و لە لایەن ئەوانەوە ناسراو و باوەڕپیكراون و بەو پێیەش زۆر بە دڵسوزى و سوز و ئارامی لە گەڵ خەڵك بجولێنەوە و خۆشەویست بن لایان و بە شێوەیەك كار بكەن كە ئەو خەڵكە راكێشن بۆ كارەكان و را و بیروبۆچونەكانیان و بە قسەیان بكەن و هەموو هیمەتێكیان بە دڵسوزى بخەنە كار بۆ خزمەتكردن بە خەڵكی شار و ناوچەكان لە گەڵیان سادە و بەسۆز بن تا هەموو پێكهاتەكان نزدیك بكەنەوە و رایانكێشن بۆ هەڵوێستەكانی داهاتوویان ، حكومەتی هەرێمیش و راگەیاندنی كوردى بە شێوەیەك رەفتاربكەن و هاوكارى خەڵكی ئەو شوێن و ناوچانە بكەن بە دەربرَین و خزمەتكردنی فیعلی كە سەرنج و متمانەیان راكێشن و ئەوان سڵ نەكەنەوە و بە شێوەیەك بە تیكرا هاوكارى بكرێن و مامەلەیان لە گەل بكرێت كە خۆ بە غەریب نەزانن ، هەوڵدان بۆ پتەوكردنی پەیوەندى لە گەڵ كەسایەتی كۆمەلایەتی ناو شار كە لاى خەڵكی گەرەكەكان رێزیان لێ دەگیرێت و جێگاى متمانەى ئەو خەڵكەن لە جیاتی قورسایی خستنە سەر كومەلێك كەس و هێندیك كارەكتەر و لایەنی ئەو نەتەوانە كە پێگەیان نیە و هیچیان پێ ناكرێت و دانی ئیمتیاز بەوانە ، ئەنجامدانی كارى گشتی بۆ خەڵكی ئەو گەرەكانە بە راستی لە گەڵ پشتگوی نەخستنی گفتوگۆ لە گەڵ لایەنە سیاسیەكانیش ، پشتگیرى و هاوكارى كردنی تەواوى كاربەدەستانى دەولەتی ئەو شوێنانە لە گەل دانى دەسەلاتی فراوان بەوان بۆ ئەنجامدارنى كارى خزمەتگوزارى . دانانی نوێنەرى بە توانا و شارەزا لە هەموو بوارەكاندا بۆِ گفتوگۆ لە گەل حكومەتی فیدرالی و ناوەندەكانی بریار لە بەغدا ، هەوڵى دروستكردنەوەى متمانە و چر كردنی پەیوەندى لە گەڵ هەموو لایەنە دەرەكى و ناوخویی و هیزە عیراقیە جیاجیاكان بۆ خاوكردنەوەى ئاڵوزیەكان و گەیشتن بە چارەسەرى گونجاو بە شێوەى هەنگاو بە هەنگاو، دانوستاندنی راستەوخۆى راشكاوانە لە گەڵ بەغدا و تێگەیاندنی ئەوان و هەموو لایەن و دەولەتان كە لایەنی كوردى ئامادەیە بۆ رێككەوتن و بە جیددى و نەرمی نواندن و دەربڕینی ئەوەى كە ئاڵوزى زیاتر لە قازانجى هیچ لایەك نیە و دەرئەنجامەكان زیانی هەموو گەلانی عیراقی تێدا دەبێت و شكستی لایەنی دەسەڵاتی عیراق دەگەیەنێت بۆ ئەوەى بەرپرسیارێتی داهاتوو و هەموو ئەگەرێكی نەگەتیڤ بخرێتە ئەستۆى ئەوان و فشاریان لە سەر زیاد ببێت لە سەر ئەو مەبەستانە ، هەوڵی زیاتر بۆ پاراستنی ژیان و ماڵ و حالى هاووڵاتیان لە ناوچانە بە هەموو پێكاتەكانێوە . دامەزراندنی خەڵكانی نەتەوەكانى ترى ئەو ناوچانە لە هەرێمی كوردستان و ئەو ناوچانەش بۆ ئارامكردنەوەى بارى دەرونیان و نەهێلانی دیوار لە نێوان ئەوان و خەڵكی كوردستان بۆ دروستكردنی ئینتمابونیان بۆ ناوچەكانی هەرێم . بە تەنگەوەهاتنی