لە نیوەی شەستەکانی سەدەی رابردودا کێشەو ناکۆکییەکانی نێوان هەر دوو سەرکردایەتی باڵی جەلالی و مەلای نێو شۆرشی ئەیلول بەرەو قوڵبونەوە رۆیشت. مێژوو سەلماندی ئەو ناکۆکییە هێج پەیوەندییەکی بە جۆری بیرکردنەوە، فیکر، عەقڵیەت، عەقیدە، تیۆری سیاسیی، داڕشتنی هێڵی گشتی ستراتیژیەتی شۆرشەکەوە نەبوو، ئەوەندەیی پەیوەندیدار بوو بە گەیشتن بە ناوەندی بڕیاردان، بوون بە کەسایەتی یەکەم لە نێو شۆرشەکدا و ئاراستە کردنی بەگوێرەی بەرژەوەندییە تایببەتیەکان.
لە ئەنجامی ناکۆکییەکانی نێوان سەرکرداییەتی ئەو دوو باڵەدا، چوار خاڵی نیگەتیڤ لە مێژووی ژیانی خەباتی کۆمەڵگای کوردیی باشور وەکو دیاردەییەک سەری هەڵدا. یەکەم، زامدارترین برینی سارێژ نەکروای لە جەستەیی ئەو میللەتە هەڵکەند، هۆکارێکی سەرەکی بوو لە چاندنی تۆیی دووبەرەکیی، قین لە نێو تاکەکانی کۆمەڵگایی باشوور بەوەی خوین و تۆڵە کەوتە نێوان تاکەکان لە ئەنجامی شەری براکوژیدا. دووەم، قڵیشاندنی یەکێتی نەتەوەیی. سێهەم، هەڵبژاردەی بوون بەجاش بوو بە دیاردەیەکی ئاسایی کە خەڵک شەرم نەکا وەکو ئەلتەرنەتیڤێک لە ژیانیدا هەڵیبژێرێت. چوارەم، بەدرێژایی مێژووی ئەو ناکۆکییە، سەرکردایەتی باڵی جەلالی بۆ پاساو هێنانەوەیان لە هەڵوێستی بوون بەجاش لە ساڵی ١٩٦٦، هەوڵیاندەدا هێزی چەکداری سەربە سەرکردایەتی باڵی مەلایی گەورەتر لە ئەندازەی خۆی بەخەڵک بناسێنن. لە کۆروکۆبونەوە حزبیەکاندا، لە ئەدەبیاتەکانیاندا ئاماژەیان بەوەدەدا کە سەرکردەکانی باڵی مەلایی هەموو کاتێک هێزێکی چوار تا پێنج هەزار چەکداری گوێڕایەڵیان هەییە لە نێو عەشیرەتی بارزانییەکاندا، بەکاری دەهێنن هەرکاتێک و هەر چۆنێک بیانهەوێت. ئەو خاڵە لە لایەن سەرکردایەتی باڵی مەلایش بە راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بە شانازیەوە زەق دەکرایەوە، لە دەرئەنجامی ئەوە کاردانەوەییەکی دەروونی خراپی هەبوو لەسەر تاکەکانی نیو کۆمەڵگایی باشور، بەوەی هەردولا سام و ترسی ئەو بنەماڵەییان لە مێشکی زۆرینەی سادەی نێو کۆمەڵگای کوردی باشوور چەسپاند.
دوای ڕاپەرینی ساڵی ١٩٩١، سروشتی هێزی یەکێتی لە ئاستی قاعیدەو جەماوەرەوە گۆڕا، کۆمەڵەی رەنجدەران ئەوەندە نەبوو هەڵوەشێندرابوەوە و حەل کرابوو لە نێو هێزی یەکێتی نیشتمانی، لە ئەنجامی ئەوەدا لەگەڵ باڵی شۆرشگێرانی تاڵەبانی کە فوئاد مەعسوم سکرتێری بوو هاتە یەک ئاست، یەک سیماو یەک سروشتی وەرگرت بە پێچەوانەی قۆناغی شاخ.
