نەوشیروان مستەفا: سورین لەسەر بەڵێنەکانی خۆمان

Thursday, 07/08/2014, 12:00

2829 بینراوە

بزوتنەوەی گۆڕان و بەڵێنەکانی
ئەولەویەتی قۆناغەکە
وەزارەتی دارایی و پاشکۆیەتی
---------------------------------------
بەشێ لە خەڵک، بەشێ لە هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەی گۆڕان، بەشێ لە دەنگدەرانی بزوتنەوەی گۆڕان نیگەرانن لە پەرلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەڵێن، بزوتنەوەی گۆڕان نەیتوانیوە بەڵێنەکانی کە بە دەنگدەرانی خۆی دابو جێبەجێ بکا، بێگومان نیگەرانی هەمویان لەجێی خۆیەتی و ئەبێ ئێمە لە نیگەرانی دەنگدەرانی گۆڕان و لە نیگەرانی خەڵک و لە رەخنەکانیان دڵگران نەبین، بەڵکو ئەبێ بە ئیشکردن و بە رونکردنەوە هەوڵی رەواندنەوەی نیگەرانییەکان بدەین و هەوڵبدەین دڵنیاییان بدەینێ کە ئێمە لەسەر بەڵێنەکانی خۆمان سورین، لەسەر جێبەجێکردنی ئەو پەیمانە سورین کە لەکاتی هەڵبژاردندا لەگەڵ دەنگدەرانی بزوتنەوەی گۆڕان و خەڵک بەستومانە، بۆ ئەوەی دڵنیاییان بدەینێ بەپێویستی ئەزانین ئەم چەند خاڵە رون بکەینەوە:

یەکەم- پەیمان یان ئەگەر ناوی بنێین گرێبەستی سیاسی و کۆمەڵایەتی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و دەنگدەرەکانی بۆ ماوەی چوار ساڵە.

پەرلەمانتارانی گۆڕان و وەزیرەکانی گۆڕان ماوەیەکی زۆر کورتە کاریان گرتۆتە دەست، هێشتا چەند مانگێکە پەرلەمان کەوتوەتە کار و چەند هەفتەیەک وەزیرەکان کاریان گرتۆتە دەست، ئەو ماوە کورتە بەس نیە بۆ ئەنجامدانی بەڵێنەکان یان تەنانەت بەشێ لە بەڵێنەکان ئەبێ سەقفێکی زەمەنیان پێ بدرێ، ئینجا هەڵسەنگاندن بۆ ئەنجامی کارەکانیان بکرێ.

دوەم- نوێنەرەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کاتێ چونەتە سەر کار کوردستان لەگێژاوی چەندین قەیرانی قوڵدا بوە، لەوانە قەیرانی گرژی سیاسی نێوان بەغداو هەولێر- قەیرانی دارایی، کە بریتی بوە لە بڕینی بودجەی هەرێم لەلایەن بەغداوە.
سێ یەم- هەڵتۆقینی کتوپڕی داعش بەهەمو مەترسییەکانیەوە و داگیرکردنی ناوچەکانی سنوری باشوری کوردستان بەدرێژایی هەزار کیلۆمەتر، کە ئەمەش وەرچەرخانێکی ریشەیی لە هەلومەرجی سیاسی کوردستان و عێراق و ناوچەکەدا خوڵقاندوە، بەجۆرێک کە ئەولەویاتی کاری حکومەتی هەرێمی کوردستان و پەرلەمان و حیزبە سیاسیەکانی گۆڕیوە.

چاکسازیی ریشەیی پێویستی بە هەلومەرجێکی ئارام هەیە لەڕوی ئەمنی و سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و...

