ئا بەم جۆرە فازڵ ڕەسول دوا

Saturday, 10/07/2010, 12:00

وەجیه كەوسەڕانی (*)
وەرگێڕانی لە عەرەبیەوە: عەلی سیرینی
لەنێوان هەردوو شەهید، عەلی شەریعەتی و فازڵ ڕەسول، پەیوەندی دەمارو خوێن هەیە، كە لەسەر زەمینەیەكی هاوبەش لەئازارو كەساسی میللەتانی مسوڵمان فەراهەم هاتووە. هزرە نمونەیی و بەرزەكان گرێدەر و بەرهەمهێنەری ئەم پەیوەندییەن، كە بەردەوام لە پشكنین و گەڕاندان بۆ ناسینی واقیعەكەو باشتركردنی. باشتر بوونەكەش لە ئاسۆدا دەدرەوشایەوە كە خەون بینین بوو بەعەدالەت و ئازادی و یەكسانی. ڕێگای گەیشتنیش بەم ئاسۆیە، شۆڕشكردن بوو بەسەر واقیعدا، بەڵام دەستپێكی ئەم شۆڕشە، بەخۆ گۆڕینی مرۆڤەكانەوە دەستپێدەكات هەر وەك قورئانی پیرۆز بانگەشەی بۆ دەكات، (پەیڕەوكردنیشی هەمیشە وشەی ئازابووە، كە فەرمووی دایەلۆگ دەكات)، نەخاسمە ئەگەر ناكۆكی بخزێتە نێو یەكڕیزی و یەكنەتەوەیی.
عەلی شەریعەتی، لە سیاقی ئێستای ئیشكالیەتی ئێران لەگەڵ ئیسلام سەریهەڵدا. لە سەردەمێك كە سەردەمی تێكشكان و پاشكۆ بوون بوو، وێنەیەكی پوختی پێشكەشكرد، كەچۆن پێویستە ئێرانی ئیسلامی پابەندی بێت لەڕووبەڕوو بوونەوەدا لەگەڵ ستەمی ناوخۆو كۆلۆنیالی دەرەوە، كەدوو ڕووی یەك دیاردەن، ئەویش دیاردەی بەكلك بوونی هەمیشە دووبارەیە، لەسیستمێكی جیهانیی وەستاو لەسەر هاوشانی نەبوون و پەرتەوازەیی و لەچنگ دەرهێنانی بەزۆر.
فازڵ ڕەسول لە چركەساتی تیرۆركردنی عەلی شەریعەتی و لە چركەساتی سەركەوتنی هزرەكانی شەریعەتیدا، دوای نەمانی بەچەند ساڵێك، نواندنی دۆخێكی فیكری بوو كە دەوڵەمەندییەكەی و بەڵگەدارییەكەی جێگەی سەرنجدان و تێڕامان بوو، چونكە ئاوێتەی پێویستییەكی مێژوویی مرۆڤی مسوڵمانی گومڕابوو لەنێوان گەلان و میللەتان و زمان و نیشتیمانەكان، و خۆ لێونبووی ئەمڕۆی نێو جیهانە، كە ماڵی ئیسلام و جیهانەكەی مسوڵمانان بوونەتە چەند لاتوپاتێكی پەرش و پەناهێندەو كەساس و غەریب لەنێو نیشتمانەكانی خۆو نیشتمانەكانی ئەوانی دیكە. ئنجا سیمای لێكدابڕان و جەنجاڵی نێوان هزرەكان و دەستەوسانی لەئاقار بەرپاكردنی پێكگەیشتن و تێكگەیشتن و زانیاری گۆڕینەوە، سیمای بەرزی دیاردەی گومڕابوونە، لەچەرخێكدا جیهانیبوون، لەكۆتایی سەدەكەیدا، چەندین كەناڵی پێكگەیشتن دەسەپێنێت، بێ هەبوونیان چار نییە، كە چەندین مەرج داخواز دەكات بۆ بیناو (ئیتتڵاع) و فامین (استیعاب)، كە سوڕێكن بۆ میللەتانی ئیسلامی، گەر گەرەكە، ڕابوونی میللەتانی ئیسلامی ڕوناكی ببینێت و بەردەوام بێت. ئنجا ئەم مەسەلە دەبێت چۆن بێت، لەكاتێكدا زرنگی و كارامەیی و پێكگەیشتن، واتە بەپلەی یەك پەیوەندی نێوان ڕۆشنبیران و هزرڤانان و نووسەرانی گەلانی ئیسلامیە؟
تەجرەبەی عەلی شەریعەتی زۆر مانا بەخش بوو بۆ ڕۆشنبیرانی عەرەب، ئەوانەی هەڵوەدای لێكۆڵینەوە بوون لەچاكسازی و گۆڕان، لەدەستپێكی چەمكەكانی ئیسلام و بەهاكانی هزری جیهانی مرۆڤایەتی.
