جەلال تاڵەبانی لە نێوان عەرەفات و ماندێلادا

Monday, 29/06/2009, 12:00

لەسەرەتاكانی سەدەی بیستەمداو لەساڵی 1918 لەئەفەریكاو لەساڵی 1929 لەقودس، لەساڵی 1933 لەباشووری كوردستان سێ كەسایەتی لەم سێ نیشتمانە لەدایك دەبن، پاشان دەبنە رێبەری رزگاریخوازی نەتەوەكەیان. بەراووردكردن لەنێوان نیلسۆن ماندێلا سەرۆكی پێشووی ئەفەریكای باشوورو كەسایەتی ناسراوی جیهانیی، یاسر عەرەفات سەركردەی ناسراوی فەلەستینی وجەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتی نیشتمانیی كوردستان، ئەگەر كارێكی نەكردە نەبێت بێگومان كردەیەكی دژوارەو پێویستیی بەشیكاریی و بەراووردكاریی زۆر هەیە. ئەمە بەو مانایە نایەت بەراووردكاریی نەكرێت لەنێوان هەڵوێست وتێڕوانینەكانی ئەم سێ سەركردەیە لەمەڕ پرسە نێوخۆیی وجیهانییەكان، بەرەچاوكردنی بارودۆخی ئابووری وكۆمەڵایەتی و جوگرافیی وسیاسیی. گەرچی لەساڵی 2004ەوە یاسر عەرەفات لەژیاندا نەماوەو هەنووكە بزووتنەوەی رزگاریخوازی فەلەستین لەلایەن "مەحموود عەبباس"ەوە سەركردایەتی دەكرێت، ماندێلاش لەژیانی سیاسیی وگشتیی بەدوورە، بڕیاریداوە دوا ساڵەكانی تەمەنی لەنێو خێزانەكەیدا بەسەر ببات، بەڵام تاڵەبانی سەرباری چوونە سەری تەمەن وكێشەی تەندروستیی، مكوڕە لەسەر سیاسەت، لەگەڵ ئەوەی رێبەری یەكێتی نیشتمانییە سەرەك كۆماری عێراقی فیدراڵیشە. خاڵی هاوبەش لەنێوان ئەم سێ سەركردەیەدا ئەوەیە، تەمەنێكی دوورو درێژییان لەپێناوی رزگاریی وئازادییدا بەسەر بردووە، سەرەنجامیش گەشتوونەتە باڵاترین پۆستی وڵاتەكەیان.
عەرەفات لەساڵی 1996-2002 پۆستی سەرۆكی دەسەڵاتی فەلەستینی بەڕێوە بردووە، لەساڵی 1990-1994 بۆ ماوەی پێنج ساڵ، ماندێلا حكومڕانیی ئەفەریكای باشووری گرتۆتە دەست وبۆتە یەكەمین سەرۆكی پێست رەش لەمێژووی وڵاتەكەیدا، جەلال تاڵەبانی لەساڵی 2005-2009 بووە یەكەمین سەرۆك كۆماری كورد لەدیرۆكی عێراقدا، كە تاوەكو ئێستاش ماوەی سەرۆكایەتییەكەی بەردەوامەو لەهەمان پۆستدا كاردەكات.