تاڵەبانی لە سەرتای گەرانەوەی بۆ کوردستان لە دوای راپەڕینی ساڵی ١٩٩١، هەستی بەوە کردبوو حەل کردنی کۆمەڵە لە نێو یەکێتی رەنگە بەرەو ئەوا بڕوا ئەو هێزە لەدەستی بترازێت. کەوتە کارکردن بە دوو ئاراستەی سەرەکیی یەکەم، کڕینی زۆربەی سەرکردایەتی یەکێتی و مەکتەبی سیاسیەکەی. دووم، کارکردن بەو ئاراستەیەی لەگەڵ پارتی هاوپەیمانیەتی ببەستێت. لە کاتی هێنانەوەی تەرمی بارزانی شان بەشانی بنەماڵەی بارزانی خۆی کردبوو بە خاوەنی مەراسیمەکە، لە کاتی وتار دانندا مەسعود دەستێکی بۆ تاڵەبانی درێژ کرد و ووتی ئەوەش کوری بارزانییە.
دوای بەرزبونەوەی دەنگی ناڕەزایی لە نێو یەکێتی نیشتمانی و جایبوونەوەی بەشێکی زۆر لە ئاستی سەرکردایەتی و قاعیدە، کۆبونەوەی دەنگە نارەزاییەکانی خەڵک لە دەوری بزوتنەوەی گٶڕان، یەکگرتو و کۆمەڵ. دوای تەمەنێکی کورت ئۆپۆزسیۆن، هەرسێ لا لە بەرواری ١٨/٦/٢.١٤ دا لەژێر دروشمی بە رەچاوگرتن لە بەرژەوەندی هاووڵاتیان و دەنگدەران چوونە نێو حکومەتی بنەماڵەو خێزان لە ژێر ناوی حکومەتی بنکە فرەوان!
زۆربوون ئەوانەی بە لەبەرەچاوگرتنی بەرژەوەندی دۆزی ڕەوای میللەتەکەمان، بوونی ئەزمونی بیستو سێ ساڵ لە حکومەتی بنەماڵەو خێزان لە هەرێم، بڕوایان وابوو بەشداربوون لەو دەستەڵاتە کرمێ بووە ، بەهیچ ئامانجێک ناگات، دەبێتە هۆی کپ کردنی بەشێک لە دەنگی نارەزایی شەقام ، بەهێز کردنی دەستەڵاتی خێزانی و بنەماڵەیی.
ئۆپۆزسیۆن پێداگری کرد لە بڕیارەکەی خۆی و بانگەوازی رێکەوتن نامەی نێوان خۆی و حکومەتی هەرێمی بە نێو خەڵکدا جاردا کە لە رۆژی ١٧ی نیسانی ٢٠١٤دا لەگەڵ پارتی دیموکرات رێکەوت بوون. بەو جۆرە ئۆپۆزسیۆن بوو بە سێ پای چوارپایەێک بۆ راگرتنی دەستەڵاتی خێزانی و بنەمەڵەییی لە کابینەی هەشتی حکومەتی بنکەفرەوانی هەرێم.
دوای هەشت مانگ لە ئەزمونی بەشداری کردن لە حکومەتی هەرێم و ئەو رێکەوتنە، ژووری لێکۆڵینەوەی سیاسیی پارتی گٶڕان دەنوسێت، (زیاتر لە ١٠ مانگە کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنراوە، کە ناوی لێنراوە (حکومەتی بنکەفراوان)، بەڵام ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع دەبێنرێت، بەو جۆرە نییەو تا ئێستا بەشێوەی کرداری شەراکەت و هاوسەنگی راستەقینە لە حکومەت و بەشداری لانەکان لەدەستەڵاتدا بەدیناکرێت).
