کوردەکانی ئێراق، بە تایبەتی ئەوانەیان کە گۆیا ڕۆشنبیرن (هەروەک کورد لەنێو ڕۆشناییەکان و ڕۆشنگەریدا بژی!!)، زۆر جار لە مەدرەسەی بەرزانی و تاڵەبانی دەدوێن. کاتێک هەندێک ڕۆژنامەوانی ئەوان لە قەندیل دەرفەتی گفتۆگۆیەکیان لەتەک جەمیل بایکدا بۆ دەڕەخسێنرێت، ئەوجا یەکێکیان لەو میانەیەدا هۆکاری ناکۆکیی پارتی و یەکێتی بۆ ئەو دوو مەدرەسە ناوبراوە دەگەڕێنێتەوە، لەوێدا جەمیل بایک یەکسەر پێی دەبڕێت و بە پوختی بە ئەو و هاوپیشەکانی ڕادەگەیەنێت کە لەنێو کورداندا دوو مەدرەسەی سیاسەت هەن: مەدرەسەی پ.ک.ک. و بەرزانی. لەم ڕوانگەیەوە کوردەکانی ئێراق لەنێو یەک شێوەی سیاسەتکردندا بەسەر بەرەی جیاوازدا بەش بوون.

سەرەتا گەرەکە جەخت لەوە بکەین کە پ.ک.ک. و خوشکە پارتەکانی بە حوکمی تیۆرییە سیاسییەکەی ئوێجئالان کە دێمۆکراتییەکی جەماوەرییە، ستراتیژییەکی ڕۆشنیان لە سیاسەتدا هەیە و وای لێکردوون وەک هێزی سیاسیی خاوەن کەرامەت دەربکەون. ئەو پارتانە خۆیان بەڕۆشنی پێناسەکردووە، بەمەش بوون بە مەدرەسەیەکی سیاسەتکردن کە لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا هۆشسامیی و ناساندنی ڕانەگەیەنراوی بۆ دابینکردوون. دەرچەی ئوێجئالانیزم خودی مرۆڤە کە گەرەکە کەسێتییە سۆسیۆکولتوورییەکەی هەڵبووەشێنرێتەوە و بەدوویدا ئوێجئالانییانە بینابکرێتەوە. ئەمە بنەمایە کە لەسەری پرسی ڕزگاریی نەتەوەیی زیتدەکرێتەوە. لەم پەیوەندییەدا ڕێبازی خۆپێگەیاندنی تاکەکەس نزیکەی تەنیا قووڵبوونەوەیە لە هزری تیۆریڤانەکەدا، واتا ئوێجئالاندا، و هەوڵی تێگەیشتن لێی، ئەمەش ڕێگەی گەیشتنە بە کەسێتییەکی دیکەی جیاواز لە کەسە ترادیسیۆنییەکەی سەرەتا. ئەوجا ئەم کەسێتییانەن کە وەک ڕێکخراو هەوڵ دەدەن ئامانجەکانیان لە پراکسیسی سیاسیدا بەدیبهێنن.

ئەم شێوازە پێناسەکراوەی سیاسەتکردن تەواو جیاوازە لە سیاسەتی تاکتیکییانەی هەموو پارتەکانی دیکەی هەرێم و خۆرهەڵات کە پەتپەتێن و گەڕانە بۆ هەلی خۆهێشتنەوە. ئەمە لانی کەم لای کوردەکانی ئێراق لە مەلا مستەفای بەرزانەوە درێژدەبێتەوە و وەک میراتێک تا ئەمڕۆ پیادەدەکرێت. لێ تا هەنووکە ناوی مەدرەسەی بەرزانی ساغنەکراوەتەوە و بەمەش پێناسە نەکراوە، بۆیە کاتێک هەوڵ دەدەین لێی نزیک بکەوینەوە و پەیوەندیی نەوشیروان مستەفا پێوەی دیاری بکەین، دەخزێینە نێو دۆخێکی ئاڵۆزەوە و ناچاردەبین هەندێک سەرەداوی بکەینەوە.