ناوی تەواوی ماندێلا (رولیهلالا ماندیلا)یە وناوی باوكی (گادلا هینری مفاكانیسوا)یەو لەبنەماڵەیەكی سەركردەی عەشیرەتی (تیمبۆ)یە لەئەفەریكای باشوور. لەتەمەنی 9ساڵیدا مامۆستاكەی خاتوو میدینگانی ناوی (نیلسۆن)ی ئینگلیزیی بۆ ماندیلا زیاد كردو ناوەكەی بوو بەنیلسۆن ماندێلا. ماندێلا ئەوەندە خۆشەویست و گەورە بوو، لەلایەن خەڵكی ئەفەریكای باشوورەوە نازناوی "مادیبا"ی, لێنرا كەبەمانای "مەزن" دێت هەروەك چۆن هیندستان نازناوی "مەهاتما"ی بە گاندی بەخشی كەهەمان مانای هەیە. ماندێلا لەیەكەم رۆژی كەبووە سەرۆك كۆمار بەهەموو تواناوە دژی گەندەڵیی راوەستاو فەرمانیدا بەهیچ جۆرێك لەكاربەدەستانی حكومەت خۆش نابێت ئەگەر گەندەڵیی یان بەرتیل وەرگرن، پاش وازهێنانی لەسەرۆكایەتیش هەردەم دژی گەندەڵیی راوەستا، لەچەندین چاوپێكەوتنی تەلەفزیۆنی بەتوندیی هێرشی دەكردە سەر حكومەتی سەرۆك كۆمار تامبۆ مبێكی كەدەیزانی گەندەڵی هەیە، لەچاوپێكەوتنێكی رۆژنامەی (مەیل وگاردیان) وتی "دەزانم هەندێك لەكەسەكانی وڵاتەكەم تووشیی گەندەڵیی بوون، گەر كار وا بڕوات ئەوە ئێمەیش وەك حكومەتی ئەپارتایتمان لێدێت". ئەو خەڵات و رێزلێنانەی پێشكەش بەماندێلا كراون نووسینی پەرتوكێكی گەرەكە، دەیان خەڵات و بڕوانامەی دكتۆرای فەخریی بەپلەی شەرەف لەخۆ دەگرێت كە وەریگرتووە لەبەناوبانگترین زانكۆكانی جیهان وەك هارڤاردو هانۆڤەرو گلاسكۆو لەندەن ولیدز ودبلن ...تد ، ئەگەر لەساڵی 1984خەڵاتەكانى ماندێلا بژمێرین. دەگاتە 222 كە تائێستا هیچ كەسێك لەجیهاندا ئەوەندە خەڵاتی وەرنەگرتووە. ساڵی 1988 یەكێتی سۆڤێت بۆ رێزلێنان لەخەباتی ماندێلا بۆ ئازادیی پوولی پۆستەی بەناوەوە دەركردووە. ماندێلا لەبەردەم گۆڕەپانی پەرلەمانی بەریتانیا لەشاری لەندەن پەیكەری بۆ دروستكراوە .ئەو مەدالیای (لینین) بۆ ئاشتیی پێشكەشى كراوە لەساڵی 1990. هەروها بەسەدان شەقام وگۆڕەپان وساختمانی وڵاتانی جیهان بەناوی ماندێلاوە كراوە، بەدەیان سروودو گۆرانی بۆ ماندێلا گوتراون وهەزاران گووتارو شیعری لەسەر نووسراوە كە لەژماردن نایەن.
ماندێلا لەساڵی 1961 بۆتە سەرۆكی باڵی سەربازیی كۆنگرەی نیشتمانیی ئەفەریكی وساڵی دواتر دەستگیر دەكرێت وبۆ ماوەی پێنج ساڵ زیندانیی دەكرێت بەتۆمەتی كۆچی نایاسایی ونەخشەكێشان بۆ مانگرتن. پاشان لەساڵی 1964 بەتۆمەتی پلاندانان بۆ كاری سەربازیی وخیانەتی گەورە سزای بەندكردنی هەتاهەتایی بەسەردا دەسەپێنرێت. دواتر لەساڵی 1990 لەلایەن سەرۆك كۆماری ئەوكاتەی ئەفەریكای باشوور "فریدریك ولیام دیكلیرك"، ئازاد دەكرێت، لەساڵی 1993 ماندێلا وسەرۆك "فریدریك" خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییان پێكەوە پێ دەبەخشرێت. لەگەڵ ئەوەی لەسەردەمی ماندێلادا ئەفەریكای باشوور گەشەی زۆر بەخۆوە دەبینێت، بەڵام ماندێلا وەك سەرۆكی دەوڵەت، دوای تەواوبوونی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی خۆی خانەنشین دەكات وژیانی تایبەتی خۆی تەرخان دەكات بۆ كاركردن لەگەڵ رێكخراوە مرۆڤدۆستەكان، بەهۆی ئەم هەڵوێستەشەوە لەلایەن چەندین رێكخراوی جیهانیی وسەرۆكی وڵاتان وگەورە پیاوانی جیهانەوە خەڵات ومیدالیای رێزلێنانی پێشكەش دەكرێت. بەهۆی باری تەندروستی وچوونە سەری تەمەن ساڵی 2004 ولەتەمەنی 85 ساڵیدا، ماندێلا بڕیاریدا بەیەكجاریی واز لەژیانی سیاسیی وگشتیی بهێنێ وبگەڕێتەوە نێو ژیانی تایبەتی خۆی لەچوارچێوەی خێزانەكەیدا، بەڵام عەرەفات وتاڵەبانی هاوشێوەی ماندێلا نەیانتوانی سەرنجی جیهان بۆ لای خۆیان رابكێشن، وەك ماندێلاش نەبوونە جێگای بایەخ وتێڕوانینی گەلانی جیهان، دروست بەپێچەوانەوە لەلایەن گەلەكانی خۆیان وتەنانەت هاوڕێ وهاوبیرەكانیشیانەوە تانەو تەشەریان لێدەدرێت وزۆرجاریش بەنموونەی دیكتاتۆر ناو دەهێنرێن.


