پاشاگەردانی شیعری مێینە

Wednesday, 05/03/2014, 12:00

1739 بینراوە

شیعر زمانی باڵای مرۆڤە، جیاواز لە وشەی ڕۆژانە هەموو دەستەواژە نا ئاساییەکانی ژیان بە شێوازێکی هونەریی چ لە رەوانبێژی و زانستی و فەلسەفی و وێژەیی لە خۆ دەگرێت، ئەو زمانە تایبەت و جیاوازەیە دەتوانێت خاسیەتی بە شیعر بوون ببەخشێت و جیای بکاتەوە لە ئاخاوتنی ئاسایی ڕۆژانەو وشە ڕێزکردنی بێ ئەڵقەبەستی و گرێدان لە بیرۆکەدا.
بە داخەوە باری شڵەژاو و گەندەڵی سەرجەم بوارەکانی ژیان رەنگیشی لەسەر شیعر داوەتەوەو کەمترین خوێنەری لە دوای خۆی بەجێهێشتووە، یەکێك لە هۆکانیشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هەموو وشە ڕیزکردنە کاڵ و کرچانە بە ناوی شیعرەوە، لەو جێیانەی گیانی داهێنان دەمرێت بڵاودەبنەوە، سەرپەرشتیارانی بڵاوکراوەکان جڵەوی مەزاجیان بەر دەدەن و وەکو ئەو خەڵکەی تا مردن هەر لە قۆناغی هەرزەکاریدا دەمێننەوە، تنۆک تنۆک شەهوەتی کۆمەڵگایەکی دواکەوتوویان لی دەتکێت، کە لەراستیدا رەگەزی مێ مرۆڤێکە وەك نێر، ناسنامەی مرۆ بوونی لێ دادەماڵریت و تەنیا وەک هۆکارێکی ئارەزووبزواندن مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت، تەنانەت لەم پاشاگەردانیەشدا گەر ڕەگەزی مێ نووسینێك بە ناوی شیعرەوە بنووسێت و بەلای شیعریشدا نەچێت پێش هەوڵە جیددیەکان خۆیان لەسەر پەڕە کەمئاستەکانی ڕۆژنامەو گۆڤارەکان دەبیننەوە. بێ ئەوەی بۆنی داهێنان و نوێخوازیەك لەو نووسینانە بیت.
لێرەدا جێی خۆیەتی چەند نموونەیەکی زیندووی ئەو دەقانە بهێنینەوەو خوێنەر لە کۆتاییدا سەر پشك بکەین لە بڕیاردانداندا.
شیعری کاتژمێر دوو- کۆچەر ئەبوبەکر. ئایندە پرێس ٤/١٢/٢٠١٣ ولە فیستیڤاڵی گەلاوێژدا پلەی یەکەمی پێدرا.
لە شیعرەدا وێڕای ئەوەی زۆر وێنەی شیعریی ناقۆڵا دوای وێنەی شیعری بێ تام ڕیز کراوە، لایەنی زایەند بە روونی زاڵە بەسەر سەرتاپای شیعرەکەدا، شاعیریش زیرەکانە کەسایەتی و باری سایکۆلۆژی ئەوانەی خوێندووەتەوە کە دەچێتە بەردەستیان، بۆیە بێ دڵی نەکردوون لە ڕیزکردنی ئەو وێنە دووبارانەی زایەندو جوڵانی ئارەزوو، وێڕای ئەوەی ئەم شیعرانە لە زۆر دەزگای دانپیانراوی جیهانیدا جێی بڵاوکردنەوە نین و لە مەرجەکانیاندا ڕوونیان کردووەتەوە شایستەی چاوپیاخشاندن نین ، هەر خۆیان لەو مەرجانەی بۆ ناردنی شیعر دایانناوە نووسیویانە نابێت دەربارەی زایەند بێت، چونکە زۆر بواری هونەری تر هەیە ئەوانەی تیا نمایش دەکرێت و شیعریش نامەیەکی لەوە مەزنتری پێیە.
ئەمەش چەند نمونەیەکی دێڕەکانی ئەو شیعرەیە کە ئەو بابەتە دەهروژێنن:
مێردەکەم لە ماڵە سۆزانیەکاندا
گۆرەوییەکانی‌...نا زەمەن هەڵدەگێڕێتەوە
***
هێنامیتە جێگەکەم و
هێنامیتە باوەشم
***
لەودیو پەنجەرەکە باران هەڵمی‌ پەنجەرەکەی‌ لستەوە
لەمدیوەوە من هەڵمی‌ جەستەی‌ تۆ
***
گەر تۆ بڕۆیت
نەوەیەک لە منداڵدانمدا لەناو دەچێت
***
بەسەر جەستەی‌ زەیستانی‌ کۆڵانەکەدا
تەنیاییت جێهێشتم.