با بگەڕێینەوە بۆ ناکۆکییە ناوبراوەکەی جەلالی و مەلایی. ئێمە لێرەدا یەکسەر دەکەوینە بەردەم گوند و شاری خۆرهەڵاتی، کە لە دەوڵەتی مەرکەزییەوە، واتا لە بەغدادی پایتەخی ئێراقەوە، حوکمدەکرێن، لێ بەرهەڵستیکردنی ئەم جۆرەی حوکمکردن لە 1961 بەدوواوە دەچێتە دۆخێکی دیکەوە: لە شار کەم یان زۆر بە شێوەی خەباتی ژێرزەمینی و ناو بە ناو خەباتی ئاشکرای مەدەنی بەپێی دەرفەتە سیاسییەکان، لێ لە چیاکان بە شەڕی چەکداری. لەم پەیوەندییەدا تەنیا کردارنوێنەکانی وەک مەلا مستەفا، جەلال شێخ حیسامەدین، ئیبراهیم ئەحمەد و نەوشیروان مستەفا شایانی ئەوەن وەک نموونە وەربگیرێن، تاکو لە پرسی مەدرەسەی بەرزانی نزیکبکەوینەوە. ئایا ئەو ناوبراوانە کێن و چین؟ دوانەکەی یەکەم گوندین، دوانەکەی دوایی خەڵکی شاری سلێمانین؛ مەلا مستەفا و جەلال شێخ حیسامەدین بەرزانی و تاڵەبانین، لێ ئیبراهیم و نەوشیروان شارییانە ناوی باوک و باپیری خۆیان هەڵگرتووە. ئەوجا کاتێک مستەفا بەرزانی مەلایەکی بێنووسینە و جەلال تاڵەبانیی یاسایی هەوڵی زۆر سەرەتایی بۆ ڕوونکردنەوەی "کوردایەتی" هەیە، ئەوا بە پێچەوانەوە ئیبراهیم ئەحمەد یاسایی و هۆزانڤان و ڕۆماننووس و سیاسەتکارە، هەروەها نەوشیروان مستەفا ڕۆژنامەڤان و توێژەر، ڕەخنەڤان و یادوەرینووس و سیاسەتکارە. ئەوجا تاکە کەسێکی ئەم ناوبراوانە ئیبراهیم ئەحمەدە کە دوای ئازاری 1970 "نێوەندی" سیاسەت جێدەهێڵێت و کەم یان زۆر لە کەلاوە پەیوەندیی خۆی بە بزاوتە کوردییەکانەوە دەهێڵێتەوە.

وەک لە جێیەکی دی ئاماژەمان پێداوە، جەلال تاڵەبانی زۆر زوو لە سیاسەتدا، واتا لە قوتابیانی پارتیدا، پێگەی سیاسیی پێدەدرێت، ئەمە بێگومان وەک کوڕی تەکیەی تاڵەبان نەک لەبەر لێهاتوویی و توانای سیاسی، ئەوجا لە لایەنی خۆیەوە، وەک بەچکە شێخ، پەیوەندییە سەروەر-ژێربەندەکەی نێو هەندێک ئاڕاستەی شێخایەتیی کوردیی هێنایە نێو کوردایەتییەوە، واتا کارێکی کرد کە لە ناخەوە بە خۆی ئاشنا بوو و لانی کەم (با زۆرتر نەڕۆین) لەکاتی شێخ مەحمودی ئوزورپاتۆرەوە (موڵکداگیرکەرەوە کە ڕەوانبێژانە بۆ مەبەستی سیاسی یان کوێرانە ناونراوە حەفید و نەمر) بریتی بووە لە شێوەی سیاسەتکردن لای کوردەکانی ئێراق. واتا پەیوەندییە سەروەر-ژێربەندەکەی شێخایەتی مۆدێلێکە بۆ دەسەڵاتداری، ئەویش بە چێکردنی مورید لەنێو پارتی سیاسیدا کە ئیدی پەیوەندییەکە سنووری هەموو پرۆگرامە دانراوەکانی پارت و بڕیارانی کۆنگرەکان دەبڕێت. لەم پەیوەندییەدا جەلال تاڵەبانی درێژەپێدەری شێوەی سیاسەکردنی مستەفا بەرزانییە کە شێخ-مورید-ئاسا لە خەباتگێڕەوە تا جاش و کەسانی بێکەرامەت دەخاتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە و لەنێو خەباتی بەناو کوردایەتیدا چالاکیان دەکات. ئەو خۆیشی چەند ساڵێک پێش پەککەوتنی جەستەیی و سیاسی دانی بەوەدا نا کە ئەو هێشتا هەر "پارتی"یە. لەم ڕوانگەیەوە "پارتی" بۆ ئەو ناوەرۆکی سیاسەتکردنە و "یەکێتی" شێوەیەکی مۆدیفیکەیتکراوی (هەموارکراوی) ئەو ناوەرۆکەی پارتایەتییە. ئەو ویستی "یەکێتی" ئەوها بێت. لە بنەڕەتدا جەلال تاڵەبانی، سەرباری ژیان لە بەغداد و سلێمانی، سەرباری ئەزموونی وڵاتانی بیانی و بینینی کولتوورەکانیان، هەرگیز نەبوو بە کوڕی شار، بەڵکو وەک کارەکتەر هەر گوندی مایەوە، لێ نەک گوندییەکی ئاغر و نەریتی، بەڵکو پیاوێکی جرپن و نەوسن، بۆیە چیدی گوندیی ڕاستەقینەش نەبوو. ئەو لە بنەڕەتدا وەک گوندییەکی لەڕیشەهەڵکەنراو – هاوشێوەی بەردی هەڵکەنراو کە هەرگیز جێی خۆی ناگرێتەوە – نە گوندی بوو و نە شاری، بەڵکو بریتی بوو لە سیاسەتکارێکی جرپن کە تاکتیکیانە لەنێو سیاسەتی ڕۆژانەدا قاڵبوو بوو.