یاسر عەرەفات رێبەری رێكخراوی رزگاریخوازی فەلەستین، ناوی تەواوی "محەمەد یاسر عەبدولڕەئوف عەرەفات"ە، ساڵی 1929 لەدایكبووە، هەرچەندە شوێنی لەدایكبوونەكەی رای جیاوازی لەسەرە لەنێوان قودس وقاهیرەی پایتەختی میسردا، بەڵام زۆرینە پێداگریی لەوە دەكەن لەقودس لەدایكبووە، هەرچەندە خۆی پێی خۆش بووە وا باس بكرێت لەقاهیرە هاتۆتە دنیاوە. ساڵی 1944 پەیوەندیی بەیەكێتی خوێندكارانی فەلەستینییەوە كردووە، دواتر دەبێتە سەرۆكی ئەو رێكخراوە. لەپەنجاكانی سەدەی رابردوودا لەگەڵ چەند هاوڕێیەكیدا رێكخراوی رزگاریخوازی فەلەستین "فەتح" دادەمەزرێنن، دوای وەرگرتنی چەندین پۆست، عەرەفات دەبێتە كەسی یەكەمی ئەو رێكخراوەو لەساڵی 1974دا بۆ یەكەمین جار بەناوی خەڵكی فەلەستینەوە لەنەتەوە یەكگرتووەكان لەشاری نیۆرك وتەیەكی پێشكەش كردووە. دوای دەیان ساڵ لەخەبات بۆ رزگاریی نەتەوەكەی وپاش رێككەوتننامەی ئاشتی لەگەڵ حكومەتی تەلئەبیب، دەبێتە یەكەمین سەرۆكی دەسەڵاتی فەلەستینیی 1996-2002. لەساڵی 1994 لەگەڵ "ئیسحاق رابین" سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتیی ئیسرائیل، خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییان پێدەبەخشرێت. هەرچەندە عەرەفات یەكێكە لەرێبەرە گەورەو دیارەكانی گەلی فەلەستین بەڵام لەژێر سایەی فەرمانڕەوایی ئەودا خەڵكی زۆر ناڕازی بوون وبەپێی شرۆڤەی چاودێرانی سیاسیی، عەرەفات چەندین هەڵەی مێژوویی گەورەی كردووە، لەسایەی چەند ساڵی حكومی عەرەفاتدا گەندەڵیی دارایی تەواوی دامو دەستگەكانی وڵاتی گرتبووەوە، ئەمە سەرباری سەپاندنی حكومی تاكڕەوانەی هاوشێوەی وڵاتانی تر عەرەبیی.
