ئه‌فسانه‌ی هه‌لبژاردنی پێشوه‌ختی په‌رله‌مان هه‌ولێکه بۆ له‌باربردنی راپه‌ڕین و گالته‌کردن به داواکانی جه‌ماوه‌ر
Sunday, 06/03/2011, 12:00
نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی. د. که‌مال میراوده‌لی/ له‌نده‌ن
که‌مال میراوده‌لی بۆ قه‌ناتی ته‌له‌فزیۆنی ANB
له ئێواره‌ی رۆژی 4 ی مارتدا، له دیمانه‌یه‌کی تایبه‌تی زیندی راسته‌وخۆدا له‌گه‌ڵ که‌نالی ئه‌ی.ئێن.بی له ستۆدیۆکه‌یانه‌وه له له‌نده‌ن که ماوه‌ی 50 ده‌قیقه‌ی خایاند دکتۆر که‌مال میرادوه‌لی گۆرانه‌کانی رۆژهه‌لاتی نێوه‌ندی شی کرده‌وه‌و حه‌قیقه‌تی باری کوردستان و ده‌سه‌لاتی حیزبی بنه‌ماله‌یی کوردستانی خسته روو و جه‌ختی له سه‌ر هاوشێوه‌یی سسیستمی کوردستان و میسرو تونس کرده‌وه‌و کۆتاییهاتنی ده‌سه‌لاتی حیزبی بنه‌ماله‌یی به تاقه چاره‌سه‌ری نه‌هێشتنی زولم و جیاوازی و ناعه‌داله‌تی دانا و به توندی هه‌لبژاردنی پێشوه‌ختی وه‌ک دیارییه‌ک بۆ ده‌سه‌لات و هه‌ولیک بۆ له ده‌ستدانی ده‌رفه‌تی ته‌وژمی راپه‌رینی جیهانی و له‌باربردنی راپه‌رینی خه‌لکی کوردستان و ته‌قه‌لایه‌ک بۆ هێشتنه‌وه‌و به‌هێزکردنی ده‌سه‌لاتی بنه‌ماله‌یی وه‌سف کرد.
حکومه‌تی مالیکی
له وه‌لامی پرسیارێکدا که بۆچی خه‌لکی عێراق وه‌ک تونس دژی مالیکی ناوه‌ستن، میراوده‌لی جه‌ختی له سه‌ر ئه‌وه کرد که حکومه‌تی مالکی جیاوازه، حکومه‌تێکی تازه‌یه‌و هاوپه‌یمانییه‌و ناوه‌رۆک و بنچینه‌ی تایه‌فی هه‌یه و گه‌لی عیراق هێشتا وه‌ک تایه‌فه سوننی، شیعی و کورد ره‌فتار ده‌که‌ن گه‌رچی له پرسی نادادپه‌روه‌ری کۆمه‌لایه‌تی و هه‌ژاری و بێکاری و به‌رهه‌ڵستی گه‌نده‌لیدا هاوبه‌شن. له میسرو تونس حکومه‌تێکی مه‌رکه‌زی ئۆتۆکراتی به‌هێزو ده‌زگای ده‌وله‌تی کۆن و چه‌سپاو هه‌بوون که ببوونه بنه‌ماو ره‌مزی ئه‌و ده‌سه‌لاته، به‌لام حکومه‌تی عیراق هێشتا سه‌قامگیر نه‌بووه‌و به رووخانی مالکیش هیچ شتێ ناگۆڕێ.
هه‌رێمی کوردستان وه‌ک تونس و میسره
به‌لام د.که‌مال روونی کرده‌وه که هه‌رێمی کوردستان زیاتر وه‌ک میسرو تونس ه چونکه بیست ساڵه ده‌سه‌ڵاتی حیزبی بنه‌ماله‌یی تێدایه وه‌کو هه‌موو ئه‌و ناوچانه ئه‌و ده‌سه‌لاته ناعه‌دالاتییه‌کی بێوێنه‌ی دروستکردووه‌و ده‌ستی به‌سه‌ر زه‌وی و زارو ملک و مال و بوجه‌و سامان و وه‌زیفه‌و بازرگانی و بازارو هه‌موو لایه‌نه‌کانی ژیان داگرتووه‌و سیستمی کۆیلایه‌تی مووچه‌ی سه‌پاندووه و له فه‌راشیکه‌وه تا وه‌زیرو سه‌فیرێک ده‌بێ به ته‌زکیه‌ی حیزبیی دامه‌زرێ و ببێته به‌شیک له کۆیلایه‌تی مووچه‌و هه‌رکه‌سێ بیرورایه‌کی جیاواز ده‌ربڕێ له سه‌رکاره‌که‌ی ده‌رده‌کڕی و نانبراوه‌کانی گۆران ی به نموونه هێنایه‌وه، به ىێ ئه‌وه‌ی هاوولاتی بتوانێ له ڕێگه‌ی هیچ پالپشت و په‌ناو میکانیزمێکی یاسایی یه‌وه دیفاع له خۆی بکات.