كێشەى خەڵكی ئەو ناوچانە و هاوكاریان لە چارەسەركردن بۆ رواندنەوەى سڵََكردنەوەیان لە حكومەتی هەرێم و خەڵَكەكەشی . بوژاندەنەوەى كارى بازرگانى و بیناسازى و كشتوكاڵی و پیشەسازیش لە ریگاى راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بە رێگاى هەرێمەوە بۆ بەستنەوەى ئابورى ئەو ناوچانە بە هەرێمەوە . پێداچوونەوە بە بریارى 140 بە شێوەیەك كە لە قازانجى تێكرا خەڵكی ئەو شار و ناوچانە بێت نەوەك ببیتە تەگەرە و مەوداى سەوداكارى لایەنە سیاسیەكان و بە كارهێنانی بۆ مەرامى تایبەت . هەوڵدان بۆ دابەزین بە لیستی هاوبەش لە گەل لایەنی میانرەوى بەشەكانی ئەو نەتەوانە كە لەوێ دەژین . راكێشانی هەموو كوردەكانی ئەو ناوچانە بۆ یەكهەڵویستیك و یەكدەنگی بە بێ ئەوەى بەشەكانی نەتەوەكانى تر وا هەست بكەن كە ئەوە بۆ دژایەتیكردن و بەرەگاربوونەوەى ئەوان دەكرێت . فشاركردنی تەواو و راكێشانی پشتگیرى هەموو لایەك بۆ گەرانەوەى چەند قەزا و ناحیەیەك كە لە سەر كەركوك بوە بۆ سەرى كە مەبەستێكی یاسایی ئاسانتریشە . ئەوەندەى جەخت بخریتە سەر ئەوانە و هەوڵى ئەنجامدان و چەسپانن و جێگیركردنیان بدریت ئەوەندە هەمیشە هەرەشەى پێكەوە بەستنەوەى خیراى ئەو ناوچانە ئێستا لە گەَل هەریم نەكریتەوە تا هێوربوونەوەى بارەكە و بە ئاسایی كردنەوەى ، لەبەر ئەوەى هەرچەندەش لە سەر ئەوە باس بكرێت و بوترێت و هەرەشە بدرێت هەموو دەزانین لەم قوناغە ئەو ناكرێت و ناخرێتە بوارى پراكتیكەوە و بە پێچەوانەوە ئەو لێدوان و مەوقیفانە رەنگە زیاتر سلبی بێت و سودى لە قازانجی زیاترە ، گەر خۆمان هەڵنەخڵافێنین و بە عاتفیانە بە تەنها نەروانینە مەبەستەكان و بە راستی و بابەتی لە یەكی بدەینەوە ، لە گەڵ خۆمان و خەڵكیش راستگۆ بین . ئەو كاتە پەیوەندى لە گەڵ ناوەندى بەغداش بەرەو باشتر و ئاسایی تر دەڕوات و ناچارن زیاتر گۆى لە دیالۆگ بگرن و بێنە پێشەوە ، گەر هەموو لایەنەكانیش نەبێت وا لاى كەمى لایەنە میانڕەو و واقیعبینەكان دێنە پیرى مەسەلەكانەوە و ئەوەش زۆر خاڵی پۆزەتیڤ دەبێت بۆمان لە داهاتوو . كە ئەوانە جێگیر بوون و متمانە پەیدا بوو با هەنگاو و قوناغی یەكیمیش كەركوك وەك ناوچەیەكی سەربەخۆ لە عیراقدا مامەلەى لە گەڵ بكرێت كە بەشێك لەو قەزا و ناحیانەى رۆیشتە سەر و ئەوە خالى بە هیز دەبێت بۆ ئیمە لە ناو عیراقدا و دەتوانرێت لە كاتێكی تردا بە ریفراندۆمێكی خەڵكی ناوچەكە ئەوە یەكاڵابكرێتەوە گەر ویستیان بخرێتە سەر هەرێم ، ئەمە زۆر باشترە لەوەى بەم شێوەى ئێستا بمێنێت بارى ئابورى و دەرونی خەڵك تێكچێت و كار لە جێگیربوونی سیاسی و ئەمنیش بكات و زۆر لە پرۆژەكانیش پەك یان دوا بخات و خەڵكی توشی