بۆدجەی گشتی عێراق لە نێوان قەیرانی درەنگ پەسەندکردنی و لێکەوتە نەرێنییەکانی دواکەوتنیدا

Sunday, 23/02/2014, 12:00

2011 بینراوە

بۆدجەی گشتی بڕیارێکی ڕێگە پێدراوە کە تیایدا خەمڵاندن بۆخەرجی گشتی یەکسانە بە داهاتی گشتی بۆ ماوەیەکی ئایندە کە لەباری ئاسایدا ئەو ماوەیە زۆر جار ساڵێکە ، بۆدجە ڕەنگدانەوەی فەلسەفەو ئایدۆلۆژیای دەسڵاتە و زیاتر لە ڕەهەندێکی هەیە ، ئەو ڕەهەندانەی کە بۆدجەی گشتی بەخۆیەوە دەگرێت:)سیاسی ، ئابوری ، کۆمەڵایەتی)ن ، بۆدجەی گشتی ئەو بڕیارە (ئابوری -ڕامیاری)یەیە کە تیایدا وێڕای پێکهاتە داراییەکانی وەکو داهاتی گشتی و خەرجی گشتی تەگبیر یش دەکرێت بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی داهاتی نوێ و جۆراوجۆر کردنی سەرچاوەکانی داهات ، هەروەها نەخشەش دادەنرێت بۆ شێوازی خەرج کردنی داهات بۆ تێرکردنی پێداویستییە ماددی و واتاییەکانی کۆمەڵگە کە بە هۆی پڕکردنەوەیانەوە کەڵک و سودی گشتی و کۆمەڵایەتی دەکەوێتەوە ، هەروەها بۆدجە چوارچێوەیەکە تیایدا پلانی ئابوری جێگیر دەکرێت ، جا بە یەك قۆناغ بێت وەکو پلانی ساڵانە یاخود بە چەند قۆناغێك وەکو: ئەوەی کە پلانێکی پێنج ساڵی هەر ساڵەی بە شێکی ئینسێرت دەکرێت بۆ ناو بۆدجەی گشتی ، هەڵبەتە وەکو ئاشکرایە پلانی ئابوریش ڕێگەیەکی زانستییە هەم تیایدا دەوڵەت بەشدارە ، هەم زانکۆو دەزگا ئابوری و کۆمەڵایەتییەکان ، لەویشدا دیسان ئاوات و ئامانجی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی جۆراو جۆر هەن ، کە دیسان بەپێی فەلسەفەی سیاسی دەسڵات دیاری کراون .
لەمەوە بۆمان ڕون دەبێتەوە کە بۆدجەی گشتی هەروا کردارێکی دارایی ڕوت نییە هەروەك هەندێك کەس لێیگەشتون ، بەڵکو بڕیارێکی سیاسی ئابوری فرە ڕەهەندەو هەمو جوڵەو هەڵسوکەوتێکی سیاسی و سەربازی و کارگێڕی و ئابوری دەوڵەت و حکومەت بە پێی ئەو ڕەنگڕێژییە بە ڕێوە دەبرێت کە لە ئەودا ئینسێرت کراوە.
بێگومان وەك پێشتریش باسمان کرد لە بەر ئەوەی بۆدجە لە بەر ڕۆشنایی فەلسەفەی دەسڵاتدا دیاری دەکرێت، لێرەدا بۆدجەی گشتی عێراق شتێکی ئاساییە کە هەمو ساڵ دوا بکەوێت ! ؟ چونکە پرۆسسی سیاسی عێراق لە قۆناغی ڕاگوزەردایەو شێوازی بەڕێوەبردنی وڵات بە پێی سیستمی نیمچە دیمۆکراتی بەشبەشێنەی نەتەویی ئاینزایی حزبایەتییە و هەر یەکە لەو نەتەوەو ئاینزاو حزبانەش خاوەنی ئایدۆلۆژیای سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی جیاوازن و بگرە پاشکۆو درێژکراوەی سەر ئەجێندای جیاوازی هەرێمی و نێو دەوڵەتین ، شتێکی نا لۆژیکییە لە ئاوا هەلومەرجێکدا چاوەڕێی ئەوە بکرێت ساڵانە بۆدجەی گشتی وڵاتەکەمان وەکو بۆدجەی وڵاتێکی بێ کێشە لە کاتی دیاریکراوی خۆیدا هەمو قۆناغەکانی خۆی ببڕێت و پەسەند بکرێت.
قۆناغەکانی ڕێکخستنی بۆدجەش ئەمانەن:
1. قۆناغی ئامادەکردن .
2. قۆناغی هەڵسەنگاندن و پەسەند کردن .
3. قۆناغی جێبەجێکردن .
4. قۆناغی چاودێریکردن.
ق ١+ق٣/ ئەرکی دەسڵاتی جێبەجێکارە (حکومەت).
ق٢+ ق٤/ ئەرکی دەسڵاتی یاسادانان (پەڕلەمانە).