ولاتی بێ ده‌ستوورو یاسا
د. که‌مال روونی کرده‌وه که هه‌رێمی کوردستان ده‌ستووری نییه‌و حکومه‌ت لاوازو بێده‌سه‌ڵاته‌و به بێ ده‌ستوور به‌رێوه ده‌چێ و هه‌موو ده‌سه‌لاته‌کان له ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان و حکومه‌ت له ده‌ست حیزبی بنه‌ماڵه‌یی دان و دادگایه‌کی ده‌ستووری سه‌ربه‌خۆ نییه که سکالاو دادی هاوولاتیان بپرسێ و ماف و ئازادییه‌کانیان بپاریزێ. له وه‌لامی پرسیاری ئه‌ی.ئێن. بی دا د.که‌مال روونی کرده‌وه که ئۆپۆزیسیۆن و هاوولاتیان نه‌یانتوانیوه تا ئێستا ده‌ستووری عێراق و دادگای فیدرالی عێراقیش بۆ دیفاع له مافه‌کانی خۆیان به‌کاربێنن و ده‌سه‌لاتیش تا ئه‌و رادده‌یه باسی ده‌ستووری عێراق ده‌کا که پێوه‌ندی به کێشه‌کانی خۆیه‌وه هه‌یه له‌گه‌ڵ حکومه‌تی مه‌رکه‌زی به‌لام ماف و ئازادییه‌کانی خه‌لک که له ده‌ستووردا باسکراون، فرامۆش ده‌کا.
یاسای جه‌نگه‌ڵ
د. که‌مال وتی له هه‌ر ولاتێک و کۆمه‌لێکدا تاوانی بێ سزا هه‌بێ و یاسا نه‌بێ که تاوانبار موحاسه‌به بکاو دادگایی بکا، ئه‌و ولات و کۆمه‌له ده‌بێته جه‌نگه‌ل و یاسای جه‌نگه‌ڵی به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێندرێ به تایبه‌تی که تاوانه‌کان ده‌سه‌لات خۆی بیانکاو هیچ لێپرسینه‌وه‌یه‌کی ده‌ستووریی په‌رله‌مانیی یاسایی ئه‌خلاقیی له ده‌سه‌ڵات نه‌بێ. به‌ومانایه کۆمه‌لگای کوردستان به راستی جه‌نگه‌ڵه، بۆ سه‌لماندنی ئه‌و قسه‌یه ته‌نیا ئاماژه‌ی به چه‌ند تاوانێ کرد که له‌و دوو حه‌فته‌ی دواییدا کراون: ته‌قه‌کردن له منالان و گه‌نجانی خۆپیشانده‌ر و کوشتنیان له سڵێمانی و چه‌مچه‌مال و که‌لار. راوه‌دوونان و گرتن و لێدانی خۆپێشانده‌ران. رفاندنی هاوولاتی ئۆسترالی د..پشتیوان عه‌بدوڵلا و ئه‌شکه‌نجه‌دانی، گرتن و ئه‌شکه‌نجه‌دانی خه‌لک له هه‌ولێر ته‌نیا له به‌رئه‌وه‌ی گومانی خۆپێشاندانیان لێده‌کرێ، سوتاندنی ته‌له‌فزێۆنی نالیاو موحاسه‌به‌نه‌کردنی تاوانباران گه‌رچی ناسراون، سوتاندنی باره‌گاکانی گۆران له هه‌ولێرو دهۆک و گرتن و چاودێری وترساندنی ده‌نگده‌ره‌کانیان، هتد
په‌رله‌مان پووچه‌ڵه
به ئیشاره‌ت بۆ 17 خاله‌که‌ی په‌رله‌مان د. که‌مال وتی په‌رله‌مان له کوردستان پووچه‌ڵه‌و هیچ ده‌سه‌ڵاتیكی نییه. یه‌کێک له‌و 17 خاله ئه‌وه‌یه که هێچ خۆپیشانده‌رێک و هاوولاتییه‌ک به‌بێ فه‌رمانی داداگا نه‌گێرێ و ئه‌و پۆلیسه‌ی که ده‌یگرێ ده‌بێ ده‌م و چاوی دیار بێ و ناو و باجه‌که‌ی پێوه بێ!! به‌لام له که‌لار به ده‌یان خۆپیشانده‌ر له‌لایه‌ن که‌سانی ده‌مامکپۆشه‌وه فڕێندراون