پەروەردە خاڵی ئەساسی وگرنگی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکە

Saturday, 09/10/2010, 12:00

لەم قۆناخەدا، مۆناقشەو گفتوگۆیەکی چروپڕو بەرفراوان سەبارەت بەخۆبەرێوەبردنی دیموکراتی پێکدێن. لەپاش هەرکەسێکی تریش جارێکی تر، رێبەری گەلی کورد، بەرێز عەبدوڵڵائۆجەلان، ناوەڕۆکی سیستەمی خۆبەرێوەبردنی دیموکراتیکی دەستنیشانکردوداوای لەهەموو لایەنەکانکرد، کە بەشێوەیەکی راست لە بابەتە تێبگەن. پێش هەر شتێک پێویستە بزانین کە خۆبەرێوەبردنی دیموکراتی شتێکی نوێ نییە کە کەوتیبێتە رۆژەڤی کوردانەوە. لە ساڵی 2005 بەدواوە، ئەو بابەتە کەوتووەتە رۆژەڤی گەلەوە. بە پەرسپکتیڤ" رێنماییەکان" وبیروڕاکانی رێبەری گەلی کورد، عەبدوڵڵا ئۆجەلان کۆنفدرالیزمی دیموکراتیک لە بیست و یەکی ئادارداری 2005ەوە راگەیندرا. کۆنفدرالیزم لە لایەکەوە دێتە واتای خۆبەرێوەبردنی دیموکراتیک. لەو کاتەوە گەلی کورد بە پێشەنگایەتی تێکۆشانی ئازادیخوازی، بۆ ئاواکردنی کۆمەڵگاو سیستەمێکی دیموکراتیک، هێدی هێدی دەست بەسازکردنی رێکخستنی خۆی کردووە. بە تێکۆشانی ئاواکردنی کۆنفدرالیزمی دیموکراتیک گەلی ئێمە ئیرادەی خۆی بەهێزتر کردو، خۆی لەلایەنی سیاسی، جڤاکی و رێکخستنیدا بەهێز کردو گەلێک دەزگاو رێکخستنی دیموکراتیکی بەئیرادەی سیاسی، جڤاکی ـ رێکخستنی و نەتەوەیی خۆی ئاواکرد. بێگۆمان هەتاکۆ ئاستێک ئەم خەباتە گەیشتووە، هەرچەندە لەسەر ناوی خۆبەرێوەبردنی دیموکراتیکیش نەبێت، بەڵام سیستەمی خۆیی دیموکراتیک و ناوخۆیی ئاواکردووەو تێکۆشانی بەهێزکردنی ئەم کارەش بەردەوام دەکات. بەڵام لە ماوەی ئەم دوو ساڵەی کۆتاییدا بەتایبەتی پشتی هەڵبژاردنی هەرێمی لە تورکیا و لەپاش هەڵبژاردنەکانیشەوە، هێندێک شارەداری کوردان پرۆژەی خۆرێوەبردنی دیموکراتیکیان وەکو ئیرادەی گەلێ کورد، سیاسی ـ رێکخستنی خستۆوەتە ناو بەرنامەو ئەساسنامەی خۆیانەوە. لە یەکی حوزەیرانی ئەمساڵەوە، بزووتنەوەی ئازادیخوازی گەلی کورد، کەوتووە قۆناخێکی نوێیەوە. تەنیا وەکو قۆناخێک نا، بەڵکۆ تێکۆشانی ئازادی کوردان خۆی گەیاندووەتە، قۆناخێکی نوێ کە پێ دەڵین چوارەمین قۆناخی ستراتیژیک. تێکۆشانی ئازادیخوازی گەلی کورد نزیکەی 40ساڵە بە گیان ودڵ تێکۆشان دەکات، بزووتنەوەی ئازادیخوازی گەلی کورد بەگشتی سێ قۆناخی ستراتیژیکی تێپەراندووە. لە یەکی حوزەیرانیشەوە، دەربازی چوارەمین قۆناخی ستراتیژیک بووە. دەتوانین بڵین ئەم قۆناخی چوارهەمینە، قۆناخی خۆبەرێوەبردنی دیموکراتیکە. ئەمەش بۆ گەلی کورد بە واتای ئیرادەیەکی ئازاد و سیاسی ودیموکراتیکە. گەلی کورد لەماوەی تێکۆشانی 40ساڵەی خۆیدا، لەلایەنی رووحی و زیهنییەوە، بەهیچ شێوەیەک و هیچ کاتێک ئامانجی دەوڵەت بوون و دەسەڵاتدارییەتی نەبووەو نەژیاوە.
