جیاوازى ڕاسیۆنالى ئاپۆ و ئاپۆسۆزى

Friday, 27/05/2011, 12:00

پەیرەو وەكو زاراوە ئەو رێگاو راهاتن و نزیكایەتیە و هۆشمەندییە كەبەهۆیەوە بە كەمترین ماوە ئامانجەكان بەدیدێت ئاپۆ لەشارستانى بەشى یەكەم ،بۆیە ئەلێرەدا دەبێت ئێمە لە ئەسناى بیر و بۆچوندا وتاو راهاتن لە سەر ئەساسى بنیادێك بێت كەوا بەردەوام وابەستەى هۆشمەندى پێش بكەوێت لەسەر لۆژك نەوەك سۆزى ، دیارە لەم ووتەیەى ئاپۆدا واتایەك هەڵهێنراوە ، كەوا بەردەوام ئەم واتایە دەبێت تێیدا قالبونەوە هەبێت و سنور و راهاتنە كان لەیەك جیا بكاتەوە ،چوونكە ئێمە لەو دۆزەى شوناسى نەتەوەیەدا ، ئەوەندەى خەریكراوى سۆز بوینە ئەوەندە واتاكان و پرسیارەكان وەلامى راستى خۆیان نەبینیوە و نەدیتراوەش. دۆزى شوناس بەشێوەیەكى ئالۆز لە ناو ئێمەدا ماوەتەوە، بۆیە دەبێت ئالۆزیەكان لەباس و توێژینەوە كانى كۆمەڵایەتیەكاندا بخرێتە روو، بەگشتى لە ناو شوناسى كورد دا هەست بە بوونى دایكێك دەكەیت كەوا كۆمەڵگاى ئەمرۆى مرۆڤ سالارى لەو شوناسەلەدایك بووە ، بۆیە ئەلێرە دا واتاى سۆز بۆ هەر بابەتێك بۆ كورد پێناسەیەكى جیاوازى دەبێت ، چونكە یەكێك لە سەرچاوە سروشتیەكانى شوناس ئەو رێگاییە كەوا مرۆڤ تێیدا لەدایك دەبێت ، بۆیە ئەم لەدایك بوونە ئەوەندە نابێت بەسۆز مامەلەى لەگەڵ بكرێت ، چونكە لێرەبەدواوە، ئەو تێروانینە ئەنترۆپۆلۆژیانەیە بۆ بەكارهێنانى زمان و لە پێناوى دەست نیشانكردنى ماناكانى وشەى ئەقل ، لەبەكارهێنانى زمانى كوردیدا، بەجێدەهێلێت و دەپەرینەوە بۆ ناو مێژووى فەلسەفە، ئەمەش بە مەبەستى ناسینەوەكانى چەمكى ئەقلأ، یان ژیرى، لەلاى هەندێك لە رێبازەكانى مفەكیران لە فەلسەفەكانیاندا، بەلام ئەوە بەبیر دەهێنمەوە و كەوا زمانە جوداكان لە جێهانى ئەمرۆى مرۆڤایەتى تاوەكو ئێستا نەبۆتە رێگرى لەماناكانى ئەقلأ و ژیرى ، چونكە مفەكیرەكان بەدرێژاى مێژووى فەلسەفە ئەو مانایەى ئێستایان لێ هەڵیانهێنجاوە كە بەدرێژاى مێژوو فەلسەفە گفتوگۆیان لەبارەیەوە بەردەوام كردووە، كەوا دەتوانین بە پیى مەكان و شوینى گونجاوەكانى باسلێكراودا بە چەند بەش دابەشى بكەین ،1-ئەقڵى گەردوون یان ژیرى میتافیزیكى،2 ئەقڵى تیوەرى 3-ئەقلى پراكتیكى 4- ئەقڵى ئامرازگەراى 5-ژیرى باوەڕ یان ئەقلانیەت واتا ڕاسۆنال. ئەگەر ئێمە بێین و باسێكى كورت لە ئەقلى گەردوون بكەین ، واتایەكى دەبینین كەوا من لێرەدا زۆر بەكورتى دەتوانم وا بلێم كەوا ئەقلى گەردوون ، بەخشینى واتایە بە گەردوون یاخوت مانا داینە بە گەردوون كەوا رێكخستنى ئەو هاوسەنگیەیەكە لەنێوا مادەكانى گەردووندا بوونى هەیە بە سروشتى خۆى بكات، بۆیە ئەقڵى تیوەریەكەش دەچێتە ماناى زانیاریە كان لاى مرۆڤ ، ئەگەر مرۆڤ ئەم زانیاریە وەكو خۆى نە گەیەنێت، پێم وایە ئەمەش دەچێتە خزمەتێكى تر كە سۆزە،بۆیە ئەم سۆزەش لە گەڵ ئەقڵى گەردووندا دەكەوێتەناكۆكیەكەوە، ئەگەر بێت و ئەقڵى پراكتیك بكەوێتە بەر خزمەتى بەكار هێنراوەكانى مرۆڤ بۆ ژیان لە ژێر تیوەرى سۆز ، بۆدەبێت ئەم ئامرازانەش كەوا لە نێوان ئەقلى ئامرازگەڕایدا 1 ئەم زاراوە لەنێوان قوتابیەكانى فرانكفۆرت بەكار هێنراوەدەكەوێتە ژێر رەحمى