ئێمە گەرەکە لەبارەی ئیبراهیم ئەحمەد بپرسین، کە داخۆ ئەو وەک نێوەندێکی سیاسەتکردنی شەستەکان داخی بەوە نەخواردبێت کە ئەو "کەرتە" چالاکە سیاسییەی ئەو نوێنەرایەتیی دەکرد، ناوی "جەلالی"ی لێنرا؟ ئەمە لە ڕووی پسیکۆلۆژییەوە نەشیاو نییە، چونکە ئیبرایم ئەحمەد گەورەتر و پتر خاوەنی بڕیار بوو. لێ پەیوەند بە کەسێتیی ئەوەوە گەرەکە ڕەچاوی لایەنی دیکە بکەین، وەک: سێنسیبیلیتێ (سۆزناسکیی) ی هۆزانڤانی، هەروەها بینینی پەیوەندییە بەرجەستەکانی نێوان شار و گوند، لێرەشەوە دەتوانین پێشبینی بکەین کە ئەو دووربینانە ڕەچاوی تاڵەبانیی وەک "بەچکەی سیاسی"ی خۆی کردووە. ئیبراهیم ئەحمەدی سێنسیبل دەبێت زانیبێتی کە ئەو وەک کەسێکی خەباتگێڕی، لێ ناشۆڕشگێڕی (واتا ناڕێڤۆلوسیۆنێری) شاری سلێمانی دەرەقەتی مافیای شێخایەتیی کوردی نادات و چاکترە مەیدانەکە بۆ تاڵەبانیی عەجول و بێحەیا چۆڵ بکات، ئەوجا وەک سەرەنجامێکی لۆگیکی دوای ئازاری 1970 بڕیاری دابێت لە نێوەندی بڕیاری سیاسی دووربکەوێتەوە. ئایا ناشێت بوونی تاڵەبانی بە زاوای ئیبراهیم ئەحمەد بگەڕێنینەوە بۆ متمانەی خودی ئیبراهیم ئەحمەد بە تاڵەبانی کە وەک شێخزادەیەکی گرێدەری شار و گوند نیازە سیاسییەکانی ئەو بەرەو سەرکەوتن بەرێت؟ لێ ئێمە دەتوانین گریمانە بکەین کە ئیبراهم ئەحمەد لە ئاکامدا تووشی ناکامی هاتووە لە بەچکە سیاسییەکەی خۆی و تەنانەت لەتەکیدا کەوتۆتەوە ناکۆکییەوە، چونکە شێخئاسایانە ئەو پەیوەندییە گرێدراوەی بەرخست و بەمەش کتومت درێژەی بە مەدرەسەی بەرزانی دا کە مۆدێلەکەی دیکتاتۆریی شێخە بە پشتیوانیی مورید. ئایا ئەوە بەڕێکەوتە کە ئیبراهیم ئەحمەد هەمیشە پتر لە پ.ک.ک. نزیکدەکەوتەوە؟