خۆ ئەگەر تەمەن ومەرگ بەریان بەعەرەفات نەگرتبایە، بۆ چەندین ساڵی دیكەش پۆستی سەرۆكایەتی چۆڵ نەدەكرد، گەرموگوڕیی وماچ ولێسانەوەی دوژمنەكانی گەلی فەلەستین هەمیشە یەكێك بووە لەكارەكانی عەرەفات، ماچكردنی سەرانی ئیسرائیلی لەلایەن عەرەفاتەوە هەمیشە گەلی فەلەستینی تووڕە دەكرد، لەگەڵ هەموو ئەم رەخنانەشدا عەرەفات پیاوێك بوو لایەنگری خەباتی گەلەكەی بوو، هیچكات ئامادەنەبوو سازش لەسەر مافە نەتەوەییەكانی گەلەكەی بكات، هەر ئەم هەڵوێستەشی بوو وای لەگەلی فەلەستین كرد لەكاتی مردنیدا لەیانزەی نۆڤەمبەری 2004 وەك سەركردەیەكی مەزن وخۆشەویستیان بۆی غەمباربن وبەرێزێكی زۆریشەوە لەشاری "رام الله"ی فەلەستین بەخاكی بسپێرن.


جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتیی یەكێتی نیشتمانیی كوردستان وسەرەك كۆماری ئێراق ئێستا لەتەمەنی 76 ساڵیدایە. تاڵەبانی لەگوندی "كەلكان"ی نزیك دەریاچەی دوكان لەباشووری كوردستان لەدایكبووە. لەتەمەنی 14 ساڵییەوە شانی داوە بەر سیاسەت، لەساڵی 1953 لەگەڵ چەند هاوڕێیەكیدا بەنهێنی "یەكێتی قوتابیانی كوردستان" دادەمەزرێنن، مام جەلال لەنێو ریزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستانیشدا كادرێكی چالاك دەبێت و زۆر بەخێرایی پۆستە حزبییەكانی بڕیوە، لەماوەی چوارساڵی كاری حزبییدا دەبێتە ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی پارتی. لەساڵی 1964 لەگەڵ كۆمەڵێك هاوڕێی لەپارتی جیادەبنەوە. لەساڵی 1966 تاڵەبانی پەنا دەباتە بەر رژێمی عێراق وبەبەرەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەكات، لەساڵی 1975 بەهاوبەشی لەگەڵ هاوڕێكانیدا لەسوریا بەیاننامەی دامەزراندنی یەكێتی نیشتیمانى كوردستان رادەگەیەنێت، لەساڵی 1992 یەكێتی لەگەڵ پارتی حكومەتی هەرێم لەئەنجامی هەڵبژاردنەوە پێكدەهێنن، لەساڵی 1994 ئەم دووحیزبە بۆ جارێكی دی بەشەڕ دێنەوەو حكومەت دابەشدەكەن "دوو حكومەت"، لەساڵی 2003 دوای رووخانی یەكجاریی رژێمی عێراق وهەڵبژاردنی سەرتاسەریی، لەساڵی 2005 تاڵەبانی لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە دەكرێتە یەكەمین سەرۆك كۆماریی كورد لەمێژووی عێراقدا. ئەوەی ئێستا لەنێوەندە سیاسییەكانی كوردستان وتەنانەت دەرەوەشدا دەیبیستین ئەوەیە كە تاڵەبانی وێڕای چوونە سەری تەمەن ودژواربوونی بارودۆخی تەندروستیی كار بۆ ئەوە دەكات جارێكی تر ئەو پۆستەی ئێستای وەربگرێتەوە.