چوارەم- بەڵێنەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کە بە خەڵکی دابون ئەگەرچی هەمویان پێکەوە بەستراون، بەڵام چەند جۆرێک بون، کە ئەکرێ بەم جۆرە پۆلێن بکرێن:

چاکسازی ریشەیی لەسیستەمی سیاسیدا

چاکسازی ریشەیی لەشێوەی بەڕێوەبردنی وڵاتدا

بەدواداچونی خەمی رۆژانەی خەڵک

ئەوەی پەیوەندی بە چاکسازی ریشەیی سیستەمی سیاسیەوە هەیە، سپێردراوە بە فراکسیۆنی پەرلەمانی گۆڕان کە بە هاوکاری فراکسیۆنەکانی تر لەڕێگەی سازانەوە دەستور و هەمو ئەو یاسایانەی رەهەندی نیشتیمانیان هەیە، ئەوەی دانراوە هەمواربکرێتەوە ئەوەی پێویستە دابنرێت.

لەو ماوە کورتەدا هەندێ لەو یاسایانە هەموارکراون و هەندێکی تریان دەرکراون و هەندێکی تریان بەڕێگاوەن. دەستور کە هێشتا نەهێنراوەتە بەر باسی لێدوان لەبەرئەوەی هێشتا جێگەی ناکۆکیە و کۆدەنگی نیشتیمانی لەسەر دروست نەکراوە، لەمکاتەدا هەر بابەتێک یەکڕیزی گەلەکەمان تێکبدا بەلای ئێمەوە پێویستە دوابخرێت بۆ قۆناغەکانی داهاتو.

ئەوەی پەیوەندی بەشێوەی بەڕێوەبردنی کاروباری وڵاتەوە هەیە سپێردراوە بە وەزیرەکان. وەزیرەکان ئەوەی لەسنوری وەزارەتەکانی خۆیاندا بێ خەریکی دانانی پلانی کورتخایەن و ناوەنجی و درێژخایەنن بۆ چاککردنی، ئەوەی پەیوەندی بە وەزارەتەکانی تریش بێ، لە ئەنجومەنی وەزیران باسی ئەکەن.
بەدواداچونی رۆژانە بۆ خەمی خەڵک و کێشە و گیروگرفتەکانیان خۆتان تێکەڵاوی بەشێکی بون رۆژانە سەردانیان ئەکەن، هەروەها راگەیاندنی گۆڕانیش هیچ کێشە و گرفتێک نەبوە کە لە کوردستاندا رویدابێ و فەرامۆشیان کردبێ.
جارێکی تریش ئەیڵێمەوە ئێمە سورین لەسەر بەڵێنەکانی خۆمان، بەردەوامین لەسەر هەوڵدان بۆ جێبەجێکردنیان.

وەزارەتی دارایی هەرێم بوەتە پاشکۆی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان

ئەوانەی ئەم قسەیە ئەکەن دو جۆرن:

جۆرێکیان- شارەزایی بابەتن، بە ئەنقەست ئەم قسانە دەکەن بۆ سوکایەتیکردن بە بزوتنەوەی گۆڕان لەرێگەی سوکایەتیکردنەوە بە وەزارەتی دارایی.

ئەمانە هەندێکیان لەوانەن کە هاوبەش بون لە تاڵانکردنی داهاتی نەوتی کوردستان و شیرینییەکانی نەوت، هەرکەسێ قسە بکا هەقیوایە ئەوانە قسە نەکەن.

جۆری دوەمیان- لە نەزانینەوە قسە ئەکەن

(96%)ی داهاتوی بودجەی عێراق بە درێژایی ساڵانی رابردو لە فرۆشتنی نەوتەوە هاتوە. عێراق لە ریزی ئەو دەوڵەتانەدایە کە پێێ دەوترێت "البدان الريعيه‌" ، کە پشت بە نەوت ئەبەستن. بەرنامەی "نەوت بە خۆراک" کە نەتەوە یەکگرتوەکان بڕیاری لێدا سەرچاوەی پارەکەی فرۆشتنی نەوت بو.

