رۆشنبیری كوشندە كێیە..؟

Wednesday, 12/08/2009, 12:00

ئەم نووسینە لە راستیدا بە دواداچونێكە بۆ ئەو نووسینەی كاك پۆڵا سەعید كە لە دوو ژمارەی رۆژنامەی (رۆژنامە)دا لە 28 و29/7/2009 دا بڵاوبوەتەوە بە ناونیشانی :" رۆشنبیری كوشندە". پێمخۆش بوو ئەم بابەتەی ورووژاند ، كە دەبوو لە مێژبوو بورووژایە ، دەربارەی هەندێ رۆشنبیری كوشندە كە هەمانە لە كوردستانی باشووردا. بەلای منەوە رۆشنبیری كوشندە ئەو قسەكەرەیە یان ئەو نووسەرەیە ، كە لە نێو واقیع بینیەكی بیانیەوە دێت باسی كێشەكانی كۆمەڵگای كوردی دەكات، كە من پێموایە غەدرێكی گەورەیە ئەم جۆرە رۆشنبیرانە ئەنجامی دەدەن، یان ئەو رۆشنبیرەیشە كە خوێنەری كوردی خاوەن كەم دەرامەتی رۆشنبریی بە هەڵەدا ببات، بیركردنەوەی سڕدەكات بۆ ئەوەی بیر لە مەینەتیەكانی دەوروبەری خۆی نەكاتەوە. بەڕاستی ئەم رۆشنبیری كوشندەیە واتەشەنەی كردوە بە جۆرێك، كە بووەتە دیاردەو تەنانەت خوێنەری كوشندەیشی هێناوەتە ئاراوە !. بەشبەحاڵی خۆم هەر دوای ئەو زنجیرە ووتارەی بەڕێز تاهیر ساڵح شەریف لە سایتی كوردستانپۆست بڵاوی كردەوە ، دەربارەی ئەوەی كە "رۆشنبیر" راستە یان "رووناكبیر" و شتی دیكەیش، كە مەبەستی من نیە لێرەدا باسی بكەم، خوێندنەوەیەكی دوورودرێژم كرد بۆ كتێبەكەی "ئیدوارد سەعید " بە ناونیشانی "ئەو خوداوەندەی كە هەمیشە شكستدێنێ" و، لە ژمارەكانی داهاتووی گۆڤاری "ئایندە " دا قەولە بڵاوبێتەوە، بۆئەوەی خوێنەری كورد بزانێ رۆشنبیر یان رووناكبیر كێیە و ، رۆڵی چیەو چی دەبێ لە كۆمەڵگادا. یان كێ پێشتر ئەم بابەتەی ورووژاندوە..بۆ ئەمەیش "سەعید" پەنای بردۆتە بەر زۆر لە بیریارەكانی ئەوروپا وەكو، گرامشی وفۆكۆ وسارتەر و ژۆلیان بیندا.. ئێمە وەكو دەزانین لە دوای راپەڕینەوە گرووپە كەسێك پەیابوون بەناو رۆشنبیر ، كە كەسانێكن لە منداڵدانی بۆشاییەكی رۆشنبیریی هاوچەرخانەی كوردەوە هاتنەدەرێ ، لەنێو چەند وەرچەرخانێكی سیاسی خراپدا ، كە لە بۆشاییەكی رۆشنبیریی دوای راپەڕین هاتەكایەوەو، ئەو بچڕانە قۆناغیەی نێوان هەشتاكان ودوای راپەڕینیان بە هەل زانی ، بۆ ئەوەی بە چەند كایەیەكی تێهەڵكیش و سەرلێشێوێنەر بینە مەیدانەوە، كۆمەڵێ خوێنەری نیمچە بۆهیمی و سەرلێتێكچوویش دوای نووسینەكانیان بكەون .. بەڕای من دەتوانین ناویان بنێین رۆشنبیری