مێژوی هێز و پارتە سیاسیەکانی کوردستان لە ڕێگای دەسەڵاتدارانیانەوە، هەر لەسەرەتای بنیاتنانیان و خراپەکاریەکانی شاخ و شاریان و لە دەیەی ڕابردودا  لەژێر ناوی ئۆپۆزسیۆن کاریگەریەکی نەرێنی هەمە چەشنەی لەسەر خەڵکی کوردستان لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات بەگشتی کردووە. 

ئەو لایەنە نەرێنیانەی لە ناو کۆمەڵگای کوردیدا سەریان هەڵداوە  جگە لە سەرەکیترینیان کە پێشێلکاری و لەدەستدانی نان و ئازادیەکانە، دەکرێت گرنگترین و کاریگەرترینیان لە بواری دەرونی  خەڵکی ئاسایی و خەڵکانی ئامادەی لەخۆبوردویی و بوێر لە چەندین خاڵی جیاوازدا دیاریبکرێن؛  خەمساری و گۆشەگیری بەرامبەر بە ڕوداوەکان و ناسۆری و ناڕەواییەکان،  بە شێوازی جیاواز، پاشقول و خەنجەری لە پشتەوە لەیەکدان لە پێناو پچوککردنەوە و سەرکوتکردنی کەس و لایەنەکانی تر بە چاوپۆشین لە لایەنی ئەرێنی یان نەرێنیان.  نەبونی بڕوا بە یەکتری، کە ئەنجامی ئەوەش تەنها باوەر بە خۆبونێکی بێبنەما ئافەریدە دەکات و  رەتکردنەوەی تەواوی کاری دەستەییە، کە ئەوەش لە ڕێگای خۆ دامرکاندنەوە بە شێوازی جیاواز و نەخوازراو قەرەبو دەکرێتەوە و بۆتە دیاردەیەکی لەبەرچاوی ڕۆژانە.

یەکێك لەو تێڕوانینە تەواو تاریکانە کە زۆرترین ئەندامی کۆمەڵگاکەمانی گرتۆتەوە، تێڕوانینە لە پارت و ڕێکخراوی سیاسی بە هەمو شیوازەکانیەوە. هەربۆیە هەمیشە ڕێگا و ناوی جیاواز بۆ ڕێکخراوە نوێیەکان دادەهێنرێت و ووشەی پارت و ڕێکخراوی سیاسی بۆتە تابو و بۆتە مۆتەکەیەك کە جێگای سڵەمینەوەیە.

کاری ڕێکخراوەیی کە پارت و ئۆرگانە سیاسیەکان دەگرێتەوە بە جۆرێك ناشرین و نەخوازراو کراوە کە دوان لێی جۆرە  تارماییەکی ڕەش و ڕابردویەکی خیانەتکاری و بەرژەوەندخوازی دێنێتە بەرچاوی تاکەکانی کۆمەڵگاکەمان. بەڵام ئەگەر هۆشیارانە و لە ڕوداوەکان و ڕابردوی پارت و ڕێکخراوەکان بدوێین ناکرێت نکۆڵی لەو ڕاستیانە بکەین کە ئەوە ڕێکخراو و پارتە سیاسیەکان نین هۆکاری نەهامەتیەکانمان بون، بەڵکو فیگورەکانی ناو ئەو ڕێکخراو و پارتە سیاسیانە بون کە  کردویانەتە ئامێرێك لە خزمەت بەرژەوەندیەکانی تاك و دەستە و توێژ و چینێکی دیاریکراو. 

لەسەرتاسەری دونیای شارستانی و لە وڵاتانی پێشکەوتو دیموکراتیەکانی دونیا تەنها و تەنها لە ڕێگای پارت و ڕێکخراوە سیاسیەکانەوە توانراوە ژیانێکی ڕیژەیی خۆشگوزەران و ئازد  بۆ کۆمەڵگاکانیان بهێننە دی و لە بازنەیەکی مەشروع و دور لە پاشقول لەیەکتری گرتن و پلانگێڕی و لە ڕێگای خزمەت بە کۆمەڵگاکانیانەوە ڕکابەری یەکتری دەکەن، نەك لە ڕێگای چەواشەکاری و توندوتیژی بەکارهێنان و  برسی کردن و  بەخشینەوەی  پارە و سامانی گشت.