تەكنەلۆژیا، ئەوكات دەتوانین بلێن كەوا جیهان لە دەستى تەكنەلۆژیادا داگیركراوە. بۆیە لەم چوار جۆرە ئەقڵەى كەوا لە نەریت و هزرى فەلسەفەدا دەست نیشانكراوە . لەتێروانینەكانى رێژێمى حەقیقەتدا دەبێت ئێمە ئەوەندە وابەستەى سۆپژە نەبین، چوونكە ئەمانە لە كات و شوینى ئەقلانیەت لە ناو جیاوازیەكاندا تاخیرمان دەكات لە بوونى بەدى هێنانى ئارمانج بۆیە ئەقڵانیەت ، دەبێت لە پێدا چوونەوە سۆپژێكتیڤێتى ئۆپژێكتیڤێتى دا پەرە پیدراو نەبێن چوونكە سۆپژێكتیڤێتى مرۆڤ لە ئۆپژێكتیڤێتى دونیا بە ووتەى خودى ئاپۆ وەكو دوو فاكتەرى بنەرەتى دەبنە بەردى بناغەى ژیان. بۆیە ئەم پەیرەوە دۆگماتیكیە ى ووتەى خودا وەندەكان بە بنەما دەگرێت، وە دەبێت ئەوەش بڵێم كەوا ئاپۆ دەلێت كەوا پێكەوە لەگەڵ ئەخڵاق هەردووكیان گرینگیى خۆیان لە دەست دەدەن. لێرەدا پێم وایە كەوا ئەم داپۆشینە هەمان زەهینیەتى پاشا رووتەكان وێنە دەكات . چونگە ئەوەى كەوا سەر هەڵدانى دروست كردیە دەتوانین ئەوە بە رژێمى حەقیقەت وێنە بكەین بەئەقڵانیە، بۆیە ئەقڵانیەت ، بەو نەریتە مەعریفى و تیوەریە دەوترێ كەوا خۆپاراستن دەكات و ئارمانج و بەهاكان بۆ ئەقڵى گەردوون و تیوەرى و پراكتیكە كە دەگەرێنێتەوە.لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە دەبێت دادوەرى و بڕیارى ڕاستەقینە بەهۆى گفتوگۆ بەبێ بڕیارى ئەقلانیەت نادرێت، واتا لەم چەمكانەدا دەبێت ئێمە مارژیناڵ نەكرێین بە بۆچوونەكانى فۆرمالیزم ، چونكە ئەوەى كەلێرەدا دەمان خاتە نێوان دوو نەزەرى دیاردەكەیە كەوا خۆى دەرباز نەكردووە لە شرۆڤەكراوەكانى دیكارت كەوا گەردوونى لەسەر بنەماى ماتماتیك وێنە كردووە . ئەلێرەدا من نامەوێت بگەرێمەوە سەر ئەقڵانیەت لە گوومانى دیكارتدا ئەم ئەقلانیەت بە مانا راستە قینەكەى خۆى كەوا لەسەرەوەدا هەندێكمان لەبارەوە هێناوەتەوە زمان ،لەنێوان ئیكۆلۆژى و گەردوندا هەیە، دیارە ئەم ئانییزمەى كەوا لە خودى تاك سەرچاوەى گرتووە كە زۆرجار لەسەر ئەم جۆرە چەمكە بونیادێكى هەڵە پێش دەكەوێت كە من لێرەدا لە رووى رێكخستنەوەى كۆمەڵایەتیەكەى و هاوسەنگیەكەى بەكار دەهێنم ، پێم وایە ئەمە دەچێتەناو ئاڤیتوریزم 1، چوونكە بەراستى لەم شوێنەشدا هەموو روناكیەكانى لەم سونگەیەوە دا دەخاتە ژێر لێكۆلینەوەیەكى ورد و كە بۆى هەیە هەموو سەروەریەكان لەناو ببات، دیارە لێرەدا ئەو رژێمە كە رژێمى حەقیقەتە لە سەر ئەم بۆچوونە بنیادى خۆى نەناوە، چوونكە لە رژێمى حەقیقەتدا ماتماتێك كە لە زانستەكانى سۆمەریە ، لە كات و شوێنى خۆیدا هەیەو بەكارهێنراوێكە، واتا لە رژێمى حەقیقەتدا حەقیقەتى بۆ بابەتیەكانى ناوكۆمەڵگا ئەگەر ماتماتیك بریار لە بارەى نەزەریەى ئاپۆ وە بدرێت لە ژێر ناوى رژێمى حەقیقەت پێم وایە ئەمە خزمەتێكى گەورە بە بوونى رەورەوەى ئاپۆسۆزى دەكات ، واتا گۆڕانێك لە نێوان راسیۆ ناڵى ئاپۆ دەخاتە ژێر پرسیارى سۆنالیزم !!!بۆیە ئاپۆسۆزى لە ئێستادا كەوا پەیرەوى خۆى دەكات بەهەرشێوەیەك ناتوانى ئەم نەزەریە بهێنێتە كایەوە، بیشى هێنێت ئەو پرسیارەى كەوا خراوەتە ژێرى سۆنالیزمى خۆى حۆجى دەكات لە پراكتیك دا.

رێكان سەباح

بەشى یەكەم و بەردەوامى هەیە.