هوشیاریی ته‌ندروستی بۆ تاکی کورد به‌شی (5) ئازاری پشت

Tuesday, 26/01/2010, 12:00

پشت هێشان یان ئازاری پشت

پێشه‌کی:
ئه‌م ئازاره‌ بۆته‌ نه‌خۆشییه‌کی میللی له‌ ناو کۆمه‌ڵگاکاندا، به‌تایبه‌ت له‌ ناو میلله‌تی کورددا، چونکه‌ کورد له‌ لایه‌ن دوژمنه‌کانی، هه‌میشه‌ سه‌رقاڵکراوه‌ به‌ چه‌وسانه‌وه ‌و ماوه‌ی نه‌بووه‌ له‌ بواره‌ کانی ژیاندا به‌ تایبه‌ت له‌ به‌شی ته‌ندروستیدا خۆی به‌رێته‌ پێشه‌وه،‌ یان هۆشیار بێته‌وه‌. له‌لایه‌کی تریش‌ کورد خۆی له‌ به‌ر کوێرایی سیاسی خۆی مێگه‌ل ئاسا له‌لایه‌ن سه‌رکرده‌ کوێر و وابه‌سته‌ به‌ دوژمنه‌کانی خۆیه‌وه‌ به‌ ناوی فشه‌ کوردایه‌تێ هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنراوه‌، عه‌تاد و ته‌قه‌مه‌نێکانیش هه‌ر به‌سه‌رپشتی خه‌ڵکی‌ هه‌ژار و ڕه‌ش و ڕووته‌که‌وه ‌بووه‌، ئه‌گه‌رنا خۆ مه‌سعود و جه‌لال ڕۆژێک له‌ ڕۆژان پشتیان نه‌هێشاوه‌. مه‌سعود جارێک که‌ سوپای تورک ده‌یزانی هێرش ده‌کات به‌ ناوی ددان هێشانه‌وه‌، وه‌ک به‌رزه‌کی بانان بۆی ده‌رچوو هات بۆ نه‌مسا به‌ناوی چاره‌سه‌ری نه‌خۆشیی، جه‌لالیش به‌هۆی کێشی زیاد، که‌ دڵی کشاوه‌ و پاڵه‌په‌ستۆی خوێنی به‌رزبۆته‌وه‌، هه‌ر به‌ینا نا به‌ینێ بۆ چاره‌سه‌ر سه‌ردانی ئه‌مه‌ریکا ده‌کات. له‌و لاشه‌وه‌ ڕاکه‌ڕاکیان به‌خه‌ڵکی کوێری کورد کردوو، هه‌موو بار گرانێکانیشیان خستبۆ سه‌ر پشتی خه‌ڵکی.‌ به‌روبوومی کشتوکاڵێکانیش وه‌ک پیشه‌ی سه‌ره‌کی کۆمه‌لگای کورده‌واری هه‌ر به‌ پشت وشان وبازوی خۆی به‌رهه‌می هێناوه ‌و گواستویه‌تێوه‌ بۆ شوێنی فرۆشتن به‌هۆی نه‌بونی ڕێگاوبانه‌وه‌ تاکوو ئه‌مڕۆش.
ئه‌م سه‌رکردانه‌ هه‌رکاتێکیش ئاشبه‌تاڵیان کردووه‌ یان خۆیان له‌ پێشهاتێک دزیوه‌ته‌وه‌، بێ ئه‌وه‌ی شتێ بخه‌نه‌ سه‌رپشتیان و ماڵ وحاڵ دروستکه‌نه‌وه‌ به‌ پشتی خۆیان، تێیان قووچاندوه‌ بۆ ووڵاتانی دراوسێ و ئه‌وروپا و شوێنی حه‌وانه‌وه‌یان هه‌بووه‌. وه‌ک عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان نه‌بوون به‌هۆی ڕاستگۆیی له‌ گه‌ڵ گه‌له‌که‌ی (ماندێلا ئاسا) له‌ ته‌واوی دنیا جێگه‌ی حه‌وانه‌وه‌یان پێ نه‌دا و36 سه‌عات له‌ ناو ته‌یاره‌ به‌ئاسمانه‌وه‌ مایه‌وه‌ و نامه‌ردانه‌ی ته‌سلمی فاشییه‌تی تورکیان کرده‌وه‌. به‌ڵام ئه‌مڕۆ خۆشبه‌ختانه‌ له‌ سایه‌ی خه‌باته‌که‌ی ئۆجه‌لان و هاوڕێکانی، ئه‌وه‌ سێبه‌ره‌که‌ی ئۆجه‌لانه‌ ته‌قه‌ ده‌کا له‌ ناوه‌ڕاستی بڕبڕه‌ی پشتی جه‌نه‌راڵه‌کانی تورک وحکومه‌تی ئاکاپه‌ و به‌ پشتی شکاوه‌وه‌ ده‌یانکاته‌وه‌ به‌ناو مۆڵگاکان و په‌رله‌مانه‌‌که‌یانه‌وه‌ و تووشی نه‌خۆشی ڕه‌وانی وهیستریای کردوون، په‌نا پێبردوون بۆ بروکسل و واشه‌نتۆن و تاران ودیمه‌شق و به‌غدا و هه‌ولێری مۆڵگای جاشایه‌تی و میتی توورک. ئه‌وه‌ سێبه‌ره‌که‌ی ئۆجه‌لانه‌ که‌ وایان پێده‌کات ده‌بێ له‌ داهاتوودا به‌ ناچاری ڕوو له‌ دیاربه‌کر و قه‌ندیل بکه‌ن بۆ ووتوووێژ و ده‌رمانی ئازاری پشته‌که‌یان له‌ ده‌رمانخانه‌که‌ی ئۆجه‌لان و هاوڕێکانی وه‌رگرن، چونکه‌ ته‌نها و ته‌نیا ده‌رمانی ئازاری پشتی ئۆردۆگان وجه‌نه‌راڵه‌کانی تورک له‌ ده‌رمانخانه‌ی قه‌ندیل و ئامه‌د و ئۆجه‌لان ده‌ست ده‌که‌وێت.
که‌چی زووڕناژه‌ن ومه‌سینه‌هه‌ڵگره‌کانی ڕاگه‌یاندنه‌کانی مه‌سعود و جه‌لال وه‌ک سه‌رۆ و تڕۆ، ئازاد تۆفیق و مه‌لا ته‌ماته‌ و ئه‌وانی تر لێره‌ و له‌وێ چه‌واشه‌کاری و چاوه‌شیش بۆ ده‌وڵه‌ته‌ تورکی ده‌که‌ن که‌ 15 تا 20 ملیون کورد ده‌چه‌وسێنێته‌وه‌.ڕۆژانه‌ش به‌به‌رده‌وام درۆ له‌ گه‌ڵ 30 تا 40 ملیۆن کورددا ده‌که‌ن.