وازهێنان و خۆدورگرتن لە بیرۆکەی پارت و ڕێکخراوی سیاسی هێندەی زەرەرمەندە بە خەڵك و بەرژەوەندیەکانی، هەرگیز زەرەر لە دەسەڵاتدارانی تۆتاڵیتێر و ناڕەوا ناگەیەنێت.

بزوتنەوەی گۆڕان، بە شێوەیەکی ڕوکەشی خۆی بە پارتێکی سیاسی نەناساندبو بەڵکو لە ژێر ناوی بزوتنەوەیەکی  ڕیفۆرمخواز خۆی نمایش دەکرد لە کاتێکدا تەواوی تایبەتمەندیەکانی پارتێکی سیاسی تیادا بو. نەك ئەو بزوتنەوەیە بەڵکو هیج دەستەیەك بەبێ ئەو تایبەتمەندیانە  بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی ناتوانێت ڕێگایەکی تر بگرێتە بەر. بەڵام بزوتنەوەی گۆران و خودی سەرانی ناو بزوتنەوەکە و لە پێش هەمویانەوە نەوشیروان مستەفا زۆر لە پارتە بنەماڵەییەکان زیاتر بونە هۆکاری ئەو دیاردە نەرێنیانەی لەسەرەوە پەنجەمان بۆ ڕاکێشاوە. تەنانەت ئەنجامی سیاسەتی ئەوان بێهیواییەکان و بروا لەدەستدان بە پارت و ڕێکخراوە سیاسیەکان زیاتر بە ناخی کۆمەڵگاکەمان داکشا و لە ناخی  دلسۆزانی خەڵکدا ئەو تارماییە ترسناکە قوڵتر و کاریگەر تر بونەوە.

پشتیوانی و لایەنگری پارت و ڕێکخراوە سیاسیەکان کە لە داهاتو یان لە داهاتوی نزیكدا سەرهەڵبدەن و لە لایەن دڵسۆزترین و جەماوەریترین و لەخۆبوردوترین  کەسایەتیەکانی ناو کۆمەڵگاکەمانەوە بێت، ئاستەمە وەکو ڕابردو بە گەرمی و بێسڵەمینەوە لە هەنگاوەکان و ئەنجامەکانی بڕوانرێت. چاوەڕوانیە ڕەشبینیەکان بەردەوام لە بەکارهێنانی بۆ بەرژەوەندیە ماتەری و مەعنەویەکانی فیگورەکانی ناو ئەو پارت و ڕێکخراوانە لە بونی زۆربەماندا بە ئاسانی سەرکوت ناکرێتەوە. هەربۆیە ئەوەی ئەمڕۆ پیویستە زۆر بە گرنگیەوە تێیبڕوانین و توێژینەوەی بۆ بکەین ئەوەیە کە بگەینە ئەو باوەڕەی کە چۆن مامەڵەی دروست و بە ئاگا لەگەڵ ئەو پارت و ڕێکخراوانە بکەین کە چاوەڕوانی سەرهەڵدانیان دەکرێت.

مامەڵە و تاقیکردنەوەی خەڵك و گێڕانەوەی باوەڕی خەڵك بە کاری ڕێکخراوەیی و بە یەکتری یەکێکە لە پێویستیە سەرەکیەکانی ئەم قۆناغە. بە دڵنیاییەوە بە ئەنجام گەیاندنی ئەم کارە دژوارە پیویستی بە بیرۆکە و پرۆژەیەک هەیە کە بە کرداری هاوسەنگیەك بێت لە نێوان کاری ڕێکخراوەیی و ناڕێکخراوەیی سیاسی. ئەوەش پەنابردنە بۆ شێوازێکی نوێی کار کە وەڵامدانەوەی ئەم قۆناغەی بێبڕوایی بێت بە کاری پارت و ڕیکخراوی سیاسی. 