دڵەراوكێ و ترس لە داهاتوو بكات وكار بكاتە سەر نەمانى متمانە لە نێوان پێكهاتەكان كە هەموو لایەنێك دەتوانێت بە شێوەى نەگەتیڤ بەرامبەر بە كورد بەكارى بهێنێت و بكریتە مایەى بیانوو و پاساو گێچەڵ بەرامبەر بە هەریمی كوردستان و كوردى خودى ئەو ناوچانەش و هەمیشە بارى ناوچەكە ئاڵوز و نائارام و جێگاى مەترسی بێت و خەڵَكەكەى بە دواكەوتووى و نەهامەتی بمێننەوە . ئەوەش ماناى ئەوە نیە كەئیتر پشتی لێبكەینەوە و شڵ بین بەڵكو لە گەڵ ئەوانەشدا خۆِ بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە بكەین و لەشكرێكی سەربازى مەشقپێكراوى پڕ چەك بۆ خرابترین ئەگەرى تر و پاراستنی هەرێم دامەزرێت ، نەوەك بەو شێوەى ئێستا (گەر یەكێك سەردانى هێزەكان بكات دەزانێت ناتوانن وەك لەشكرێكی سەربازى فەرمی رووبەروى لەشكرى نیزامی ببنەوە و هەڵوێستیان زیاتر شێوەى گەریلاییە و زەبت ورەبتی لەشكریان تێدا نیە و هەر یەكە یان ربایەی وەك نمونە چەندین ئەتومبیل شەخێی و شتی ترى بەدەوردایە ، كە ئەوە بۆ لەشكر ناشێت و لەشكر بەو شێوەیە ناتوانێت رووبەروو ببێتەوە و بجەنگێت لە حاڵەتی ناچارى و پێویستدا .
لە ناو خودى هەرێمیش متمانەى لایەنە سیاسیەكان بە یەك دروست بكرێتەوە مەبەستە گشتی و نەتەوایەتی و سیاسی و دارایەكان بە شەفافیەت و دیالۆگ و راوێژ و بە لەیەكگەیشتنی تەواو رێككەوتن و كۆدەنگی چارەسەر بكرێت .
مامەلەى هەریم لە گەڵ حكومەتی فیدراڵ بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵپسراوەكان :
لە ماوەى چەند مانگی رابردوو تا ئێستا پەیوەندى نێوان هەرێم و بەغدا رۆژ بە رۆژ بەرەو ئاڵوزتر رویشتوە تا گەیشتوەتە كەنارى تەقینەوە ، هێندیك جار خاو دەبێتەوە و پاشان جارێكی تر دەگاتە رادەیەكی مەترسیدار كە هەڕەشەى راستەوخۆ و ناراستەوخۆ دەكرێت و تەنانەت ئاماژە بۆ هێز دەكرێت و لەشكر دەجولێندرێت ئەوەش لە بەرژەوەندى هیچ لایەنیك و خەڵكی هەریمی كوردستان و عیراقیش نیە، دیارنەبوونی مام جەلال لە ساحەكە و ئەو بەتاڵی و كەلێنەى ئەوە دروستی كردوە لە بەغدا بە هەموو مەبەستەكاندا دیارە ، تەنانەت ئەویش ئەو ئەكتیڤى و چالاكی و جولانەى پیش نەخۆشیەكانی پیشانی دەدا و ئەو رۆلەى دەیتوانى بیبینێت ماوەى ساڵێك زیلترە و لەو كاتەوە نەخوش كەوتوە نەیتوانی بیبینێت ، دەبێت نوێنەرانی كورد لە ئێستاوە ئەوە بزانن كە ئەو ئیتر لە بوارى پراكتیكدا ناتوانێت بە ئەكتیڤی ئەو رۆلە زۆر كاریگەرى جاران ببینێت ، هێندێك نەخشەى رێگاى بۆ داناون وئیتر دەبێت خۆیان لە روى پراكتیكدا زیاتر پشت بە خۆیان ببیەستن و تا چی رادەیەك دەتوانن ئەو مەبەستانەى كارى لە سەر كراوە تەواوى بكەن و بیگەیەننە ئەنجام .