و لێیان داروه‌و ئیهانه کراون. له هه‌ولێر چه‌ندین که‌س رۆژانه ده‌گیرێن و ون ده‌کرێن. تاوانکارانی سوتاندنی ته‌له‌فزیۆنی نالیا له خه‌سته‌خانه‌ی ئیمێرجێنسی بوون له هه‌ولێر، رێگه به ئه‌ندامانی په‌رله‌مان نه‌درا ته‌نانه‌ت بیشیانبینن و چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵیان بکه‌ن، له ناو په‌رله‌مانیشدا په‌رله‌مانتاران خۆیان ته‌نانه‌ت مافی قسه‌کردنیشیان نادرێتێ. تا ئێستا دوای دوو ساڵ و بوونی ئۆپۆزیسیۆن په‌رله‌مان نه‌یتوانیوه یه‌ک یاسای ئۆپۆزیسیۆن بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خه‌لک ده‌ربکا، نه‌یتوانیوه چاوه‌دێری ده‌زگای جێبه‌جێکردن بکاو یه‌ک وه‌زیر بانگهێشت و موحاسه‌به بکا، ته‌نانه‌ت پرسیاره‌کانیشیان وه‌لام نه‌دراونه‌وه و به‌پێی په‌یره‌وێکی ناوخۆیی کۆنی سالی 1992 کارده‌کا. له به‌ر ئه‌وه په‌رله‌مان پووچه‌ڵه و هه‌لبژاردنی په‌رله‌مانێکی نوێش و دروستکردنی حکومه‌تێکی نوێش له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی ده‌سه‌لاتی سیاسی سه‌ربازیی ئه‌منیی ئابووری له ده‌ستی حیزب و بنه‌ماله‌کاندا هیچ نرخێکی نابێ.
هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی سسیستمی سته‌مگه‌ریی بنه‌ماڵه‌یی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست
د. که‌مال ئه‌نجامی راپه‌ڕینه‌کانی تونس و میسرو یه‌مه‌ن و لیبیای به هه‌لوه‌شاندنه‌وه‌ی سیستمی رۆژهه‌لاتی ناوه‌راست که له دوای جه‌نگی جیهانی یه‌که‌مه‌وه به‌رده‌وام بووه وه‌سف کرد و به‌راوردی کرد له‌گه‌ڵ هه‌لوه‌شانه‌وه‌ی سسسیتمی حوکمی مه‌رکه‌زی یه‌ک حیزبی کۆمۆنیستی له رۆژهه‌لاتی ناوه‌راستدا. د. که‌مال بۆچوونی پێشکه‌شکه‌ری به‌رنامه‌که‌ی ره‌تکرده‌وه که له تونس و میسریش سیستم نه‌گۆڕاوه‌و ته‌نیا ره‌مزه‌کان لاچوون و وتی: ئه‌مه راست نییه، یه‌که‌مجار هه‌ڵوه‌شانه‌وه هه‌یه ئه‌مجا به شێوه‌یه‌کی هێواش له هه‌ندێ لایه‌ن و خێرا له هه‌ندێ لایه‌نی تره‌وه، له‌گه‌ل کۆسپ و ته‌گه‌ره‌ی زۆریشه‌وه، سیستمی نوێ دروست ده‌بێ. له نه‌وه‌ده‌کاندا سیستمی کۆمۆنیزمی هه‌ره‌سی هێناو تازه حکومه‌ت و رژێمێکی کۆمۆنیستی ئایدیۆلۆجی و بازاری ئیشتراکی و ئابووری مه‌رکه‌زی دروست نابێته‌وه، زۆر له‌و ده‌وله‌تانه توانیویانه ببنه دیمۆکراسی و ئه‌ندامی ئه‌وروپاش هه‌‌شن وه‌ک به‌له‌روسیاو ئۆکرانیا و هی تر هێشتا له پرۆسه‌ی به‌ره‌ورووبوونه‌وه‌ی میراتی سته‌مگه‌ری و دروستکردنی سیستمی نوێدان. ئه‌و راپه‌رینه خێرایانه‌ی رۆژهه‌لاتی عه‌ره‌بی وای کرد سیستمه‌که‌ی ده‌سه‌لات