کاتێك پارتە سیاسیەکان لە هەر گۆشەیەکی دونیادا بن ناتوانن کۆمەڵگاکەیان بەرەو ژیانێکی ئازاد و خۆشگوزەران بەرن ئەگەر لە بازنەیەك و لە چوارچیوەی سیستەمێکی دیموکراسیدا لە پێشبڕکێیەکی مەشروعدا نەبن لە ڕێگای هەڵبژاردنە پەرلەمانیەکانەوە و لە ڕێگای بەدەستهێنانی دەنگی هاوڵاتیانەوە و نوێنەرایەتی کردنی خەڵك لە سیستەمێکی پەرلەمانتاری. ئەگەر چی ئەمڕۆی هەلومەرجی کوردستان پارتەکانی دەسەڵات  کە مۆنۆپۆڵی سامان و هێزەچەکداریەکانیان کردووە بەربەستی ئەو شێوازەی کاری سیاسیان کردووە، هەلومەرجێکیان هێناوەتە دی کە ئەولەویەت کارکردن بێت بۆ کۆتایی بەو سیستەمی بێسیستەمیە و دەسەڵاتە ناڕەوایە. 

بە دڵنیایەوە خۆ دزینەوەیە لە بەرپرسیارێتی کە بە خەمساردی و گرنگی پینەدانەوە لە سەرهەڵدانی ڕێکخراوێکی سیاسی بڕوانین کە لەلایەن دڵسۆزان و کەسانی بێ ڕابردوی بەرژەوەندخوازەوە و بە بەرنامەو پەیڕەوێکی شارستانیانە و خزمەتگوازار سەرهەڵبدەن کە وەڵامدانەوەی وویست و داواکانی ئەم قۆناغ و داهاتوی خەڵکی ستەمدیدە بێت، جۆرێکە لە هەڵهاتن لە ئەرکە نیشتیمانی و مۆڕاڵیەکانمان. لە هەمانکاتدا خۆبەدەستەوەدان و پاشکۆیی کردنی کوێرانە و لایەنگری ئەنجامی توڕەیی لە دەسەڵات و پارتە بنەماڵەییەکان بۆ ئەو ڕێکخراوانەش، نیشاندانی ناهۆشیاری و سودمەند نەبونمانە لە تاقیکردنەوەکانی ڕابردومان کە  دور نیە هەمان بێهیوایی و تێکشکانی دەرونی و کۆمەڵایەتی بۆ دڵسۆزان جارێکی تر دوبارە و چەند بارە بێتەوە. بۆیە ئەوەی ئەمڕۆ پێویستە بۆ مامەڵە لە ناو یان لە نزیك ئەو ڕێکخراوە چاوەڕوانکراوانەدا ئەوەیە کە چۆن بتوانین  هاوسەنگیەك بکەینە ڕێکاری کار و چالاکیەکانمان. هاوسەنگی لە نێوان خەمساردی و خۆگۆشەگیرکردن بەرامبەر  لایەنگری ناهۆشیارانە . هاوسەنگی لە نێوان گوشار و ڕەخنە و پەرچەکرداری هۆشیارانە و بنیاتنەرانە بەرامبەر خۆ تواندنەوە لە دروشمە بێکرداریەکان و هەنگاوە چەوت و دژ بە بەرژەوەندیەکانی خەڵك و دوبارە گەیشتنی دەستەیەك بە پلە و پارەی نامەشروع لە ڕێگا نامەشروعەکانەوە یان لە ژێرناوی ئاشتی کۆمەڵایەتی و خزمەت بە کۆمەڵگا و چارەنوسی خەڵك. 