فڕانچ فانۆن، بەهۆی جیهانیبوونی و، بەهۆی ئەو زمانە "جیهانییەی" پێی دەنووسی، بەلای زۆرێك لەڕۆشنبیران، ببوو بەئەڵقەی گرێدانی شۆڕش و ئیسلام، لەدەستپێكی تێگەیشتنی ئەو لەسروشتی شۆڕشی جەزائیر و ناواخنە كۆمەڵایەتی و كەلتوریەكەی. بەڵام هەتا چەند ڕۆشنبیری عەرەب پێویستی بەدیداری فیكری ڕاستەوخۆ بوو، لەگەڵ عەلی شەریعەتی و كەسانی وەك ئەو لەنووسەرانی مسوڵمانی جیهانی ئیسلامی.
فازڵ ڕەسول، دەربڕینی ئەو پێویستیە مێژووییە بوو. ئەم دەربڕینەش تەنها لەتەرجەمەكردن خۆی كورت هەڵنەهێنا، چونكە وەرگێڕڤانان زۆر بوون، بەڵكو مانای ئەو وەڵامگەرییە مێژووییە بوو، بۆ پێویستییەكانی كرانەوە لەنێوان ئەو زمانانەی كەلتوری ئیسلامیان هەڵگرتووە و پێویستییەكانی وتوویّژو گفتوگۆو پێكگەیشتن، لەنێوان گەلانێك، خلبوونەتەوە بەرەو گۆشەگیری و پەرتەوازەیی. هەروەها كەناڵەكانی پەیوەندی كەلتوری لەنێوانیاندا نەماوە، كەچی ئەو هەموو نوێگەرییە هاتووەتە ئاراوە، لەئامێرەكانی تەكنەلۆجیا بۆ ڕاگەیاندن و پەیوەندی و زانستی كتێبخانەكان لەم سەردەمەدا.
سەردەمی "گەشت" و گەڕان بەدوای كتێبخانەكان و نێوەندەكانی مەعریفەتی بەربڵاو لەهەموو جیهانی ئیسلامی، بەسەرچوو. بزوتنەوەی گەشەسەندن (التنمیە) ی هاوچەرخیش نەیتوانی ببێتە ئەلتەرناتیڤ، بۆ دروستكردنی مەرجەكانی ئەو یەكگرتنە كەلتورییەی كە سەردەمانێكی زوو سەریهەڵدا.
جێگای سەرسوڕمانە، كە فازڵ ڕەسول، پڕۆژەی بەدەمەوە هاتن و وەڵامگەری (استجابە) لكاندنەوەی ئەو دابڕانەبوو، لەقۆناغێك كە پێویستییەكی زۆر توند هەبوو بۆ گفتوگۆو پەیوەندی، لەگەڵ ئەوەی توانای تاكەكان چوارچێوەدارە و، ئیمكانیەتە خودییەكان زۆر لاوازن.
ویستیی خودا لەوە دابوو، فازڵ ڕەسول كۆرپەیەكی بەوەفای خانەوادەیەكی زانای كورد بێت، كە هەر لەمناڵییەوە سێ زمانی پێبەخشی: كوردی، بێ ئەوەی ئامێرێك بێت بۆ جوداخوازی، عەرەبی، بێ ئەوەی ئامێرێك بێت بۆ خۆ بەزل زانینی ناسیۆنالی، فارسیش، بێ ئەوەی پشتێك بێت بۆ سواربازی "شعوبیەت"ی نەتەوەپەرستی توندڕۆو پەرتەوازكەر. ئا بەمجۆرە ئایەتی پیرۆز (وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا) لەودا بەرجەستەبوو.