كوشندە ، كە بە داخەوە هەندێ لە میدیاكان بەبێ ئاگایی ، وەكو هەنگیان لە كلۆری داردا دۆزیبێتەوە ئاوها بە هەڵپەوە قسەكانیان بڵاودەكەنەوە، بێ ئەوەی بزانن ئەو بۆچوونانە چەند لە گەڵ واقیعی ئێمەدا یەكدەگرنەوە یان یەكناگرنەوە، كە زۆریان بۆنی سەرلێشواندنیان لێدێت نەك ووتنی راستیەكان! لە رێگەی پەنابردنە بەر هەندێ بابەت كە بەخوینەری كورد تازەیە و، بەزمانێك دەیڵێن كە لێگەیشتن یان حاڵیبوون لێی زەحمەت بێ، یان چونكە لەسونگەی تێكەڵكردنی گەلێ بابەت دێنە نووسین، بۆیە خۆێنەر بەتەئكید تەقەی سەری دێت لێیان و، بڕواش ناكەم ئەو جۆرە نووسینانە خوێنەر بەرەو ئاسۆیەكی كراوە ئاراستە بكات و ، شێوەیەكن لە ئیدیعاگەرایی. یان كەسی پسپۆڕ نین لەو رۆژنامە و میدیا كوردیانە بۆ ساغكردنەوەی سەلامەتی فیكری، بەواتا فیكری و رۆشنبیریەكەی ، نەك بەچەمكە ئایدیۆلۆژی و سیاسیەكەی ؟.. بۆ نموونە لەم ماوەی پێشووەدا كە بزووتنەوەی گۆڕان یان لیستی گۆڕان راگەیەنرا، دەبینین بیرۆكەی گۆڕان و دوواندن لەسەری بووە هەلێكی باش ، بۆ ئەوەی قەرەبووی ئەو جیابوونەوەیەی پێ بكەنەوە، كە لەگەڵ دەسەڵات لەبەر هەندێ هۆی هونەری كردبوویان لەمەوبەر، یان پاساوی ئەوەی پێ بدەنەوە كە ئەوان چەندین ساڵ لەگەڵ خودی دەسەڵات تەبابوون ، لەملا و لەلا كەوتنە باسكردنی پرۆسێسی گۆڕان و قاڵبی فەلسەفیان بۆی دەۆزیەوە.. ئێمە نموونەی ئەو رۆشنبیرە كوشندانەمان لەبەردەستدایە، لەجۆری ئەوەی كە دوژمنی سەرسەختی دەسەڵات و تاكەكانیەتی ، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی لەلای دەسەڵات نەماوە ، پۆستی نەماوە ، ئیدی پەنادەباتە بەر مانۆڕكردن تا ، دەسەڵات ئاشتیكاتەوە دێتە بەرەی گەل و ، خەڵكی هاندەدا بۆ یاخی بوون ، كەچی لە راستیدا ئەو بۆ بەرژەوەندیە تاكە كەسیەكانی خۆی خەڵكی ووروژاندوە و فریوداوە، لە پێناوی پۆست و بەرژەوەندیەكانی خۆی بانگەشەی هەڵگەڕانەوە دەكات لە دەسەڵات ، ئیدی هەركە دەسەڵات كەوتە سەرەتاتكێ لەگەڵیدا ، بە سەد و هەشتا پلە بادەداتەوە و، پشت لەو بەهایانەش دەكا كە خەڵكی پێ هانداوە. ئەمانەن رۆشنبیری كوشندە كە دەبێ خوێنەری كورد دوای ئەم جۆرە رۆشنبیرانە نەكەوێت و ، نەیانكەنە ئەوخودایەی كە ئادەم و حەوایان بۆ دەسنیشان بكەن. بگرە زۆریش لە سیاسیە كۆنەویستە دۆگماكان خەتەرناكترن..