ئایا ده‌زانن بۆچی ئه‌م به‌ناو دوو سه‌رکرده‌ی کورده‌ ڕۆژێک له‌ ڕۆژان پشتیان نه‌‌هێشاوه‌ ؟ چونکه‌ هه‌میشه‌ پشتیان قایم بووه‌ ‌ به‌ کۆڵه‌که‌ی دوژمن و پشتیان پێوه‌داوه‌. جابۆیه‌ داوا له‌ هه‌ر تاکێکی کورد ده‌که‌م که‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی داهاتوودا ده‌نگ به‌مانه‌ نه‌ده‌ن تۆڵه‌ی پشتی خۆتان له‌ پارتی و یه‌کێتی بکه‌نه‌وه‌ و سه‌ره‌ڕای ته‌زویریش پشتان بشکێنن وبیان ده‌ن له‌ عه‌رز.


پشتمان وئازاری
ئه‌گه‌رپشتی مرۆڤ وه‌ک ئۆرگانێکی کۆڵه‌که‌یی له‌ گه‌ڵ جووڵه‌ی که‌سه‌که‌دا به‌ ڕێکی گه‌مه‌ی نه‌کرد،ئه‌وکاته‌ ته‌واوی له‌ش له‌ Lott ده‌رده‌چی و‌ به‌ ملێۆنان مرۆڤ تووشی ناڕه‌حه‌تی پشت ده‌بن ،ده‌بێ له‌گه ڵ هه‌رجوڵه‌یه‌کدا حه‌یرانی ئازاریی بۆ بڵیین.
پشت ته‌واوی کێشی سه‌رو شان وباڵ وسنگ و وورگ له‌ سه‌ر پێمان وکه‌له‌که‌ ڕاده‌گرێ، بۆیه‌ ده‌بێ به‌شێوه‌یه‌ک بجووڵێ که‌ توانای چه‌مانه‌وه‌و سوڕانیشی هه‌بێ به‌م لاو لادا.
سروشت 24 دانه‌ بڕبڕه‌ی بۆ دروستکردوین ئه‌مانیش به‌ستراونه‌ته‌وه‌ به‌ 5 بڕبڕه‌ی به‌یه‌ک به‌ستراوی حه‌وزی ژێر که‌له‌که‌وه‌، له‌ خوارئه‌میشه‌وه‌ به‌ 3/5 به‌یه‌که‌وه‌به‌ستراوی تر ببورن به‌کوردی پێ ی ده‌ڵێن (قوونه‌جۆڵه‌). ئه‌مانه‌ هه‌ر هه‌موویان ته‌واوکه‌ری یه‌کترن له‌ به‌رامبه‌ر هێزی کێش به‌ شیوه‌ی نزیکه‌ی دووجار پیتی S ی لاتینی.، واته‌ پشت شیوه‌ی ئه‌ندازیارێکی زۆر جوان وڕێکه‌(7 بڕبڕه‌ی مل،12 ی سنگ،5 ی که‌له‌که‌).بڕوانه‌ وێنه‌که‌ی سه‌ره‌وه‌.
یه‌که‌مین بڕبڕه‌ی مل وه‌ک قاپێک وایه‌و که‌له‌ سه‌ری له‌ ناودایه‌و به‌هه‌موولایه‌کدا ده‌جووڵی.
گه‌وره‌ترین گواستنه‌وه‌ی هێز له‌ بڕبڕه‌ی که‌له‌که‌دایه‌ به‌ڵام جووڵه‌یان که‌مه‌. بۆیه‌ش زووربه‌ی ئازاره‌کانی پشت هه‌رله‌وێ دان وله‌وێوه‌ ده‌ست پێ ده‌که‌ن.
هه‌ڵبه‌ته‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وپێک هاته‌ ئێسقانێ ی که‌ باسمان کرد جه‌ندین ماسولکه‌و گروپی ماسولکه‌ به‌شدارو هاریکارن له‌ جوڵه‌ی مل وپپشت وکه‌له‌که‌، هه‌روه‌ها له‌ په‌ککه‌وتن وئازاری پشتیشا. وه‌ک ماسولکه‌ی ئاوڕدانه‌وه‌و جوڵه‌ی مل،ماسولکه‌ی به‌رزکردنه‌وه‌و نزمکردنه‌وه‌و بردنه‌ پاشه‌وه‌ی شان، ماسولکه‌ی درێژیی به‌ درێژایی پشت بۆ راست وته‌ختبوونه‌وه‌ی پشت هه‌روه‌ها ماسولکه‌ لاره‌کانی وورگ که‌ وورگ بۆ هه‌مان لای خۆیان باده‌ده‌ن.


هۆکاره‌کانی پشت هێشان
1.که‌می جووڵه‌ واته‌ ته‌مبه‌ڵی (عه‌بابه‌کری ناوبه‌رمیله‌که‌،قه‌ڵه‌وه‌کان).
2.به‌هه‌ڵه‌ ڕاوه‌ستان وبه‌ هه‌ڵه‌ هه‌ڵس وکه‌وت له‌گه‌ڵ پشت.
3.هه‌ڵگرتنی شتومه‌ک وکه‌ل وپه‌ل باری گران به‌شێوه‌ی هه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ پشت دا.بۆیه‌ش گرنگه‌ که‌ هه‌موو که‌س کاتێک جوڵانه‌وه‌و قورسایی خسته‌ سه‌ر پشت به‌ به‌زه‌ییانه‌ وه‌ بێت واته‌ ڕه‌حم به‌ پشتی خۆی بکات.
ئه‌وا لێره‌دا چه‌ند وێنه‌یه‌ک ده‌خه‌مه‌ به‌رچاوتان بۆ ئه‌وه‌ی له‌ ژیانی ڕۆژانه‌تاندا بزانن که‌ چۆن هه‌ڵس وکه‌وت له‌گه‌ڵ پشتی خۆتاندا ده‌که‌ن . Falsch=Xerape Richtig=Raste




ئازاری پشت یه‌کێکه‌ خه‌رابترین هۆکاره‌کانی نرخ ومه‌سره‌فی بواری ته‌ندروستی ووه‌زاره‌تی ته‌ندروستی.