بایكۆتگردنی كۆبونەوەكان و هێندێك لە دانیشتنەكانی حكومەتی فیدرال و پەرلەمان دەكرێت و هەرَشەى كشاندنەوە لە حكومەت و پەرلەمانیش دەكرێت ، چەند لایەنی سوننەى عیراقیش توشی قەیران بوە لە گەل مالكی ، تەنانەت هاوپەیمانی نێوان شیعەكانیش تا رادەیەك پوكاوەتەوە و چەند هێزى سیاسی ناكوكی هەیە لە گەڵ هەڵویستی حكومەتی ناوەند (فیدرال) هەر یەكە بە شێوە و لە سەر چەند هۆ وبە چەند پاساو و كێشەیەك ، بە رادەیەك كە هەموو كارتەكان تێكەڵ بوە و بە تەواوەتی نازانرێت كێ لە گەل چی لایەنێكە و بۆچی و ئاراستەى ململانێ و قەیرانەكان بەرەو كوێ دەرۆن . بەڵام گەر كورد وریا نەبێت ئەمجارەش زەرەرمەندى سەركى هەر كورد دەبێت.
كێشەى سوننە و ناوراستی عیراق و نێوان خودى شیعەكان ئاسانە و بە چەند هەنگاو زۆر بە سادەیی دەتوانرێت چارەسەر و لابەلا بكرێت و لایەنەكان دەگەنە یەك و هەڵوێستیان یەك دەخەن لە كاتی فشارى كوردى جیددیدا. بەڵام ئەوەى كورد و هەرێم لە گەڵ بەغدا جیاوازە لە گەڵ ئەوانی تر و هۆ و بناغەى بنچینەیی ترى هەیە .
كێشەى هەرێم لە سەر مەبەستە نەتوایەتیە گشیتیەكان وچەسپاندنی چەند خاڵی دەستور ، ناوچە دابڕاوەكان ، بودجە و پێشمەرگە و هێزى سەربازی و مامەلەكردن لە گەل دەوڵەتان و كێشەكانی ناوچەكە و سامانە سروشتیەكان و ووزە و سوتەمەنی و پروژە ستراتیژیەكان و ئاوەدانكردنەوە و سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوە و تەنانەت سەرچاوەكانی ئاو و چەند ناكۆكیەكی بنەرەتی ترە و بەشێكیشی نەبوونی یەك دەنگی و یەكهەڵویستی كورد تەشەنەى پێ كردوە . بۆیە دەبێت بە ووردى لێكۆلینەوە لە سەر ئەوانە بكرێت و بە بابەتی و مەنتیق لەیەك بدرێتەوە ، هەوڵ بدرێت بە لەیەكگەیشتن و دیالۆگ و دۆستایەتی و سەلماندنی راستی ئەو مەبەستانە و دۆزینەوەى رێگاچارەى دروست و نواندنی نەرمی تا رادەى گونجاو و سەوداكردن لە سەر هێدنێك خال كە دەشێت لە بەر ئەوە كە دانوستاندن (مفاوزە) كرا هەردوو لایەنی بەرامبەر دەبێت لە هێندیك خاڵ واز بهێنن تا بگەن بە ئەنجام و هیچ لایەنیك قەبوڵ ناكات هەموو خاڵەكانی كە بەرامبەر دەیخاتە روو بسەپێندرێت و خاڵەكانی ئەم لە بەرچاو نەگیرێت و پشت گوێ بخرێت . لێگەیاندنی لایەنی عیراقی كە هەموو مەبەستێك لەسەرەتاوە چارەسەرى ئاسانترە تا ئەوەى ئاڵۆزتر بێت و دروستكردنی بڕوابوون بە یەك . دانەنانى خاڵی راگرى دروستكراو (تعجیزى) لە