رێکخەری ژوری پەیەندییە دیبلۆماسیەکانی بزونتەوەی گٶڕان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی هاووڵاتی دەڵێت " پێویستە بەپێی ئیستیحقاقی هەڵبژاردن(٢٤%) سەرجەم پۆستەکانی دیکەی حکومەتی هەرێمی کوردستانی بەربکەوێت، بەڵام تا ئێستا ئەوە جێبەجێنەکراوە). ئەوەی کە دیارەو روونە هەتا ئەگەر گٶڕان هەموو پۆستەکانی کە پێویستە وەریبگرێت دەست بەکاربێت تیایاندا، ناتوانێت سەرکەوتوو بێت لە کار کردن لە نێو سیستەمێکی سیاسیی کرمێ بووی وەکو هەرێم. هەتا ئەگەر پارتی گٶڕان هێشتا زۆربەی پۆستەکانی وەرنەگرتبێت، ئەوە پێی خۆش بێت یان پێناخۆش بێت بووە بە بەشێک لەو سیستەمەو بەلای کەمی پاییەک لەو پایانیەی کە حکومەتی نێچێرو قوباد تاڵەبانی لەسەری وەستاون و دەست بەکارن.
ژوور دوبارە دەنوسێت ( هەر چەندە نێجیرڤان بارزانی لەکارنامەی حکومەتەکەیدا لە میانی سوێند خواردنی بۆ دەستبەکاربونی ئامەژەی بەوە کرد، کە کابینەی هەشت، کابینەی هاوبەشی بنکە فرەوانە). متمانە لە هەرچ پەیوەندییەک بێت ئەزمون دروستی دەکات، کاتێکیش ئەو متمانەییە وابەستە دەبێت بە چارەنووسی میللەتێک، زۆر قورسە بڕیاری چوونە ژێر رکێفی لایەنێک، هەر هێزێکی سیاسیی یان هەر سەرکردەییەک بدرێت کە پێش وەخت مێژووی ئەزمونی گەلەکەت بەهەزاران جار سەلماندویەتی کە ڕۆشنایی لە دانی ئەو متمانەیەدا نابینرێت ئەو رێکەوتنەش تەنیا خۆ و میللەت هەڵخەڵاتاندنە.
بوونی هێزێکی چەکداری عەشایری ئامادەی گوێڕایەڵ لە قۆناغی شاخدا رەنگە دەوری هەبووبێت بۆ بەکارهێنانی لەکاتی یەکلاکردنەوەی کێشەکانداو ڕاونانی یەکتری، بەڵام ئەو جۆرە هێزە ئەو کارێگەریەیی نابێت لە کاتێکدا کە خەباتی میللەتێک پادەنێتە قۆناغێکی تری ژیان، یان دوای سەرکەوتن و بەدەستهێنانی دەستەکەوتی سیاسی، ئیداریی، یاسایی، سەربازی ئابووری کۆمەڵایەتیدا. لەدوای ڕاپەرینی ساڵی ١٩٩١، میللەتی کورد پای نایە قۆناغێکی تر ئێجگار جیا لە قۆناغی شاخ، بەڵام سەرکردەکانی کۆمەڵەی رنجدەران و یەکێتی نیشتمانی کە زۆربەیان جەلالی بوون لە شەسەتەکان، بەهەمان عەقڵیەت، بیرو باوەر، بۆچوون بە رەچاوکردنی بەرژەوەندییە تایبەتیەکانی خۆیان مەمەڵەیان لەگەڵ رووداوەکان کرد، لەدەرئەنجامدا ئەوە بۆ ماوەی بیست و چوار ساڵە بنەماڵەی بارزانی هەر لە سەنتەری بڕیاردان ماونەتەوە، ماوەیەک لەسەر بیناغەی ففتی ففتی. دوای ئەوە لە سەر بیناغەی حکومەتی بنکە فرەوان و بوونی ئۆپۆزسیۆن. لە دوایین قۆناغدیشدا کە کابینەی هەشتی حکومەتی هەنوکەی هەرێمە، لەسەر بیناغەی حکومەتی بنکە فڕەوان و نەمانی ئۆپۆزسیۆن!
سەرچاوەکان:
١) سایتی سبەی,گٶڕان ئەو دۆخە قبوڵ ناکات، ٢٧/٣/٢٠١٥
٢) رێكخه‌ری ژوری په‌یوه‌ندیه دیبلۆماسیه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی لە رێکەوتی ٢٦/٣/٢٠١٥
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