***
ماڵی‌ من لێرەیە
دراوسێی‌ قۆخە لەشفرۆشەکانم
لەخوار ماڵی‌ نارنجی‌ دەڵاڵەوە
***
لەداخی‌ رۆیشتنت
دەبم بەشاعیرێکی‌ سۆزانی‌
***
پەڵەی‌ تۆ بەسەر چەرچەفەکانەوە نیشتووه‌تەوە
***
ژوورەکەت پڕ کردووە لە شیعری‌ زۆڵ و
***
خۆت بە دار قۆخەکەوە دەنوسێنی
***‌
وێڕای ئەوەی ئەو وشە ڕیزکردنە لای هەندێك خوێنەر شەرمە خویندنەوەیان بە ناوی شیعرەوە، نەك هیچی لێوە فێر نابێت و لەودیو وشەکانەوە هیچ مانایەکی شاراوە نیە، بەڵکو تەنیا هەست بزواندنێکە، بۆ سەرنجدانی ڕەگەزی بەرانبەر نەك بە خۆ ڕازاندنەوە بە شێوازی سەیرو سەمەرە بە ڵکو بە وشە.
لایەنێکی تری ئەو شیعرە مێینانە ئەوەیە، وەك باوێك و بۆ مەزن کردنی ناواخنی نووسینە بە ناو شیعریەکان پەنا بۆ بە کارهێنانی وشەی مەزن دەبەن لای خوێنەر و بە شێوازی سەیر بە کاری دەبەن، بۆ ئەوەی نیشانی بدەن کە وشەیەکیان داهێناوە نەگوترابێت و هەر ئەو وشە مەزنانەش بە ناو شیعرەکانیان مەزن دەکات، یەکێك لەو وشانەش وشەی (خودا)یە، کە لە زۆر شیعرە مێینەکان دووبارە دەبێتەوە، لەم شیعرەشدا ٣ جار بەکارهاتووە، وێڕای ئەوەی دووبارەبوونەوەیەکی بێ تامی ئەم زاراوانەش بە دوای یەکدا دووبارە دەبنەوە لە یەك دەقدا:
سێبەر: ٤جار
دار: ٣ جار
پەنجەرە: ٧جار
ئینجانە: ٣جار
من:١٥ جار جگە لەبەکارهێنانی راناوی(م)کە سێ قاتی ئەمە بەکارهاتووە
منداڵ ٤ جار منداڵدان:٣
حەوشە:٣ جار
گەر کەسانی واقیعی و بوێر بین و چیتر نەهێڵێن جڵەوی ئارەزوو پێوانە ستاندارە جیهانیەکانی شیعری دوای پۆستمۆدێرنیزممان لێ تێك بچێت ، ئەوا دەبێت ڕاشکاوانە ئەو ڕاستیە بڵێین کە ئەم تەرزە لە شیعری مێ جگە لەوەی وشە ڕێزکردنن، خوێنەرانیش لە شیعر دەتارێنن، چونکە لەم زەمەنی تەکنەلۆژیەدا خوێنەر چاوکراوەیەوەو بە دوای هەوڵی جدی و نوێگەری راستەقینە و داهێنان و سوود وەرگرتندا دەگەڕێت وێڕای پەیڕەوکردنی میزاجی خوێنەرو بوونی سەلیقەی هونەریی.
دەبینین لە جێگاگەلێکی وای ئەم هۆنراوەیەدا ئاستی لێدوان زۆر نزم دەبێتەوەو جارانێك خوێنەر تەنانەت بێزی لە خۆی دەبێتەوە بەسەر هەندێك کۆپلەیدا ڕاگوزەرێت، ئەوەتا لە وێنەی ئەو سوکایەتیەدا هاتووە:
بۆ من ئاسانە
میزی‌ کەروێشکەکان بخۆمەوە و
سەرخۆشانە لارە لار زەوی‌ بگەرێم
***********
هەر نموونەی ئەم کاڵ و کرچیە بەسەر کۆمەڵە شیعری (پاڵەوانە کارتۆنیەکە)ی ناریندا دووبارە دەبێتەوەو دەچەسپێت، ئەو وەك خانمێك کە وەك خۆی نووسیویەتی (ئێستا بیست و یەک ساڵی تەواوم کتێبێکی شیعرم هەیە)ل ٤.
شیعری باخ کە مێژووی ٢٠٠٨و ٢٠٠٧ ی لەسەر دانراوە و یەکەم شیعرە، نموونەی هەموو شیعرەکانی ترەو لەهەموویان بەهێزترەو هەموو ئەوانی تر دووبارەکردنەوەەی ئەوەن، ئەی باشە شاعیرانی مەزنی پێشوو لە چەند دێڕێکەوە دەستیان پێ دەکردو هێدی هێدی دەچوون بۆ شیعری مەزنتر وچامە، چۆن ئەم شاعیرە هەر زوو یەکسەر ئەم دەقەی پێشکەشکرد و کاتێك تەمەنی ١٦ ساڵان بوو، دوایی کاڵ و کاڵتر بووەوە وەك لە شیعرەکانی داهاتووتردا هەستی پێ دەکەین.
