ڕەگ و ڕیشەی ووشەی بێباوەڕ (کافر)، لە زمانی کوردی دا یەک مانای هەیە، کە ئەوەیش بێ بڕوایە بە اللە و ئایین. بەڵام، بە پێچەوانەی زمانی کوردی دا، لە زمانی عەرەبیا، کە داڕشت کەری ووشەی (کافر)ه چەندەها مانای هەیە، لە وانە: كَفَرَ الشَّيْءَ: سَتَرَهُ، غَطّاهُ كَفَرَ عَلَيْهِ = ئەو شتە داپۆشی. كَفَرَ اللّيْلُ الْحُقولَ:غًطّاهَا بظُلْمَتِهِ وَسَوَادِهِ = شەو کێڵگەکان داپۆشی، بە تاریکی. بەم بوونەیەوە عەرەب ئەڵێ:ليل كافر= شەویکی تاریک. ئەگەر وەرگێرانی وشەگۆڕین بۆ "لیل کافر" بکەین بایستی بڵێن، شەوی بێباوەڕ(شەوی کافر)، بەم جۆرە گونجاو نابێ لەگەڵ مانای ڕستەکە. عەرەب ئەڵێ: كَفَرَ الفلاحُ الحبَ، ومنه قيل للزرّاع الكفار= بەم بوونەیەوە گوتن جوتیارەکە تۆوەکە داپۆشی، ئە لەبەر ئەمە بە مرۆڤی جوتیار گوتن کافرە، بە مانای تۆو داپۆشە، نە بێباوەڕە؟. دیسانەوە، لە زمانی عەرەبی دا بە کەسێک کە خۆی شاردۆتەوە پێ ئەڵێن الكافِرُ. خودی قورئانیش لە سوورەتی حەدید ئایەتی (٢٠) ئەڵێ: ... كمثل غيث أعجب الكفار نباته ...= وەکو بارانیک بە دڵی جوتیارەکان بوو بۆ کشتەکانیان دا. ئە ئەمە ڕیشەی ووشەی (کافر)ه ‌لە زمانی عەرەبی دا، کە لەگەڵ زمانی ڕۆژانە ئەعراب دا پێش رەفت تا بوو بە پێچەوانەی باوەڕ (إيمان)، بە تایبەت پاش هاتنی ئایینی ئیسلام، بەو کەسانە ئەڵێن بێباوەڕ (کافر)، کە باوەڕیان بە تاک و تەنیایی الله دا نییە. بڵام قورئانەکە لە سوورەتی تەغابن ئایەتی (٢) ئەڵێ: هو الذي خلقكم فمنكم كافر ومنكم مؤمن والله بما تعملون بصير= خۆی ئێوە هێنایە کایەوە، لیتان هەیە  بێباوەڕە و لیتان هەیە با باوەڕە، الله چاوکراوەیە هەرچێ بکەین ئەتان بینێ. لە سوورەتی تەکویریش لە ئایەتی (٢٩) ئەڵێ:" وما تشاءون إلا أن يشاء الله رب العالمين = هیچی پیتان ناکری، بێجگە لەوەی الله ی ئەرز و ئاسمان ئەوەی". لە بەر ئەوەی لێکدانەوەی (تفسیر)ی کوردی لە بەر دەستم دا نییە، هیوادارم وەرگێرانەکەم لە عەرەبیەوە بۆ سەر زمانی کوردی هیچ هەڵەیکی زمانی تیا نەبێ.                     خوێنەری هێژا، پاش ئەوەی کە کورتە لێکدانەوە و وەرگێڕانیک بۆ ووشەی "کافر" کردین، با ئێستا بچینە سەر ئەسلی بابەتەکەمان، کە ئەوەیش بە جنۆکە کردنی کوردە. یەکەم جار با بزانین ئە‌هلی سوننە لەم بوارەوە چێ ئەڵێن، پاشان چین بۆ سەرچاوە شیعەکان، تا بزانین چییان ئاخاوتووە دەر بارەی مرۆڤی کورد لە زاری ئیمامەکانیانەوە. پێش ئەوەی لاپەرەکانی ئەهلی سوننە بخوێنینەوە پێویستە بزانین کە ئاینی ئیسلام بە تایبەت ئە‌هلی سوونە هەر وەکو زاناکانیان گوتن و ئەڵێن ئایینی نەقڵە نە