لایەن هیچ لایەنیكی گفتوگۆ هەوڵدانی گەیاندنی ئەو بە لایەنەكانیی دەسڵات لە عیراق كە كلیلی چارەسەركردنى كێشەكانی ناوعیراق چارەسەرى كێشەى كوردە بە شێوەى دیموكراسیانە و دور لە دەمارگیرى و چارەنوسی هەموو حكومەتێكی عیراقی بە هەڵویستی هەڵە لە گەل كورددا بەند بوە و لە ئەنجام بە راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بوەتە هۆى داروخانی . هەوڵدان بۆ جەختكردن لە سەر مەبەستە بنەڕەتیەكان و لە هەمان كات هەوڵی راكێشانی پشتگیرى لایەنە عیراقیەكانی تر و دەوڵەتانی عەرەبی و هاوپەیمانەكان و بە تایبەت ئەمریكا و دروستكرنی فشارى دیبلۆماسی دەوڵەتان بۆ سەر عیراق ، بە تایبەت كە دوو خولە وەزیرى دەرەوەى عیراق كوردە و دەتوانێت لەو مەبەستانەدا رۆڵی زۆر ئەكتیڤ ببینێت . كارى ئەكتیڤ لە ناو رێكخراوى سۆشیالیست ئینترناسیۆنال لە سەر بنەماى راست و دروست .
لێرەدا تا هیزە كوردیەكان یەك دەنگ و یەك هەڵویست بن بە چاكتر ئەنجامی دەبێت ، بەڵام ئەوەش بە هاوكارى و هاوئاهەنگی و چارەسەركردنی مەبەستە نیشتمانیەكانی ناو هەرێم بە راویژ و دیاڵۆگ و بە شێوەى دروست و دروستكردنی متمانە لە ناو هیزە كوردیەكان و نۆینەرانی حیزبەكان و بە لەیەكگەیشتن و هاوئاهەنگی هەمووان لە بەغدا و شوێنە دابڕاوەكان ، بونی شەفافیەت لە مەبەستە دارایەكان و خەرجكردنی بودجە و داهات ، نەدانەوەى پاساو بە دەستی حكومەتی بەغدا كە بتوانێت بە شێوەى نەگەتیڤ بەكارى بهێنێت ، و خستنەرووى مەبەستە دارایەكان و داهات و فرۆشتی سامانە سروشتیەكان و قوربانیدان بە هێندیك مەبەستی دارایی لە پێناو مەبەستە نیشتمانیە بنەڕەتیەكاندا ، بۆ رێگا گرتن لە بەكارهێنانی خراپی ئەو پاساوانە بەرامبەر بە كورد و هەرێم .
دەبێت لەو مەبەستە بنەرەتیانەدا پەرلەمانی كوردستان رۆلی هەبێت و بگاتە ئەنجام و لە لایەكی ترەوە پەرلەمانى كوردستان و حكومەتی هەرێم و نوینەرانی كورد لە بەغدا لە گەڵ یەك هاوئاهەنك و هاوكارى یەكتر بن بۆ ئەوەى بتوانرێت بە تێكرا داكۆكى لە مەبەستە بنچینەیەكان بكرێت و لە مەبەستە بنەرەتیەكان راوێژ لە گەڵ یەك بكەن و و هاودەنگ بن ، ئەكتیڤبوون لە پەرلەمانی عیراق زۆر باشترە لە بایكوتكردن و بە قەناعەتی من غیابی كورد لەو مەبەستانە و بریاردان بە بێ كورد مەبەستەكان سەختتر و ئاڵوزتر دەكات و ئەو دوركەوتنەوە ودیارنەبوونە هەنگاوى هەڵەیە ، خۆكشاندنەوەى كورد لە حكومەتیش