بابەتی غەریزە کپکراوەکانی زایەند لە کۆمەڵگایەکی دواکەوتوودا کە ئەندامەکانی خولیای ئەو حەزە چەپێنراوەن، وێنەگەلێکی زۆری زایەند رەنگ دەدەنەوەو سەرنجی خوێنەران بەم شێوەیە بە لای خۆیاندا رادەکێشن، بۆ نموونە:
دڵدارەکەت وا لە نێو نوێنی فرۆشراو
زەردەخەنەی ئاوێنە گەیشتۆتە ئۆزگام
ئاوێنە جلەکانت داکەنە
ئاوینەکە مەمکەکانت بگوشەبا مەستی مژینەکانی ل ٩٠
***
بمنوسێنە بە ...ل ٦٧
***
کچایەتیم نەزۆک دەکا ل٨١
***
هەتاو فیلمی ڕووتی...ل٦٣
***
بە سکی پڕ بەردیش بکەومە ناو بیرەکە
ڕازیم ل٧٣
***
پۆلیسی هاتوچۆ
بە زنجیرەی پانتۆڵی کراوەوە ل٨٨
***
زۆر بە داخەوە تەنانەت کار دەگاتە ئەوەی کۆپی کردنەکان بۆ کۆپلەو وشەسازیەکان هێندە کاڵ و کرچ بن، دەرفەتی هێندە بە خۆ نەدەن بۆ ڕۆچوون و قوڵبوونەوە لە بنەڕەتی زاراوەکان و هەر وەك چۆن زارەکی بیستوویانە هەر وا بە هەڵە بە کاری بهێنن. وەك لە لاپەڕە ٩٠ دا نارین دەڵێت (ئۆزگام) لە کاتێکدا و لە راستیدا کە مەبەستی ترۆپکی ساتی چێژی زایەندە پێی دەگوترێت (ئۆرگازم) نەك ئۆزگام.
لە هەمان ساتیشدا لە لاپەرەی ئەدەبی ڕۆژنامەی هەولێر کە بەداخەوە زۆر لاوازەو وەك گاڵتەکردنێك بە هەستی ئەدیبان کەسێکیان کردووە بە سەرپەرشتی ئەو لاپەرەیە نە دوور نە نزیک پەیوەندی بە ئەدەبەوە نییە، زوو زوو نووسینی بە ناو شیعری مێینە لاپەڕەیەکی تەواوی ڕۆژنامەکەی پێ دەگرێت کە لە راستیدا لە وشە ڕیزکردن بەو لاوە بۆنی شیعری لێ نایەت.
بۆنموونە لە (بالندەکانی ئەودیو دروێنە) پەری شێخ ێالح/ رۆژنامەی هەولێر ل١٦ ژ١٨٥١، هاتووە:
لەسەر دەستی ئەنکیرو مونکیر ی فریشتەی زیندووبوونەوە
بژیێمەوە
***
کە خۆی لەڕاستیدا نەکیرو مونکەرە نەك ئەنکیرو مونکیر، وێڕای ئەوەی سەراپای نووسینەکە لە وشەی راستەوخۆی دووان و قسەکردن هیچ هەستێکی هونەری و رەوانبێژی و نوێخوازی تیا نیەو خوێنەریش مافی خۆیەتی لێرەدا بڵێت گەر شیعر ئەوەندە ئاسان بێت، داماڵراو لە مەعریفەو هونەرو ماندووبوون ئەوا با منیش بینووسم و لە شەو و ڕۆژێکدا ببم بە شاعیر.. وێڕای ئەوەی ئەو هەموو دیوانە کورت و درێژانەی کەژاڵ ئیبراهیم خدر تەنیا لە بابەتی خۆشەویستی دا گێنگڵ دەدەن، دەڵێی لەم ژیانە بەرفراوانەدا هیچ بابەتێک نەماوە بۆ داهێنان تەنیا دڵداری و حەزی زایەند نەبێت..
زۆر بە نەفەسێکی قوڵەوە لە کۆتایی ئەم نووسینەدا ئاخێکی مەزن هەڵدەکێشم بۆ ئەو قەیرانە مەزنانەی بە ناو شاعیران و نووسەرانی کوردی تێکەوتووەو لای خۆشیان وایە گەورەترین شاکاریان داهێناوە، ئەوانەش کە سەرپەرشتی بڵاوکراوەکان دەکەن ئاسۆی بیرو هەڵسەنگاندن و تێگەشتنیان لە سنووری ئەو دەقە کاڵ و کرچانە تێناپەڕێت وا بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی ئەو جۆرە لە نووسین بە ناوی شیعر، ئیتر نازانم هۆکان چین، وەڵامی ئەم پرسیارە بۆ خوێنەران جێ دێڵم.