مرۆڤایەتیش تەمەنێکی دوورودرێژی هەیەو ئەوە چوارسەد، پێنجسەد ساڵە لەسەرئەساسی هۆشیاری کۆمەڵایەتی دەسەڵاتدارییەتی دەوڵەت ـ نەتەوە سەردەست بووە. ئەگەر ئێستاش گەلی کورد دەیەوێت ئیرادەیەکی نەتەوەیی ودیموکراتیک خۆی ئاوا بکات، ئەوە بەواتای ئەوە نییە کە سیستەمێکی دەسەڵاتدار ئاوا دەکەن. لەم روانگەیەوە باسی خۆرێوەبردن ناکەین. باسی خۆرێوەبردنی دیموکراتیک دەکەین. لە دونیادا، نموونەی خۆبەرێوەبردنیش زۆرن، لەو نموونانەدا، وەکو دەوڵەت نەتەوەییەکی خۆسەر"خۆبەرێوەبەر" خۆ ساز دەکەن. یان ئەوەتا خۆیان وەکو فیدراسیۆنێکی دەوڵەتی ئاوادەکەن و خۆشیان بە چەمکی دەوڵەت بوونەوە گرێ دەدەن. بەڵام لەچەمکی خۆبەرێوبردنی کورداندا، دەوڵەت بوون، جێگا ناگرێت. دەوڵەت مەجبور بە قەبوولکردنی دیموکراسی دەکات و رۆڵ ومیسیۆنی دەوڵەت بچووک دەکاتەوە. وەکو نموونە گەلی کورد لە وڵاتی تورکیا ژیان دەکات، بەڵام ئەوەش نایتە واتای ئەوە کە کوردانیش دەوڵەتێکی بچووکی خۆی لەناو تورکیا دروست دەکەن. خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکیش، لەراستیشدا ئەوە نییە.
نەتەوەی بێ دەوڵەت دەبێت، دەوڵەتی بێ نەتەوە نابێت
دەبینین و دەبیستین، گفتۆگۆییەکی زۆر سەبارەت بە بابەتەکە لەناوخۆی تورکیاو دەرەوەش لەم چوارچێوەیە هەیە، بەڵام، هەندێک نووسەرو لێکۆلینڤان دەڵێن کە بزووتنەوەی ئازادیخوازی گەلی کورد، تاکتیک دەکات. لە ژێر ناوی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکدا، هەوڵدەدەن کات قازانج بکەن، پشتی چەند ساڵی تریش ئەوان دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان رادەگەێنن. یان ئەوەتا، خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک وەکو یەکەمین هەنگاوی ئاواکردنی دەوڵەت بوون دەگرنە دەست. بەڵام هەڵسەنگاندنی بەم شێوەیە راست نیین ولەجێ خۆی دا نیین. هیچ پەیوەندییەکی ئەوانە بەچەمکی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکەوە نییە. دەبێت لەسەر ئیرادەو داخوازی گەلی کورد، هەڵسەنگاندن ونرخاندنی بێ جێ و رێگا"نادروست" پێکنەیت. ئەگەر گەلی کورد، داخوازی دەوڵەت بوونی بکردایە، ئەوا بەراحەتی دەیتوانی، بەسیستەمی نیونەتەوەیی ئەمەییە بداتە قەبوول کردن. بەڵام، ئاواکردنی دەوڵەت نە بوو گەل، و نەش بۆ بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردو نەش بۆ بەرێوەبەرایەتی بزووتنەوەکە، ئامانجێکی سیاسی نییە. گەلی کورد، خواستەی خۆی بە خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک دەربڕیوە، ئەمەش تەرجیحی کوردانە. گەلێ کورد لە قۆناخی ئاواکردنی کۆنفدرالیزمدا، گەلێک دەزگاو رێکخراوی خۆی سازکردووەو هەتاکۆ ئێستاش بەردەوام دەکات و تەواو نەبوو، خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک ئەگەر وەکۆ دەوڵەت بووین، بەدەست بگرین، پێویستی دەکرد،بەهەمان شێوە وەکو باشووری کوردستان داوای پارلەمانی کوردانمان بکردایە، ئەو کاتە گەلی کوردیش لەباکوور حکومەتی کوردانی داوا دەکرد، سەرۆکوەزیرو سەرۆککۆماری ئەوەشی رادەگەیاندو بەمەش دەیگووت، فیدراسیۆن یان نیو دەوڵەت. بەڵام مسۆگەر ناوەرۆک و چوارچێوەی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک نە وەهایە.