ئەقڵ، بە مانای ئەوەی کە لە ناو پەڕتووکە بێ خەوشەکان و ڕاستەقینەکان هاتووە جێ گومان نیین لە لای ئەقڵەوە. بەم ڕۆژانەیش لە یەکیک لە کەناڵە تەلەفیزیونەکان بە چاوی خۆم بینی کە یەکیک لە گەورە زاناکانی ئیسلام کە ئەویش(ئەبو ئیسحاقی حوێنی)یە گوت ئایینی ئیسلام ئایینی نەقڵە نە ئەقڵ. لەم بوارەوە فەرمایشتیکی ئیمامی عەلی کوری ئەبێ تالیب خوێندمە کە ئەڵێ: ئەگەر ئێمە بە گوێرە ئەقڵ بچین، کاتی دەست نوێژ ئەگرین بایستی ژێر پێ بسڕین نە بان پێ،چونکە ئێمە ژێر پێمان لە سەر ئەرزە نە بان پێ، بەڵام ئایین فەرمان پیمان ئەکا بە پێچەوانەکەی ئەنجام بدەی، کە ئەوەیش بانی پێیە کە ئەسڕینەوە بە ئاو؟. ئێستا با بچین بۆ فەرمایشتەکە. لە پەڕتووکەکەی (راغبی ئەسفەهانی) کە بە ناوی (محاضرات الأدباء)ە لە لاپەرەی (١٦٠)ی هاتووە کە (عومەری کوڕی خەتاب) (دخ) لە سەر زاری پەیامبە (ص) گێڕایەوە: "کوردەکان کەسانێکی جنۆکەن داپۆشەر لەسەریان لا دراوە". من گومانم هیە کە پەیامبەر ئەم فەرمایشتە گوتووە، لەوە چێ لەو فەرمایشتە (حدیث) بڕراوە (مقطوع) و لاوازە (ضعيف)ە بێ، چونک خودی پەیامبەر هاوڕێی (صحابي) بووە کورد بووە بە ناوی (جابان الکوردی) پاش خۆی کوڕەکەی کە ناوی (میمون) بوو یەکیک لە تابعی گەورەکانی ئیسلام بوو؟. بەڵام لە بەر ناوی"الأكراد" سەرچاوە عەرەبی و ئیسلامیەکان ئەڵێن لە بەر ئەوە بوو کە سلێمان (ع) کاتی کە هێرش (غزو) کردە سەر ووڵاتی هیندوستان هەشتا کۆیلە لێیان بە دیل (سبی) برد، لە دوورگەییک نیشتە جێیان کرد، جنۆکەکان لە ناو دەریا دەرچوون و لیان پەڕین؟، ئەو چل کۆیلەیە سکیان پڕبوو لە جنۆکەکان، سلێمان ئاگادار کردنەوە بەو کارە کە ڕوو دا، فەرمانی کرد لە دوورگەکە دەریان کەن و دووریان خەنەوە بۆ ئەرزی فارس، پاشان زاین چل کوڕیان هاورد، کاتی کە زیاد بوون دەستیان کرد بە بێ ڕەوشتی و ڕێگەبڕین، خەڵکەکە چوون بۆ لای سلێمان سکاڵایان کرد، ئەویش گوت: دەریانکەن "أكردوهم" بۆ شاخ، ئە لەبەر ئەمە ناویان نان "ئەکراد". هەمان فەرمایشت بە شێوەیکی تۆزی جیاواز لە پەڕتووکەکەی مەسعودی هاتووە کە ناوی مروج الذهب"ه بەشی(١) لاپەرەی (٢١٨). ئەمە وەرگێرانی دەقی فەرمایشتەکە بوو. لە ڕاستیا نازانم ئەمە چ فەرمایشتیکە و لە چ پلەیکە؟ چونکە دەها فەرمایشتی جۆراوجۆر هەیە کە بە عەرەبی پیان ئەڵێن حدیث، وەکو: الصحيح، المتصل، المسند،المعنعن، المؤنن، المسلسل، العالي، المضعف، النازل، المتروك، المنقطع، المطروح، المرسل، المعلق، المدلس، المعضل، هەتا دوایی. بێگومان هەر یەک لەم فەرمایشتانە بە جۆریک لێکدانەوە بۆی کراوە لە لایانی زانایانی ئایینەوە، ئیمجا ئێمە لە بەر ئەوەی زۆر درێژە پێ نەدەین لێکدانەوە و وەرگێرانی ناوەکانم نەکرد. ئێستایش با بچینە بۆ لای شیعەکان تا بزانین ئەوان چێ ئەڵێن لەم بابەتەوە. بە تایبەت ئەو قسەیە کە پاشان دێ و لە سەر زاری ئیمامی جەعفەری سادقە، کە ئیمامی شەشمی شیعەیە و باپیری لە دایکەوە پەیامبەری ئیسلامە و باپیری لە لای بەوکەوە (عەلی کوڕی ئەبی تالبە). ئەم ئیمامە لە نێوان ساڵانی (٨٠ - ١٤٨)ی کۆچی ژیاوە، کە ئەبێ بە (٧٠٢ - ٧٦٥)ی زایینی. ئەم ئیمامە جێ ڕێزە لە لای شیعەی ئیمامی و شیعەی زەیدی و ئەهلی سوننە و جەماعەت و ئەبازیە و دروزیشەوە. مێژوو ژیانی ئەم ئیمامە ئەوە بۆمان دیار ئەکا، کە لە کاتی ژیانی ئەو گەلی کورد موسەڵمان بووە؟، چونکە عەرەبە موسەڵمانەکان لە ساڵی (١٨)ی کۆچی هێرشیان کردە سەر کوردستان و شارەکانی وەکو مووسڵ و خانەقین و مەندەلی و نەهاوەند، هەتا پیرۆزیەکەی نەهاوەند ئەوەندە گەورە بوو بۆ عەرەب،  ناوی نان "فتح الفتوح" کە کوردیش پاش ئەم هێرشە و داگێر کردنی ووڵاتەکەی بوو بە موسڵمان. ئیتر نازانم چۆن خوێنیان حەڵاڵ ئەکەن و دارا ونەدارایان بە تاڵان ئەبەن!. زانای شیعە کە ناوی "محەممەد بن یەعقوبی کولەینیە" نازناوەکەیشی"ثقة الإسلام"ە، لە ساڵی (٨٦٤)ی زایینی لە دایک بو، لە پەڕتووکەکەی کە ناوی "کافی"ە لە بەشی (٥)ی لە لاپەرەی (١٥٨) لە سەر زاری (ئەبی رەبیع شامی) ئەڵێ: لە ئیمام جەعفەری سادق پرسیم، گوتم: إن عندنا قوما من الأكراد, وأنهم لا يزالون يجيئون بالبيع, فنخالطهم ونبايعهم؟ قال:يا أبا الربيع لا تخالطوهم, فان الأكراد حي من أحياء الجن, كشف الله تعالى عنهم الغطاء فلا تخالطوهم= گەلیکی کورد هەن، سەر لێمان ئەدەن بۆ کڕین و فرۆش، ئێمەیش تێکەڵیان بین و کڕین و فرۆش لە گەڵیان دا ئەکەین، گوت: "ئەی ئەبو ڕەبیع تێکەڵیان نەبن، ئەم کوردانە بەشیکن لە جنۆکە الله داپۆشەر لەسەریان لا داوە، تێکەڵیان نەبن". هەر وەکو لەسەرەو گوتین، ئەم فەرمایشتە گوترا کاتی کە کورد موسەڵمان بوون!. ئەو سەر چاوە شیعەیە کە نووسینی (کولەینی)ە کە ئێمە فەرمایشتەکە ڵێ وەرگرین، یەکیک لە چوار پەڕتووکە بە ناو بانگەکەی شیعەیە، کە پیان ئەڵێن "الکتب الأربعة المتقدمة" لەم پەڕتووکانە پێکهاتوون ١- الكافي للكُليني ٢- من لا يحضره الفقيه لمحمد بن بابويه القمي 3- التهذيب لمحمد بن حسن الطوسي 4- الاستبصار أيضاً لمحمد بن حسن الطوسي. هەر  وەکو شەش پەڕتووکە ئەسحاکەی ئەهلی سوننەن، کە پێکهاتوون لە:١- صحيح البخاري ٢- صحيح مسلم ٣- سنن النسائي ٤- سنن أبو داود ٥- سنن الترمذي ٦- سنن ابن ماجه. بەڵام شیعەکان چوار پەڕتووکی