که بریتی بوو له ده‌سه‌لاتی تاکره‌وی بنه‌ماله‌یی و به میراتگرتنی سه‌رۆکایه‌تی و ده‌سه‌لات و ده‌وله‌مه‌ندبوونی ده‌سته‌یه‌کی که‌می دزو مشه‌خۆر هه‌ڵوه‌شایه‌وه. تازه حوسنی موباره‌کێکی تر دروست نابێته‌وه بڵێ من تا ده‌مرم حوکم ده‌که‌م و دواییش جه‌مالی کورم. نه عه‌لی ئه‌حمه‌د ساڵه‌ح نه که‌سیکی تر ده‌توانێ ئه‌مه بکا، ته‌نانه‌ت رژیمه پاشایه‌تییه‌کانیش له مه‌ترسیدان. ئه‌مه هه‌ره‌سهێنانی سیستمه‌که‌یه به‌لام چی جێی ده‌گرێته‌وه دیاره ئه‌مه کات و هوشیاری و راپه‌رینی به‌رده‌وامی خه‌لکی ده‌وێ. له تونس و له میسریش سه‌رۆکوه‌زیرانی کۆن و وه‌زیره کۆنه به‌دناوه‌کان لابراون یان گیراون و کۆمه‌ڵگایه‌کی مه‌ده‌نی ئازاد و میدیای ئازاد له دایک بووه و گه‌نج بۆته خاوه‌نی چاره‌نووسی سیاسی خۆی. بۆیه سیستمی بنه‌ماله‌یی له رۆژهه‌لاتی ناوه‌راستدا کۆتایی هات و دروست نابێته‌وه.
هه‌رێمی کوردستان به‌ره‌وه کوێ؟
د. که‌مال لێکچوونێکی تری کوردستان و میسر و تونسی وه‌ک قه‌واره‌و رۆلی گه‌نجان وه‌سف کردو ووتی: وه‌ک میسرو تونس گه‌نجان له سه‌دا چلی کۆمه‌ڵگای کورد پێکدێنن و هێزی بزوێنه‌ری مێژوو و سیاسه‌تی نوێن. ده‌رباره‌ی ئاقارو ئاکامی رووداوه‌کان و خۆپیشاندانه‌کان له کوردستان د. که‌مال وتی ته‌نیا دوو رێگه هه‌یه: ئێستاش ده‌سه‌لات ده‌توانێ له رابردوو-و جوگرافیاو ئێستا فێر بێ و بۆچوونێکی عه‌قلانی به‌کاربێنی. گه‌ر راپه‌رینی خه‌لک و گۆرانه‌کانی ئێستاش نه‌بان ده‌بوو به‌رێز کاک مه‌سعود بارزانی خۆی قبوڵ نه‌کا 20 سال ئه‌و سه‌رکرده‌ی حیزبه‌که‌ی خۆی یان ولاته‌که‌ی بێ. و ده‌بوو خۆی ده‌میکه ده‌ستی له‌کارکیشابایه‌وه . ئێستاش ده‌توانێ ده‌ست له‌کاربکێشێته‌وه‌و سه‌ری ره‌ش که به ناهه‌ق و به‌بێ هیچ پاکانه‌یه‌کی ده‌ستووری و بریارێکی یاسایی داگیرکراوه بیداته‌وه به خه‌ڵک. ئه‌مه ده‌ستپێشخه‌ری و نموونه‌یه‌کی جوان پێشکه‌ش ده‌کا. به‌لام به‌بێ ئه‌مه و به‌بێ گێڕانه‌وه‌ی هه‌موو ملک و ماڵ و زه‌ویوزارو سامان و پاره‌ی دزراو یان داگیرکراو بۆ خه‌لک و کۆتایی ده‌سه‌لاتی حیزبی نایاسایی ئه‌م ته‌وژمی ناره‌زاییه‌ی خه‌لک دانامرکێته‌وه‌و خۆنیشاندان و راپه‌ری به‌رده‌وام ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی میکانیزمی خۆپیشانادنه‌کان ده‌ىی چۆن بێ تا ئه‌نجام به‌ده‌ست بێنێ: د. که‌مال وتی له وتارێکدا بۆ خۆپیشانده‌رانی له‌نده‌ن جه‌ختی له سه‌ر دوو شت کرده‌وه: به‌رده‌وام کردنی خۆنیشاندانه‌کان و به‌رفراوانکردنی خۆنیشاندانه‌کان. به‌رده‌وام کردن، به‌رفراوانکردن، تا سه‌رکه‌وتن.
