کوردستان چۆن بتوانێ خۆی لە زیانەكانی داڕمانی دراوی ئێرانی و توركی بپارێزێ؟

كارل ماركس هەموو هزر و فەلسەفەی خۆی بەكارهینا بۆ شرۆفە و باسی پەیوەندی نیوان كاڵا و بەها و نرخی زیاد، کە چۆن ئەخرێتە سەر کاڵا بەرهەمهاتووەكان واتە زیاتر لە بڕی تێچوونی بەرهەمهێنان و هەتا قازنج.ماركس ئەم بەها و نرخە زیادەی سەرکاڵا بە دزیی و تاڵانی دەزانی، کە لە چینی كریكار دەکرێت، چونکە ئەوان کاڵاكەیان بۆ سەرمایەدار  و خاوەن ئامیرەكانی بەرهەمهینان بەرهەم هێناوە.لە بەرامبەردا ئادەم سمیث سەرمایەداریی بە خوشگوزەرانی میللەت دەزانی، لای وابوو لە بازاڕی ئازاددا بەشێوەیەكی سروشتی بازاڕ خۆی رێك ئەخات و بەهای کاڵاكان پەیوەستە بە داخوازیی و پێویستی بازاڕەوە.

ئەگەرماركس شەڕی لە سەر ئەمە بووە، كە کاڵاكان لە بەهای تێچوونیان زیاتر دەفرۆشرێن، واتە دراوی زیاتریان پێ ئەدرێ، ئەوا ئەمرۆ لە بازاڕی دراو و یاراییەكاندا رەوشەکە پێچەوانە بۆتەوە، واتە ئەگەر ئەوسا دراو قوربانی کاڵا بووبێت، ئەوا ئیستا لە دنیای هاوچەرخی ئابووریدا و لە كاتی قەیرانە دارایی و دراو و ئابووریەكاندا کاڵا قوربانی دراو دەبێ.هەڵبەت لەگەڵ تێبنی زۆر لە سەر بەهای راست، بەهای ئەم دراوانە ئەمرۆ لە بەرامبەر بەهای ئاڵتون بەكاردێن، بۆ نمونە ئەمەی باسمان كرد كە کاڵا لە قەیرانە دارایی و ئابووری و دراوییەكاندا ئەبنە قوربانی واتە بەهاكانیان زۆر كەمتر دەبێ لە بەها و لە بری تێچونیان بە پێچەوانەی ئەم بەها زیادەی كە ماركس باسی دلێوە کردووە، کە ئەخرێتە سەر کاڵاكان، ئەمڕۆ زیاترە لە بەهای تێچوونیان، ئەگەر ئێستا ماركس بمایە بێگوومان لەسەرئەمەش بابەتە قسەیەكی تری دەبوو.

 نمونەی زیندو بۆ ئەمە، بەهای کاڵایەك بەبەهای دراوی ئێرانی /تمەن كە بەر لە یەك ساڵ 100، 000 دۆلاری پێ درابێ، ئەمڕۆ بەهاكەی 10، 000 دۆلارە، واتە ئەمەش جۆرێكە لە تاڵانی، چونكە كەسانێک كە 30-40 ساڵ كاری كردبێت، تا  بتوانێ خانوویەك دروست بکات، یان بیکڕێت، یاخود پارەی پاشەكەوتی ساڵانی كاری لە بانك دانابێ، ئەمرۆ ئەم پارەیەی، كە لە بانك دایناوە بەهای لە دەست داوە بە ئەندازە و ئاستیی مایە پووچی.

ئەم دارمانە دراوەی، كە لە ئێران و توركیا هەیە پەیوەندی بە سیاسەتی دراوی ئابوورییەوە نییە، كەهەندێ جار بۆ هاندانی هەناردە كردن یا راكێشانی سەرمایەگوزاری بیانی و گەشتیار بەكاردێ، بەڵكو ئەمە بێ بەهابوونی devaluation دراوی بەناو نیشتیمانی ئەم وڵاتانەیە، كە تووشی بەربەستیان ئەكات لە بازرگانی لەگەڵ دنیای دەرەوەدا هەروەها بۆ گێڕانەوەی قەرزی دەرەكی، كە لە ئەنجامدا دەبێتە مایەی تێكچوونی رەوشی سیاسی و كۆمەڵایەتی وەك ئەم خۆپیشاندانانەی، كە ئیستا لە ئێراندا هەیە، ئەگەر بێ بەهابوونی زیاتری دراوی توركیش بەردەوام بێ لەویش لەهەموو روییەكەوە نائارامی دروست دەبێ، گریمانەی بێ بەهابوونی زیاتری هەردوو دراوی توركی و ئێرانی زۆر بەهیزە چونكە:

1- بەرزبوونەوەی بەهای دراوی ئەم وڵاتانە پێوستی بەسەرمایەگوزاری بیانی زۆرهەیە، بەڵام رەوشی ئەم ولاتانە لە رووی سیاسییەوە، نەك هەر بۆ ئەمە ئامادە نییە، بەڵكوهەتا ئەم سەرمایەگوزارانەی كە تا ئیستاش لەم دوو وڵاتە بوون زۆربەیان ئەم دوو وڵاتە بەجێ دەهیلن بەتایبەت لە ئێران و لە توركیاش هەمان مەیل لای سەرمایەگوزارانی بیانی هەیە كە كار لە توركیا دەكەن 

2- بەرزكردنەوەی رێژەی قازانج تا ئیستا نەیتوانیوە رێگا لە بەردەوامی بەهای ئەم دراوانە بگرێ و بەرز كردنەوەی زیاتر و زیاتریش، دەشێ ئەنجامی پێچەوانەی لەسەر بانكەكان هەبێ، ئەمە جگە لە مەیلی كۆچكرنی سارمایەدارانی ناوخۆی ئەو وڵاتانە بۆ دەرەوە تا سەرمایەكەیانی خۆیان بپارێزن.

3- نەبوونی پشتیوانی دارایی و سیاسی بەهێز لەسەر ئاستی ناوچەیی و جیهانی بۆئەم دوو وڵاتە، بە تایبەتی ئێران وا دەكات متمانە بە لیرە و تمەن كەمتر و كەمتر بێ، واتە بێ بەهابوونیان زیاتر دەبێ.

زۆربەی ئەوانەی ئەمرۆ لە باشووری كوردستانی مامەڵەی بازرگانیان لەسەر بنەمای قەرز یان گرێبەست بە تمەن و لیرە لەگەڵ ئێران و توركیادا هەیە، باشووری کوردستانیش تووشی زیانی زۆر دەبێت، كە قەرەبوو ناكرێتەوە، لەئەنجامدا ئابووری كوردستانیش تووشی زیان دەبێ و بۆ ئەوەی سەرەتای بنەمای ئابووری سەربەخو بۆ كوردستانی سەربەخۆ دروست بكرێ دەبێت:

1- كوردانی باكوور و رۆﮊهەڵات لە بەكارهێنانی كەرەستەی نایاب و لیكس تا ئەو پەڕی كەم بكەنەوە و بایەخ بە بەرهەمهینانی كەرەسەی ستراتیجی بدەن وەك كشتوكاڵ و خوراكی خۆماڵی 

2- تا ئەتوانن کاڵاكوردییەكان وەك بەرو بوومی كشتوكاڵی و ئاژەڵ، ئەمیش بە گوڕیینەوە یا دراوی قورس مامەڵە پێوە بكەن و بفرۆشن.

3- كوردانی رۆژئاوا و باشوورهەموو مامەڵەیەك بە دراوی قورس كە هەیانە بەكارنەهینن لە مامەلە بە دراوی توركی و ئێرانی وهەتا لەگەڵ دیناری عیراقی و لیرەی سوری بۆ راستی ئەمە فەرموون لەگەڵ ئەم بەڵگەیەكە لەكاتی تەواوكردنی بابەت خوێندمەوە كە ئەمرۆ جومعەعبادی داوای كرد و مامەلە بە دۆلار لەگەڵ ئێران رابگرن.

4- دروستکردنی ئەنجومەنی شورای شار و ناوچەکان، کە کار لەسەر کایەکانی ئابوری بکەن، بێ خۆبەستنەوە بە بەرژەوەندیەکانی حزب و خێڵ و خێزان، ئەم حاڵە لەسەر ئاستی حکومەتیش ھەر دەبێت وابێت، کە پێی دەڵێین حکومەتی تەکنۆکرات وەك سەرەتا بۆ دامەزراندنی ئابووری نیشتیمانی.*

5- ھەموو کەرتە ئابورییەکان، بخرێنە ژێر چاودێری ئەنجومەنەکانەوە، دادپەروەرانە بەکاربێن بۆ پڕکردنەوە پێداویستییە ھەنوکەییەکانی خەڵک، بۆ فەراھەمکردنی موچە و خۆراک و پێداویستییە سەرەکیەکانی ژیان و بەڕێوەبردنی دەزگاکانی وڵات.

6- دانانی نەخشە و جوگرافیای ئابوری نیشتمانیەوە دەست کردن بە دروستکردنی دامەزراوەی ئابوری، کە ھەم بۆ کاتی ئێستا بتوانێت ئیدارەی قەیرانەکان بکات، ھەم بۆ داھاتوو ببنە ژێرخانی تۆکمە

7- پەرەپێدانی سیستەمی هەرەوەزیی لە كەرتەكانی ئابووری لە بوارەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی خزمەتگوزاری و كەرتی نیشتەجێبوون بە مەبەستی فەراهەمكردنی دیموكراتی ئابوری تا زۆرترینی خەڵك راستەوخۆ بەشدار بن، هەم لە بواری بەرهەمهێناندا هەم لە بواری بازاڕ و قازانجدا.

هەروەها ئەبێ بزانرێ كە ئابووری هەر پارە نییە جا چ بگات بە پارەی ئێرانی و توركی كە بە بەهای كاغەزەكەشی نەك بەهایەك بەرامبەر ئاڵتون