جا بۆیه‌ تکایه‌ ئه‌م حه‌وت هه‌ل و ڕێ وشوێنه‌ زێرێنه‌ی خواره‌وه‌ ڕه‌چاو بگره‌ بۆئه‌وه‌ی بزانی چۆن هه‌ڵس وکه‌وت له‌گه‌ڵ ئازاری پشتت ده‌که‌یت ئه‌گه‌ر تووشی پشت هێشان بووی له‌ کیس خۆتی مه‌ده‌ ئه‌گه‌رنا پشتت خه‌راپتر ده‌بێت له‌ وه‌زعی ئێستای کورد به‌گشتی(چونکه‌ کورد دوو هه‌لی زێرێنی له‌ مێژوودا بۆ رێ که‌وت یه‌که‌میان له‌دوای سوڵتان عبدالحمیدو ڕووخانی ده‌وڵه‌تی عوسمانی له‌ کیس خۆیدا له‌ به‌ر گه‌مژه‌یی وکوێراهی سیاسی خۆی. دووهه‌میان له‌ دوای ڕووخانی سه‌دام حوسێن به‌ڵام له‌ سایه‌ی جه‌لال و‌مه‌سعودی خۆ به‌که‌م زان،خۆ په‌رست ئه‌م هه‌له‌ زیڕینه‌ش له‌ کیش چوو).ئه‌م شڕو شه‌قه‌ ئازادێش که‌ ئێستا له‌ باشوور هه‌یه‌ به‌رهه‌می خه‌باتی فشه‌کوردایه‌تی پارتی نادیموکراتی ناکوردستانی مه‌سعود ویه‌کێتی نانیشتیمانی کوردستان که‌ی جه‌لال نی یه‌،به‌ڵکوو له‌ ئه‌نجامی شه‌ڕی که‌نداوی دووه‌م واته‌ دوای داگیرکردنی کووه‌یت هاته‌ ئاراوه‌ وه‌ک هه‌ل ومه‌رجێکی جیهانی. جابۆیه‌ پیویست ناکات که‌ ئه‌م دوو حیزبه‌ لێره‌و وله‌وێ منه‌ت به‌ سه‌ر خه‌ڵکی سته‌مدیده‌ی کوردستاندا بکه‌ن.