بخریتە دوا هەمین هەنگاو و تەنها لە كاتی گەیشتنی كێشەكان بە بنبەستی تەواو بەكار بهێندرێت و لەو كاتەش پێشتر زەمینەى تەواوى بۆ خۆش بكرێت و لایەنەكان بگەیەندرێنە قەناعەتی پێكەوە فشاركردن كە هەڵویستیان نواند حكومەتەكە بكەوێت بەڵام نەوەك وەك یارى بەكار بێت ، ئەگینا چەند لایەن و وەزیرێك بگەرێنەوە ناو حكومەت وا ئەو هەنگاوەى كورد یان لایەنی تر بەتەنها سەركەوتوو نابێت و لەم كاتە ئامادەنەبوون(غیاب) ى كورد بۆ هەموو مەبەستەكانمان نەگەتیڤ دەبێت . ئاماژەكردن بۆ جیابوونەوە ئێستا زۆر هەڵەیە لەبەر ئەوەى هەرێمی كوردستان بە بێ كەركوك دەكەوێت یان زۆر لاواز دەبێت یان لاى كەمی بۆ ماوەیەكی دیاریكراو هیچ بودجەیەك لە بەغداوە نەگات وا هەرێمی كوردستان توشی گەورەترین قەیران دەبێتەوە ئەزمونی نزدیكیشمان هەیە بۆ ئەوە و ئەو كاتە هەموو كار و دەزگاكانی حكومەت و هەموو جولانێكی بازاریش ئیفلیج دەبێت و خەڵك نەوەك هەر تواناى بەرەنگاربوونەوى نابێت بەڵكو گوزەرانیشی بەرێوە ناچێت و دەبێتە مایەى گەورەترین فشار بۆ سەر حكومەتی هەرێم و ئەوە رەنگە ببێتە یەكێك لە داروخانى زۆر لەومەبەستانەى تا ئیستا لە هەرێم بیناكراوە و مانەوى خودى هەرێمیش بەو هەنگاوە پەلە هەڵەیە دەكەوێتە مەترسیەوە .
بۆیە دەبێت هەوڵ بدرێت بە گفتوگۆ و هینانەپێشەوەى ئەلتەرناتیڤی تر بۆ چارەسەرەكان و كارى دیبلوماسی ناوخو و دەرەكى و نێو دەوڵەتی و ئەمریكاش فشار بخرێتە سەر مالكی و لە گەڵ لایەنە عیراقیەكانی تریش پەیوەندى چڕ بكریت و ىیونی كوردى و بزانێت چۆن و لە سەر چی بنەمایەك دانوستاندن دەكات و ئەو نوێنەرانە هەموو زانیاریەكیان لا بێت و شارەزابن لە بوارى سیاسی و دیبلوماسی و دارایی و یاسایی و میژویش و لە كارەكانیشیان ئەكتیڤ بن و پاساوەكانیان زۆر مەنتیقى و بەهێز بێت و خاڵی لاواز نەدەن بە دەستەوە و حكومەتی هەرێم و پەرلەمانى كوردستان و نوێنەرانى كورد لە بەغدا هاوكاریان بن و دەسەلاتی گونجاویان پێ بدرێت و تواناى مناوەرە و لادانی هێندێك خالیشیان هەبێت لە كاتی پێوستدا ، مەبەستی چارەنوسساز نەكرێتە قوربانی مەبەستی بچوك و لاوەكی . گەر كورد لەم قوناغە بە ژیرانە هەڵویست بكات وا دەگاتە زۆر لە ئامانجە دیاریكراوەكان و گەر بە نەزانی و تەنها بە توندى و بی هاوئاهەنگى و یەكهەڵویستی هەڵویست بكات وا زۆر مەبەست دەدۆڕینێت كە رەنگە چاككردنی هێندێكیان زۆر زەحمەت بێت .