ئایا خۆپیشاندانه‌کان هه‌ولێر ده‌گرنه‌وه؟
د. که‌مال وتی تا ماوه‌ی چه‌ند رۆژ و ساتی تر پارتی ده‌توانی هه‌ولێر بکاته زیندانی هه‌ولێرییه‌کان و ده‌ست و ده‌میان ببه‌ستێ و شه‌قام وکۆچه‌و کۆلانه‌کانی به پاراستن بته‌نێ؟ دو ورۆژ، ده رۆژ، دوو مانگ؟ حه‌تمه‌ن راپه‌رین هه‌ولێریش ده‌گرێته‌وه.
له وه‌لامی ئه‌وه‌دا که پارتی جه‌ماوه‌رو پشتیوانکه‌ری زۆر هه‌ن، د. که‌مال وتیی: راستی ئه‌مه کاتێ ده‌رده‌که‌وێ که ئازادی هه‌بێ. ئه‌ندام و کادرانێک که به پاره‌و ئیمتیازات کڕدرابن پاڵپشتی راستی نین ، نه ئه‌وانه‌ش که به ترس و تۆقاندنی ده‌میان به‌ستراوه. گه‌ر کاک مه‌سعود به راستی رایبگه‌یه‌نێ که خه‌لکی هه‌ولیریش وه‌ک خه‌لکی سلێمانی ئازادن خۆپیشاندان بکه‌نو که‌س ناتوانی ده‌ستاین بۆ به‌رێ، ئه‌وسا دڵنیام ده‌بینێ که له سه‌دا هه‌شتای خه‌لکی هه‌ولێر داوای ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ی خۆی ده‌که‌ن.
وتاری نه‌ته‌وه‌یی پارتی و یه‌کێتی بایه‌خی نه‌ماوه‌و بۆشه
ته‌وه‌ریکی تری پرسیاره‌کان سه‌باره‌ت به که‌رکوک و جولاندنی پێشمه‌رگه بوو بۆ که‌رکوک و گوایه مالکی داوای کشانه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی له که‌رکوک کردووه؛ د. که‌مال وتی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه خوێندنه‌وه‌ه‌یکی قووڵتری ده‌وێ. خراپ نییه لێره‌دا په‌نا بۆ تیئۆری موئامه‌ره‌ش به‌رین، دوور نییه مالکی و سه‌رانی کورد خۆیان له سه‌رئه‌وه رێکنه‌که‌وتبن تا شتێک دروستبکه‌ن کوردی پێوه سه‌رقال که‌ن و راپه‌رینی خه‌لک دامركیننه‌وه چونکه رووخانی ده‌سه‌لاتی حیزبی بنه‌ماله‌یی له قازانجی مالکی نییه‌و ئه‌وان کۆله‌که‌یه‌کی ده‌سه‌لاتی هاوپه‌یمانی عێراقن. هه‌روه‌ها وتی: پێشمه‌رگه دژی كێ ده‌به‌نه که‌رکوک و بۆچی؟ عێراق و سوپای عێراق نه‌مابوون خۆیان شانازی ده‌که‌ن که ئه‌وان سوپای عیراقیان دوست کرده‌وه، سه‌رۆک کۆمار کورده، وه‌زیری ده‌ره‌وه کورده، جێگری سه‌رۆک کۆمار کورده، جێگری سه‌رۆکی په‌رله‌مان کورده، حکومه‌ته‌که هاوپه‌یمانی و ئیئتیلافییه؟ ئه‌مه ته‌نیا له یارییه‌ک بۆ راکێشانی سۆزی نه‌ته‌وه‌یی کورد زیاتر نییه به‌لام ده‌مێکه خۆیان ئه‌و سۆزه‌یان کوشتووه‌و که‌س جارێکی تر به وتاری نه‌ته‌وه‌ی ئه‌وان هه‌ڵناخه‌ڵه‌تێ. راپه‌ڕین به‌رده‌وامه.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
