هوشیاریی ته‌ندروستی بۆ تاکی کورد به‌شی (4) کوێریی و کوێربوون

Sunday, 20/12/2009, 12:00

کوێریی و کوێربوون

کوێربوونی مرۆڤ له‌ ژیان دا دوو به‌شه‌:

به‌شی یه‌که‌م (کوێرێ یان کوێربوون) Amaurosis :
واته‌ نه‌بینین به‌هیچ شێوه‌یه‌ک، یان به‌ زه‌حمه‌ت ڕووناکایی بینین. ترسان له‌ کوێربوون یان نه‌ توانی چی ترببینی پێی ده‌وترێ Scotomaphobie ، یان ترسان له‌ تاریکی Nyktophobie .

پێناسه‌ی کوێربوون: کاتێک ئه‌و که‌سه‌ به‌و په‌ڕی باشترین چاویلکه‌ یان لینزه‌ (عدسه‌) ته‌نها 0.02 ده‌بینێ، یان ڕووبه‌ری بینینی له‌ ناوه‌ندی چاوه‌وه‌ بۆ ده‌وروبه‌ری به‌م لاولادا وسه‌روخوار له‌ 5 پله‌ تێپه‌رناکات.
نابێ له‌ بیرمان بچێت که‌ بێ توانایی له‌ جیاکردنه‌وه‌ی ڕه‌نگه‌کان (Achromatopsie) وشه‌وکوێری ناخرێنه‌ قالبی کوێرییه‌وه‌.
له‌ کاتێک دا هێزی بینین له‌ چاوه‌ باشه‌که‌ی ئه‌وکه‌سه‌ ته‌نها ده‌گاته‌ 30% ئه‌وکاته‌ ئه‌وکه‌سه‌ به‌ په‌ککه‌وته ‌(معوق) واته‌ Invalid پیناسه‌ ده‌کرێ .



هۆکاره‌کانی کوێربوون یان که‌م بینین
A. ئه‌و هۆکارانه‌ی له‌گه‌ڵ له‌ دایکبوون دان وه‌ك پێویست بوون به‌ چاویلکه‌، به‌ڵام ئه‌و که‌سه‌ ته‌مه‌نی سێ چوار ساڵییه‌وه‌، بۆی نه‌کراوه‌ یان دوا به‌دوای ئه‌و ته‌مه‌نش تا شه‌ش هه‌شت سالی هێشتا هه‌ربۆی نه‌کراوه‌ ئه‌وا چاوه‌که‌ به‌ که‌مبینی وته‌مبه‌ڵی ده‌مێنێ به‌ درێژایی ته‌مه‌نی ئه‌که‌سه‌(Amblyopie)، چونکه‌ هێزی بینینی چاو بۆ هه‌میشه ‌له‌ نێوان 2 ساڵی تا 4 سالی گه‌شه‌ ده‌کات.
یان به‌هۆی خێل بوونه‌وه‌(Strabismus).یان به‌هۆی دروست نه‌بوونی په‌یوه‌ندی له‌ نێوان چاو و مێشک له‌ گه‌ڵ له‌ دایک بووندا، یان پیش له‌ دایک بوون یان به‌ هۆی نه‌خۆشێکی (بۆما وه‌) وراسی تۆڕی چاو(شبکه‌) که‌ پێی ده‌ڵێن Retinitis pigmentosa
یان پووکانه‌وه‌ی(که‌مبوونه‌وه‌ی) ده‌ماری بینین که‌ پێی ده‌ڵێن Nervus Opticusatrophie
هۆکاره‌کانی دوای له‌ دایك بوون
یان له‌ ته‌مه‌نی پیری دا هه‌ندێ جار زووتریش ناوه‌ڕاستی تۆڕی چاو(شبکه‌) به‌ره‌و پووکانه‌وه‌و له‌
ناوچوون ده‌ڕوا به‌هۆی پیر بوونه‌وه‌، هه‌ندێ جاریش به‌ هۆی وراسی یه‌وه‌ .ئه‌م پووکانه‌وه‌ش پێ ده‌ڵین Macula degeneration