خاڵێکی تری بنگەهی و ئەساسی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکیش سیستەمی پاراستنییە، بێ سیستەمی پاراستن ناتوانی، نەخۆ و نەش سیستەمەکەت ئاوا بکەی. دەوڵەت بە جێگای پاراستن، کۆمەڵگا، ویران و لەناو دەبات. بە ئەرتەش، پۆلیس وجەندرمەی خۆی دەچێتە سەر گەل. مێژوو و بەسەرهاتی کوردان لەلایەن خۆ بەرێکخستنکردنەوە هەیە. عەشیرە و قەبیلەی کوردان لەسەر پەیوەندی خۆێنی خۆیان، ژیانی خۆیان بەرێکخستن دەکرد و پاراستنی خۆیانیان بەرێوە دەبرد، ئەو کاتە هیچ داخوازییەکیان لە دەوڵەت نەدەکرد بۆ خۆ پاراستنیان. هەر عەشیرەتێک خێزان ، منداڵ و دەوڵەمەندی خۆیانی ژێر خان وسەرخان و حەیوانی خۆیانیان بەخۆ دەپاراست. هیچ دەوڵەتێکیش عەشیرەو قەبیلەی کوردانی نەدەپاراست و ئەوانیشی پەروەردە نەدەکرد. هەر عەشیرەو قەبیلەیەک منداڵی خۆیانیان خۆ پەروەردە دەکرد. کەلتوورو هۆنەری خۆیانیان، بەخۆ دەپاراست و ئەخلاق ی خۆیانیان بۆ خۆ دیار دەکرد. ئێستاش کۆمین ومەجلیسی گوندو گەڕەک دەبێت رۆڵی ئەو عەشیرەو قەبیلەیەی کە لەمێژوودا بەرێوەیان دەبرد، بگرنە ئەستۆ خۆی و پێکی بهێنن. لەهەمانکاتیشدا، پێویستە، رۆڵ و پێگەی ژنان لە سیستەمی کۆنفدرالدا، بەئەساس بگرین و دەبێت، ژنی کورد، رۆڵی پێشەنگایەتی لە ئاواکردنی سیستەمی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک وەکو ئەرکێکی خۆی بزانێت. ئێستا لە زۆر قۆناخ و گۆڕەپانان ژنان پێشەنگایەتی دەکەن. لە ساڵی 1987، ژنی کورد، تێکۆشانی خۆی بەشێوەیەکی رێکخستنی بەرێوە دەبات. بەدەزگاو بەرێکخستن بوونی خۆی، ئێرادەییەکی خۆیی ئافراندووە. پێشکەوتنی ژنی کورد لە تێکۆشانی کورداندا، لایەنی دیموکراتیک بوونی خۆی نیشاندەدات. لە ناو بزووتنەوەی ئازادیخوازی و سیستەمی کۆنفدرالیزمی دیموکراتیکدا ژنان بەتەنیا بەشدار نەبوونە، بەڵکۆ؛ بەئیرادەی خۆشیان بەشدارن. لەخۆبەرێوبردنی دیموکراتیکدا، رۆڵی پێشەنگایەتی ژنان هەیە. ژنی کورد تەنیا لەلایەنی جەستەیەوە لەتێکۆشاندا سنووردار نەماوەو، بەهەست ونەست و بیروڕا و هزری خۆی دیموکراتیک پێشەنگایەتی دەکات. لە ئاکادیمیای ژنانیشدا، ژنان پێویستە خۆیان پەروەردە بکەن. وخاڵی بنگە وئەساسی سیستەمیش بە پەروەردەکردن پڕ دەکرێتەوە. لەسیستەمی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکدا، خاڵێکی تر کە پێویستە جەختی