تریان هەیە پیان ئەڵێن "الكتب الأربعة المتأخرة" کە گرنگیان پاش ئەو چوار (متقدمە)یە ١- بحار الأنوار لمحمد باقر المجلسي 2- الوافي لمحمد بن مرتضى محسن الكاشاني 3- وسائل الشيعة لمحمد بن الحسن الحر العاملي 4- مستدرك الوسائل لحسين النوري الطبرسي. ئەم زانا شیعە دواییە، پەڕتووکیکی بە ناو بانگی هەیە بە ناوی (فصل الخطاب في إثبات تحريف كتاب رب الأرباب). با بچینە سەر ئەو فەرمایشتانەی، کە کورد بە جنۆکە ئەکا. ئەو قسەی ئیمام جەعفەری سادق کە کولەینی باسی کرد و لە سەرەوە هێمامان بۆی کرد دیسان، لە پەڕتووکیک بە ناوی "رياض المسائل" بەشی (١) لاپەرەی (٥٢٠) هاتووە، کە نووسینی زانای شیعەیە بە ناوی "عەلی تەباتەبائی"ە. هەر وەها لە بەشی (٣) لاپەرەی (١١٦)ی پەڕتووکەکەی شێخی جەواهری هاتووە بە ناوی "جواهر ئەلکەلام".عەینی بابەتەکە لە بەشی (٣) لاپەرەی (٨٣)ی پەڕتووکەکەی شێخی (سەدوق) هاتووە بە ناوی "من لا یحضره الفقيه". هەر وەها لە پەڕتووکەکەی شێخی "توسی" هاتووە کە نازناوەکەی (شيخ الطائفة)یە بە ناوی " تهذيب الأحكام" بەشی (٧) لاپەرەی (٤٠٥). دیسانەوە لە بەشی (١)ی لاپەرەی (٦٠١)ی پەڕتووکی "بحار الأنوار"ی زانا (محەممەد باقر ئەلمەجلسی) هاتووە. با خوێنەری کورد ئەمە بزانی، کە عەرەب بە کورد ئەڵێ "الأكراد" لە بەر ئەوەی تا حسێبیان بکەن وەکو "الأعراب" ئەعرابیش هەر وەکو ئزانن سارانشینە و دوورن لە شارستانیەت؟ لە قورئانەکەیش ئەڵێ:الأعراب أشد كفراً ونفاقا... = ئەعراب ئەوپەڕی بێباوەڕی و دوروویە". مەبەستیان لە کورد بە أكراد ئەمەیە، تا بڵێن ئەمانا بێباوەڕ و دواکەوتوون و شایەستەی هیچی نیین. بەداخەوە زۆربەی سەر کردەکانمان کاتی لێدووان بە عەرەبی ئەدەن شێوەزارە عەرەبیەکە بە کار ئەبەن، کە گاڵتە کردنە بە گەلی کورد!!. دووبارە شێخی توسی لە پەڕتووکیکی تر کە بەناوی (النهایە)یە لە لاپەرەی (٣٧٣) ئەڵێ :" وينبغي أن يتجنب مخالطة السفلة من الناس والأدنين منهم, ولا يعامل إلا من نشأ في خير, ويجتنب معاملة ذوي العاهات والمحرفين. ولا ينبغي أن يخالط أحدا من الأكراد, ويتجنب مبايعتهم ومشاراتهم و مناكحتهم = دەبێ خوتان دوور خەینەوە لە خەڵکانی هەرچی و پەرچی، مامەڵە بکەن لەگەڵ کەسانی چاک، بایستی مامەڵە لە گەڵ نائاسایی و کەلێن دار نەکەین. هەرگیز نابێ مامەڵە لەگەڵ کوردان  دا بکەین،هەرگیز نا بێ کڕین و فرۆش و ژن و ژن خوازی لە گەڵیان دا بکەین!". خوێنەری هێژا، عەینی ئەم فەرمایشتە لە پەڕتووکەکەی "ابن ادریس الحلی" کە بەناوی "السرائر"ە لە بەشی (٢) لاپەرەی (٢٣٣) هاتووە. دیسانەوە،لە سەر زاری ئیمام جەعفەری سادق، لە