بۆ یەکەم جار پاش 2003، نەوشیروان مستەفا بە دامەزراندنی کۆمپانیای "وشە" لە ساڵی 2006 و پاشان "بزووتنەوەی گۆڕان" لە ساڵی 2009، گۆڕانێکی لە سیاسەتی باوی کوردەکانی ئێراقدا کرد کە شۆڕشگێڕانە نەبوو، بەڵکو ڕێفۆرمگەرا بوو، کەچی سەرەڕای ئەوە ترسی لای دەسەڵادارانی سەقامگیر هێنایە گۆڕێ. لێ نابێت لەیادمان بچێت کە ئەو پێشتر لەنێو "یەکێتی"دا هەوڵی بۆ چاکسازیی سیاسی دا کە تاڵەبانی شکستی پێهێنا. ڕاستە کە نەوشیروان مستەفا توانەوەی "کۆمەڵە"ی لەنێو "یەکێتی ی جەلال تاڵەبانیدا" بە گەورەترین هەڵەی سیاسیی خۆی دانا، لێ ئەوەش ڕاستە کە ئەو دوای شکستپێهێنانی هەوڵەکانی بۆ چاکسازی، ڕێگەی خۆی لە ڕێگەی جەلال تالەبانی جیاکردەوە. ئەم ڕەوشە ژمارەیەک پرسیار سەبارەت بە نەوشیروان مستەفا لەتەک خۆیدا دەهێنێت.

نەوشیروان مستەفا تاکە سیاسەتکارێکی شارنشینە کە لەنێو سیاسەتکردنی کوردی-ئێراقیدا دەبێت بە "سەرکردەیەکی سیاسی". ئەو لە کۆتاییدا، لە 2006 بەدوواوە، بۆ یەکەم جار پرۆژەیەکی ڕوونی سیاسی بەردەخات: بە دێمۆکراتیزەکردنی پارت و لەکارخستنی "سەری پارت"، بە بەرخستنی خەبات بۆ دادی سۆسیال و دژایەتیکردنی گەندەڵی، بە هێنانی گەنجان بۆ نێوەندی بڕیاری سیاسی. نەوشیروان مستەفا بەم پرۆژە سیاسییە بەرانبەرێکی بۆ مەدرەسەی بەرزانی دانا. با لێرەدا ئەو پرسیارە وەلاوە بنێین، کە تا چەند ئەم ئەلتەرناتیڤە لەنێو کوردەکانی ئێراقدا بەبرەوە، یان تا چەند بنەمای "شەق دەزانێت قۆناغ لەکوێیە" کاراترە یان شێوێنەرترە. بە هەر حاڵ، ئێمە بەزۆریی لەو بنەما ناوبراوانەی سۆسیالدێمۆکراتییەوە دەرفەتی نزیکبوونەوەمان لە نەوشیروان مستەفا بۆ دەڕەخسێت. ئێمە هاوکات لێرەوە دەتوانین لە تێگەیشتنی ئەو بۆ گۆڕان نزیکبکەوینەوە، کە کرۆکەکەی بە ئاشکرا لە وەرگێڕانە ئەرەبییەکەی (التغیر) و ئینگلیزییەکەی (Change)دا دەردەکەوێت. واتا بریتی نییە لە (التطور)ی شۆڕشگێڕی. لای ئەو گۆڕان بە سەروەرکردنی یاسا و دێمۆکراتیزەکردنی پەیوەندییەکانی نێو پارتی سیاسی و کۆمەڵگە بەردەخرێت، یان ئەم سەروەرکردنە خۆی گۆڕانەکەیە. ئێستاش نەوشیروان مستەفا بەوە کە لە بەردەستدایە، کاری سیاسی دەکات، لێرەشدا ڕێکخستنی نوێ و چێکردنی پەیوەندیی جیای سیاسی لە پارتەکانی مەدرەسەی بەرزانی دەهێنێتە گۆڕێ: ڕێکخەری گشتی، جڤاتی نیشتمانی، بازنە، رایەڵە. جگە لەوە ئەو پرسیارە بەکراوەیی دەهێڵینەوە، کە داخۆ ئەو تا چەند سوودی لە بەڕێوەبەریی خۆسەریی ئوێجئالان وەرگرتبێت، یان داخۆ ئەویش لە لایەنی خۆیەوە هەمان تێڕوانینی سەبارەت بە خۆبەڕێوەبەریی بازنە و رایەڵەکان پەیوەند بە ناوچەکانی خۆیانەوە گۆڕان پێنەدابێت، بەمەش وەک مۆدێلی خۆبەڕیوەبەریی کۆمەڵگە نەیبینیبێت.