ئەمە لەسەر ئاستی ئوممەت و، لەسەر ئاستی تێكەڵبوونیش لەم ئوممەتە: فازڵ، لەیەك كاتدا كورد و عەرەب و مسوڵمان بوو. لەسەر ئاستی جیهانیش، خۆشەویستیی بۆ زانین و چاوبڕینە مەعریفەت و پێویستییەكانی، وایلێكرد بچێتە نێو جەرگەی شارستانییەتەكان و كەلتورە ڕۆژئاواییەكان، بە فرە زمانییەكی هەمەجۆر و پێگەیشتوو، كە فازڵ لەغوربەتەكەیدا لەڤییەننا وەك لێكۆڵەڤانێك و مامۆستایەكی زانكۆی بەرز دەركەوت، بێئەوەی ڕەسەنایەتی خۆی لێ وون بێت، یان واز بێنێت لە پابەندبوونیی فیكری خۆی.
ئا بەم شێوە، پێویستیی مێژوویی بۆ فازڵ ڕەسول بەرقەرار بوو: بەشداریكردن لەپێكگەیشتنی فیكری لەنێوان كەلتورە ئیسلامیەكان و بەشداریكردن لە گفتوگۆكردن، لەنێوان شارستانییەتە مرۆڤایەتییەكان. ئنجا پەیوەندی فازڵ ڕەسول بەنووسینەكانی عەلی شەریعەتی، بەشێك بوو لەو پێویستییە مێژووییە هەرە گەورەیەی، كە فازڵ ڕەسول هەوڵیدا لەئاستی بەتەنگەوە بوون و وەڵامگەرییەكەی بێت، نەك هەر تەنها لەخوێندنەوە عەرەبییەكەی بۆ عەلی شەریعەتی، بەڵكو لەمیانەی سەرجەم كارە فیكری و ڕۆشنبیرییەكان كەپێی هەڵسا، لە مەودای لێكۆڵینەوەو بانگەوازو هەڵوێستدا. ئنجا گۆڤاری "منبر الحوار" بەشێك بوو لەبەروبوومی ئەم پڕوژە مەزنە.
لەڕۆژگاری ئەمڕۆماندا فازڵ ڕەسول، خاوەنی فەزیڵەتێكی دەگمەن و زۆر ناوازە، ئەویش توانادارییە بۆ وتووێژكردن، هەروەها پەیامێكیش ئەو باوەڕی پێی هەبوو كە یەكگرتنە لەژێر سێبەری شارستانییەتی ئیسلامی كە لەنوێ بوونەوەدا، هەمەڕەنگیی و هەمەجۆریی دەپارێزێت و جێگەیەكی بەرزو دیار لەنەخشەی جیهانی نوێدا فەراهەم دێنێت.
فازڵ ڕەسول لەپێناو پڕاكتیزەكردنی ئەم فەزیڵەتەو ئەو پەیامەیە خۆی بەخشی، بۆیە ناوێك بوو پڕ بەپێست: فازڵ ڕەسول. لەسەر ڕێگەی ئەم پڕاكتیزەكردنەش، لە "ئا بەمجۆرە عەلی شەریعەتی دوا" دەخوێنینەوە: ئا بەمجۆرە فازڵ ڕەسول لە "مرۆڤ و ئایین" دوا.
سڵاو لە فازڵ لە ژیاندا، سڵاو لە فازڵ لە مردندا.
(*) وەجیە كەوسەڕانی، یەكێكە لەبەرزترین مێژوونووس و هزرڤانانی لوبنان و عەرەب. دۆستی نزیكی فازڵ ڕەسول بوو. ئەم وتارە بە عەرەبی لە گۆڤاری وەرزی (منبر الحوار)ی ژمارە 14ی هاوینی 1989 بە عەرەبی بڵاو بووەتەوە. (منبر الحوار) ئەو گۆڤارە بوو كە فازڵ ڕەسول لە ساڵی 1986 دایمەزراند.