1.نه‌هێشتنی ترس
ئازاری پشت ترس زۆر دروست ده‌کات،به‌لام له‌ زووربه‌ی زۆری حاڵه‌ته‌کانی پشت هێشان به‌و ڕاده‌ی ترسه‌ خه‌راپ وخه‌ته‌ر نی یه‌. زووربه‌ی زۆری پشت هێشان گرژبوونی ئه‌و ماسولکانه‌ی له‌ پشته‌وه‌یه‌ که‌ له‌ وێنه‌که‌ی سه‌ره‌وه‌دا بینیتان. ئه‌ویش به‌هۆی راوه‌ستان وجوڵانه‌وه‌ی خه‌راپ وبه‌هه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ پشتدا، باری قورس هه‌ڵگرتن،فشاری کارو که‌می جووڵه‌.
2. ئاگات له‌ سه‌ره‌تای نیشانه‌ی ئازاری پشتت بێت.
ئازاری پشت زۆر به‌که‌می نیشانه‌ی نه‌خۆشی یه‌کی سه‌ختی له‌ پشته‌وه‌یه‌(بڕوانه‌ خاڵی یه‌که‌م).دکتۆره‌که‌ت ده‌توانێ له‌ ڕێگای ئاماژه‌پێ کردنی تایبه‌ته‌وه‌ هۆشیارت بکاته‌وه‌ له‌ خه‌راپتربوونی یاخۆت له‌ پشت ئازاره‌که‌ته‌وه‌ نه‌خۆشێکی سه‌خت هه‌بێت وبه‌دوایدا بڕوات.
3.به‌کارهێنانی ده‌رمان به‌ ئاراسته‌ی ئازاره‌که‌و بی پێکێ.
نه‌خۆشه‌که‌ ده‌بێ بزانێ که‌ سه‌ره‌ڕای ئازاریش هه‌رچی زووترده‌ست به‌ چالاک بوونه‌وه‌و جووڵه‌ بکات،ته‌نهاش به‌پێی پێویست ده‌رمان به‌کاربێنێت. باشترین ده‌رمانیش بۆئه‌مه‌ حه‌بی Brufen 600.
رۆژی جارێک یان 2 جار به‌یانی و نیو سه‌عات پێش خه‌وتن(هیچ ده‌رمانێکی ئازار نه‌خۆی له‌ سه‌ر ماعیده‌ی خاڵی واته‌ پیشتر شتێک بخۆ، ئه‌گه‌رنا تووشی گیروگرفت وبرێنداربوونی گه‌ده‌ ده‌بیت).
ئه‌گه‌ر ده‌رمانی ئازار زانیت ده‌بێ بیخۆیت بیخۆ و چاوه‌ڕێ مه‌که‌ تا زۆرتر و به‌هێزتر ده‌بێت، ئه‌گه‌رنا ماسولکه‌کان زیاتر گرژتر ده‌بن و هه‌مووی به‌سه‌ریه‌کدا ده‌ترشێ وخه‌راپتر ده‌بێت.
4. وازبێنه‌ له‌ ڕاکشانی به‌رده‌وام له‌ ناو جێگا.
ڕاکشان له‌ ناو جێگا بۆ 1تا 2 ڕۆژ له‌ سه‌ر ئه‌ولایه‌ی که‌ ئازاری که‌مه‌.کارنه‌کردن بۆ ماوه‌یه‌کی دیاری کراوی که‌م نه‌ک بۆ چه‌ندین مانگ یان هه‌فته‌. زۆر گرنگه‌ هه‌رچی زووتر ده‌ست به‌ چالاکێ کانی ڕۆژانه‌ بکه‌یته‌وه‌ ئه‌گه‌ر چیش ئازارت که‌ مێک مابێت که‌ توانای ته‌حه‌مولکردنیت هه‌بیت وله‌گه‌ڵیا چاره‌سه‌ری فیزیایی وبه‌کارهێنانی حه‌بی ئازار. هه‌روه‌ها دانانی شتی گه‌رم له‌ شوێنی ئازاره‌که‌.