لە هەمو هەلو مەرجێکدا و بە هەر ئاراستەیەكدا بێت،  کەشێکی دیمواکراسی یان  لە کەشێکی پڕ لە توڕەیی و ناڕەزایی و ڕاپەڕینی خەڵك، ڕێکخراوە سیاسیەکان بە پێی داواکاریەکانی ئەو  هەلو مەرجە پێویستیان بە کادر و ئەندامانی چالاک هەیە بۆ ئەوەی لە ناوەوە و دەرەوەی وڵاتدا ببنە ئامێری گەیشتن بە ئامانجەکانیان لە قۆناغە جیاوازەکاندا. بەڵام ئایا لەم هەلومەرجە نالەبارەی بێبڕوایییە تا چەند دەتوانرێت پارت و ڕێکخراوی چاوەڕوانکراو لەو بوارەدا بە پێی پێویستیەکانی سەرکەوتن بەدیبهێنێت؟ چۆن دەتوانێت قەرەبوی ئەندامان و کادیرانی بە ڕێگایەکی تر بکاتەوە؟

پێویستە هاوسەنگیەك پێکبهێنرێت کە  لە ڕێگای وابەستەیی ڕێکخراوەییەوە یان لە ڕێگای سۆز بۆ کاریزمای چاوەڕوانکراو دەست و پێ و بیر و چاوی خۆمان دوبارە و چەند بارە نەبەستیەنەوە. بەڵکو  ئەو ڕێگایە پەیڕەوی بکەین کە لە پاڵ ئامادەباشی بۆ پشتیوانی هەمیشە، لە هەمانکاتدا ئامادەباشی ڕوبەڕوبونەوەی توندمان تیادا بێت و  بە کرداری لەو بازنەیەدا کارەکانی خۆمان ئەنجام  بدەین.

ئەرکی ڕێکخراوی چاوەڕوانکراوە وەك پێویستیەکی ژیاری لەم قۆناغەی ڕوبەڕوبونەوەی خەڵك و دەسەڵات و  لە قۆناغی هەڵبژاردنی مەشروع و دیموکراسیدا میتۆد و شێوازی کاری ڕێکخراوەیی و هەڵەکانی ڕابردوی ڕێکخراوە بە ناو ئۆپۆزسیۆنەکان دوبارە نەکەنەوە، کە ببێتە هۆکاری دابەزینی سەنگی پشتیوانیەکانیان.

ئەرکی ڕێکخراوی چاوەڕوانکراوە  میتۆدی کاری ڕێکخراوەیی بە جۆرێك بێت کە وەلامدەرەوەی هەلومەرجی بێبڕوایی خەڵك بێت بە ئۆرگانە سیاسیەکەی  هەرچەندە نوسەرەوەی بەرنامە و ڕێکار و ئامانجە نمونەییەکان بێت.

ئەرك و پیویستی ڕێکخراوی چاوەڕوانکراوە  کە چاوەڕوانی ئەوە نەکەن وەکو سەردەمانێك کە خەڵکی  لە ترسی نقومبونیان لە دەریای تاوان و دزی و گەندەڵی دەسەڵاتداران دەستیان بە پوشێك بگەیشتایە هیوای خۆیان دەخەستە سەری و خۆیان ڕادەست دەکرد. 

ئەم بابەتانە و قوڵبونەوە تیایدا و دیاریکردنی هۆکارەکانی بە شێوازێکی زانستیانە و هەنگاو بەرەو چارەسەرەکانی لێتوێژینەوەی مەوزوعیانە و پسپۆری پێویستیەکی لەبەرچاوە وناکرێت کاری ڕۆژانێکی دیاریکراو بێت یان کاری کەسێکی دیاریکراو. بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە دەستەوەستان و  خەمسارد و بێهیوابین  لە ئاستیدا، بەڵکو ئەرکی مۆڕالیمانە بە گەشبینیەوە ئەو ووتەیە لە بیرماندا بێت و بە شێوەیەکی  کرداری پەیڕەوی بکەین؛(ڕێگای هەزاران میل لە هەنگاوی یەکەمەوە دەستپێدەکات).