نیلسۆن ماندێلا دوای تەوابوونی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی، خۆی خانەنشین كردو لەپێناوی خزمەتكردنی مرۆڤایەتی خۆی تەرخانكرد، هەروەك لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا لەرووی سیاسی وئابووری وكۆمەڵایەتییەوە ئەفەریكای باشووری بەرەوپێشەوە برد، بەرزترین هەڵوێستی ماندێلاش ئەوەبوو كەپۆستی سەرۆكی دەوڵەتی بۆ بەرژەوەندیی خۆی وبنەماڵەكەی بەكارنەهێنا، هەروەك وازیشی لەسەرۆكایەتی رێكخراوەكەی هێنا "كۆنگرەی نیشتمانیی ئەفەریكی". ماندێلا هەردەم پشتیوانیی گەلانی ئازادیخوازی جیهانی كردووە، یەكێك لەمەزنترین هەڵوێستەكانیشی ئەوكاتە بوو كەخەڵاتێكی حكومەتی توركیای رەتكردەوە "خەڵاتی ئەتاتورك" كەباڵاترین خەڵاتە لەو وڵاتەدا، كاتێكیش لێیان پرسی بۆچی ئەو خەڵاتەت رەتكردەوە؟، لەوەڵامدا وتی: هەركەسێك نازانێت با بچێتە توركیاو بۆ ماوەی مانگێك ببێتە كورد!، ئەوسا تێدەگات بۆچی ئەو خەڵاتەم وەرنەگرت. تاڵەبانی دروست بەپێچەوانەی ماندێلا، لەساڵی 1975ەوە تائێستاش هەرخۆی رێبەری یەكێتییە، هەردەم كەسوكاری وبنەماڵەكەی سوودمەندی پلە یەك بوون، بەدوای ساڵی 1992دا تاڵەبانی وپارتەكەی لەگەڵ چەندین پارتی تری كوردستانیدا شەڕیان كردووە، لەگەڵ پارتە هاوپەیمانەكەشیاندا هەمیشە هەوڵیانداوە بەمەبەستی قۆرخكردنی زیاتری دەسەڵات. لەژێر سایەی "پارتی ویەكێتی"، كوردستان بۆتە دوو ئیدارەو بەهۆی دەسەڵاتی رەهای تاڵەبانی ومۆنۆپۆڵكردنی شادەمارەكانی ئابووری یەكێتییەوە، كێشەیەكی گەورە كەوتۆتە ناو ئەو حزبەوە. ئەگەرچی چەند مانگێك ماوە بۆ تەواوبوونی ماوەی فەرمانڕەوایی تاڵەبانی لەپۆستی سەرەك كۆماری عێراقدا بەڵام لەئێستاوە خۆی وپارتییەكەی لەهەوڵی ئەوەدان ئەو پۆستە وەربگرنەوە، سەرباری ئەوەش تاڵەبانی ئامادە نییە دەستبەرداری پۆستی سكرتێری حزبەكەشی ببێت.

پەیمانگەیەكی ئەمەریكیی نزیك لەحكومەتی وڵاتەكەی، لەتازەترین لێكۆڵینەوەدا لەژێر ناوی "كوردستان مۆدیلی دوای سەددام"، دەڵێت "ئەمەریكا پێویستی بەماندێلایە نەك بەكۆپییەكی یاسر عەرەفات". تاڵەبانی لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا، هەردەم بەهەڵوێست ولێدوانەكانی هەستی نەتەوەكەی خۆی ئازار داوەو لەگەڵ ئەوەی دەوڵەتی كوردیی بە"خەونی شاعیرانە" دەزانێت، جگە لەوەش هەمیشە دژی لەسێدارەدانی تاوانبارانی كۆمەڵكوژیی گەلەكەیەتی. كەكیمیاباران وئەنفالیان بەسەر كورددا هێناوە، بەپاساوی ئەوەی لەگەڵ مەبدەئی سزای لەسێدارەداندا نییە، خوازیارە ئەو تاوانبارانە ئازادبكات وخۆیشی وەك سیمبۆڵێكی مرۆڤدۆست نیشانی جیهانی دەرەوە بدات، تاڵەبانی بەپێچەوانەی هەڵوێستەكانی بەغدای، لەسەر بڵاوكردنەوەی هەواڵێك دادگا لەرۆژنامەنووسانی كورد دەگرێت وداوای سزادانیان دەكات، بەڵام