5.له‌ جووڵه‌دا بمێنه‌وه‌و زۆر سست مه‌به‌.
جوڵانی پشت به‌ ڕێک وپێکی وه‌ک له‌ وێنه‌کانی سه‌ره‌وه‌دا پیشانمداوه‌ کاریگه‌ری باشی ده‌بێت له‌ سه‌ر زووتر چاک بوونه‌وه‌ی پشت. چاره‌سه‌ری فیزیای(Physiotherapie) .خۆشت ده‌بێت له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ڵسی به‌ راکردنی هێواش و پاسکیل لێ خوڕین وپیاسه‌ کردن.
6. دوورکه‌ره‌وه‌ له‌ به‌رده‌وامبوون ودرێژکردنه‌وه‌ی ئازاره‌که‌.
ئه‌گه‌ر نه‌خۆش له‌ چاره‌سه‌رێکه‌ ڕازی نه‌بوو وله‌م دکتۆ بۆ ئه‌ودکتۆر رۆیشت و زیاتر له‌ 6 هه‌فته‌ کاری نه‌کرد. پێویسته‌ له‌گه‌ڵ دکتۆره‌که‌یدا به‌دوا ڕوونکردنه‌وه‌ی زیاتردا بگه‌ڕێن ، هۆکاره‌ شاره‌واکانی ئازاره‌که‌ له‌ گه‌ڵ ڕشته‌کانی تری دکتۆری وه‌ک (Neurologie , Radiologie)) بدۆزنه‌وه‌ ویارمه‌تی نه‌خۆشه‌که‌ بدرێت بۆ هه‌رچی زووتر باش بوونه‌وه‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ دۆخی پێش پشت هێشانه‌که‌.
7.سه‌ره‌ڕای ئازاری پشت ده‌ست له‌ ژیان به‌رمه‌ده‌.
ئه‌گه‌ر خۆت ودکتۆره‌که‌ت دڵنیابوون که‌ هیچ هۆکارێکی تری تایبه‌تی خه‌ته‌رله‌ پشت ئازاره‌که‌ته‌وه‌ نی یه‌،ئه‌وا به‌پێی پیویست و نیشانه‌ی(symptom) ی نوێ بگه‌ڕین به‌دوای ڕوونکردنه‌وه‌ی زیاتر.پیویسته‌ نه‌خۆش و دکتۆره‌که‌ی خشته‌یه‌کی سه‌ردان وکۆنترۆڵ و جووڵه‌ی فیزیای دابڕیژن.
خوینه‌ری به‌ڕێز بۆئه‌وه‌ی بابه‌ته‌که‌ به‌هۆی دوورودرێژێوه‌ بێ تاقه‌تت نه‌کات و لیی تێ بگه‌یت ،بڕیارم دا که‌ بیکه‌م به‌دوو به‌شه‌وه‌. له‌ به‌شی داهاتوودا له‌سه‌ر هۆکاره‌ فیزیای وده‌روونێ کان،پشت هێشانی کووتوپڕ سه‌رچاوه‌ی ئازاره‌که‌،ده‌رمانه‌کانی ئازری پشت وچاره‌سه‌رێ کانی.

دکتۆر ناسر سۆرانی. پزیشکی گشتی وپزیشکی چاو
ئه‌ندامی یه‌کێتی دکتۆرانی سویسرا FMH