پەڕتووکی " تذكرة الفقهاء"ی زانای گەورەی شیعە "ابن المطهر الحلي" لە بەشی (٢) لاپەرەی (٥٦٩) هاتووە:" لا تنكحوا من (الأكراد) أحدا فأنهن حبس من الجن كشف عنهم الغطاء = هیچ ژنیک لە کوردان دا نە خوازن، ئەمانە جنۆکەن داپوشین لە سەریان لا براوە!". هەر کەس گەرەکیە زیاد تر لەم بوارەوە بزانی و ئەم فەرمایشتە بە تێر و تەسەڵ بینی، بێجگە لەو پەڕتووکانە کە هێمما بۆیان کردین لە سەرەوە، دیسان با بچێ بۆ ئەم پەڕتووکانەی خوارەوە: "کفاية الأحكام" پشکنەر (السبزواري) لاپەرەی (٨٤). وە "الحدائق الناضرة" پشکنەر (البحراني) بەشی (٨١) لاپەرەی (٤٠) وە بەشی (٤٢) لاپەرەی (١١١). وە پەڕتووکی "جامع المدارك" بەشی (٣) لاپەرەی (١٣٧) نووسینی بەڕێز (خونساری). هەر وەها لە پەڕتووکی "وسائل الشیعە" بەشی (٧١) لاپەرەی (٤١٦) دیسان هەمان سەرچاوە بەشی (٨٢) لاپەرەی (٣٨٢) هاتووە:" حدثني (أحمد بن إسحاق) أنه كتب إلى الإمام أبي محمد (ع) - الحسن العسكري- يسأله عن الأكراد فكتب إليه لا تنبهوهم إلا بحر السيف, رواه الشيخ بإسناده عن (أحمد بن أبي عبد الله) = ئەحمەد بن ئیسحاق بە منی گوت، نامەیکم نووسی بۆ ئیمام حەسەنی عەسکەری (٢٣٢- ٢٦٠)ی کۆچی؟ - ئیمامی (١١)دەهومینی شیعەیە- پڕسیارم ڵێ کرد دەر بارەی کوردان، ئیمام وڵامی دایەوە و پێی راگەیان بە شمشێر مامەڵە لەگەڵیان دا بکەن، یەعنی بیان کوژن، شێخ ئەم فەرمایشتە گێڕایەوە لە سەر زاری ( ئەحمەد بن ئەبی عبد الله)". با بزانین مەرجەعی گەورەی شیعەی سەردەمی پاشایەتی لە عێراق دا چی ئەڵێ دەر بارەی کوردان، کە ناوی (أبو الحسن الأصفهاني) بوو، لە نێوان ساڵانی (1277- 1365) هجرية ژیا و پێش سەیید (محسن البهبهاني الحكيم) باپیری (عمار الحکیم) مەرجەعی گەورەی شیعە بوو. بەڕێزان، بیخوێنن تا بزانن چۆن ئەم کابرایە کوردان دا لە گەڵ زۆڵ و بێ ئابروو ئەژمێری!. بەڵام بە داخەوە کوردانی شیعە لە شارەکانی بەغدا و شارەکانی تری عێراق و لە کوردستان و لە هەندەران، تا ئێستا ئەم کابرایە... لایان پیرۆزە! پاش ئەوەی کە چەند دەهەیە کۆچی دوایی کردووە. فەرموون بیخوێنن بزانن چی ئەڵێ لە پەڕتووکەکەی، کە ناوی (وسيلة النجاة) لە لاپەرەی (341) بەشی "باب النكاح" ئەم پەڕتووکە پەیامی ئەوە بۆ ئەوانی کە تەقلیدی ئەکەن؟ - چونکە لە ئایینی شیعە بە پێچەوانەی سوننە شتیکیان هەیە بە ناوی تەقلید- بە مانای موقەلدکانی ئەم مەرجەعە بە گوێرەی ناوەرۆکی ئەم پەڕتووکە مامەڵە لەگەڵ خەڵک ئەکەن؟ کە تیا ئەڵێ: "لا ينبغي للمرأة آن تختار زوجاً سيء الخلق والمخنث والفاسق وشارب الخمر ومن كان من الزنا أو الأكراد أو الخوزي أو الخزر= نابێ ژن مەردیک هەڵبژێری عەرق خۆر بێ، یان گوم ڕا، یان ئاریلە، یان بەد پەروەردە، یان زۆڵ، یان کورد، یان خوزی، یان خزر!". دیسانەوە، لە پەڕتووکەکەی (محمد بن علي الأردبيلي) کە بەناوی "جامع الرواة"ه لە بەشی (١) لاپەرەی (١٧٥) و (١٠٢) بەشی " اختيار الأزواج = هەڵبژاردنی ژن" و لە بەشی، من کره مناكحته من الأكراد = ڕق بونەوەی ژن خوازین لە کوردان". ئەم کابرایە بەشیک لە پەڕتووکەکەی بە شێوەی سەرەوە ناوی ناوە، ڕق بوونەوەی ژن خوازین لە کوردان!!. هەتادوایی. ئەمن لە ووتارەکانم، کە زۆربەیان بە زمانی عەرەبیە، هەمیشە گوتمە، ئێمە هیچ گرنگیک بەو قسانە نادەین کە دوورن لە ژیربێژی (علم المنطق) بەڵام گرنگی پێ ئەدەین وەکو پەیامیکی مێژوویی؟. بۆ نموونە، ئێمە لامان هیچ گرنگ نییە، کە کاتی زۆربەی سەرچاوە ئیسلامیەکان ئەڵێن، ئەو کەسەی بە (نەمرود) گوت (ئیبراهیم) داینە ناو هاوێژەر (مَنجَنیق) یان بسوتینە بە ئاگر کەسیکی کورد بوو. ئەی کوردی هێژا، پەیامبەر ئیبراهیم بە گوێرەی سەرچاوە مێژوویەکان لە نێوان ساڵانی (٢٣٢٤-١٨٥٠) پێش زایین لە دایک بووە، بە مانای، ناوی گەلی کورد پێش (٤٠٠٠) هەزار ساڵ هەر وەکو ئەمڕۆ ناوی کورد بووە؟. پرسیار لێرا، ئایا تورک و فارس و عەرەب بەڵگەیکی مێژوویان هەیە کە سەرچاوەکی بێگانە وەکو خۆیان چۆن ناوی کوردیان هاوردنە ناوی ئەوان هاتووە لەو تاریخە، کە ناو کورد بە ڕاشکاوی هاتووە؟؟. با ئیستا بچینە سەر بابەتەکەمان، ئەوەیش هاتە دنیاوەی کوردە، کە بە گوێرەی سەرچاوە ئیسلامیەکان لە جنۆکەکان و بە شێوەیکی نا شەرعی هاتنە دنیا، کە سولەیمان پاشای جووەکان دووریان خستەوە بۆ دوورگەیک لە ناو دەریا. ئێستا با چاویک هەڵدەین بە ئەم دوو کەسایەتیە، کە ئیبراهیمە و سولەێمان تا بزنین چەند ساڵ جیاوازی لە نێوانیان دا هەیە، ئیبراهیم هەر وەکو لەسەرەوە هیمامان بۆی کرد (٢٠٠٠) هەزار ساڵ پێش زایین ژیاوە، سولەیمان (٩٨٥) ساڵ پێش زایین هاتوتە دنیا و لە (٩٣٢) پێش زایین کۆچی دوایی کردووە، بە مانای (١٠٠٠) ساڵ جیاوازی لە نێوانیان دا هەیە؟؟. با بە شێوەیکی تر جیاوازیەکە لە نێوانیان دا روون کەینەوە، ئەوەیش ژماردنی نەوەکانن یەک لە دوای یەک، ئیبراهیم باوکی گەورەی جوو حسێب دەکری (بە گوێرەی خودی جووەکان) پاشان یەعقوب، یوسف، موسا، هارون، عیسا، یشوع، فینحاس، ألقانه، صموئیل، جاد، ناثان، داوود کە باوکی سولەیمانە.  