لێبکرێتەوە، واتای نەتەوەیە، کە ئاخۆ نەتەوە بوون، چی دەگەێنێت. لە کاتی ئاواکردنی پەکەکەشدا، وەکو پارتیک کە خۆی لەسەر بنەمای دەوڵەت بوون و سەربەخۆیی سازکردبێت، دیار نییە، چەندەش لە بەرنامەو پرۆگرامی پارتیش دا هەبووبێت، بەڵام ئەگەر بە وردی و بە سەرەنجدانێکی بەرفرەوە تەواشای بکەین، نە لەلایەنی روحی و نەش لەلایەنی هەیکەلەوە کاری بۆ نەکراوە. هیچ کاتێک کوردان بە دەسەڵاتدارییەتییەکی دەوڵەت پارێزی نوێ نەژیاوەو فکری نەکردۆەتەوە. هەر بەم بۆنەوە دەتوانین بڵێین، ژیانی ئەوان گەڕان بەدوای ئازادیدایە. بە گەڕان بە دوای خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکدا، جارێکی تر دەدەکەوێتە ناو گۆڕەپانەوە. خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک دێتە واتای ئێرادەی دیموکراتیک، نەتەوەی کورد یانیش نەتەوە بوون، بەواتای دەوڵەت بوون، نییە. لەناو رای گشتی و لەناو بەشێکی کۆمەڵگاشدا، چەمکێکی چەوت"نادروست" هەیە. لەبەر ئەوەی لەمێژوودا وبەتایبەتی مێژووی کاپیتالیسم دا، سیستەم خۆی لەسەر ئەساسی نەتەوە ـ دەوڵەت ئاوا دەکات، دەتوانین بڵێین کە چەمکێکی بەمشێوەیان بە کۆمەڵگاش داوەتە قەبوول کردن، کە ئەویش نەتەوە ـ دەوڵەتە. بەو شێوەیە، نیشانیان داوە کە بێ دەوڵەت بوون، نەتەوە ناتوانێت سیستەم و ئیرادەی خۆی نەتەوەیی ئاوا بکات. دەتوانین بڵێین کە بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کورد بە روونی و راشکاوانە هەڵویستی خۆی لەم بارەیەوە دەربڕیوەو روونە، گەلیش پێویستە لەم لایەنەوە زەلال و روون بێت. هەروەها، لایەنە دیموکراتییەکان کە خۆبەرێوەبردنی دیموکراتیک هەڵدەسەنگێنن، پێویستە بزانن کەنەتەوە بۆ ئاواکردنی سیستەمی خۆی ناچار نییە کە بگەێنێتە، دەوڵەت بوون و خۆی رادەستی دەوڵەت بکات. دەوڵەت بێ نەتەوە ناتوانێت بژی، بەڵام نەتەوە، بێ دەوڵەت بەراحەتی دەتوانێت خۆی ئاوا و بەرێکخستن بکات. هەر لەم سۆنگەیەشەوە، جارێکی تر رێبەری گەلی کورد، رێزدار عەبدوڵڵائۆجەلان، لەداچاوپێکەوتنەکانی خۆیدا، سەرنجی داوەتە سەر گرنگی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک و دەڵێت، گەلی کورد، بێ ئەوەی مۆدیرنییتەی کاپیتالیسیم بژی، مۆدیرنییتەی دیموکراتیکی خۆی ئاوا دەکات، کە مسۆگەر ئەوەش بە خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک پێکدێـت.