تاوانبارێك ئازاد دەكات كەچەكی كیمیایی بەسەر هەڵەبجەدا باراندووە "فڕۆكەوان تاریق رەمەزان"، تاڵەبانی هەمیشە سەرقاڵی پارە بەخشینەوەیە بەسەر ئاشووریی وعەرەب وتوركمانەكاندا، بەڵام لەكوردستان كەسوكاری شەهیدانی هەڵەبجە لەسەر كەمیی خزمەتگوزاریی وهەژاریی رێپێوان دەكەن، كەچی حزبەكەی تاڵەبانی رێگەیان لێدەگرێ وبەدەستی دوژمنیان ناودەبات. هەموو ئەم كارانەشی لەپێناوی مانەوەیەتی لەپۆستی سەرۆك كۆمارییدا بۆ خولی ئایندە، تاڵەبانی هاوشێوەی عەرەفات هەموو كات خەریكی ماچكردنی دوژمنەكانی كوردە، عەبدوڵڵا گویل ئامادە نەبوو ناوی كوردیش بهێنێت، بەڵام تاڵەبانی دەیان جار ماچی كردووە، هەروەك ماچی ئەسەدی سەرۆكی سوریاو نەژادی سەرۆك كۆماری ئێران هەمیشە گەرمترین وبەتامترین ماچەكانی تاڵەبانی بوون، هەروا لەكاتی كۆڕەوی ملیۆنیی خەڵكی كوردستان لەساڵی 1991 جارێكی تر تاڵەبانی ماچی روومەتەكانى سەددامی كرد. ئەو ئاوەی عەرەفات لەفەلەستین رشتی، هەنووكە خەریكە گەلی فەلەستین دەخنكێنێت، خۆشویستنی كورسی دەسەڵات وگەندەڵی، خۆسەپاندن، بۆتە فاكتۆر لەدوای خۆی فەلەستین هاوشێوەی كوردسان دابەش بێت وگەلی فەلەستین زیانێكی ئێجگار گەورەی بەربكەوێت، هەڵوێست وسیاسەتەكانی تاڵەبانیش كتومت وەك سیاسەتەكانی عەرەفات زیان بەبەرژەوەندییە باڵاكانی خەڵكی كوردستان لەئێستاو ئایندەدا دەگەیەنێت.

مام جەلال مێژوویەكی دوورو درێژی لەخەباتی رزگاریخوازی كوردستاندا هەیەو دەكرا ببێتە ماندێلایەك بۆ كوردستان و وەك هێمای ئازادیخوازیی بناسرایەو ببووایە بەنموونەیەك بۆ گەلانی تری چەوساوەی جیهان. هەڵوێست ولێدوانەكانی لەچەند ساڵی رابردوودا بەهیچ شێوەیەك نە لەبەرژەوەندیی خەباتی خۆی و نە لەبەرژەوەندیی گەلەكەیدا بووە، ماندێلا لەگەڵ ئەوەی بەهیچ جۆرێك بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ كورددا ناگەتەوە بەیەك، بەڵام خەڵاتی توركەكانی لەسەر گەلی كورد رەتكردەوە، تاڵەبانیش بەجەنگاوەرانی پەكەكە دەڵێت: كوردستان چۆڵبكەن وتوركیا بەدۆستی كورد دەزانێت، وەك خۆیشی باسی كردووە دوای خانەنشینی لەئەستەمبۆڵ ڤێلایەك دەكڕێت. هەڵوێستەكانی تاڵەبانی لەپێناوی بەرژەوەندیی كەسیی وحزبییە، هەروەك یاسر عەرەفات هەمیشە بەرژەوەندیی تایبەتیی وحزبییەكانی لەپێش بەرژەوەندیی گشتییەوە رەچاو كردووە، لەكاتی داگیركردنی دەوڵەتی كوەیت لەلایەن رژێمی سەددام حسێنەوە، عەرەفات پشتیوانیی سوپای داگیركەری عێراقی كردو كوەیتی بەپارێزگای نۆزدەمینی عێراق ناوزەد كرد. لەكاتێكدا داگیركردنی كوەیت دەستدرێژییەكی ئاشكرای رژێمی عێراق بوو، هەروەك چۆن ئێستا دەوڵەتی توركیا هێرش دەكاتە سەر كوردستان وتاڵەبانیش بەشێك لەگەلە ئازادیخوازەكەی بەتاوانبار دەزانێ وداوای ئەوەیان لێدەكا كوردستان بۆ سوپای دوژمن چۆڵكەن.