ئەبینن، دوازدە (١٢) نەوە لە نێوانیان دا هەیە؟؟. بە مانای دوازدە نەوە پێش ئەو چیرۆکە کە ئەڵێ کورد بە شێوەیکی نایاسایی لە جنۆکە هاتوسە دنیا، کورد بوونی هەبووە لە سەر ئەم ئەرزە دا؟؟. بۆچوونی تر، قورئانەکە لە سوورەتی الرحمان ئایەتی (١٥) ئەڵێ: "وخلق الجان من مارج من نار". لە پەڕتووکەکەی (البداية والنهاية)ی (ابن کثير)یش هاتووە:" کە الله جنۆکە لە ئاگر خەڵک کرد. جنۆکەیش یەکەم کەس بوو اللە پەرەست بوو لە روو زەمین. بەڵام، نەوەیک لە جنۆکە سەری هەڵدا، لەجاتی ئەوەی کە سوپاسی الله بکەن بەو ناز و نیعمەتە پیان داوە، دەستیان کرد بە خەراپی و بەدڕەوەشتی و خوێن رژانن لە رووی ئەرز دا. اللە فەرمانی کرد بە سەربازە فریشتەکانی هێرشە سەر ئەرز بکەن تا بنبڕی ئەو شەڕە بکەن ،کە روو ئەرزی گرتووە و سزای ئەو جنۆکانە بدەن لەسەر ئەو بەدڕەوەشتی و خوێن رژاننە کە ئەنجامیان داوە. فریشتەکانیش هێرشیان کردە سەر جنۆکەکان ئەوەی لییان کوژرا کە کوژرا و ئەوەی تر کە هەڵهاتن، هەندیکیش لە جنۆکەکان ڕایان کرد و خۆیان شاردەوە لە دوورگەکان و بەرزایی شاخەکان. فریشتەکان ئیبلیس کە ئەو کات بچوک بوو بە دیل گرتن و لە گەڵ خۆیان بردنی بۆ ئاسمان. کە دوایی بوو بە بەندەیکی سوپاسکەری الله. پاش ئەوەی، کە الله ئادەمی خەڵک کرد فەرمانی بە فرشتەکان کرد کوڕنووش ببەن بۆ ئادەم، بەڵام ئیبلیس لووت بەرزی کرد چوو بۆ سەر ڕەگەز خۆی کە جنۆکەیە و لە ئاگر دروست کراوە و نەیویست کوڕنووش بیوە بۆ (ئادەم) هەر وەکو گوتین لەبەر ئەوەی ،کە ئەو لە ئاگر دروست بووە و ئادەم لە خاک، لەبەر ئەمە یاخی بوو لە فەرمانی الله. الله یش لە بەخشندەیی خۆی دووری خستەوە. بەڵام، ئیبلیس ویستی لە الله تەمەنی درێژ بکا تا ڕۆژی حەشر تا تۆڵە لە ئادەم بسێنی، الله ئەوە پێ قەبووڵ بوو، ئە لەو ڕۆژەوە جیهانیکی تازە بۆ جنۆکە دروست کرا. چیرۆکەکە درێژە ئێمە لێرا کۆتایی پێ هێنین. خاڵە سەرەکیەکەی ئێمە لەو گێڕایەوەیە کە بەسەر جنۆکە هات،تا نیشانی خوێنەری بەڕێز بدەین کە کاتی جنۆکە لەسەر ئەم ئەرزە بووە مرۆڤ هێشتا خەڵک نە کرا بوو، پاشانیش کە خەڵک کرا بەگوێرە ئایینی ئیسلام لەسەر ئەرز نەبوو، بەڵکو لە بەهە‌شت بوو، بە مانا، کە کورد بە گوێرەی ئەوانی،کە ئەڵێن جنۆکەن داپۆشی لەسەریان لادراوە، هەر بەگوێرەی ئەم فەرمایشتە، یاسایی (شەرعیەت)ی کورد، نە لەسەر ئەرزی کوردستان بە تەنها، بەڵکو لەسەر ئەم گۆی زەویە شەرعیەتی پێش هەموو نەتەوەکانی جیهانە، چونکە سەرچاوەکانی عەرەبی و ئیسلامەکان ئەڵێن پێش هەموو جنۆکە کە کورد نەوەی ئەوانن لە سەر ئەم ئەرزە بووە، پاشان (ئادەم) خەڵک کرا و اللە ناردی بۆ بەهەشت، کە  بە گوێرەی ئایینی ئیسلام لەسەر ئەم ئەرزە نەبووە، و پاش ئەو و ژنەکەی کە ئەو هەڵەیانە کرد اللە خۆی و ژنەکەی لە بەهەشت دەرکرد و ناردیان بۆ گۆی زەوی؟