رەنگە هێندێك جار لایەنی بەرامبەر لە دانوستاندندا هەوڵ بدات راتكێشێت بۆ هێندیك مەوقیف كە پاشان دژى خۆت بەكارى بهێنێت یان لایەنی لاوازت بەكار بهێنێت و مناوەرەت لە گەڵ بكات یان جخت بكاتە سەر هێنیك خاڵ بە مەبەست و مەرامى تایبەتی كە لاوەكى بن ، جا لیرەدا ژیرى هەیئەتی دانوستاندن دەردەكەوێت تا چی رادەیەك بە زیرەكانە بە لاىئەوانەدا تێدەپەرێت و دەتوانێت خال و دەستكەوتی ترى بنەرەتی بە دەست بهێنیت بە پاساو دەلیل و ئەرگومێنتی بابەتی
نابێت تەنها پشت بە فشارى ناوخۆى هەیندێك پارێزگا و هێزى سیاسی ببەسترێت لە بەر ئەوەى كاتیە و حكومەتی بەغدا زانی فشارى كورد بۆ سەرى تەنگ بوەتەوە وا ئامادە دەبی هێندیك تەنازل بۆ ئەو شۆین و لایەنانە بكات و ئەوانیش دەستبەردارى كورد دەبن و كورد خۆى بە تەنها لە ساحەكە دەمینیتەوە ، یان دەوڵەتانى دەوروبەر و ناوچە بە دواى بەرژەوەندى خۆیاندا دەگەرێن و هەمیشە ئامادەن دەستبەردارى كورد بن و بیكەنە قوربانی گەر بەرژەوەندیەكانیان كەوتە مەترسیەوە یان بەرژەوەندى زیاتریان پیشاندرا و دەسەڵاتی بەغداش لە كاتی مەترسی جیدیدا زۆر بە ئاسانی ئامادەى ئەوەیە .
بۆیە هەموو لایەنەكانی كوردستان بە دەسەلات و ئۆپۆزسیونیشەوە ئەرك و بەرپرسیاریتی مێژوویان لەسەر شانە بو ئەنجامەكانی هەڵویستی ئیستە بەڵام دەرئەنجامەكان زیاتر دەكەونە ئەستۆى دەسەڵات و ئەوان لیێ بەرپرسار دەبن لە داهاتوودا.
تێكرَا مەبەستە نەتەوایەتیەكان لەم قۆناغەدا لە كێشەى ناوچە دابڕاوەكان گەورەترن ، مەبەستی ناوچە دابڕاوەكان تا رادەیەك بە پەرەلیل لە گەل مەبەستە نەتوایەتیەكان دێن ، مەبەستی پێشمەرگە لە بودجە گرنك ترە ، بودجەش لە سامانە سروشتیەكان و فرۆشتی نەوت گەر بێتە ئاستەگ و كیشە گرنگترە ، سامانە سروشتیەكان و كێشەى ووزە و سوتەمەنی لە كوردستان دەبێت بە دیالوگی هێمنانە و لەیەكگەیشتن چارەسەر بكرێت و نەكرێتە پاساو بۆ شتەكانى تر ، لەبەر ئەوەى مەبەستە بنچینەیەكان چارەسەر بن وا بە ئۆتۆماتیكی و بە ئاسان ئەوانە چارەسەر دەبن ، چەند مەبەستی ترى هەن كە دەشیت بە لەسەرخۆ و هەنگاو بەهەنگاو ئەنجام بهێنن .
پەراوێز :
1- لە 2012 لە لندن كۆنگرەیەك بە هاوكارى ناوەندى كەربەلا ساز كرا و زیاتر لە 30 لیكولینەوەى تێدا پیشكەش كرا كە كرا بە كتێب و یەكێك لەوانە لێكۆلینەوەى من بوو لە سەر (كركوك مدینە التاخی و التعایش بین القومیات)
2- پیش رزگاركردنی كەركوك بە نامە بو بەرپرسانی حكومەت و خودى بەریز سكرتیرى گشتی ى ن ك پێشنیار و ئەگەرەكانم خستبوە روو (كە لە بەرگی دوومى كتیبی سوشیال دیموكرات و دەوڵت دەقەكەى بڵاو دەكرێتەوە).
3- هێندیك نوسینگە لە لایەن حیزبەكانەوە دامەزراوە گوایە بۆ پەیوەندیكردن و راكێشانی كەسایەتیە كاریگەرەكانی نەتەوە و پێكهاتەكانی ترى كەركوك و خەرجی زۆریشی لی دەكرێت بەڵام ئەوە دیارە كە نەوەك روڵی ئیجابی نەبوە بەڵكو زیاتر نەكتیڤ بوە و هیچ ئەنجامێكی نەگۆریوە .