1. هه‌روه‌ک له‌ سه‌ره‌وه‌ باسم کرد Macula degeneration (پوکانه‌وه‌ی ناوه‌راستی تۆڕی بینینی چاو) له‌گه‌ڵ پیربووندا، واته‌ دوای 60 ساڵی هه‌ندێ جار له‌ هه‌ندێ که‌سدا پێش 60 سالیش ڕوو ده‌دات.
ئه‌م هۆکاره‌ش له‌ 50% هۆکاری کوێربوونه‌ له‌ به‌رامبه‌ر هۆکاره‌کانی تردا له‌ ئاستی ووڵاتێکدا.
بۆ خۆ پاراستن له‌ زووتر تووش بوونی گۆڕانکاری به‌سه‌رهاتن به‌سه‌ر ناوه‌ڕاستی تۆڕی(Macula) چاو،جگه‌رکێشه‌کان باشتره‌ ته‌رکی که‌ن یان جگه‌ره‌کێشان زۆرکه‌می که‌نه‌وه‌. ته‌ماشا نه‌کردنی راسته‌وخۆی تیشکی خۆر.هه‌روها خۆپاراستن له‌ تیشکی خۆرله‌ ڕێگای عه‌ینه‌کی خۆر،به‌ڵام نه‌ک هه‌ربۆ فشه‌ وه‌ک ئه‌وه‌ی هه‌ندێ به‌ ناو سه‌رکرده ‌و به‌رپرسی کورد له‌ مناسه‌باتی تایبه‌ت یان هه‌ر هه‌میشه‌ له‌ چاوی ده‌که‌ن ته‌نها بۆ فشه‌و خۆفش کردنه‌وه‌ی که‌ له‌ڕيگای ته‌له‌فیزۆنه‌کانیانه‌وه‌ پیشانی تاکی ساده‌ی به‌دبه‌ختی کوردی ده‌ده‌ن .به‌ڵام وابزانم ئه‌مڕۆ خه‌ڵکی کورد زۆر هۆشیارتره‌ له‌ جاران و باش ده‌زانن ئه‌م سه‌رکرده‌و به‌رپرسانه‌ نه‌ک هه‌ر خۆده‌رخه‌ر و فشه‌که‌رن به‌ڵکو دز و درۆزنیشن . به‌ عه‌ینه‌که‌ ڕه‌شه‌کانیانیشه‌وه‌ هه‌ر بێ حورمه‌تن له‌ ناو میلله‌تی خۆیان دا و تۆزقاڵیک حورمه‌تیان بۆ ناگه‌ڕێته‌وه‌.‌
2. لێڵ بوونی لینزه‌ (عدسه‌)ی چاوcataracta seniles (ئاوی سپی چاو) له‌ ته‌مه‌نی پیری دا،که‌ له‌سه‌ر ئاستی جیهان یه‌که‌مین هۆکاری کوێربوونه‌.ئه‌ویش ئه‌مڕۆ نه‌شته‌رگه‌ری بۆ ده‌کرێ له‌ ماوه‌ی 20 ده‌قیقه‌دا وچاره‌سه‌ری ئاسانه‌ ئه‌گه‌ر دکتۆره‌که‌ ئه‌زموونی باش بێت، ئه‌گه‌رنا به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ باتی چاکی بکات کوێر تری ده‌کات.
3. نه‌خۆشی شه‌کره‌ له‌ 17% ی هۆکاری کوێربوونه‌.بۆیه‌ ئه‌وانه‌ی شه‌کره‌یان هه‌یه‌ پێویسته‌ ساڵی جارێک بچیشن بۆ لای دکتۆری چاو. هه‌روه‌ها ڕێژه‌ی شه‌کره‌که‌ت وته‌ریبی له‌ گه‌ڵیدا فشاری خوێن کۆنترۆڵ بکه‌یت له‌ پێناو مانه‌وه‌ی هێزی بینایی چاویشت وگورچیله‌شت.
4. نه‌خۆشی به‌رزبوونه‌وه‌ی فشاری چاو(چغگ العین) که‌ پێ ده‌ڵێن . Glaukomکه‌ ده‌بێته‌ هۆی پوکانه‌وه‌ی (له‌ ناوچوونی)ده‌ماری بینین. ئه‌میش له‌ 20% هۆکاری کوێربوونه‌.
بۆیه‌ پێویسته‌ له‌ دوای 45 ساڵی یه‌وه‌ فشاری چاو له‌ لای دکتۆری چاو کۆنترۆڵ بکه‌یت.
5. تووش بوون به‌ سه‌کته‌ی مێشک له‌ و به‌شه‌ی که‌ به‌رپرسیاری ڤیدۆیی بینینه‌.
6. یان تۆپه‌ڵه‌ بوونی خوێن له‌ ناو خوێن هێنه‌ر یان خوێن به‌ر که‌ ده‌بێته‌ هۆی سه‌کته‌ی چاو.
7. لاچوونی تۆڕی چاوه واته‌ به‌رزبوونه‌وه‌ی له‌ جێگای خۆی Amotio retinae
8. برینداربوونی چاو یان ئیلتهابی(ئاوسانی) به‌هۆی ته‌راخۆماوه‌ Trachoma