هەموشمان دەزانین لە عێراقدا هەم حکومەت هەم پەڕلەمان فرە پێکهاتە یە و دابەش بوی سەر سێ بەشبەشێنەیە (سیاسی- نەتەوەیی ئاینزایی) بۆیە بۆدجەی گشتی هەم لە کاتی ئامادەکردن و جێبەجێکردندا بۆ ئەوەی هەمو لاکان لەسەری ئۆکەی بکەن و ڕازی ببن پێی لە قۆناغی یەکەم و سێیەمدا پێویستی بە کاتێکی زیاتر هەیە ، هەم لە قۆناغی پەسەند کردن و چاودێری کردندا پڕ گرفتەو بە ڕێچکە زانستی و ڕێگە باوەکەی خۆیدا بەڕێوە ناڕوات لە بەر ئەو فاکتەرانەی لە سەرەوەدا خستمانە ڕو.
هەر بۆیە ساڵانە بە هۆکاری سیاسی بۆدجەی گشتی دوا دەکەوێت ، ئەمە وێڕای هۆکاری هونەریش کە بەشی خۆی ڕۆڵ دەگێڕێت لە دواخستنیدا .
ئەمانە ئەو هۆکارانە بون کە ساڵانە پەسەند کردنی بۆدجەی گشتی زیاتر لە (٥) مانگ لە کاتی ئاسایی خۆی دوا دەخەن .
شوێنەوارە نەرێنییەکانی دواکەوتنی پەسەند کردنی بۆدجە لە سەر ئابوری ،کۆمەڵگە ، تاك ، لە عێراقدا:
دواکەوتنی پەسەندکردنی بۆدجە دەبێتە هۆی وەستانی سەرجەم خەرجییەکانی وەبەرهێنان ، ئەمەش دەبێتە هۆی وەستانی سەرجەم پڕۆژە جۆراوجۆرەکانی ئابوری لە سەرجەم سێکتەرە جۆراوجۆرەکانی وڵاتدا ، دۆخێکی ئاواش کێشەی وەستاوی ئابوری و بێبازاڕی بەدوای خۆیدا دەهێنێت و ئاستی کارپێدان و دەریڤەی کارو ئاڵوگۆڕ، کەمدەکاتەوەو تێکڕاکانی پەرەسەندنی ئابوری نزم دەکاتەوەو ڕێگە لە سیاسەتی وڵات ئاستەنگ دەکات بۆ تێپەڕاندنی دۆخی دواکەوتوویی وڵات و گەشتن بە پەرەپێدانی ئابوری کە لەودا خۆشگوزەرانی چەندایەتی و چۆنایەتی بۆ تاك و کۆمەڵگە دەستەبەر دەبێت.
ئەمەش دەبێتە هۆی پوچەڵکردنەوەی پلانی ئابوری وڵات و ڕیسەکە خاودەکاتەوە، بۆیە هەر درەنگ خستنێکی تێپەڕاندنی یاسای بۆدجە بەدەر لە گرفتە هونەری و بابەتییەکان ، واتای دواخستنی ڕەوڕەوەی پێشکەوتن و پوکانەوەی ئابوری عێراقە.
چونکە سەرجەم کایەکانی ژیان گرێدراوی پرسە ئابورییەکانی وڵاتە ، بۆیە هەر گرفت و کێشەیەکی ئابوری ڕەنگدانەوەی تۆخ لە سەر سەراپای جومگەکانی وڵات بەجێئەهێڵێت و بژێوی تاك و شیرازەی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی کۆمەڵگە دەخاتە مەنگەنەیەکی ترسناکەوە ، کە ڕەنگە لێکەوتەی نەخوازراوی بەدوادا بێت ، هەر بۆیە لەباری ئاسایی و باوی ڕێکخستنی بۆدجەدا لە وڵاتانی سەقامگیرو جیهانی یەکەمدا لە دوای تێپەڕینی شەش مانگ لە ساڵی دارایی ئامادەکاری بۆ بۆدجەی ساڵی دادێ دەکرێت و لە کۆتایی مانگی یەکەمی ساڵی ئایندەی دارایدا یاسای بۆدجە دەر دەچێت و لە مانگی دوەمدا دەکەوێتە واری جێبەجێکردنەوە بۆ خۆ لادان لەو شوێنەوارانەی کە پێشتر باسمان کرد ، بەڵام لە بەر ئەوەی عێراق پێکهاتەیەکی ئاڵۆزو نەکڵۆکی نەتەوەیی و سیاسی و مەزهەبی هەیەو سەرکردەکانی پاشکۆو ڕاسپێردراوی وڵاتانی هەرێمی و کاپیتالیزمی جیهانین و هەڵگری ڕەگەزنامەیەکی سەربارن و عێراق وەك ناوەندی کار دەبینن ، نەك زێدو نیشتمان و وڵاتی دایك بۆیە مێشێك میوانیان نییەو میللەت و وڵات چی لێدێ لێی نایە تۆسقاڵێك جێگەی نیگەرانی ئەوان نییە ، کە بەڕای من هۆکاری هەمو ئەم گرفتانەش ئەو ماددەی دەستورە کە دەڵێت دەکرێت هاونیشتمانی عێراقی هەڵگری ڕەگەزنامەیەکی سەرباری وڵاتێکی تریش بێت ، هەر لە بەر ئەوە دروستکەری بڕیارو سەرکردە باڵاکانی عێراق هەمویان هاوڵاتی وڵاتانی دیکەن و زۆر بە تەنگ عێراق و عێراقییەکانەوە نین وەك دەڵێن نیشتیمانی عێراق بۆ ئێمۆمانانی پلە نزمە بە قەولی دەرەبەگایەتی جاران ، (لە بێئاگایان کەشکەك سڵاوات).

ئابوریناس/ بابان بریزی