لەباکووری کوردستان کۆنگرەی کۆمەڵگای دیموکراتیک، دەستنیشانیان کرد کەچارەسەری خۆیان لەئاواکردنی سیستەمی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکدا دەبێنن. گەلیش بەجۆش و موراڵێکی مەزنەوەخۆبەرێوبردنی دیموکراتیان سڵاوکرد و ئەوشیان ووت"پێویستە خاڵی ئەساسی و نارۆکی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک پڕبکەنەوە" پێویستەلەسەر هەرکەسێک ئەم خاڵانە بەباشی تێبگات، خاڵێکی ئەساسی ئەم سیستەمە، لەلایەنی سیاسییەوەیە. گەلی کوردیش پێویستە، بزانێت کە چۆن دەتوانێت ئیرادەی سیاسی خۆی چۆن نیشان بدات و سیستەمی خۆی چۆن ئاوا بکات. خۆبەخۆ ئەمە چەند ساڵە کە لەم چوارچێوەیەدا، گفتوگۆ دەکرێت، هەر ئەمەش دێتە واتای ئەوە کە سیاسەت لەسەر بنەمایەکی دیموکراتیک ئاوا دەبێت. سیاسەتێکی دیموکراتیک و کۆمەڵایەتی ئاوا دەبێت. خۆبەخۆ ئەمەش لە رێکخستن بوون کردنیش دانابڕێت. دەبێت بزانێت کە چۆن خۆی بخاتە سەر رێ و رێکخستن بوون؛ ئاوا بکات. هیچ تاکێکی کورد، پێویستە لەدەرەوەی رێکخستن بوون نەمێنێتەوە. لەهەر کۆڵان، گوند و گەڕەکێکی، پێویستە رێکخستنی خۆی دیموکراتیک وەکۆ کۆمین، ئۆجاق، مەجلیسی خۆی پێش بخات. دەبێت، هەر گەڕەک بتوانێت، کۆمینی خۆی ئاوا بکات. لەکۆمیندا، پێویستە مەجلیس لە یەکتر کۆبێـتەوەو بتوانێت لەکۆمیندا، گروپی خۆی ئاوا بکات. وەکۆ نموونە، گروپی سیاسی، پەروەردە، چاندوهۆنەر، زمان و هتد.... ئاوا بکات و ئەم گروپانە، پێویستیەکانی کۆمەڵگا تەسبیت"دەستنیشان" بکات و بۆ کێشەکانیش رێگاچارە بئافرێنێت. لەسەر ئەو گفتۆگۆیانە، بڕیار بگرن و میکانیزمی خۆی لەنێوان گروپەکاندا، ئاوا بکەن و بڕیارەکانی خۆیان کە وەریان گرتووە، پێکی بهێنن. بۆ پێویستیەکانی ژنانیش، پێویستە هیچ چاوەڕوانی دەوڵەت، یان هێزێکی تر نەکەن، کە وەرن و کێشەو کەم وکۆڕتییەکانی ئەوان چارەسەر بکەن. دەبێت بەئیرادەی خۆ، لەیەکتر کۆببنەوەو، چارەسەری خۆیان بۆخۆیان دیار بکەن و بڕیاری خۆیان پێکبێنن، چارەنووسی خۆی دەستنیشان ودیار بکەن.
بەواتایەک لەواتاکان، خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک واتا هێزی یەکخستن و رێکخستن کردنی کۆمەڵگا لەسەر ئەساسی ئیرادەی ئازادی خۆی وبەواتایەکی تر بە ئیرادە کردنی کۆمەڵگایەک دێ لەسەر بنەمای هێزی جەوهەری وکۆمینالیتەی خۆیی. خۆبەرێوبردنی سیستمی پاراستنی ئەو هێزە جەوهەرییە کە کۆمەڵگایەک خۆی لەسەرئاوا دەکات، واتا سیستەمی پاراستنی کۆمەڵگایە لەبەرامبەر دارۆخان وهەڵوەشاندنەوە، هێزی بەرگی کۆمەڵگایە لەبەرامبەر بەهێرش ودەستدرێژیکردنە سەر بەهاونرخە گشتیەکانی کۆمەڵگایە و سیستەمی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیکیش میکانیزمی دەرخستنی هێزی تاکە لە نێۆ کۆمەڵگاوئافراندنی رۆڵی پێشەنگایەتی ئەوتاکەیە لەبەرامبەر لەناوچوونی بەها کۆمەڵایەتیەکان، لە واقیعدا، دەتوانین ئاماژە بەوە بکەین کە سیستەمی خۆبەرێوبردنی دیموکراتیک نەتەنها سیستەمێکی، سیاسی، بەڵکۆ هەمە لایەنەو سیستەمێکی کۆمەڵایەتی، هزری، سیاسی، حقوقی، پاراستنی و ئابووری و کەلتووریش لەخۆی دەگرێت و لە راستینە کۆمەڵگا دەکۆڵیتەوەو سیستەمێکی دەرەوەی دەوڵەت و دەوڵەت بوونیش ناکاتە ئامانجی خۆی و دژبەری دەوڵەتیش نییە، بەڵکۆ میکانیزمی ئاوا کردنی دیموکراسی و سازکردنی سیستەمێکی دیموکراتیکە.