رۆشنبیر ، یان، رووناكبیر لەلای (ژۆلیان بیندا) ، كەسێكی شاهانەی دانەر وخاوەن بەهرەی رادەبەدەرو هەستێكی بەرزی رەوشتە و، خۆی تەرخان كردوە بۆ دروستكردنی ویژدانی مرۆڤایەتی. ئەوەی خۆی بۆ بابەتی ئاڵۆزو دەشێ ئەفسووناویش تەرخان كردبێ. رووناكبیری راستەقینە هەرگیز لە باشترین حاڵەتدا ، جگە لە خاوەن سۆزێكی میتافیزیكی كە بیجوولێنێ ، یان بیروباوەرێكی پاكیزە بۆ دادپەروەریی وراستی و ریسواكردنی گەندەڵی و، بەرگریكردنی لە چەوساوەكان و، تەحەدای دەسەڵاتی ناشەرعی یان ستەمكار بەولاوە هیچی دیكە نیە. نەك وەكو رۆشنبیرە كوشندەكانی لای خۆمان كە رێك پێچەوانەن ! ئەو رۆشنبیرە كوشندانەی خۆمان كە دەیانەوەێ بە زمانی "عیسا و "سوكرات وسپینۆزا و ڤۆڵتێر و ئارنست رێنان "قسە بكەن ، بەئیدیعا وەكو ناوهێنانیان ، گەرچی هەموو قسەكانیان شێواندن و سەر لێشێواندنە، بۆیە جیاكردنەوەی ئەو رۆشنبیرە كوشندانە ، ئەركی سەرەكی خوێنەری زیرەكە ، خوێنەری بە ئاگایە لەفیكرو فەلسەفە و ئەدەبیاتی مرۆڤایەتیدا، نەك ئەو خوێنەرەی كەدەیەوێ رۆشنبیری كوشندە بە پێی حەزەكانی ئەو قسە بكات، بە پێ ی داخوازیە هەنوكەییەكانی ئەو (فەلسەفەكانی) بوەشێنێ، گەرچی زۆرن ئەوانەی كە بۆ حەزەكانی خوێنەر قسە دەكەن ، بۆیە دەبینین ئەو رۆشنبیرە كوشندانە خوێنەرو دەروێشیكی زۆریان هەیە و، قسەكانی ئەوانیان پێ قسەی خوداوەندەكان و پێغەمبەرەكانە. بۆیە دەبێ میدیاكانمان و رۆژنامە ئازادەكانمان ئاگایان لەم جۆرە رۆشنبیرانە بێت و ، هەر شتێك لەوانەوە هات نابێ بەبێ لیكۆلینەوە و خوێندنەوە بڵاویانكەنەوە ، كە بڵاوكردنەوەیان دەبنە هۆی دروستبوونی نەوەیەكی ئیفلیج و نارۆشنبیر لە كوردستاندا، كە وەختێك دەزانین خاوەن كەلتوورێكی سەقەتین و لە كەلتووری میللەتەكانی دیكە ناچێت..
ئێمە دەبێ ئەوە بزانین وەكو "پوشكین" دەڵێ ، سەدان شیعرو رۆمان ناتوانن شۆڕشێك دروست بكەن . بۆ نموونە شۆڕشی گەلانی روسیا لە ساڵی 1917ئەنجامی شیعرەكانی پووشكین و رۆمانەكانی تۆڵستۆی و دۆیستۆیفسكی و نووسینەكانی باختین و و بلیخانۆف و بیلینسكی ورۆمانی "دایكی" گۆركی نەبوو، بگرە ئەنجامی زۆربوونی زوڵم و زۆرداریی و هەژاریی بوو، هەروەها بوونی ئایدیۆلۆژیای هاندەر و پێشڕەوكردنی جەماوەری ستەمدیدەو ، ئامادەباش بۆ راپەڕین لەلایەن كەسانی كاریزمیەوە . سەبارەت بە شۆڕشی فەرەنساش وابوو.
بەپێ ی قسەی "ژۆلیان بیندا" ئیشی رۆشنبیر پرۆتستۆكردن و ریسواكردنی جەنگەكان و كاولكاریەكان و تووندوتیژی ودەمارگیریی و كردەوە دڕەندەیەكانە ، وەكو چۆن فنلیون و ماسیلۆن جەنگە دیاریكراوەكانی لویسی چواردەمیان ریسواكرد؟ "ڤۆڵتێر" یش كاولكاریی بەڵاتییەكانی و "رێنان" یش كردەوە تووندوتیژەكانی ناپلێون " وبكلی" یش دەمارگیریی ئینگلترای ریسواكرد بەرامبەر بە شۆرشی فەرەنسا. (نیچە)یش كردەوە دڕندەییەكانی ئەڵمانیای ریسواكرد دژ بە فەرەنسا.. پێموایە رۆشنبیری كوردیش نابێ لە بورجی عاجی بمێنێتەوە و بێدەنگ بێ لە ئاستی پاوانخوازیەكانی دەسەڵات لە كوردستاندا، ئەو پاوانخوازیەی هەژدە ساڵە درێژەی هەیە، چونكە خەریكە پاوانخوازی دەبێتە كەلتوور لە چەمكی سیاسی كوردیدا.دەبێ رۆشنبیر بێتە مەیدانەكەوە و نەڵێ ئاگرە سوورە لە خۆم دوورەو، ئیشی من سیاسەت نیە، چونكە رۆشنبیریی بەشێكە لە ئایدیا وهزری مرۆڤ ، كە فكری سیاسیش بەشێكە لەو هزرە. لێرەدا قسەیەكی بیریاری میسری "لوتفی خولی" م بیردەكەوەێتەوە كە دەڵی -زۆرمان لە سیاسەتەوە هاتووین بۆ ئەدەب-، پێموایە جیاوازیەكی ئەوتۆ نیە، لەوانەیە هەر نەشبێ، چونكە مومارەسەكردنی رۆشنبیریی خۆی لە خۆیدا مومارەسەی ئەدەبە، وەكو دەبینین گەورە رۆشنبیرانی جیهان چوونەتە نێو رێكخراوە سیاسیەكانەوە ، چ رێكخراوی چەپ بووبێ یان رێكخراوی راست بوو بێ و، كاریان كردوە ،وەكو كامۆ و سارتەر و شاعێریكی وەكو لیۆبۆڵد سیدار سەنگوور سەرۆك كۆماری سەنگال بوو، یان شاعیرێكی گەرورەی فەرەنسی سان جۆن بێرس باڵێوزی فەرەنسا بوو لە ووڵاتی چین. -ئیدوارد سەعید- یش یەكێك بووە لە داكۆكیكەران لە كێشەی فەلەستین ، بە بێ ئەوەی كەسێكی رەگەزپەرست بێ و گەلی جوولەكە رەتبكاتەوە. هەندێ پێیانوایە كە رۆشنبیر دەبێ لە ئاستی زینەوەرێكی خوارفی بێت كە ئەسڵن بوونی نیە ،یان ئەو كەسە بێ كە دەڵێ مەملەكەتی من لە جیهانەدا نیە . یان ئەگەر رۆشنبیر لە دەزگایەكی دەوڵەتی بووە فەرمانبەر، دەزگایەكی رۆشنبیریی بێ یان زانكۆ بێ، هیچ لەنرخی كەمناكاتەوەو نازناوی رۆشنبیری لێ وەناگیرێتەوە، بە مەرجێ نەچێتە ژێر باری دەسەڵاتەوە و ببێتە بووقی. ئەمرۆ دەبێ رۆشنبیری راستەقینە خۆی یەكلابكاتەوە، یان لەبەرەی گەلە یان لە بەرەی دەسەڵاتە، بێگومان رۆشنبیری دەسەڵاتیش لەلای جەماوەر راستگۆیی خۆی لە دەست دەدات. گەرچی لە راستیدا رۆشنبیری راستەقینە تاسەر لە گەڵ دەسەڵات هەڵناكات، لە دوا قەناعەتەكانی خۆێدا سێ بە سێ دەسەڵات تەڵاق دەدات. چونكە ئەو ناكەوێتە دوای ئامانجە پرۆسەیەكان، هەوڵی دۆزینەوەی خۆشی خۆی دەدا لە رێگەی هونەرەوە ، یان زانستی تێڕامانە میتافیزیكیەكان ، واتا بۆ بەدەستهێنانی خەسڵەتی نامادی...
پێموانیە كە چیتر رۆشنبیری كورد بێدەنگی دەكات، لەم پاوانخوازی و گەندەڵی ئیداریە لە وڵاتەكەی دا ، كە خەریكە دەیكەنە كەلتوورێكی سیاسی. دەبێ بنۆسێ و ئەو كەلتوورە پاوانخوازی و گەندەڵیە بێ ئامانەی لە كوردستاندا هەیە ، پرۆتستۆ بكات وبۆ جەماوەر ئاشكرایان بكات. من لەو قەناعەتەم ئەو بزووتنەوە گۆڕانەی لەكوردستان سەریهەڵدا بەم دواییە، ئەنجامی هیچ نووسین و بانگەشەیەكی فیكری نەبوو، بگرە بزووتنەوەیەكی خۆڕسكانەی جەماوەرێكی توورە بوو ، كە نەیدەزانی بەرەو كوێ دەڕوات، بەڵام لە سەندوقەكانی دەنگدان هەڵیڕشت و دەسەڵاتی تووشی شۆك كرد، بە ووتەی دەسەڵاتدران خۆیان ..