ئەو (17%)یەی کە لە بەغداوە ئەهات بۆ هەرێم، دیسان لە داهاتی فرۆشتنی نەوتەوە بوە. ئەگەر وەزارەتی دارایی عێراق یا وەزارەتی دارایی هەرێم بوبێ بە پاشکۆی وەزارەتی نەوت یان سامانە سروشتییەکان، هۆکەی ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو ستراتیجە ئابوریە نا دروستەی عێراق و هەرێم جێبەجێیان کردوە، ئەویش فەرامۆشکردن و وێرانکردنی کەرتەکانی تری ئابوری بوە، کەرتەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازی، لە ئێستای کوردستاندا کە داهاتی کشتوکاڵ و پیشەسازی و باج و گومرگ و بەهەموی ناتوانێ لە (6%)ی بودجەی هەرێمی کوردستان دابین بکات، دەسەڵاتی هەرێم هەڵەیەکی کوشندەی ئەوتۆی کردوە تەنیا موچەی مانگانەی کارمەندانی هەرێم (820) ملیۆن دۆلار بێت لە مانگێکدا، ئەگەر وەزارەتی دارایی نەبێت بە پاشکۆی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، چ رێگەیەکی تری لە بەردەمدایە.

ئەم پرسیارە روبەڕوی ئەوانە ئەکەمەوە کە بە ئاگاییەوە بۆ ئەو قسانە ئەکەن؟

ئەولەویەتی قۆناغی ئێستا

حیزبە سیاسییەکان لە وڵاتانی دیموکراتیدا لەگەڵ هەمو خولێکی هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا کە بەرنامەی خۆیان بۆ حکومەت دا ئەنێن ئەولەویەت دائەنێن بۆ کاری حکومەت لەو چوار ساڵەدا. ئەمە لە وڵاتانی دیموکراتیدا کە هەلومەرجی وڵاتەکەیان جێگیر و ئاساییە، لە وڵاتێکی وەکو کوردستاندا، کە لە دوای راپەڕینەوە، بە چەندین قۆناغی دژواردا تێپەڕیوە و هەر قۆناغێکی ئەولەویەتی جیاواز بوە لەگەڵ قۆناغی پێشوی و داهاتویدا، هیچ ساڵێ لە هەلومەرجێکی جێگیر و ئاساییدا نەبوە، بە گوێرەی قۆناغەکانی ژیانی کۆمەڵگای کوردستانی باشور جیاواز بوە لە قۆناغێکەوە بۆ قۆناغێکی تر. ئەگەر کەسێ لە بیری مابێ لە گفتوگۆکانی پێشودا ئەم باسەمان کردوە.

لەم قۆناغەی ئێستای هەرێمی کوردستان ئەولەویەت بەلای ئێمەوە گێڕانەوەی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی دەسەڵاتی هەرێمە، بۆسەر هەرێم.

کێشەی سەرەکی بزوتنەوەی کورد لە عێراقدا لەدوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە تائیستاش لەگەڵ ئیستیعماری بەریتانی و دوای ئەو لەگەڵ هەمو حکومەتەکانی عێراقدا کێشەی ئەرز بوە، واتە کێشەی سنوری کوردستان بوە.

دوای روداوەکانی موسڵ و چۆڵکردنی بەشێکی فراوانی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی دەسەڵاتی هەرێم لەلایەن هێزە چەکدارەکانی حکومەتی عێراقەوە، هەلومەرجێکی ئەوتۆ خوڵقاوە کە هەرێمی کوردستان ئەتوانێ بەشێ لە ئەرزە زەوتکراوەکانی بگێڕێتەوە سەر هەرێم. بەلای ئێمەوە لە قۆناغی ئێستادا ئەولەویەت بۆ ئەمەیە، ئەبێ هەوڵەکانمان بۆ جێگیرکردن و چەسپاندانی دەسەڵای هەرێم بێ، لەڕوی ئەمنی، عەسکەری، ئیداری، ئابوری، پەروەردەییەوە لەو ناوچانەدا، هەمو هەوڵەکانمان لە خزمەتی ئەو ئامانجە پیرۆز و بەرزەدابێ کە ئەو ناوچانە بۆ هەمیشە بێنەوە سەر کوردستان.