ئێمە بەتایبەتی بە یاریدەی پێگەی "ڕیکخەر-ی گشتی" دەتوانین لەو پرسیارە نزیکبکەوینەوە کە داخۆ نەوشیروان مستەفا چە تێگەیشتنێکی بۆ خۆی وەک سیاسەتکار هەبووبێت. ئەو تەنانەت لە هەشتاکانی سەدەی ڕابوردوودا، کاتێک بوو بە سکرتێری "کۆمەڵە"، وەک نامارکسیستێک، ناشۆڕشگێڕێک، ئەو ئەرکەی وەرگرت. ئێمە دەتوانین بە زمانێکی مۆدێرنتر ببێژین: وەک مێنێجەرێک. ئەوجا ئەو وەک سەرکردەیەکی دیاری سیاسی لەتەک دامەزراندنی بزووتنەوەی گۆڕاندا نەبوو بە سەرۆک، بە سکرتێری گشتی، بە سکرتێری بزووتنەوە و هتد، بەڵکو پێگەی "ڕێکخەر-ی گشتی"ی لە هۆشی خۆیەوە هەڵهێنجا – واتا نەچوو لاساییکەرەوانە ناونیشانێکی باوی نێونەتەوەیی بە بەرۆکی خۆیدا هەڵبواسێت. هیچ دەستەواژەیەک هێندەی "ڕێکخەر-ی گشتی" نزیکمان ناخاتەوە لە کرۆکی نەوشیروان مستەفا. ئاخر تێگەکە بەڕوونی پێناسەکراوە، واتا "ڕێکخەر-ی گشتی"یە، لێرەشدا ئاشکرایە ڕێکخەری گشتی هاوشێوەی هەموو ڕێکخەرانی دی بەردەوام لە چالاکیدایە. ئەمەش لە بنەڕەتدا خودی نەوشیروان مستەفا بوو.

ئەوە ڕاست نییە کە نەوشیروان مستەفا کەسێتییەکی سادە بوو. ئەو زۆر ئاڵۆز بوو. بە تایبەتی توێژینەوە و نووسینەکانی دیکەی گەواهی بۆ ئەم ڕاستییە دەدەن. ئەو وەک کەسێکی ئۆپۆزیسیۆن دژبەری فیزداری و لەخۆباییبوونی باوی کوردان بوو، ئەوجا قووڵبوونەوەی ئەو لە پرسەکانی سیاسەت و هۆزانی کۆنی کوردیدا بە مەزنێتییەکی دیکەی ناساند کە کارەکتەری سۆفییە: شێوە ژیان و خواردنی سادە، نزیکیی دۆستانە لە هاوخەباتان. مادە دێت و دەڕوات، شەهوانییەتیش نامۆبوونە لە چێژەکان، لێ هۆش باقییە و بەمەش مایەی مەزنییە. سەرەڕای ئەوە دەبێت پرسی پەیوەندییەکەی ئەو بە جەلال تالەبانییەوە هاوشێوەی مەتەڵێک هەڵبهێنرێت، پەیوەندییەک، کە ئەو تێیدا بە پاشی تالەبانییەوە بوو و ساڵی 2006 بە ناکامی لێی جیابۆوە.

ئەمڕۆ پرسەگێڕان بۆ مەرگی نەوشیروان مستەفا ناوی ئەو وەک خۆی دەهێنن: "نەوشیروان مستەفا"، نەک وەک: جەنابی مام جەلال، مام، بەرزانیی نەمر، سەرۆک بەرزانی. دەربڕینە هەستییەکە هانای بۆ ڕەوانبێژییەکی درۆزنانە نەبردووە. نەوشیروان مستەفا بە نموونەی ژیان و مردنیش سیاسەتکارانی وڵاتەکەی خستە ژێر پرسیارەوە: دۆستان و دژبەران و دوژمانی. ئاخر دەبێت پرسەکەی بێداری کردبنەوە لەو هەقیقەتە، کە داخۆ ئەوان ئەوە بن کە ئەوان خۆیانی پێدەزانن! یان تۆ بڵێیت کە هێشتا هەر هێندە لەخۆیان نامۆبوو بن، کە وابزانن ماڵئاواییەکی ئەوها یان مەزنتریان لەوی ئەو پێدەبڕریت!